Mesazhi
i Palit i ndryshėm nga ai i Jezusit
Kur
e lexoj Dhjatėn e Re kristiane e shoh se mesazhi qė ka mėsuar
Pali ėshtė i ndryshėm nga ajo qė ka mėsuar Jezusi. Pali
predikoi njė ungjill dhe mėnyre jetese e cila i kundėrvihet asaj
tė mėsuar dhe drejtuar nga Jezusi. Pėrse e them kėtė? Nė ēfarė
mėnyre janė mėsimet e tij tė ndryshme nga ato tė Jezusit? Nė
vijim janė arsyet e kėsaj.
Pali
kurrė nuk e takoi Jezusin
Pali
asnjėherė nuk e takoi Jezusin. Sipas rrėfimit tė tij (Galatasve
1:11-2:1) lidhur me ngjarjet qė pėrcollėn konverzionin e
tij, Pali nuk e mėsoi Kristologjinė, verzionin e tij tė ungjillit
apo mėsimet tjera tė Jezusit nga ndonjė njeri. Kjo do tė thotė
se gjatė disa ditėve qė ai i kaloi me Ananian nė Damask (Veprat
9:19) deri nė pesėmbėdhjetė ditėt qė ai i kaloi me Pjetrin nė
Jerusalem tri vite pas konverzionit tė tij dhe pasi qė
ai veqse e kishte formuar Kristologjinė e tij ai nuk mėsoi
asgjė rreth Jezusit nga njerėzit tė cilėt kishin kaluar tre vite
e gjysme bashkė me Jezuin.
Nė
vend tė kėsaj, ai kaloi tri vitet e para nė Arabi dhe Damask dhe
pastaj shkoi nė rajonin e Sirisė dhe Sicilisė pėr 14 vitet
e ardhshme, para se tė pėrballej me Pjetrin nė Antioki rreth mėnyrave
tė tij Hebraike. Sipas narracionit tė tij tek Letra dėrguar
Galatasve, ai pranoi diturinė e tij direkt nga Jezusi nėpėrmjet
tė shpalljes.
Tani,
Bibla ėshtė e mbushur me shumė njerėz tė cilėt pohonin tė
kishin pranuar relevatė nga Perėndia apo nga Jezusi, dhe janė
disa shembuj edhe nė Dhjatėn e Re kristiane. Pjetrit i ishte thėnė
nė ėndėrr qė tė predikojė tek johebrenjtė. Gjoni pohonte tė
kishte pranuar fjalė nga Jezusi, dhe sikur i kishte shkruar ato nė
Zbulesėn e Jezusit. Por a i besojmė fjalėt e secilit qė pohon se
ka pranuar shpallje tė tillė? Nė kohėt moderne qasja ndaj
pohimeve tė tilla ėshtė mjaft skeptike, bile edhe nga ata qė janė
tė krishterė. Lėvizja e Epokės sė Re (New Age)
ka disa njerėz tė cilėt pohuan tė kishin kontaktuar
me Jezuin. Po tė kishte ndodhur rasti i Palit nė kohėn e sotme do
tė kishte tė njėjtin trajtim sikur pohuesit e tjerė tė Epokės
sė Re. Pėrse do tė duhej automatikisht ti besonim Palit vetėm
pse ngjarja e tij ndodhi 2000 vite mė herėt?
Letrat
e Palit dhe Jezusi
Nėse
ai njėmend mėsoi nga Jezusi, pėrse ai e citon Jezusin vetėm njė
herė? Kam dėgjuar njerėz tė mė thonė se letrat e Palit janė tė
rėndėsishme pasi qė ai sqaron aty mėsimet e Jezusit, por nuk kam
gjetur ndonjė shembull tė kėsaj nė letrat e Palit.
