Halil
Ibrahimi
Kurani njė
Dritė e re pėr mbarė Botėn dhe gjithė kohėrat po i ipej njerėzimit
Si
u ruajt Kurani
Manuskriptet
e gjetura Kuranore dėshmojnė ruajtjen e Kuranit
Pėrfundim
* *
*
Kurani njė Dritė e re pėr mbarė Botėn
dhe gjithė kohėrat po i ipej njerėzimit
Nė
vigjilje tė shekullit tė shtatė pas Isait a.s. njė dritė e
re po e shėndriste botėn nėpėrmjet Profetit tė fundit
Muhamedit a.s. dėrguar njerėzimit. Allahu po ia komunikonte
mbarė njerėzimit Kuranin Fjalėn e Tij. Nėse mė herėt
ishin dėrguar profetė dhe mesazhe hyjnore te popuj tė veēantė
dhe vende tė veēanta tė lokalizuara, tashmė ishin krijuar
kushte tė tilla nė botė tė cilat do tė mundėsonin qė Zoti
ti dhuronte njerėzimit Fjalėn Pėrfundimtare tė Tij
pėr mbarė botėn e cila do tė duhej tė shėrbente si
kushtetutė jete pėr besimtarėt deri nė ditėn e fundit dhe e
cila do tė duhej tė lidhte secilin njeri me Krijuesin e Tij nė
mėnyrė qė jeta tė kishte njė kuptim qoftė nė raport me
Zotin qoftė nė raport me njerėzit e tjerė. Fjalėt e para tė
shpallura tė Kuranit Lexo me emrin e Zotit tėnd, i
cili krijoi (ēdo gjė) (96:1),
bashkė me premtimin tjetėr tė Zotit bėrė gjatė
shpalljes sė Kuranit se ai do tė ruhej ashtu siē po
shpallej, po hapnin njė kaptinė tė re nė historinė e njerėzimit.
Muhamedi dhe shpallja qė iu dha atij ishin shumė mė ndryshe
nga ēdo shpallje apo profetėsi tjetėr dėrguar popujve tė
caktuar tė mėhershėm. E para: i dedikohej njerėzimit mbarė,
dhe e dyta: ishte caktuar qė tė shėrbente si fjalė e pėrhershme
e Zotit me njerėzit gjatė gjithė kohėrave deri nė Ditėn e
Fundit. Ja pse premtimi i Zotit Ne me madhėrinė Tonė
e shpallėm Kuranin dhe Ne gjithsesi jemi mbrojtės tė tij.
(Kurani 15:9) ishte aq i rėndėsishėm.
Shumica
e profetėve tė mėhershėm kishin dhėnė mesazhe gojore tek
popujt e tyre, apo edhe shpalljet dhėnė atyre nuk ishin
shkruar me kohė dhe si tė tilla ose ishin lėnė nė harresė
ose ishin ndryshuar, herė-herė thelbėsisht. Mirėpo ēfarė
ndodhi me Kuranin?
Si
u ruajt Kurani
Kurani
i shpallej direkt nga Perėndia Muhamedit nėpėrmjet engjėllit
Xhebrail. Muhamedi e kishte bėrė praktikė qė tė pėrsėriste
ajetet e shpallura Kuranore pas Xhebrailit nė mėnyrė qė
ti memorizonte. Nė fillim ai po mėrzitej dhe i pėrsėriste
shpesh e nė mėnyrė tė shpejtė fjalėt kur shpalleshin, por
nė suren Kiamah Allahu e pėrgėzon me lajmin qė tė mos
mundohet me kėtė sepse Kurani duke qenė Fjalė e Zotit e
dedikuar pėr tu ruajtur pėr gjithė kohėrat, ishte nė pėrkujdesjen
e Allahut qė tė ruhej.
