LE POLLUTION DEL MAR

Vidite del spatio, nostre planeta es blau e blanc a causa del mar e del nubes que lo coperi. Le mar coperi circa 78% del superficie del terra. Ben que nos da nomines differente al mar secundo le differente regiones del mundo, nostre planeta ha vermente un sol mar.

Durante milles de annos nos ha usate le mar pro piscar, pro transportar mercantias e personas, e anque como un deposito pro residuos de omne typos. In centurias passate, nostre mar poteva tolerar iste residuos sin multe injuria. Ma nunc, con le incremento del population mundial, nos pone in le mar enorme e crescente quantitates de residuos e de altere substantias natural e fabricate, le quales menacia seriemente le capacitate del mar pro purificar se.

Pro le major parte de nos, omne iste effectos es invisibile. Generalmente nos non ha contacto directe con le petroleo, le plasticos, le elementos chimic, le insecticidas, e le residuos radioactive que pone in periculo le vita de nostre mar. Si nos tolera iste crescente uso nocive del mar, nos occidera le vita de nostre plus importante ressource natural; e si illo mori, eventualmente nos morira con illo.

Le mar es un mundo plen de vita. Le plantas que compone le plancton marin depende del energia del sol cadite al superficie del mar. Infra su superficie vive animales como le pisces. Aves marin se immerge in le mar pro mangiar su pisces. In le partes plus profunde del mar, le superviventia es plus difficile, e le animales que vive in iste parte del mar ha debite adaptar se specialmente al exigentias de vita in un ambiente carente del lumine del sol.

Le mar anque es vital pro le vita sur le terra. Illo contine plus que 90% del aqua de nostre planeta, le qual ha un influentia fortissime sur le climate in omne regiones del mundo. Le formation de nubes es specialmente importante proque illos provide aqua dulce a omne formas de vita terrestre, que devenirea extincte rapidissimemente sin iste ressources vermente vital. Le mar anque regula le temperatures global de nostre planeta con su currentes frigide e calide.

Plus que 50% del population mundial vivi apud o circa le litores del mar. Cata anno le humanitate extrahe de illo enorme quantitates de sal e de petroleo e gas natural. Etiam plus importante es le alimentos differente (de grande pisces a parve canceres) que le mar nos provide. Quasi 25% del proteinas consumite per le humanitate veni del mar.

Si nos usa le mar de un maniera rational, illo anque nos providera iste ressources primordial in le futuro. Ma nos debera esser multo attente proque nostre population cresce continuemente, e con illo cresce nostre uso del ressources del mar. E si nos contamina le mar, nos ponera in periculo omne le species que vivi in illo, invenenante e destruente nostre ressources alimentari.

Le contamination del mar veni de fontes diverse. Multe naves deposita lor residuos in le mar. Si illos naufraga, lor cargos anque pote invenenar le mar. Nostre fluvios porta al mar elementos chimic como insecticidas, fertilisantes, e agentes toxic de nostre fabricas e terras contaminate. Urbes al litore del mar anque deposita in illo residuos procedente de lor edificios, industrias, e centrales thermic. Il ha remedios contra iste contamination, ma generalmente on non los usa a causa de lor costos e incommoditate.

Le petroleo que nos versa in le mar causa mareas nigre, que pote extender se trans grande areas costal. Iste petroleo invenena le animales del mar e rende immunde nostre plagias. Iste contamination es sovente visibile, e nos lo cognosce melior que altere formas de contamination del mar que es equalmente damnose. Lentemente diverse typos de bacterios discompone multes ex iste fontes de contamination. Ma si nostre contamination del mar seque su currente taxas de crescimento, illo eventualmente occidera anque iste bacterios.

On estima que sex milliones de tonnas de plastico es abandonate al mar cata anno. Le principal difficultates con iste plasticos es que multes de illos non es biodegradabile. Iste plastico (in forma de retes de piscatores e parve pecias de diverse formas) es inglutite per animales marin, que tunc non pote nutrir se o cuje stomachos o intestinos deveni seriemente ferite, causante eventualmente lor morte de un maniera multo dolorose.

Un grande quantitate de aquas residual es conducite al mar per cloacas. Lor aquas residual contine substantias biologic nocive, que porta al mar diverse typos de bacterios e viruses pathogenic. Nostre cloacas anque porta al mar residuos chimic industrial multo invenenose. Il es possibile purificar industrialmente multo de iste effluvio, ma il es multo costose construer iste plantas purificante, e multe paises (specialmente paises del tertie mundo) non ha le ressources economic pro construer los.

Alicun processos industrial libera metales toxic al mar directemente per cloacas o indirectemente trans le aer. Eventualmente multes ex iste contaminantes cade al mar, addente significantemente a su pollution general. Iste metales pote causar nivellos alte de contamination periculose pro le animales terrestre que se nutri de animales marin proque iste venenos se accumula in lor cellulas. Iste contamination se concentra quando illo ascende trans le catena alimentari.

Le radioactivitate es un fonte periculosissime de pollution pro nostre mares. Post le Secunde Guerra Mundial usque le decada comenciante con 1970, provas de bombas nuclear conducite per diverse paises produceva grande quantitates de pulvore radioactive. Grande quantitates de iste pulvore cadeva in le mar e sur le terra principalmente per medio del pluvia. Etiam nunc multe particulos producite per iste provas se trova suspendite in nostre atmosphera e se misce con le nubes del planeta, cadente eventualmente como pluvio sur le mar e nostre continentes.