Nė
shekullin e katėrt kanoni i kishės protoortodokse, e cila pėrbėhej
nga njė grup tė
krishterėsh qė fituan pėrkrahjen e Perandorit tė Romės, gjė qė
iu mundėsoi tė fitojnė luftėrat e frazave ne kemi doktrinėn
zyrtare tė pranuar kristiane,
pra ky kanon u votua nga kėshilli i pėrfaqėsuesve tė
kishave tė ndryshme nga Perandoria. Kėshillet e tilla janė shumė
pak tė besueshme; ato janė shumė lehtė tė udhėzuara mbrapshtė
nga politika, dhe faktet tregojnė se edhe ky kėshill nuk ėshtė pėrjashtim
nė kėtė aspekt. Gjithashtu, autori i Letrės sė Parė tė Gjonit
na cytė qė tė testojnė tė gjithė shpirtėrat pėr tė parė nėse
janė nga Perėndia. Nuk besoj se ka diēka qė do tė mund tė
lihet jashtė kėtij testi, as edhe njė libėr i vetėm i votuar nė
kanonin e kėshillit tė Nikesė.
Testimi
Si
i testojmė kėta shpirtėra? 1 e Gjonit thotė se ēdo frymė qė dėshmon
se Jezusi ka ardhur nė mish ėshtė nga Perėndia, dhe ēdo frymė
qė nuk dėshmon kėtė nuk ėshtė nga Perėndia. Ky ėshtė paksa
njė test i gjėrė. Fundja, nėse ky ėshtė kriteri i vetėm, atėherė
ju duhet tė pranoni se mesazhi im vie nga Zoti, sepse unė dėshmoj
se Jezusi ka lindur nė mish dhe gjak njeriu. Duhet tė ketė
kritere mė precize.
Ligji
i Pėrtėrirė 13 dhe 18 na jep teste pėr tė vėrtetuar profetin e
vėrtetė nga i rremi. Kuptimi i emrit profet ėshtė ai qė
flet pėr dikė tjetėr, kėshtuqė secili qė pohon se flet pėr
Zotin ėshtė tekstualisht profet. Mirėpo ėshtė mesazhi i
profetit, i realizuar apo i parealizuar, apo i pajtueshėm ose i
papajtueshėm me tė vėrtetėn e mėhershme tė njohur veēse (1
Mbretėrit 13:11-22), ai qė na shėrben si shenjė me tė cilėn do
tė dimė nėse personi i caktuar ėshtė profet i vėrtetė i Perėndise
apo ėshtė njė profet i rremė.
Ėshtė
shumė e rėndėsishme qė tė mos i ipet tekstit njė kuptim qė ai
nuk e ka, duke e lexuar atė sipas dėshirės ose duke shpresuar qė
ai e ka atė kuptim (eisegesis),
ose tė mos mirren pėr provė vargje tė nxjerra jashtė kontekstit.
Qė tė dy taktikat janė tė rrezikshme dhe japin rezultate fallso,
por shumė lehtė dhe shpesh pėrdoren nė tekstet e dykuptimta. Pėr
shembull, pėrdorimi i fjalėve tė fundit (tė supozuara sh.p)
tė Jezusit nė kryq mbaroi si fakt se ai po i referohej besėlidhjes
sė vjetėr dhe kėshtu gjoja detyrimi ndaj ligjit dhe urdhėrimeve
pėrfundoi, ėshtė i papranueshėm.
Nėse
Pali ka pohuar se po fliste nėpėrmjet Perėndisė, atėherė ne
duhet tė testojmė fjalėt e tij duke e pėrdorur kriterien e mėsipėrme.
Kėshtuqė, nėse gjejmė pajtim midis asaj qė ai ka thėnė dhe gjėrave
qė veqse mė herėt i kemi ditur si tė vėrteta, atėherė ai ėshtė
profet i vėrtetė. Nėse gjejmė kundėrshtime ose gjėra qė nuk
janė realizuar nga mėsimet e Palit, atėherė ai ėshtė profet i
rremė.