Pas
ēdo shpalljeje tė ndonjė ajeti Muhamedi e kishte bėrė zakon
tė vazhdueshėm qė atė tia komunikonte as-habėve (shokėve)
tė tij dhe besimtarėve tė tjerė dhe ti nxiste kėshtu nė
mbamendjen e saktė tė tyre. Kėta pastaj e bėnin tė njėjtėn
gjė me besimtarėt e tjerė dhe kėshtu zingjiri i njerėzve qė
e dinin Kuranin pėrmendėsh pėrhapej me tė madhe qoftė
edhe nė kohėn kur Kurani akoma nuk ishte kompletuar, e lėre
mė pasandej. Muslimanėt ishin aq tė preokupuar me mbamendjen
e saktė tė Kuranit sa qė shpesh tregohet me madhėshti rrėfimi
nga vitet gjatė shėrbesės sė Muhamedit njerėzimit e edhe
pastaj, se si shume vajza nuk kėrkonin nga burrat e tyre tė
ardhshėm ndonjė prikė martese pėrveē qė ata ta dinin
Kuranin pėrmendėsh.
Gjithashtu
transmetohet se Muhamedi e kishte bėrė zakon qė pėr ēdo vit
gjatė muajit tė Ramazanit ta recitonte Kuranin nė tėrėsi
para engjėllit Xhebrail. Dhe ishte e ditur qė Kurani
recitohej vazhdimisht gjatė lutjeve, e edhe nga as-habėt dhe
besimtarėt e tjerė nė adhurimet e gjata tė natės, ndėrsa
gjatė ditės xhamitė shtėpitė e reja tė adhurimit
kumbonin nga nxėnėsit tė cilėt e mėsonin pėrmendėsh
Kuranin nga ata qė e kishin mėsuar mė herėt.
Pėrveē
mbamendjes, e cila ishte metoda mė e rėndėsishme nė vitet e
hershme tė Islamit, ekzistonte edhe njė metodė tjetėr nėpėrmjet
tė sė cilės Kurani gjithashtu u ruajt.
Njė
nga as-habėt e Muhamedit Zejd ibn Thabit rrėfen: Unė
shkruaja fjalėt e shpalljes pėr tė (Profetin Muhamed). Kur
shpallja i vinte, ai kishte tė nxehtė dhe djersėt i pikonin
sikur perla nėpėr trupin e tij. Kur kjo gjendje do tė pėrfundonte,
unė do tė paraqitesha para tij me ndonjė copė ashti apo
ndonjė material tjetėr. Ai mė diktonte dhe unė shkruaja. Kur
mbaroja sė shkruari pesha e faktit qė po kopjoja Kuranin mė
jepte njė ndjenjė tė tillė sikur kėmbėt e mia do tė
thyheshin dhe unė nuk do tė mund tė flisja mė. Nė ēdo rast,
kur unė do tė kisha pėrfunduar me tė shkruarit, ai do tė
thoshte Lexoje, dhe unė do tia lexoja, e nėse kishte
ndonjė mungesė ai do tė mė bėnte ta pėrmirėsoja dhe tek
atėherė do tia komunikonte njerėzve (Majma'uz
Zauaa'id referuar sipas Tabraanit)
Kurani
u shkruajt nė materiale tė ndryshme. Kėtu ėshtė paraqitur
shkrimi i Kuranit nė njė asht deveje.
Zejdi
nuk ishte i vetmi i cili ishte ngarkuar me misionin e shkruarjes
sė Kuranit. Ekzistonin edhe njė mori as-habėsh tė tjerė
tė cilit e kryenin tė njėjtėn detyrė. Duke qenė se letra
rrallė herė ishte e pranishme nė atė kohė nė Arabi,
kryesisht Kurani shkruhej nė eshtra dhe lėkura kafshėsh, nė
copa druri apo gjethe por nuk mungonte edhe tė shkruarit nė
letėr. Kėshtuqė, megjithqė nuk ekzistonte njė libėr
komplet nė kuptimin e sotėm tė fjalės Kurani ishte i
shkruar dhe ruajtur nė tėrėsi qysh gjatė kohės sė Profetit.
Ibn Hisham nė Biografinė e Profetit Muhamed gjithashtu tregon
se as-habėt i mbanin pjesėt e tilla ku qe shkruar Kurani pėr
qėllim tė ruajtjes dhe mėsimit tė Kuranit tė tjerėve
nga to.
