Thiên V

Chữ Hán "Nhật ký trong tù" và "Di chúc"
 

Khả năng Trung văn của Hồ Chí Minh

Trong Hồ sơ Lư Sơn - Hồ Chí Minh bí mật đến Lư Sơn có ghi chép HCM dùng ngón tay viết thư pháp: "Bí thư Đảng uỷ Cục quản lý Lư Sơn Lâu Thiệu Minh, Phó Bí thư Thái Thiệu Ngọc, Giang Vĩnh Đức nghe tin HCM sắp rời Lư Sơn, vội vã kéo nhau đến biệt thự 394, một là để nghe ý kiến HCM về thái độ tiếp đãi khách, hai là đề nghị ghi lưu niệm. Nhận xét về cái gì đây? HCM đề nghị mang nghiên bút để trên bàn. Ông thử bút, cảm thấy ngọn bút hơi nhỏ liền khẽ hỏi:

- Tôi dùng ngón tay viết được không?

Lâu Thiệu Minh gật đầu lia lịa. HCM thong thả nhúng ngón tay vào nghiên mực, viết ba chữ lớn: "Lư Sơn hảo" (Lư Sơn tốt) rồi lùi về phía sau hai bước ngắm nghía. Lâu Thiệu Minh liếc qua, rất khâm phục:

- Thưa Hồ Chủ tịch! Người viết chữ Hán thật tuyệt.

Sau khi viết "Lư Sơn hảo" bằng ngón tay, HCM lại dùng bút tiểu khải viết 10 chữ nhỏ: "Hồ Chí Minh, tháng 8 năm 1959" vào dòng lạc khoản để kỷ niệm chuyến thăm Lư Sơn.

Căn cứ vào đoạn văn trên thì trình độ thư pháp của HCM thuộc vào loại khá, nhưng William J. Duiker trong Truyện Hồ Chí Minh, trang 143, lại viết: "Mùa xuân năm 1927, NAQ ở lại Quảng Châu hơn nửa năm, việc trước mắt là ổn định sinh hoạt, sau đó tìm một người vợ địa phương để học tiếng Trung Quốc".

Trong cuốn Chu Ân Lai và Trung Quốc hiện đại do Han Suyin (Hàn Tú Anh) viết, Trương Liên Khang dịch, trang 84, 85 có đoạn: "Mùa thu năm 1925, có một thanh niên Việt Nam gầy yếu, tự xưng là Nguyễn Ái Quốc, sau này là Hồ Chí Minh... Lúc ấy Thái Sướng và chồng là Lý Phú Xuân đang ở Quảng Châu, do đó hai người đều quan tâm đến HCM. Lý Phú Xuân và Đặng Dĩnh Siêu sắp xếp chỗ ăn ở cho HCM rất chu đáo, đồng thời còn dạy Hồ tiếng Trung Quốc. Không lâu sau, HCM có thể giao thoại được những câu đơn giản". William J. Duiker cũng như Han Suyin đều viết về HCM, nếu đem so sánh với việc HCM viết thư pháp bằng ngón tay ở Lư Sơn sau này, thì ta sẽ thấy trình độ nghe, nói, đọc, viết của ông ta trước đây khác nhau một trời một vực.

Khảo cứu quá trình học tập của NAQ, tác giả nhận thấy, cho đến năm 1932, hầu như không thấy ông sử dụng Hán văn trong các bài viết, chưa nói đến trình độ viết thư pháp chữ Hán. Vì sao đến năm 1938, sau khi rời Mạc Tư Khoa về vùng biên giới Việt Trung hoạt động, HCM lại đột nhiên sử dụng Hán văn, viết báo, làm thơ và viết thư pháp một cách thành thạo? Chúng tôi vô cùng nghi ngờ. Có thật NAQ dùng ngón tay viết thư pháp? Có thật ông dùng Hán văn viết Nhật ký trong tù? Phải chăng đây là chứng cứ không thể bác bỏ của thủ thuật "Mượn xác hoàn hồn" (Tá thi hoàn hồn), "Rời hoa tiếp cây" (Di hoa tiếp mộc)? Mưu đồ của Cộng sản Quốc tế dùng Hán văn liên kết NAQ và HCM thành một người tưởng như hoàn hảo nhưng thật không ngờ lại xuất hiện một vết nứt trí mạng. Tục ngữ Trung Quốc có câu: "Nói dối được một câu, nhất định sẽ có mười câu nói dối nữa, nhưng nói dối cuối cùng thế nào cũng bị lộ tẩy" (Thuyết nhất cú hoang thoại, tất tu tái dụng thập cú hoang thoại, hoang thoại tối chung tương bị tiệt phá, lộ xuất phá trán). Mạo dùng NAQ không thông thạo Hán văn liên kết với HCM, chỉ có thể đánh lừa được một số người trong một thời gian ngắn, còn lâu dài mà nói, sau khi có đầy đủ chứng cớ về khả năng Trung văn của NAQ để khẳng định NAQ không phải là HCM thì việc làm trên hoàn toàn trở thành một trò đùa dai.