Ja
ēfarė mund tė gjendet:
Shpėtimi
Sipas
Jezusit: Njė i ri iu afrua Jezusit dhe e pyeti se si mund
ta gjente rrugėn e shpėtimit. Jezui u pėrgjegj ''Pse mė quan
tė mirė? Askush nuk ėshtė i mirė, pėrveē njė tė vetmi:
Perėndia. Tani nė qoftė se ti don tė hysh nė jetė, zbato
urdhėrimet''. Ai i tha: ''Cilat?''. Atėherė Jezusi i tha: ''Mos
vraj, mos shkel kurorėn, mos vidh, mos bėj dėshmi tė rreme,
ndero atin tėnd dhe nėnėn tėnde dhe duaje tė afėrmin tėnd si
veten tėnde''. I riu i tha: ''Tė gjitha kėto gjėra unė i kam
zbatuar qė nė rini; ēfarė mė mungon tjetėr?''. Jezusi i tha:
''Nė qoftė se do tė jesh i pėrsosur, shko, shit ē'tė kesh,
jepua tė varfėrve dhe ti do tė kesh njė thesar nė qiell; pastaj
eja dhe mė ndiq mua'' (Mateu 19:16-21, Marku 10:17-21, Luka
18:18-22). Me fjalė tė tjera pėrmbaju urdhėrimeve tė mėherme
dhe paso shembullin e Jezusit.
Sipas
Palit: sepse, po tė rrėfesh me gojėn tėnde Zotin
Jezus, dhe po tė besosh nė zemrėn tėnde se Perėndia e ngjalli
prej sė vdekurish, do tė shpėtohesh. Sepse me zemėr, njeriu
beson nė drejtėsi dhe me gojė bėhet rrėfim pėr shpėtim
(Romakėve 10:9-10)
Tani,
cila ėshtė rruga e shpėtimit. Mbajtja e urdhėrimeve tė Perėndise
dhe pasimi i Jezusit, apo vetėm besimi nė ringjalljen e Jezusit
dhe nė deklarimin se
ai ėshtė Zot?
Ngrėnia
e mishit tė sakrifikuar pėr idhujt
Sipas
Palit kjo ėshtė nė rregull (1 Korintasve 8), mirėpo Jezusi e
kishte mallkuar kėtė vepėr sikur edhe ata qė mėsojnė tė tjerėt
pėr tė bėrė kėshtu (Zbulesa 2:13-14, 19-20).
Kam
dėgjuar disa tė tentojnė ta zgjedhin kėtė problem duke thėnė
se Jezusi mėsonte tė tjerėt pėr ligjet e besėlidhjes sė vjetėr
sepse ai jetoi nėn ligjin, mirėpo pas vdekjes dhe ringjalljes sė
tij (tė supozuar sh.p) a nuk do tė duhej tani tė ishim nėn
besėlidhjen e re? Nėse kjo ėshtė e vėrtetė, dhe ai e dinte se
ėshtė e vėrtetė (dhe ai do tė duhej ta dinte nėse ėshtė Zot,
apo jo?), atėherė pėrse ai kurrė nuk e pėrmendi kėtė? Pėrse
ai nuk i tha tė riut Pėr tani, bindju urdhėrimeve, por pasi
qė unė tė ngritem nga tė vdekurit mbaje fatin tėnd dhe mos u
brengos pėr urdhėresat, sepse nuk do tė kėrkohet nga ti qė ti
mbash ato? Ai kurrė nuk ia tha kėtė ndokuj, ose diēka tė
ngjashme si kjo, as edhe njė herė tė vetme gjatė tre vite e
gjysmė qė i kaloi duke predikuar. Ai kurrė nuk pėrmendi
braktisjen e ligjit tė Mojsiut.
Autoriteti
i Palit dhe kundėrthėniet e brendshme
Letrat
e Palit nė Dhjatėn e Re janė plot e pėrplot me gjėra rreth asaj
se ēka ai mendon ose ēka ai urdhėron. Nuk mund tė gjej diēka ku
ai thotė se Jezusi po e urdhėron apo se Perėndia po e urdhėron.
Nuk ka diēka si kėshtu thotė Perėndia Zoti nė
letrat e Palit, tė paktėn jo nė diēka tė re tė cilėn ai e mėson.
Nė vend tė kėsaj e tėra ėshtė Unė, Pali, them
.