Pas
vdekjes sė Profetit Muhamed, gjatė kalifatit tė Ebu Bekrit nė
njė nga betejat ranė dėshmorė njė numėr i madh i hafizėve
(atyre qė e dinin Kuranin pėrmendėsh). I nxitur nga kjo
ndodhi Ebu Bekri urdhėroi qė tė gjitha ato pjesė tė shpėrndara
tė Kuranit tė bashkoheshin me kujdes nė njė material tė
pėrmbledhur. Kjo detyrė gjithashtu iu besua Zejdit dhe tė
tjerėve tė cilėt kishin marrė pjesė edhe gjatė kohės sė
jetės sė Muhamedit nė shkruarjen e Kuranit nėpėr
materiale tė ndryshme, e pėrveē kėsaj ata edhe e dinin
Kuranin pėrmendėsh. Dhe kėshtu me kujdes u mblodh ēdo
ajet, u krahasua me mbamendjen e qindra hafizėve dhe me
materialet e shkruara, dhe u formėsua kopja e pėrmbledhur e
Kuranit. Veēse nuk kishte asnjė fije dyshimi tek askush se
do tė pėrvidhej ndonjė gabim. Midis tėrė asaj turme njerėzish
tė cilėt e dinin Kuranin pėrmendėsh dhe me gjithė atė
bagazh materiali ku Kurani veēse ishte i shkruar ēdo gjė
ishte e sigurtė.
Gjatė
kohės sė kalifatit tė Uthmanit, nėn mbikqyrjen e tij dhe
gjithashtu tė ashabėve tė tjerė tė cilėt edhe mė herėt nėn
Ebu Bekrin kishin marrė pjesė nė pėrmbledhjen e Kuranit,
u bėnė katėr kopje tė Kuranit tė cilat u pėrhapėn
gjithandej Bashkėsisė Islame.
Manuskriptet
e gjetura Kuranore dėshmojnė ruajtjen e Kuranit
Siē
kemi parė mė herėt mėnyra e transmetimit tė Kuranit dhe
zelli i muslimanėve qė ta kenė atė tė paprekur qysh nga ditėt
e para tė shpalljes sė tij nuk lėnė asnjė fije dyshimi se
ai ėshtė ruajtur pa ndonjė ndryshim apo gabim, gjėra kėto tė
rėndomta pėr librat tjerė tė shpallur mė herėt. Bile edhe
armiqtė mė tė mėdhenj tė Islamit e pranojnė se Kurani
ka ardhur deri nė ditėt tona i paprekshėm. Sir William Muir pėr
shembull shkruante:
Me
gjasė nuk ka asnjė libėr tjetėr nė botė i cili pėr dymbėdhjetė
(tani mė shumė se katėrmbėdhjetė) shekuj ka mbetur i
pandryshueshėm
Mirėpo
pėr njė kohė tė gjatė nė qarqet misionare kristiane po
qarkullonin dhe akoma vazhdojnė tė qarkullojnė pėrralla tė
paskrupullta sikur gjoja Kurani ėshtė njė libėr i
kompiluar tė paktėn tre shekuj pas Muhamedit. Sipas tyre
Kurani nė formėn qė ėshtė tani nuk ishte i pranishėm
gjatė jetės sė Muhamedit apo gjatė periudhės sė parė tė
Islamit. Kjo ėshtė qartė njė akuzė e pabazė. Vetė mėnyra
e ruajtjes sė Kuranit gjeneratė pas gjenerate me anė tė
mbamendjes nuk lė fije dyshimi nė autenticitetin e Kuranit.
Mirėpo
ekziston edhe njė argument poaq i fuqishėm i cili e vėrteton
definitivisht ruajtjen e Kuranit fjalė pėr fjalė. Mė herėt
kemi pėrmendur se pėrveē ruajtjes sė Kuranit me anė tė
mbamendjes ai edhe u shkrua nė materiale tė ndryshme. Sod janė
zbuluar manuskripte tė shumta tė Kuranit, njė numėr i
madh i tė cilave datojnė qysh nga shekulli i parė i Islamit
dhe tė cilat nuk lėnė as edhe dyshimin mė tė vogėl nė
autenticitetin e Kuranit. Teksti i gjetur nė kėto
manuskripte ėshtė 100 % i
njėjtė me Kuranin i cili lexohet sot nė miliona xhami anekėnd
botės.