Theo Hồ Chí Minh toàn tập, tập 12, trong một chương, thì chính những người biên tập những dòng hoang tưởng trên đã vô tình để lộ ra NAQ đọc, viết không thành thạo tiếng Trung Quốc. Trong thiên này, chúng tôi đặc biệt chú trọng vào việc HCM viết báo, làm thơ, trong đó có Nhật ký trong tù và Di chúc, để một lần nữa chứng minh NAQ và HCM là hai con người hoàn toàn khác nhau. HCM là Hồ Tập Chương đến từ Miêu Lật, Đài Loan, thuộc sắc tộc Khách Gia.

Quá trình Nguyễn Ái Quốc học tập ngữ văn

Về mặt chính thống, ta thường thấy các nhà viết truyện ký về HCM viết tiểu sử sơ khởi của ông như sau: "Nguyễn Ái Quốc sinh trưởng trong một gia đình có truyền thống nho học. Từ nhỏ ông đã được tiếp xúc với nền giáo dục Hán học nên trình độ ngữ văn Trung Quốc rất cao, làm thơ giỏi, viết thư pháp đẹp". Mới nghe xem ra có lý, tuy nhiên, cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, nước Pháp thực dân đã bắt đầu khai thác thuộc địa tại Việt Nam, phần lớn các gia đình quan lại hoặc nhà giàu đều cho con cái sang Pháp du học, đặc biệt là sau khi nhà Nguyễn phế bỏ hệ thống khoa cử lỗi thời để tuyển chọn nhân tài, thì số người còn lưu luyến với nền Hán học không đáng là bao. Cách làm của người cha NAQ là một ví dụ điển hình. Tuy đã từng đỗ đại khoa với học vị Phó Bảng, nhưng ông Nguyễn Sinh Sắc dường như cũng không muốn NAQ theo đòi nghiệp bút nghiên mà lại tích cực ủng hộ con trai học tiếng Pháp và chữ Quốc ngữ.

Dựa trên những ghi chép của William J. Duiker và Sophie Quinn-Judge, NAQ từ năm 21 tuổi trở về trước là thời kỳ lưu lạc, cuộc sống cùng khốn, rất khó có điều kiện ổn định học tập. Chúng tôi dùng phương pháp so sánh quy nạp, thống kê quá trình học tập của NAQ tại Việt Nam như sau:

Việc tiếp thụ giáo dục Hán văn tại các trường tư thục không quá 3 năm và Pháp văn không quá 4 năm. Từ năm 1911 đến năm 1923, NAQ bôn ba hải ngoại từ châu Âu, Bắc Mỹ đến Bắc Phi, trước sau có khoảng 4 năm học Anh ngữ trong các môi trường làm việc vất vả, hoàn toàn không có điều kiện tiếp tục học Hán văn hoặc tiếp xúc với văn hóa Hán. Theo Đặng Dĩnh Siêu, vào thời điểm năm 1925, bà có dạy NAQ học tiếng Trung, đến năm 1926 thì ông ta kết hôn với Tăng Tuyết Minh. Sự việc này đúng là có thực. Nói cách khác, đến năm 1927, trình độ nghe, nói, đọc và viết chữ Hán của NAQ rất hạn chế. Từ năm 1928 đến năm 1932, NAQ bôn tẩu khắp nơi, qua Xiêm La (Thailand), Tân Gia Ba (Singapore), sang châu Âu, rồi lại về Hương Cảng, Thượng Hải, thêm chứng bệnh lao phổi kéo dài, lại bị giam trong ngục, tình trạng sức khỏe hết sức kém, rất khó có đủ điều kiện tiếp tục học chữ Hán. Từ đó có thể kết luận, trình độ Hán văn của NAQ chỉ dừng lại ở mức độ 3 đến 4 năm cấp tiểu học, tuyệt đối không có khả năng viết báo, tạp chí và những bài nghị luận trường thiên lời văn khúc chiết, đanh thép, không thể là tác giả của Nhật ký trong tù, càng không có khả năng viết thư pháp bút lông hoặc "thư pháp ngón tay" chữ Hán.

