Noam Chomsky
30 Eylül 2001
SORU1: Geniş askeri BİR hareket ve hükümetleri yok etmeye varan aşırı askeri retorik kullanıldı. Yine de birçok insana göre hatırı sayılır bir kısıtlama var. Tam olarak ne oldu?
Chomsky'nin "Hayatı ve İlgili Linkler"
Z Magazine’de, Michael Albert’in sorularını yanıtlayan Noam Chomsky’nin ABD’nin Afganistan’a başlatacağı olası savaş yorumlarına yer veriliyor.
CHOMSKY: Saldırının sonrasındaki ilk günlerde Bush yönetimi, eğer birçok masum insanın ölümüne yol açacak toplu bir saldırıyla cevap verirse, Ladin’in en şevkli dualarına cevap vermiş olacakları yönünde NATO liderleri, bölgedeki uzmanlar ve muhtemelen kendi istihbarat ajanları tarafından uyarıldı. ABD, Fransız Dışişleri Bakanı’nın adlandırdığı gibi, “şeytanca bir tuzağın” içine düşecekti.
11 Eylül saldırılarına karıştığına dair kayda değer bir kanıt sunmadan, eğer Ladin’i öldürecek olsalardı da bu durum gerçekleşebilirdi. Saldırılar karşısında üzüntü duyan Müslümanların büyük çoğunluğunun arasında bile, saldırılarla hiçbir ilişkisi hatta bilgisi bile olmadığını söyleyen ve “İslam’ın savaş durumunda bile katı bir şekilde yasakladığı bir davranış” olan “masum kadınların ve çocuklarının öldürülmesine karşı çıktığını” açıklayan (BBC, 29 Eylül) Bin Ladin’in şehit olarak algılanmasına yol açacaktır. Müslüman dünyasında dolaşan onbinlerce kasette ve röportajda, Usame bin Ladin’in sesi yankılanmaya devam edecektir. Masum Afganlar’ı --Taliban değil, ama terörize olmuş kurbanlarını-- hedef alacak bir saldırı, fiilen Bin Ladin’in ağına ve 20 yıl önce Ruslara karşı bir "Kutsal Savaş"a girmeleri için CİA’nın kurduğu örgütlerden mezun olan ve bu arada 1981’de Mısır Devlet Başkanı Enver Sedat’ın suikastinden, "Afganiler"in en coşkulu yaratıcılarından birinin öldürülmesine kadar; kendi programlarını da takip eden, genellikle Afganistan’da savaşmaları için dünyanın dört bir yanından çağrılmış radikal İslamcılar için tüyler ürpertici nedenlere yeni eklemeler için bir çağrı olacaktır. Bir süre sonra, mesaj Bush yönetimine gitti ve --kendi bakış açılarına göre akıllıca bir tutumla-- değişik bir yol izlemeyi seçtiler.
Yine de, “kısıtlama” bana şüpheli bir kelime olarak gözüküyor. 16 Eylül’de New York Times, “Washington, Pakistan’dan, ayrıca, petrol ikmalinin kesilmesi,.. ve Afganistan’ın sivil halkına büyük ölçüde gıda ve diğer yardımları sağlayan kamyon konvoylarına son verilmesini talep etti” haberini duyurdu. Utanç verici bir şekilde, bu haber Batı’da farkedilebilir bir tepki sağlamadı. Liderlerin ve elit yorumcuların desteklediklerini iddia ettikleri Batı uygarlığının doğasını hatırlatan acımasız bir işaret ve yüzyıllar boyunca silahların ve kırbaçların yanlış tarafında olanlarla birlikte kaybedilmemiş bir ders daha... Takip eden günlerde, bu istekler uygulamaya konuldu. 27 Eylül’de, aynı New York Times muhabiri, Pakistan yetkililerinin, “Bush yönetiminin isteği üzerine, ülkenin Afganistan’la olan 2 bin 240 kilometrelik sınırını sımsıkı kapama kararlarını, akın eden Afgan mültecilerin arasında Usame bin Ladin’in adamlarının saklanmadığından emin olamayacakları için merhamet gösteremeyeceklerini” söylediklerini duyurdu. Dünyanın önde gelen gazetesinin haberine göre, daha sonra Washington yönetimi, açlık sınırında yaşayan Afganlar’ı hayatta tutan sınırlı miktardaki gıdayı da keserek Pakistan’ın kırım yapmasını talep etti. Hemen hemen tüm yardım kuruluşları Afganistan’dan çekildi ya da bomba tehdidi altında