"Aby Polska Polską była..."
Z prof. dr. hab. Jerzym Robertem Nowakiem rozmawia ks. Grzegorz Wejman.

 

KS. GRZEGORZ WEJMAN: - Szanowny Panie Profesorze, Rok Prymasowski zachęca nas do pochylenia się nad historią życia sługi Bożego Stefana Kardynała Wyszyńskiego. Czy miał Pan okazję spotkać się z nim osobiście?


PROF. DR. HAB. JERZY ROBERT NOWAK: - Niestety, osobiście nie spotkałem się z Księdzem Prymasem. Wiele razy słuchałem jego kazań i homilii. Dla nas były one w latach 60. (wtedy wchodziłem w życie dorosłe) szczególnie ważne, tym bardziej dla ludzi zakochanych w historii - tak jak ja. W latach po 1956 r. przeżywaliśmy kolejną ofensywę antypatriotyzmu (kolejną - bo bardziej bezczelna była w czasach stalinowskich), wiążącą się z atakami na powstania narodowe, ośmieszaniem wielkich Polaków. A czyniła to duża część polskiej elity rządzącej, raczej "pseudoelity polskiej", bo ta prawdziwa została wyniszczona przez komunistów i hitlerowców. Wówczas, poprzez selekcję negatywną, pozbywano się dobrych ludzi, a do władzy dochodzili ci, którzy mieli "miękkie kręgosłupy", którzy potrafili przystosować się do wymagań "Wielkiego Brata". I te "pseudoelity" nie nauczone miłości do Polski, wychowane na żałosnych podręcznikach (m.in. Michnika, Kormanowej itp.) i nie mające poczucia patriotyzmu szkalowały Polskę. Przypomnę chociażby tutaj W. Górnickiego, później podopiecznego gen. W. Jaruzelskiego, który posunął się do kalumni przeciw księciu Józefowi Poniatowskiemu, pisząc o nim, że utonął w rzece Elsterze wznosząc kabotyński okrzyk, a tym kabotyńskim okrzykiem - jak się później okazało - było zawołanie: "Bóg mi powierzył honor Polaków". Przepraszał za to kłamstwo - ale cóż z tego.
Na tym tle, gdzie niewiele było osób broniących patriotyzmu - jak chociażby Paweł Jasienica - jawi się Prymas Polski. Nie pamiętam jego wystąpień, w których nie byłoby mowy o Polsce, patriotyzmie, znaczeniu ziemi rodzinnej. Jestem dumny z tego, że kilka lat temu, jako pierwszy, przypomniałem w książce pt. Myślę o Polsce, o Polakach słynne stwierdzenie Księdza Prymasa, wypowiedziane 1 czerwca 1958 r. na Jasnej Górze: "Aby Polska Polską była. Aby w Polsce - po polsku się myślało". Głośna piosenka J. Pietrzaka to nic innego jak odwołanie się do wypowiedzi Księdza Kardynała. Ksiądz Prymas występował również w obronie powstań, w obronie praw ludzi. W 1963 r. polemizując ze S. Stommą, który w jednym ze swoich artykułów atakował powstanie styczniowe, powiedział, że to nie kompleks antyrosyjski pchnął ludzi do powstania, ale wielka, nieugaszona wola walki i dodał: Czy można winić uwięzionego w klatce ptaka, że pragnie wolności?
Tak, wystąpienia Księdza Prymasa bardzo nas porywały. Dla mnie osobiście ta Postać jest kolejnym istotnym kamieniem milowym w umiłowaniu Ojczyzny.

- Czy w ocenie Pana Profesora postawa i działalność Prymasa Tysiąclecia miała istotny wpływ na odzyskanie przez Polskę i kraje bloku wschodniego wolności?