Trình độ ngữ văn của Hồ Tập Chương

Hồ Tập Chương (HTC) lớn lên ở Đài Loan, từ nhỏ đã được giáo dục nền văn hóa Hán, mới 4 tuổi đã được cha anh dạy học thuộc lòng "Bách Gia Tính", "Thiên Gia Thi", đọc sách Luận Ngữ, Mạnh Tử, Trung Dung, và tập viết thư pháp. Mười tuổi, HTC đã bắt đầu học Sơ đẳng rồi Cao đẳng của hệ thống giáo dục Nhật Bản, 20 tuổi tốt nghiệp Cao đẳng công nghiệp Đài Bắc, trình độ tiếng Nhật và tiếng Anh vững vàng. Năm 1929, lúc ấy HTC 29 tuổi, rời Đài Loan đến Thượng Hải, trình độ đọc và viết chữ Hán không thể sai sót, có khả năng viết thư pháp, nói tiếng Khách Gia-Quảng Đông và tiếng Mân Nam-Phúc Kiến lưu loát, còn việc đọc và viết tiếng Anh thì khỏi cần nói đến. Thời kỳ đầu năm 1933, HTC tiếp tục học 5 năm, đã qua lớp huấn luyện đọc và viết tiếng Việt cơ sở và tiếng Pháp cơ sở. Trở lại ý kiến trên, giả thiết thời kỳ tiếp tục học tập này là của NAQ, liệu NAQ có nhu cầu học tập tiếng Việt và tiếng Pháp không? Hiện tại, hồ sơ lưu trữ ở Mạc Tư Khoa chỉ có các bản sao tiếng Việt và tiếng Pháp mà không tìm thấy các bản sao chữ Hán hoặc các bản nháp luyện tập thư pháp chữ Hán. Điều này có thể chứng thực, từ năm 1933 đến năm 1938, người lưu lại tại Mạc Tư Khoa là Hồ Tập Chương chứ không phải Nguyễn Ái Quốc. Huống hồ, thời kỳ này, không thấy NAQ sử dụng Trung văn trong các bài viết đã được công bố, đồng thời cũng chưa từng phát hiện thấy bất cứ một bản thư pháp chữ Hán nào còn lưu lại. Vì sao, từ năm 1938, sau khi rời Mạc Tư Khoa về Trung Quốc, đột nhiên NAQ lại sử dụng Trung văn một cách phổ biến qua hàng loạt bài báo. Chưa hết, ông ta còn làm thơ và viết thư pháp nữa. Nhật ký trong tù và Lư Sơn hảo là hai trong những ví dụ được kể đến.

Có phải đây chính là sự không minh bạch giữa hai nhân vật lịch sử này chăng?

Tập thơ Nhật ký trong tù của Hồ Chí Minh

Buổi sáng sớm ngày 27/08/1942, HCM đi qua hương Túc Vinh, huyện Đức Bảo, tỉnh Quảng Tây thì bị cảnh sát Quốc Dân Đảng bắt giữ, giải đến Quế Lâm, nơi đặt cơ quan làm việc của Ủy viên Quân sự hội Chính phủ Quốc Dân Đảng thẩm vấn. Từ lúc bị bắt vào ngày 27/08 tại Túc Vinh, HCM bị giải qua Tĩnh Tây, Liễu Châu, Quế Lâm… qua suốt 13 trấn, giam tại 18 nhà lao. Qua 14 tháng bị giam trong ngục, HCM đã dùng Hán văn sáng tác 134 bài thơ với tựa đề Nhật ký trong tù. Căn cứ vào lời giáo sư Hoàng Tranh, Viện nghiên cứu Khoa học xã hội Quảng Tây, cùng với những tư liệu mới thu thập, quyển Nhật ký trong tù được giới thiệu với công chúng như sau:

1- Tháng 05/1960, Nhà xuất bản Văn Học và Nhà xuất bản Ngoại Văn Việt Nam phân chia nhau ấn hành thơ HCM, cuốn sách đều mang tên Nhật ký trong tù với số lượng 100 bài. Có sự khác biệt đôi chút khi đối chiếu văn bản tiếng Việt với văn bản Trung văn của Nhà xuất bản Ngoại Văn, tuy cả hai bản này đều sao chép từ bản gốc Ngục trung nhật ký của HCM.

2- Tháng 05/1965, Nhà xuất bản Văn Học Nhân Dân Trung Quốc xuất bản cuốn Hồ Chí Minh thi tập (Thơ Hồ Chí Minh), nhan đề: "Ngục trung nhật ký – thi sao", lấy từ 100 bài thơ của HCM, nội dung giống như cuốn Nhật ký trong tù của Nhà xuất bản Văn Học Việt Nam cùng năm.

3- Cuối năm 1977, Viện Văn Học Việt Nam thành lập tiểu tổ Nhật ký trong tù để khảo cứu, phiên dịch, chỉnh lý văn bản một lần nữa, đồng thời bổ sung một số bài trước đây chưa từng được công bố. Tháng 5 năm 1983, Nhà xuất bản Văn Học tiếp tục xuất bản Nhật ký trong tù gồm 113 bài.

4- Tháng 05/1990, nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh HCM, Viện Văn Học Việt Nam, trên cơ sở cuốn sách xuất bản năm 1983, lại đưa thêm 21 bài trước đây cũng chưa từng được công bố, để Nhà xuất bản Văn Học ấn hành cũng với tên Nhật ký trong tù. Như vậy tổng số thơ của Nhật ký trong tù đến lúc này là 134 bài.

5- Tháng 10/1992, giáo sư Hoàng Tranh, Viện Khoa học Xã hội Quảng Tây, nhận thấy độc giả Trung Quốc đọc cuốn Nhật ký trong tù 134 bài của HCM mới được xuất bản có nhiều chỗ khó hiểu, nhất là những địa danh và từ ngữ diễn đạt. Vì vậy, ông đã tiến hành khảo cứu, đính chính và chú giải, sau đó uỷ nhiệm cho Nhà xuất bản Giáo Dục Quảng Tây ấn hành với nhan đề "Chú giải thơ Nhật ký trong tù". Cuốn sách lấy văn bản từ Nhật ký trong tù 134 bài của nhà xuất bản Văn học Việt Nam, kèm theo bản đồ minh họa và chú giải.

6- Năm 2003, Nhà xuất bản Công An Nhân Dân in cuốn "Nhật ký trong tù của Hồ Chủ Tịch và nghệ thuật thư pháp", bìa cứng. Nội dung giới thiệu sơ lược tiểu sử HCM, ảnh chụp nguyên bản Nhật ký trong tù và viết các kiểu thư pháp triện, lệ, khải, hành, thảo thư của nhà thư pháp Trung Quốc Lỗ Nguyên, căn cứ vào Nhật ký trong tù trình bày thành tác phẩm thư pháp.

7- Ngày 28/09/2003, nhân dịp 60 năm Nhật ký trong tù của HCM ra đời tổ chức tại nhà kỷ niệm HCM ở Liễu Châu, Quảng Tây, Hiệp hội Thư pháp Quảng Tây đã tổ chức triển lãm thư pháp của hơn 70 tác giả gồm 106 bức thư pháp chữ Hán, với 115 bài thơ của chủ tịch HCM, trong đó có 79 bài trong Nhật ký trong tù. Tháng 03/2004, Nhà xuất bản Đại Học Sư Phạm Quảng Tây ấn hành cuốn "Hồ Chí Minh văn, thơ, chú giải và thư pháp".