sınırdışı edildi. Washington’un Afganistan’ı bombalama ve zamanında ülkeyi mahveden, halkın Taliban’ın iktidara gelişini olumlu karşılamasıyla sonuçlanan gaddarlıkların --belki de-- tekrarlanmasına neden olacak bbir şekilde, Kuzey İttifakı’nı ağır silahlandırılmış bir askeri güce çevirme tehdidinin ardından, büyük sayılarda ve sefil durumdaki insan yığınları dehşet içinde sınırlara yığıldı. Kapalı sınırlara ulaştıkları zaman mülteciler sessizce ölüme kıstırılıyorlar. Sadece bir damla, uzaktaki dağ geçitlerinden sızabilir. Şu ana kadar kaçı dayanamadı? Tahmin edemiyoruz; zaten azımız umursuyor. Yardım kuruluşları dışında, tahmin etmek için bile çaba göstereni görmedim. Birkaç hafta içinde sert kış gelecek. Sınırların karşı tarafındaki kamplarda bazı gazeteciler ve yardım görevlileri var. Onların anlattıkları yeterince korkunç, ama biliyorlar ki, biliyoruz ki; onlar şanslı olanları, kaçabilenleri görüyorlar ve “en kötü Amerikalılar’ın bile harap olmuş ülkeleri için biraz acıma duymaları ve sessiz zalim soykırımda merhamet göstermeleri için” umutlarını koruyorlar. (Boston Globe, 27 Eylül). Belki de en uygun tasvir, harika ve yürekli Hintli yazar Arundhati Roy tarafından Bush yönetiminin Ebedi Adalet Operasyonu’na referans verilerek yapıldı: “Yeni yüzyılın ebedi adaletine tanık olun. Siviller, öldürülmeye beklerken, ölümüne açlık çekiyorlar” (Guardian, 29 Eylül).
S2: Birleşmiş Milletler, Afganistan’da
büyük bir açlık tehdidi olduğunu açıkladı. Eleştiriler üzerine ABD ve İngiltere,
açlığı yenmek için gıda yardımı göndermekten bahsediyor. Acaba sadece görüntüyü
kurtarmaktan mı bahsediyorlar? İnsani yardım konusundaki çabalarının kapsamı
ve etkisi ne olacak?
C: Birleşmiş Milletler, 7-8 milyon
kişinin açlık tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu tahmin ediyor. New York
Times’a göre de, yaklaşık 6 milyon Afgan BM’nin gıda yardımıyla yaşıyor.
Bir de Afganistan dışında mülteci kamplarında yaşayan 3.5 milyon Afgan
var. Eğer Washington’daki insanların biraz düşünce kabiliyetleri varsa;
kendilerini, kendilerinden gelen bombalama tehdidi ve sınırların kapatılması
isteği nedeniyle mağdur olan insanların trajedisine son vermek isteyen
kurtarıcılar gibi lanse ederler. "Uzmanlar ABD’ye, Afgan mültecilere
de yardım ederek imajını geliştirmesini tavsiye ediyorlar" (Christian
Science Monitor, 28 Eylül). Halkla ilişkiler uzmanlarının tavsiyeleri olmadan
da, yetkililer sınırdan bir şekilde çıkmayı başaran mültecilere biraz yiyecek
göndermeleri gerektiğini ve en azından "Afganistan içindeki terör gruplarının
bulunması için" ve "hayat kurtarmak için" uçakla yiyecek dağıtımı hakkında
konuşmaları gerektiğini anlayabilmeliler (Boston Globe, 27 Eylül; yiyecek
dağıtımıyla insanların akıl ve yüreklerinin kazanılacağını söyleyen bir
Pentagon yetkilisinden alıntı). Yardımın kapsamı konusuna gelince... Umarız
çok büyük bir miktar olur, çünkü aksi takdirde bir kaç hafta içinde büyük
bir trajediyle karşılaşacağız. Ama aynı zamanda unutmamalıyız ki, başından
beri uçaklarla büyük miktarda gıda yardımı yapılmasına hiçbir engel yoktu.
Eğer hükümet duyarlıysa, en azından "havadan gıda yardımı şovu" yapacaktır.
S3: Eğer suçu ispat edilirse, uluslararası
mahkemeler Bin Ladin ve yandaşlarını tutuklayıp yargılamaya istekli olurlar.
Sizce ABD niye böyle bir yol izlemiyor? Bunun nedeni, ABD’nin terör sayılabilecek
eylemleri karşısında da aynı tavrın takınılması ihtimalinden kaçınma isteği
mi?