- Z pewnością tak. Co prawda, kard. K. Wojtyła jako późniejszy Papież Jan Paweł II dał ku temu decydujące pchnięcie, to jednak bez Prymasa S. Wyszyńskiego, bez jego długotrwałej cierpliwej działalności nie byłoby to możliwe. Dlaczego? W innych krajach, takich jak Wegry, Czechy, Słowacja, Rumunia, Bułgaria czy Albania, udało się rozbić Kościół, spychając go do katakumb - podziemia. Przy czym czyniono to w sposób bardzo okrutny, jak chociażby na Węgrzech czy w Albanii. U nas natomiast, dzięki temu, że Ksiądz Prymas był nie tylko wielkim duchownym, Polakiem, ale też wspaniałym politykiem, nie udało się to. Wiedział, kiedy trzeba powiedzieć "non possumus" - za co zresztą poszedł do więzienia, a kiedy przeczekać i uczynić wszystko, by nie ułatwić działania wrogom Kościoła. Dlatego z państwem komunistycznym zawarł kompromis. Nie dlatego, że B. Bierut miał dobrą wolę, ale na skutek polityki J. Stalina, który wiedział, że Kościół w Polsce jest silny.
Właśnie dzięki postawie - wielkiej cierpliwości - kard. S. Wyszyński dobrze przeprowadził Kościół przez te trudne czasy. Nadto należy dodać, że umiał właściwie ocenić sytuację Polski zarówno w 1956 r., jak i też w 1980-81. Wiedział, że w Polsce są enklawy ludzi broniących polskości. Dlatego wielokrotnie występował nie tylko w sprawach Kościoła, ale losu całej ludności polskiej, jej biedy - Kościół w Polsce był tradycyjnie Kościołem ludzi biednych, zresztą sam Ksiądz Prymas pochodził z biednej rodziny (urodził się w rodzinie ubogiego organisty), ograniczeń demokracji, cenzury i suwerenności. Ta jego postawa dodawała śmiałości ludziom w Polsce, którzy tym bardziej stawali w obronie Kościoła i kraju. Należy tutaj wspomnieć wygrane czasy Milenium - 1966 r. czy też wcześniejsze z lat 60. np. z Zielonej Góry, Przemyśla, Torunia. Dzisiaj więcej mówi się o roku 1968 - a przecież był to rok przegrany. Nie byłoby tego wszystkiego, gdyby nie stała i czuwała nad tym wielka postać Prymasa Tysiąclecia.

- W Szczecinie przedstawił Pan wykład zatytułowany " Aby Polska Polską była. Aby w Polsce - po polsku się myślało". Czy fenomen nauczania Prymasa Stefana Wyszyńskiego polega właśnie na jego ciągłej aktualności?


- Oczywiście, jak najbardziej. Wiele spraw jest ciągle aktualnych, chociażby jego troska o ziemię - jakże aktualne tutaj, w województwie zachodniopomorskim. To właśnie on był przeciwnikiem opluwania Ojczyzny, fałszywego pojmowania internacjonalizmu kosztem patriotyzmu. To on jakże mocno krytykował tych, którzy własny naród oskarżali czy biczowali. Z drugiej strony, z całą mocą zabiegał o miłość do narodu. Był pewnym wzorcem myślenia i oby był dalej takim dla młodych pokoleń.

- Ksiądz Prymas Wyszyński kilkakrotnie gościł na Pomorzu Zachodnim. Znaczenie tych wizyt było czytelne dla polskiego społeczeństwa. Jaka natomiast była reakcja władz państwowych?


- Władze polityczne PRL-u, nawet W. Gomułka, dostrzegały w całej rozciągłości zagrożenie niemieckie. Dlatego nie przyjmowały chętnie tego typu wizyt. Traktowano Prymasa i jego nauczanie jako odmienną politykę. Wspomnę tutaj chociażby pewne wydarzenie z mojego życia, aby zilustrować zachowanie się ówczesnych władz. Otóż, tuż po studiach, w 1963 r., skrytykowałem poziom studiów, a przede wszystkim brak na nich dyskusji. Zaatakował mnie wówczas partyjny historyk, A. Garlicki, pisząc w Polityce, że główny problem nie leży w braku dyskusji, ale w tym, że Kościół mąci ludziom w głowach. W tysiącach punktach katechetycznych naucza się historii inaczej niż w szkołach państwowych. Tak, to była prawda, rządzący bali się tej konkurencji, innego spojrzenia. Na każdym kroku było to widoczne - chociażby słynny list Episkopatu Polski do Biskupów niemieckich. Zresztą Biskupi niemieccy niezupełnie sprostali temu zadaniu i ich odpowiedź nie była na miarę czasów.
Postawa Prymasa, jak się później okazało, była bardzo trafna - po prostu wyprzedzała ducha czasu. Potem sam W. Gomułka to zrozumiał i doszło do porozumienia z Niemcami. Tak więc, z jednej strony lęk komunistów, a z drugiej obawa, co na temat poczynań Księdza Prymasa powie "Wielki Brat". Rządzący w Polsce musieli ciągle znosić nagabywania N. Chruszczowa czy później L. Breżniewa. Oni wszyscy bali się "kwitnącego" Kościoła w Polsce i jego oddziaływania na sąsiednie kraje socjalistyczne. Bali się idącego odrodzenia. Dodam tutaj - to odrodzenie szło z ducha patriotyzmu i umiłowania "naszej Obrończyni" - Matki Bożej Częstochowskiej.