134 bài trong Nhật ký trong tù của HCM, phần lớn đều dùng ngữ từ, ngữ ý của tiếng Khách Gia, hoàn toàn không có sự tu sức. Quá nửa số bài thơ dùng tiếng Khách Gia, đọc diễn cảm sẽ làm cho người nghe cảm thấy thân thiết như bạn tâm giao mà lại hết sức dễ hiểu. Trong mỗi bài thơ đều bao hàm nhiều ý tứ, có sự bày tỏ, có nỗi mong chờ, có sự ký thác của cái tình sâu lắng, có cả tả thực, đọc lên khiến lòng người hoài cảm nhưng không hiểu rõ vì sao, lại dường như có nỗi chua xót khó lý giải được ngọn ngành. Về những nét đặc thù trong thơ, giáo sư Hoàng Tranh viết: "Thơ Hồ Chí Minh có "Thất luật" (7 chữ, 8 câu), "Thất tuyệt" (7 chữ 4 câu), "Ngũ luật" (5 chữ) và tạp thể, nội dung phần lớn đều để thư giãn đầu óc, hoặc ghi lại những sự việc xảy ra hàng ngày, lúc hứng lên thì ngâm nga.

"134 bài trong "Ngục trung thi" không đơn thuần chỉ là thơ mà là một bộ "Sử thi" của một nhà cách mạng tự vẽ chân dung tinh thần của mình bằng thơ. Trong một số bài thơ làm trên đường khi bị giải đi, HCM đã phản ánh được cuộc sống mới mẻ với tinh thần an nhiên tự tại của một nhà cách mạng giàu trí tuệ, lập trường kiên định".

134 bài thơ trong tập Nhật ký trong tù

[Lời Dịch Giả: Trong tác phẩm Hồ Chí Minh sinh bình khảo, tác giả Hồ Tuấn Hùng đã đưa toàn bộ 134 bài thơ Nhật ký trong tù của HCM vào, tổng cộng 25 trang, bắt đầu từ trang 262 là bài 1 nhan đề "Khai quyển" đến trang 286 với bài 134 nhan đề "Tân xuất ngục học đăng sơn". Xét thấy văn bản Nhật ký trong tù của HCM, hơn 40 năm qua, các nhà xuất bản của Việt Nam và Trung Quốc đã lần lượt in hàng triệu bản, phổ biến rộng rãi đến toàn thể nhân dân và bạn bè thế giới. Vì vậy, người dịch xin lược bỏ phần này mà chỉ đưa những bài có liên quan đến quá trình kiểm chứng, chú giải, nhận xét, đánh giá, kết luận của người viết liên quan đến việc đi tìm tác giả đích thực của tác phẩm bất hủ này.]

Nhật ký trong tù là tác phẩm của một người thuộc sắc tộc Khách Gia

 

Có khá nhiều bài thơ trong Nhật ký trong tù được tác giả sử dụng tiếng Khách Gia (trong hệ thống Hán ngữ) sáng tác. Những bài thơ này, nếu dùng tiếng Khách Gia đọc diễn cảm, người nghe sẽ nhanh chóng lĩnh hội được nội dung biếu đạt lẫn tình ý hàm chứa trong đó, chứng tỏ trình độ Hán học của tác giả khá uyên bác, không thể chỉ đọc sách vài ba năm mà viết được. Lại nữa, một số bài thơ, nhất là vào thời kỳ Nhật Bản chiếm đóng Đài Loan, phải là người từng cư trú tại địa bàn Khách Gia, thấm nhuần tư tưởng, tình cảm cộng đồng dân tộc, mới viết được những câu thơ hàm súc mang đặc trưng văn hóa Khách Gia như vậy. Tác giả hoàn toàn không nói quá sự thật, chẳng cần xem xét độ ngắn dài, chặt lỏng, chỉ xin dẫn ra đây vài đoạn thơ, kính mong các bậc thức giả minh xét, HCM là NAQ hay là một người thuộc sắc tộc Khách Gia, Miêu Lật?

Cần chú ý một đặc điểm nữa của Nhật ký trong tù là, những từ, ngữ, câu văn hoặc phương ngôn thuộc ngữ hệ Khách Gia đã được tác giả chuyển hóa một cách nhuần nhuyễn sang từ ngữ Trung văn, chứng tỏ người viết rất am hiểu văn hóa Hán, lại thông thạo nhiều ngôn ngữ, từ cú khoáng đạt, ý tứ trôi chảy, phong thái ung dung tự tại.