Nė tė paktėn njė rast, ajo ēka Pali kishte thėnė i kundėrvihej
veprave tė tij. Ai mėsoi (nė shembullin Unė, Pali, them)
se ata qė janė rrethprerė (bėrė synet) pas besimit nė Jezusin,
nuk do tė pėrfitojnė kurrfarė vlere nga Krishti; ata janė tė tėhuajsuar
nga Krishti; ata kanė humbur hirin (Galatasve 5). Ndėrkaq ai
urdhėron qė Timoteu tė rrethpritet (Veprat 16), duke i shkaktuar
atij, sipas vetė fjalėve tė tij, humbje nga hiri i Perėndise dhe
tėhuajsim nga Krishti.
Luka
i cili kishte pėrcjellur Palin nė udhėtimet e tij dhe i cili do tė
ketė qenė i ndikuar nga ai nė idetė e tij fetare, dhe i cili ėshtė
autori i vetėm biblik i cili e quan Palin apostull, me pėrjashtim
tė vetė Palit pėr vetveten, shkruan tek Veprat e Apostujve 15 se
Jakobi kishte thenė Prandaj unė gjykoj (vėrej se ėshtė
gjykimi i Jakobit dhe jo i Perėndisė)
qė tė mos i bezdisim (ngarkojmė)
ata nga johebrenjtė qė kthehen te Perėndia. Kėshtuqė
nė vend tė mbajtjes sė ligjit tė vjetėr ata japin njė listė tė
shkurtėr. Por pėrse do tė na duheshin edhe kėto nėse nuk jemi nėn
ligj, sipas Palit? Nėse nuk kemi nevojė pėr ligjin, nėse gjithēka
ėshtė e lejuar, pėrse Pali jep njė mori ligjesh tė reja rreth
asaj se si duhet tė vishen femrat apo ēka duhet tė bėjnė ato
gjatė takimeve nė kishė, ose sa tė gjata duhet tė jenė flokėt
e njė burri etj?
Libri
i Zbulesės dhe problemi i Palit
Zbulesa
e Gjonit ėshtė njė problem tjetėr. Nė vazhdim ėshtė njė
fragment nga libri i Scott Nelson qė ėshtė nė progres:
*
* *
dhe
dėgjova pas meje njė zė tė madh si nga njė bori, qė thoshte:
''Unė jam Alfa dhe Omega, i pari dhe i fundit, dhe ēfarė sheh,
shkruaji nė njė libėr dhe ua dėrgo shtatė kishave qė janė nė
Azi: nė Efes, nė Smirnė, nė Pergam, nė Tiatirė, nė Sardė, nė
Filadelfi dhe nė Laodice'' (Zbulesa 1:10-11)
Nga
tė shtatė kishat tė cilave libri primarisht u adresohej, nga ajo
qė dime ne, vetėm njė nga to kishte tė bėnte diēka direkt me
Palin. Ajo ėshtė kisha e Efesit, e para nė listė nga tė shtatat.
Midis gjėrave qė Jezusi i kishte lavdėruar si bėma tė drejta nė
kishėn e Efesit janė ato qė shihen nga fjalėt:
Unė
i njoh veprat e tua, mundin tėnd dhe durimin tėnd edhe se ti
s`mund t`i durosh tė kėqijtė; ti i vure nė provė ata qė
pretendojnė se janė apostuj dhe nuk janė dhe i gjete gėnjeshtarė.
(Zbulesa 2:2)
Po,
unė besoj se Jezusi kėtu po i referohej Palit dhe legjionit tė
tij Timoteut, dhe me gjasė Barnabait, dhe asaj se pretendimi i
Palit qė tė jetė apostull dhe doktrina e tij janė njė falsitet.
Konsideroji
kėto fakte:
·
Idetė e Palit
rreth sovranitetit tė Perėndise dhe doktrinat e tij pasuese janė
tė pabaza dhe thellėsisht tė ēala.