- Panie Profesorze, Pan jako znawca współczesnych stosunków na arenie polityki międzynarodowej podejmuje kwestię uczestnictwa Polski w strukturach europejskich. Nas, mieszkańców zachodniego regionu, interesuje, jak postrzega Pan udział Polaków w jednoczącej się Europie?


- Winniśmy wchodzić do struktur Unii Europejskiej nie na klęczkach, ale wyprostowani i zdecydowani, jako ludzie umiejący ciągle przeprowadzać rachunek zysków i strat. Nie chodzi o to, że będziemy ciągle szli na ustępstwa tylko dlatego, że to nas chcą przyjąć. Nie, już za bardzo otworzyliśmy się przez te lata w wielu sprawach. Poszliśmy na jednostronne ustępstwa, chociażby ten zalew żywności - której produkcja na Zachodzie jest dotowana. Europa Zachodnia często stosuje nieuczciwą konkurencję. Mimo tego trzeba jednak szukać mądrych sojuszników wśród krajów europejskich, a nie liczyć tylko na naszego " adwokata" - Niemców. Nawet pani Zagrodzka - redaktorka Gazety Wyborczej umieściła kilka lat temu artykuł pt. Na górze róże, na dole pokrzywy. Tak, na górze są wielkie uściski, np. H. Kohl - T. Mazowiecki, a na dole np. wypieranie polskich firm budowlanych z Niemiec, dowartościowywanie mniejszości niemieckiej w Polsce, która otrzymała jednostronnie bardzo wiele uprzywilejowań, chociażby to, że nie obowiązuje ich próg wyborczy - co przeczy zasadzie równości podmiotów. Natomiast polska mniejszość w Niemczech nic nie ma - to 2 mln mieszkańców. Opóźnianie odszkodowań dla byłych więźniów Trzeciej Rzeszy to kolejna scysja.
Nasz były minister spraw zagranicznych B. Geremek - okrzyczany jako wielki znawca polskiej dyplomacji - wiele spraw zakończył jednak fiaskiem, powiedział, że mamy cud pojednania między Polską a Niemcami. Tymczasem jesteśmy nie tylko daleko od cudu, ale całe wydarzenie to kicz pojednania. Tak więc nie Niemcy powinny być naszym głównym partnerem - popatrzmy chociażby na ostatnie wydarzenia na Zalewie Szczecińskim - ale Hiszpania, Francja, Anglia. Przy czym, w tym dążeniu do struktur Unii Europejskiej winniśmy się wspierać wraz z Czechami, Węgrami. Bo nie chodzi o to, ażeby była to Europa biurokratyzowana, ale jak tego pragnie Papież Jan Paweł II - Europa ducha. Nie chodzi o to, ażeby zza biurka w Brukseli wyznaczać poszczególnym państwom zadania, ale żeby zachować tożsamość narodową. Winniśmy wnieść do niej przede wszystkim chrześcijańskie wartości moralne, również naszą historię. To wszystko po to, by nie zgadzać się na eutanazję, klonowanie czy też inne wypaczenia. Jednak, aby coś sobą reprezentować, trzeba nam się odnowić.

- Dziękując za rozmowę, życzę Panu Profesorowi przede wszystkim radości z widoku wielkiego zastępu ludzi kochających swoją Ojczyznę.



Powrot

Hosted by www.Geocities.ws

1