♦ Bài 8

早
一
太陽每早從牆上,照着龍門門未開
籠裡現時還黑暗,光明却已面前來

Tảo (1)
Thái dương mỗi tảo tòng tường thượng
Chiếu trước lung môn môn vị khai
Lung lý hiện thời hoàn hắc ám
Quang minh khước dĩ diện tiền lai.

Buổi sớm (bài 1)
Đầu tường sớm sớm vầng dương mọc,
Chiếu cửa nhà lao, cửa vẫn cài;
Trong ngục giờ đây còn tối mịt,
Ánh hồng trước mặt đã bừng soi.

Nam Trân - Xuân Thuỷ dịch

Chú giải:

"Lung"(籠), tiếng Khách chỉ nhà giam, phòng giam. Người Khách Gia ở Miêu Lật bị vào nhà giam gọi là "nhập lung"(入籠), ra khỏi nhà lao gọi là "xuất lung"(出籠), giam trong nhà lao gọi là "quan lung"(關籠). Trong khi ấy, những từ với ý nghĩa trên ở Trung văn lại được gọi là "nhập ngục"(入獄), "xuất ngục"(出獄), "phục ngục"(服獄), hầu như không ai dùng chữ "lung". Trong Nhật ký trong tù, từ "lung" được hiểu là "nhà giam", "nhà ngục" hoặc "nhà tù" được sử dụng ở hơn 10 bài thơ.

♦ Bài 16

脚閘
一
狰獰餓口似兇神,晚晚張開把脚吞
各人被吞了右脚,只剩左脚能屈伸
二
世間更有離奇事,人憫争先上脚鉗
因為有鉗才得睡,無鉗没處可安眠

Cước áp
(1)

Tranh ninh ngạ khẩu tự hung thần
Vãn vãn trương khai bả cước thôn
Các nhân bị thôn liễu hữu cước
Chỉ thặng tả cước năng khuất thân.

(2)
Thế gian cánh hưu ly kỳ sự
Nhân mẫn tranh tiên thượng cước kiềm
Nhân vị hữu kiềm tài đắc thụy
Vô kiềm một xứ khả an miên.


Cái cùm
1
Dữ tợn hung thần miệng chực nhai,
Đêm đêm há hốc nuốt chân người;
Mọi người bị nuốt chân bên phải,
Co duỗi còn chân bên trái thôi.

2
Nghĩ việc trên đời kỳ lạ thật,
Cùm chân sau trước cũng tranh nhau;
Được cùm chân mới yên bề ngủ,
Không được cùm chân biết ngủ đâu?

Nam Trân dịch

分水

每人分得水半盆,洗面烹茶各随便
誰要洗面勿烹茶,誰要烹茶勿洗面

Phân thuỷ

Mỗi nhân phân đắc thuỷ bán bồn
Tẩy diện phanh trà các tùy tiện
Thùy yếu tẩy diện vật phanh tra
Thùy yếu phanh tra vật tẩy diện.


Chia nước

Mỗi người nửa chậu nước nhà pha,
Rửa mặt pha trà tự ý ta;
Ai muốn pha trà, đừng rửa mặt,
Ai cần rửa mặt, chớ pha trà.

Nam Trân - Trần Đắc Thọ dịch

禁烟(紙烟的)

烟禁此間很厲害,你烟繳入他烟包
當然他可吹烟斗,你若吹烟罰手鐐

他:獄丁也

Cấm yên (Chỉ yên đích)

Yên cấm thử gian hẩn lệ hại,
Nhĩ yên kiểu nhập tha yên bao;
Đương nhiên tha khả xuy yên đẩu,
Nhĩ nhược xuy yên, phạt thủ liêu.

(Tha: ngục đinh dã)

Cấm hút thuốc (Thuốc lá)

Hút thuốc nơi này cấm gắt gao,
Thuốc anh nó tịch, bỏ vào bao;
Nó thì kéo tẩu tha hồ hút,
Anh hút, còng đây, tay ghé vào.

Nam Trân dịch

(Nó: lính ngục)

♦ Bài 109

政治部禁閉室

二尺闊兮三尺長,四人住此日彷徨
要伸伸腳也不可,因為人多少地方

Chính trị bộ cấm bế thất

Nhị xích khoát hề tam xích trường
Tứ nhân trú thử nhật bàng hoàng
Yếu thân thân cước dã bất khả
Nhân vị nhân đa thiểu địa phương.