Le centrales nuclear que usa aqua pro refrigerar lor reactores debe discargar al mar aqua radioactive, que anque causa contamination thermic. Ben que nunc iste fonte de contamination se ha diminuite, inter 1967 e 1983 nos depositava 95.000 tonnas de iste contaminante exceptionalmente nocive. Con le tempore le radioactivitate de iste aqua atomic se reducera, ma le processo essera lente.

NOTAS STRUCTURAL

Notas sur le Structura del Vocabulario Lexic de Interlingua,
Parte 3:

Le suffixo –itis indica un maladia characterisate per inflammationes. Le appendice es un organo que sovente se inflamma al puncto de morbiditate. On nomina iste condition appendicitis. Le operation chirurgic que remove un appendice inflammate es un appendectomia. Le esophago es un tubo que va del bucca al stomacho. On da le nomine esophagitis al inflammation del esophago.

Le suffrixo –oide indica un cosa que es simile a altere cosa. Le radice grec que significa homine es anthrop–. Un animal anthropoide, como un orangutan o un gorilla es un simia anthropoide. Le terra non es un sphera perfecte. A causa de su rotation diurnal, le diametro del terra al equator es plus spisse que su diametro polar, e on dice que le terra es un spheroide oblate. On anque usa iste suffixo pro producer adjectivos. Un cosa characterisate per nigritia o que ha partes nigre significante es nigroide. Alique que ha un forma simile a un disco es discoide.

Le radice grec que indica insectos es entom–. Entomologia es le studio de insectos. Un scientista que studia insectos es un entomologo. Un animal simile a un insecto es insectoide.

Le suffixo –osis indica un maladia o un condition morbide. Le radice grec que indica un nervo es neuro-, e un neurosis es un maladia del nervos. Le tuberculosis es le maladia del saccos del pulmones. Un maladia del halito es halitosis.

Le suffixo –al indica bastante frequentemente que un parola es un adjectivo. Si un cosa o un processo es un derivation directe del natura, on dice que illo es natural. Si alique es simile al inferno (dirigite per le diabolo) on dice que illo es infernal. Si un processo nunquam termina o si un cosa nunquam disappare, on dice que illo es alique eternal.

Le suffixo –an indica que alique es associate a un altere cosa. Pro exemplo, un nativo de Africa es african, e un nativo de Asia es asian. Un condition typic de citates or urbes es alique urban. Un studente de litteratura que specialmente admira le autor russe Tolstoi es tolstoian. A vices iste suffixo ha le forma –ian. Pro exemplo, on pote dicer que alique simile al philosophia linguistic de Ludwig Zamenhof, le autor de esperanto, ha characteristicas zamenhofian.

Le suffixo –ari indica un adjectivo que significa que un cosa pertine a altere cosa o consiste de illo. Pro exemplo, si nos ha solmente fragmentos de evidentia pro probar alique, nos dice que nostre evidentia es fragmentari. Un camisa o un pantalon es un vestimento. Un cosa vestimentari es alique que pertine a vestimentos.

Si un homine ha un barba, on dice que ille es barbate. Le planeta Saturno ha un systema multo elaborate de annellos, e on pote dicer que Saturno es annellate.

Le suffixo adjectival –esc indica que alique es simile a o ha characteristicas simile a un persona o un altere cosa. Pro exemplo, un gigante es gigantesc, e Jupiter, comparate al altere planetas del systema solar, es anque gigantesc. Alique que es simile a cosas arabe es arabesc. Un composition de piano que es simile al compositiones de Chopin es chopinesc.

Le suffixo –ic anque indica que alique pertine a un altere cosa, persona, o gruppo de personas. Le paises scandinave es in le nord de Europa e es paises nordic. Un cubo es un figura geometric tridimensional. Due datos usate in jocos que ha punctos symbolisante le numeros 1–6 es parve cosas cubic. E alique que pertine al Bosporo es bosporic.

Le suffixo –ifere indica que alique produce un certe cosa. Un pino es un arbore cuje semines es assemblate in conos, e on dice que un pino es un arbore conifere. Alique que produce multe carbon es carbonifere. Unes fungos es edibile, ma multes es venenose. Alique que produce fungos es fungifere.

Le suffixo –in anque indica que alique pertine a un altere cosa. Pro exemplo, le alcali es un substantia chimic. Un altere substantia characterisate per un composition que ha multe alcali es alcalin.

Le suffixo –ista pote indicar un nomine que ha un nexo intime a un altere nomine. Pro exemplo, si un persona es un partisano del theoria de Charles Darwin sur le evolution, on dice que ille o illa es un evolutionista. Un tal persona crede in le theoria evolutioniste del biologia. Un partisano de Karl Marx es un marxiste e crede in le theoria economic marxiste. Un persona qui governa un pais e qui vole imprimer multe moneta in forma de papiro es un inflationista. Su politica monetari es inflationiste.

Le suffixo –ose indica que un causa ha un quantitate bastante grande de un cosa o que illo es characterisate per alique differente. Un comediante es un specialista in jocos. Quando ille parla professionalmente, lo que ille dice es jocose. Un persona o un cosa que pertine a un religion es religiose. Alique que pertine a un foco grande (un incendio) es incendiose. Un philosophia politic radicalissime anque pote esser incendiose.

Le suffixo adjectival –otic indica que un persona o un cosa pertine a un altere persona o cosa o que ille/illa es un partisano de illo. On dice que un persona qui ama su patria es patriotic. Alique que pertine a un maladia del nervios, o un neurosis, es neurotic. Alique associate con un thrombosis es thrombotic. Un dictator tyrannic es despotic. On anque pote dicer que ille es un despota.

[Retro a Curso]
[Vade al prime pagina]