·
Ne kemi tė
dokumentuar pohimin e Palit ku ai vetė pohon se ėshtė apostull
tek Efesianėt. Tek Efesianėt 1:1 lexojmė: Pali, apostulli i
Jezu Krishtit me anė tė vullnetit tė Perėndisė, shenjtorėve qė
janė nė Efes,
·
Nuk kemi ndonjė
shėnim tė ndokuj tjetėr ndonjėherė tė ketė pohuar tė jetė
apostull diku, as edhe tek Efesianėt.
·
Kisha
e Efesit ėshtė kisha e vetme nga tė shtatat tė pėrmendura
nė Zbulesė, pėr tė cilėn kemi tė dhėna se Pali ka pohuar tė
jetė apostull tek ta.
Dhe
janė vetė fjalėt e Palit nga vetė pena e tij tė cilat e vulosin
pėrfundimisht fatin e dishepullisė sė tij tė supozuar. Kjo ėshtė
nga Letra e Dytė Timoteut e cila gjithashtu ėshtė shkruar gjatė
periudhės sė njėjtė tė presekutimit nga Neroni (koha e njėjtė
kur ėshtė shkruar Libri i Zbulesės). Shumė shkollarė besojnė
se kjo letėr pėrmbanė fjalėt e fundit tė Palit. Aty ai e bėn
njė deklaratė tė shkurtėr tė dėshpėrimit e cila si duket
kishte kaluar e pavėrejtur. Implikimet e atyre fjalėve janė tė
habitshme nėse dikush ka mundėsi tė dėgjojė tė tėrėn qė ėshtė
thenė.
Tek
2 Timoteut 1:15 Pali i thotė Timoteut, Ti e di se tė gjithė
ata qė janė nė Azi mė kthyen krahėt, dhe midis tyre Figeli dhe
Hermogeni
Azia!
E tėra! E mohoi Palin! Dhe kur ai thotė Ti e di, kjo
tingėllon sikur kjo tė kishte qenė njė diēka e njohur mirė tėrė
kohėn. Azia! Vetė vendi ku Jezusi i kishte thėnė Gjonit tė
shkruante, ku shtatė kishat e tij ishin. Dhe ato kisha ishin tė
gjalla dhe ėshtė e qartė se ekzistonin pėr njė kohė. Vėreni
se Pali aty nuk thotė se Azia e kishte mohuar Ungjillin e Jezusit.
Ėshtė e qartė se ato nuk e kishin mohuar Jezusin teksa ato ishin
kisha nė krijim, tė cilave Jezusi po dėshironte tu drejtohej nėpėrmjet
Gjonit. Nė vend tė kėsaj Pali thotė se e tėrė Azia po e
mohonte atė personalisht!
*
* *
Besimtarėt
e hershėm e kishin mohuar Palin
Kishte
besimtarė nė kishėn e hershme tė cilėn e kishin vėnė nė
dyshim pohimin e Palit pėr apostulli. Pali e pėrmend vetvetn tek 1
Korintasve 9:2-3 Nė qoftė se pėr tė tjerėt nuk jam
apostull, sė paku pėr ju unė jam; sepse ju jeni vula e
apostullimit tim nė Zotin. Kjo ėshtė mbrojtja ime ndaj atyre qė
mė hetojnė. Sikur thashė mė herėt, nga tė gjithė autorėt
e Dhjatės sė Re, askush pėrveq Lukės nuk e quan Palin apostull,
dhe as nuk japin shėnime pėr dikė tjetėr qė do ta ketė quajtur
atė apostull. Luka ishte pėrcjellės i Palit, zgjedhje kjo qė ai
e bėri pasi qė mbase kishte besuar nė Kristologjinė e tij dhe nė
atė vetė. Kėshtuqė propagandimi i pohimit tė Palit se ai ėshtė
apostull nuk mund tė konsiderohet si njė deklaratė e
paparagjykueshme e Lukės.
Pra,
a ishte njėmend ai apostull? Kjo duket mjaft e dyshimte, bile edhe
vetėm nė dritėn e kėtyre studimeve tė pakta.
Pėrktheu
dhe redaktoi H. Ibrahimi
|