Nhà giam của cục Chính trị

Ba thước chiều dài hai thước rộng,
Bốn người chen chúc ở bên trong.
Duỗi chân một tí cũng không thể,
Nhà hẹp mà người lại quá đông.

Huệ Chi dịch

Chú giải:

Chúng tôi chọn ra 5 bài (16, 17, 22, 64, 109) đều có liên quan đến nhau, với mục đích để chứng minh, cùng thuộc hệ thơ văn Hán ngữ, nhưng vì các tác giả xuất thân từ những địa phương khác nhau nên sự vận dụng từ ngữ có những chỗ khác nhau. Ví dụ, "cước liễu thủ khảo" (腳鐐手銬 - xiềng chân còng tay). Cụm từ này, tại Trung Quốc Đại Lục là khá phổ biến, nhưng ở vào thời kỳ Nhật Bản chiếm đóng Đài Loan, người dân ở đây hầu như không nói "cước áp". Giáo sư Hoàng Tranh thuộc Viện Khoa học Xã hội Quảng Tây, giải nghĩa: "Cước áp" (腳閘) là một loại cùm chân bằng sắt (gông sắt), xã hội phong kiến trước đây, trong lúc áp giải phạm nhân trên đường, đề phòng họ bỏ trốn, ban đêm đem giam vào nhà lao địa phương, khóa một chân lại, phạm nhân chỉ được tự do một chân mà thôi.

Chúng tôi đã tra cứu Văn Sử Từ Nguyên (Từ Điển Từ Nguyên), Trung Văn Đại Từ Điển, đều không có từ "cước áp" nên phải tạm lấy "cước liễu" (腳鐐) xem như "cước áp". Như vậy, hiển nhiên là HCM không biết từ "cước liễu" mà dùng từ "cước áp" thay thế. Tiếp đến bài 17 "Cước kiềm" (腳鉗), bài 64 "Thủ liễu" (手鐐), đều chứng minh HCM không hiểu cách sử dụng thành ngữ Trung Quốc "cước liễu thủ khảo" mà chỉ biết "cước kiềm thủ liễu" theo âm Khách Gia chuyển thành Trung văn tự.

Lại như: "Vãn vãn trương khai bả cước thôn" (Đêm đêm há hốc nuốt chân người), với từ "vãn vãn" là cách dùng khẩu ngữ Khách Gia, hàm ý chỉ mỗi buổi chiều của ngày. Cũng như "thân thân cước" là một kiểu sử dụng đặc biệt trong Khách Gia thoại, ý của nó là nghỉ lâu dài, còn Trung văn phổ biến là dùng "thân thân thối" (伸伸腿) mà không dùng "thân thân cước" (伸伸腳). "Tẩy diện" (洗面) có nghĩa là "rửa má", người Khách Gia thường dùng "tẩy diện" mà không dùng "tẩy kiểm" (洗臉). Còn "tẩy diện" ở đây chính là "tẩy kiểm" (rửa má). Khách Gia thoại dùng "tẩy diện" mà không dùng "tẩy kiểm" của Trung văn.

♦ Bài 20

學奕棋

三
雙方勢力本平均,勝利终須屬一人
攻守運籌無漏著算,才稱英勇大將軍

Học dịch kỳ

3
Song phương thế lực thản bình quân
Thắng lợi chung tu thuộc nhất nhân;
Công thủ vận trù vô lậu toán,
Tài xưng anh dũng đại tướng quân.

Học đánh cờ
3
Vốn trước hai bên ngang thế lực,
Mà sau thắng lợi một bên giành;
Tấn công, phòng thủ không sơ hở,
Đại tướng anh hùng mới xứng danh.

Văn Trực – Văn Phụng dịch

Chú giải:

"Lậu toán" (著算): trong từ vựng Trung văn không có từ "lậu toán", nhân vì văn bản Nhật ký trong tù xuất bản năm 1960 của nhà xuất bản Văn học Việt Nam đã chỉnh lý thơ HCM, đem từ "lậu toán" cải thành "lậu trước" (漏著). Bản in năm 1990 lại phục hồi từ "lậu toán". "Lậu toán" là loại ngữ từ tiêu chuẩn của người Khách Gia, chỉ sự tính toán sai lầm khi đánh cờ tướng.