C: Pek çok ülke ABD’den Bin Ladin’in
saldırılardan sorumlu olduğuna dair kanıt sunmasını istedi. Böyle bir kanıt
sunulabilseydi, uluslararası bir çaba için büyük destek sağlanırdı. Bin
Ladin ve yandaşlarını yakalamak için Birleşmiş Milletler çatısı altında
çaba gösterilebilirdi. Fakat bu basit bir mesele değil. Usame Bin Ladin
ve şebekesi 11 Eylül saldırılarının ardında olsalar bile güvenilir kanıt
bulmak kolay olmayabilir. Bin Ladin’in şebekesini ve benzeri örgütleri
20 yıl boyunca büyütüp yetiştiren CİA’nın da gayet iyi bildiği gibi, bu
örgütler dağınık organizasyon tarzını benimsemişler. Hiyerarşik bir yapıya
sahip olmadıkları gibi, örgüt içi iletişim de yoğun değil. Üstelik saldırıları
düzenleyenler kendilerini de öldürdüler. Ayrıca başka problemler de var.
Roy’dan alıntı yapacak olursam, "Taliban’ın ABD’nin isteklerine olan
tepkisi beklenmedik şekilde mantıklıydı: Kanıtları göster, Ladin’i teslim
edelim. Bush ise, ‘bu isteğin görüşülemeyeceğini’ söyleyerek tepki gösterdi".
Roy, kanıt isteğinin Washington için niye kabul edilemez olduğunu da açıklıyor:
"Ya Hindistan da ABD’den Warren Anderson’un teslim edilmesini isterse?
Anderson, 1984 yılında Bhopal’deki 16 bin kişinin ölümüne yol açan gaz
kaçağının sorumlusuydu. Tüm gerekli kanıtlar mevcut. Ya Hindistan çıkıp
buyrun kanıtlar, Warren Anderson’ı bize teslim edin lütfen derse?".
Böyle karşılaştırmalar, Batı düşüncesinin aşırı uçlarında büyük öfke yaratabilir,
fakat sağduyulu bir Batılı için anlamı büyüktür. Ülke liderleri de bunu
biliyor. Roy’un verdiği Warren Anderson örneği, verilebilecek örneklerin
en hafifi. İran’ın Carter ve Reagan hükümetlerinde görev yapan üst düzey
yetkililerin teslim edilmesini istediğini düşünün. Ya da Nikaragua’nın,
bir zamanlar Honduras’taki devlet teröristlerinin işlediği katliamları
göz ardı eden, üstelik katliamcıları destekleyen ABD temsilcisinin teslimini
istediğini... (Ki o kişi şu anda ABD’nin BM nezdinde temsilciliğini yapıyor
ve "teröre karşı savaş’a önderlik etmek" üzere atandı.) Daha pek çok benzer
örnek var. ABD, böyle isteklere, kanıt sunulsun ya da sunulmasın cevap
vermeyi düşünmezdi bile... Tüm uluslararası kuruluşlar tarafından "terör
eylemleri" olarak adlandırılan operasyonları yönlendiren kişinin bugün
"teröre karşı savaş"ın önderliğine atandığı gerçeğinin sessizlik duvarı
ardında kalması en iyisi. Jonathan Swift’in bile bu durum karşısında nutku
tutulurdu. Uzmanların bugünkü duruma açık seçik bir kelime olan "suç" yerine
belirsiz bir "savaş" kavramını yakıştırmış olmalarının nedeni de tüm bunlar
olabilir. "İnsanlığa karşı suç"un tanımları bellidir. Suçlarla mücadelenin
belirli yöntemleri vardır. Bu yöntemlerin uygulanması için kanıt sunmanız
gerekir. Kanıt sunulduktan sonra, sadece suçluların cezalandırılması prensibine
uymanız gerekir. Açlıktan ölmek üzereyken yüzlerine kapanmış sınır kapılarında
bekleyen masum insanların değil...
S4: Terörle savaş ilk olarak Reagan
tarafından Soğuk Savaş’ın yerine geçmesi için başlatıldı. Bu, halkı korkutmak
ve bu şekilde genel savaş harcamaları, gözetim ve yabancı kampanyalar gibi
halkın çıkarlarına karşı olan programlara destek sağlamak için bir araçtı.
Şimdi ise aynı yönde daha geniş ve daha saldırgan bir hareket görülüyor.