Ne
do tė pėrmendim vetėm disa nga manuskriptet mė tė njohura tė
vjetra tė Kuranit.
Disa
nga manuskriptet e vjetra Kuranore. Majtas: manuskripti nga
Tashkenti i cili besohet tė jetė nga shekulli i parė hixhri
dhe i cili me gjasė vie direkt nga Kurani i pėrpiluar gjatė
kohės sė halifit Uthman. Djathtas: pjesė nga surja Ali Imran
i ashtuquajturi manuskripti Sana i cili daton para
vitit
50 hixhri (para vitit 670 pas Krishtit)
Kurani
i pėrmbledhur gjatė kohės sė halifit Uthman, ose i bazuar
direkt nė tė, gjendet nė Tashkent tė Uzbekistanit. Me gjasė
datimi i kėtij manuskripti shkon deri nė shekullin e parė tė
hixhrit. Mirėpo ky nuk ėshtė manuskripti mė i vjetėr
Kuranor.
Nė
vitin e gjashtė hixhri Profeti i nderuar Muhamed e udhėzoi njėrin
nga as-habėt e tij qė tė ndėrtonte njė xhami nė qytetin
Sana tė Jemenit tė sotėm. Xhamia e Madhe e Sanas ėshtė
ndėr xhamitė e para tė ndėrtuara. Gjatė shekujve nėn udhėheqės
tė ndryshėm kjo xhami pėsoi zgjėrime dhe ndryshime tė
shumta. Nė vitin 1965 shira tė mėdha e kapluan qytetin
Sana. Si pasojė e kėsaj edhe Xhamia e Madhe pėsoi disa dėme.
Veēanėrisht kėndi veriperėndimor i saj u rrėnua rėndė.
Gjatė kėrkimeve nė rrėnojat e shkaktuara u gjendėn midis
tjerash qindra manuskripte tė cilat pėrmbanin tekste nga
Kurani, tė cilat datonin qė nė vitet e hershme tė
shekullit tė parė hixhri. Ekzistojnė tė paktėn katėr
manuskripte tė cilat datojnė para vitit 50 hixhri, pėrkatėsisht
para vitit 670 pas Krishtit, tė cilat pėrmbajnė pjesė tė
ndryshme tė Kuranit tė gjetura nė kėtė xhami.
Manuskript
Kuranor i cili daton nga shekulli i parė hixhri dhe ruhet nė
Bibliotekėn Kombėtare Austriake nė Vjenė. Pėrmbanė pjesė
nga surja El-Kasas
Manuskripte
tė tjera tė shumta tė cilat datojnė nga shekulli i parė
hixhri ruhen nė biblioteka tė shumta nėpėr botė. Gjithashtu
janė me mijėra manuskriptet Kuranore tė cilat datojnė nga
shekujt 2, 3, 4 e mė vonė hixhri. Libraria Āstān-i Quds-i
Razavī nė Iran pėr shembull ruan rreth 11 000 manuskripte
Kuranore duke u bėrė kėshtu biblioteka me manuksiptet mė
tė shumta islamike nė botė.
Pėrfundim
Plani
i Allahut ishte qė Kurani tė mbetej mesazhi i Tij i Fundit
shpallur njerėzimit nėpėrmjet Profetit Muhamed dhe pikėrisht
pėr kėtė ai duhej tė ruhej nė formėn origjinale siē ishte
dhėnė. Allahu premtoi se do ta ruante Kuranin dhe kjo u vėrtetua.
Ne me madhėrinė Tonė e shpallėm Kuranin dhe Ne
gjithsesi jemi mbrojtės tė tij. (Kurani 15:9)
Ajo
ēka na mbetet neve ėshtė qė duke qenė tė sigurtė se ēdo
Fjalė e Tij ėshtė e vėrtetė tė fillojmė ta dėgjojmė me
zemrat tona mesazhin e Kuranit dhe tė drejtojmė jetėrat
tona nė pajtim me tė.
O
ju njerėz! Juve ju erdhi nga Zoti juaj kėshilla (Kur'ani) dhe
shėrimi i asaj qė gjendet nė kraharorėt tuaj (nė zemra),
edhe udhėzim e mėshirė pėr besimtarėt. (Kurani
10:57)