Dünyada sivillere saldırılar düzenleyen en önemli kaynak olma sorunumuz,
bu çabayı sürdürmemiz için engel mi yaratıyor? Bu çaba, aslında bir savaş
olmadan da devam ettirilebilir mi?
C: Reagan yönetimi, 20 yıl önce
göreve geldiğinde, en önemli amaçlarının uygarlığı yok eden bir kanser
olan uluslararası terörizmi tamamen yok etmek olduğunu açıklamıştı. Terör
belasının üstesinden, inanılmaz geniş bir çerçevede, uluslararası bir terörist
ağ kurarak geldiler. Bunun sonuçları da, Orta Amerika, Ortadoğu, Güney
Asya ya da başka yerlerde biliniyor --ya da bilinmeli. Sivil halka oldukça
fazla zarar veren ve hatta yaşamları tehdit eden programları uygulayabilmek
için bahaneler öne sürdüler. Kurşunların atıldığı bir savaş mı başlattılar?
Arkalarında bıraktıkları cesetlerin sayısı etkileyici, ama teknik olarak,
savaş tarihinde televizyonların prime time’ına göre ayarlanmış ilk savaş
suçu olan Libya’nın bombalanması gibi şeffaf "PR" uygulamaları dışında
genellikle silahlarını ateşlemediler. Libya’nın bombalanması olayı, operasyonun
karmaşıklığı Avrupa kıtasındaki ülkelerin işbirliği yapmayı reddettiği
düşünülürse, hiç de küçük bir numara değildi. İşkenceler, sakatlamalar,
tecavüzler ve katliamlar aracılar tarafından gerçekleştirilmişti. Terörist
ülkelere kadar uzanan büyük ama bahsi edilemeyen terörizm unsuru bir kenara
bırakıldığında bile, terörizm vebası çok gerçek, çok tehlikeli ve tam anlamıyla
ürkütücü. Bize ve başkalarına karşı tehditleri artıracağa benzer davranış
şekilleri var; daha önce tartıştığımız, daha sağlıklı ve daha onurlu yöntemlerin
önemli örnekleri var. Bunlar en temel seçimler.
S5: Eğer Taliban rejimi düşerse,
ve Bin Ladin ya da ölümlerden sorumlu olduğu iddia edilen bir başkası yakalanır
ya da öldürülürse, sonra ne olur? Afganistan’a ne olur? Diğer bölgelerde
genel durum ne olur?
C: En mantıklı yönetim planı; dünyayı
"insanlıkdışı olaylara son verecek" bir "yeni çağ"a taşıyan "ilke ve değerleri"
üstlenen asil liderlerin dualarına katılmaya çağrılan sıradan koronun tezahüratını
artıracak insani hareketlerle desteklenmiş, süregiden bu sessiz soykırımı
sürdürmek olacaktır. Yeni yönetim aynı zamanda, belki şu an İran’daki Gülbeddin
Hikmetyar gibi başka savaşçıları da ona düşman etmek için Kuzey İttifakı’nı
geçerli bir güce çevirmeye de çalışabilir. Büyük ihtimalle Afganistan’daki
görevler için, muhtemelen Bin Ladin’in dualarına cevap vermemek için çapı
küçültülmüş bir seçici bombalama yapmak amacıyla, İngiliz ve ABD komandolarını
kullanacaklardır. Bir ABD harekatı, 1980’li yıllarda başarısız olan Rus
istilasıyla karşılaştırılmamalı. Ruslar’ın karşısında, CİA ve yandaşları
tarafından eğitilmiş, ağır silahlarla donatılmış, yaklaşık 100 bin kişilik
örgütlü ve eğitimli bir ordu vardı. ABD ise, 20 yıl süren vahşet tarafından
sanal olarak yok edilmiş bir ülkenin, başlarına gelenler konusunda hiç
bir şekilde sorumluluk hissetmeyeceğimiz ayaktakımı denilebilecek gücünü
bulacak karşısında. Taliban güçleri, şu halleriyle kısa zamanda çökebilir.
Ve Afganistan’da yaşayan halkın, Taliban yönetimi devralmadan önce ülkeyi
parçalara ayıran cinayet gruplarıyla açıkça bağlantılı olmadığı takdirde,
istilacı güçleri iyi karşılaması da beklenebilir. Bu noktada, pek çok insan
Cengiz Han’ı selamlayacak gibi görünüyor. Sonra ne olacak? Diğer ülkelerde
yaşayan Afganlar ve görünüşe göre ülke içinde Taliban Yönetimi’ne dahil
olmayanlar, bir çeşit geçiş hükümeti kurması için Birleşmiş Milletler Güçleri’nin
yardımını istiyor. Harabeden gözle görülür bir şey yaratmayı amaçlayan
bu süreç, eğer Birleşmiş Milletler ve Sivil Toplum Örgütleri gibi bağımsız
güçlerden de önemli yeniden yapılanma desteği alınabilirse başarıya ulaşabilir.
Bu kadarı, bu fakir ülkeyi terör, çaresizlik, cesetler ve sakat kalan kurbanlar
ülkesine çevirenlerin asgari sorumluluğu olmalı. Bu olabilir, ama zengin
ve
güçlü toplumların önemli ve yaygın desteğiyle. Şu an için bu sorumluluk,
böyle bir "ulus kurma" seçeneğiyle ya da daha onurlu bir biçimde dışarıdan
ulus oluşturulmasına destek verme seçeneğiyle ilgilenmeyeceğini belirten
Bush yönetimi tarafından göz ardı edilmiş durumda. Fakat yine de bu ahlaklı
seçeneğin şu an düşünülmemesi, taşa kazınmış bir buyruk değil. Diğer bölgelerde
olanlar, iç etkenlere, dış aktörlerin (başta ABD olmak üzere) uyguladığı
politikalara ve Afganistan’daki meselelerin gelişimine bağlı. Bundan sonrası
için, kısa yorumlarda anlatılamayacak kadar fazla olasılık var.
S6: Bu dönemde adalet konusunda
endişeleri olan sosyal aktivistlerin önceliği ve rolünün ne olması gerektiğini
düşünüyorsunuz? Bazılarının iddia ettiği gibi, eleştirilerimizi sınırlamalımıyız;
yoksa sadece bu krizde önemli bir pozitif etkimizin olabileceğinden değil,
aynı zamanda halkın büyük bölümünün tartışma ve keşiflere her zamankinden
çok daha açık olduğu için, yeni ve artan çabaların zamanı olduğunu mu düşünmeliyiz?
C: Bu, sosyal aktivistlerin ne
yapmaya çalıştıklarına bağlı. Eğer amaçları, şiddet çarkını yükseltmek
ve 11 Eylül’dekilere benzer gaddarlıkları --ve maalesef, dünyanın büyük
kısmının alışkın olduğu çok daha kötülerini-- artırmaksa, kesinlikle inceleme
ve eleştirilerini sınırlamalı, düşünmeyi reddetmeli ve uğraştıkları çok
ciddi konularla ilgilenmeyi kesmeliler. Eğer buradaki nüfusa ve dünyadaki
insanların geneline zarar verecek, ve hatta insan yaşamını tehdit edebilecek
planları uygulamayı amaçlayan politik ve ekonomik sistemin en gerici öğelerine
yardım etmek istiyorlarsa da aynı öneri geçerli. Diğer yandan, sosyal aktivistlerin
amacı başka gaddar saldırıları engellemek; özgürlük, insan hakları ve demokrasi
umutlarını artırmak ise, ters yönü seçmeliler. Çabalarını bu ve bu gibi
diğer suçların ardında yatan faktörler üzerinde yoğunlaştırmalı ve kendilerini
daha da büyük bir enerjiyle haklı hedeflerine adamalılar. Fırsat kesinlikle
var. Tüyler ürpertici saldırıların şoku, elit kesimleri bile bundan kısa
süre öncesine kadar hayal edilmesi dahi zor olan bir düşünme tarzına sevketti
ve halkın genelinde bu daha da çok hissediliyor. Tabii ki sessizce boyun
eğmeyi talep edecekler de olacaktır. Bunu aşırı sağcılardan bekliyoruz,
ve biraz tarih bilgisi olan herkes, bunu bazı sol düşünceli aydınlardan
da, hatta belki de daha öldürücü bir şekilde bekleyebilir. Ancak, histerik,
abartılı konuşmalardan ve yalanlardan yılmamak, doğruluk ve dürüstlüğe
olabildiğince yakın kalmak ve birinin yaptığı ya da yapamadığı birşeyin
insani sonuçlarını düşünmek çok önemli. Bunların hepsi herkesin bildiği
gerçekler; fakat bunları aklımızda tutmakta fayda var. Herkesçe bilinen
açık gerçeklerin ötesinde, soruşturma ve hareket için spesifik sorulara
dönmeliyiz.
ÇEVİRİ:
Bilinmiyor
Kaynak: A-Infos Haber Ağı (30 Eylül 2001 tarihli bir haber).
MİLİTARİZM Ana Sayfa --->