♦ Bài 25

賭

民間賭博被官拉,獄裡賭博可公開
被拉賭犯常嗟悔,何不先到這裡來

Đổ

Dân gian đổ bác bị quan lạp
Ngục lý đổ bác khả công khai
Bị lạp đổ phạm thường ta hối
Hà bất tiên đáo giá lý lai!?

Đánh bạc

Đánh bạc ở ngoài, quan bắt tội,
Trong tù đánh bạc được công khai;
Bị tù, con bạc ăn năn mãi:
Sao trước không vô quách chốn này!?

Nam Trân dịch

Chú giải:

"Quan lạp" (官拉) là từ ngữ rất thông dụng của người Khách Gia, Miêu Lật. Thời Nhật chiếm đóng Đài Loan, nhân dân bị cảnh sát rượt đuổi gọi là "quan lạp", còn người Khách Gia ở các địa phương khác có xưng hô như vậy hay không thì tôi chưa rõ.

♦ Bài 37

自勉

没有冬寒憔悴景,將無春暖的輝煌
災殃把我來鍛鍊,使我精神更緊張

Tự miễn

Một hữu đông hàn tiều tụy cảnh
Tương vô xuân noãn đích huy hoàng
Tai ương bả ngã lai đoạn luyện
Sử ngã tinh thần cánh kiện cường.

Tự khuyên mình

Ví không có cảnh đông tàn,
Thì đâu có cảnh huy hoàng ngày xuân;
Nghĩ mình trong bước gian truân,
Tai ương rèn luyện tinh thần thêm hăng.

Nam Trân dịch

Chú giải:

"Khẩn trương" (緊張), gần giống như "lậu toán", năm 1960, văn bản Nhật ký trong tù của nhà xuất bản Văn học đổi "khẩn trương" thành "kiện cường" (健強), đến năm 1990 đã lấy lại hai từ này. "Khẩn trương" là từ rất thông dụng của người Khách Gia Miêu Lật, ý nghía của nó là, thời gian cấp bách rồi, cần phải có tinh thần phấn chấn, ví dụ như cách dùng tiếng Khách Gia sau đây: " Tham gia thi đấu, thời gian càng gần càng phải khẩn trương".

♦ Bài 48

落了一隻牙

你的心情硬且剛,不如老舌軟而長
從來與你同甘苦,現在東西各一方

Lạc liễu nhất chích nha

Nhĩ đích tâm tình ngạch thả cương
Bất như lão thiệt nhuyễn nhi trường
Tòng lai dữ nhĩ đồng cam khổ
Hiện tại đông tây các nhất phương.

Rụng mất một chiếc răng

Cứng rắn như anh chẳng kém ai,
Chẳng như lão lưỡi dẻo và dài;
Ngọt bùi cay đắng từng chia sẻ,
Nay kẻ chân mây, kẻ cuối trời.

Trần Đắc Thọ dịch

Dị bản:
Cứng rắn như anh khác thói thường,
Phải đâu mềm tựa lưỡi không xương;
Ngọt bùi cay đắng từng chia sẻ,
Nay phải xa nhau, kẻ một đường.

Chú giải:

"Lạc liễu nhất chích nha" (落了一隻牙): càng tìm hiểu, nghiên cứu, giải nghĩa thơ HCM, càng phát hiện ra, ông là nhà thơ dân gian chính hiệu, vì trong bài này, ông đã biểu đạt được mối quan hệ giữa "nha xỉ"(牙齒-răng) với "thần thiệt" (唇舌-môi lưỡi) rồi lấy đó làm tựa đề. "Lạc liễu nhất chích nha", thực chất là một câu văn bất thông trong cấu trúc ngữ pháp và ngữ nghĩa Trung văn, nhưng lại là một phương ngôn rất thông dụng nếu phát âm theo cách của người Khách Gia, Miêu Lật, cho dù không tương ứng với với ý nghĩa biểu đạt cùng một đối tượng trong Hán ngữ. Vì vậy, HCM phải dùng "lạc" (落) và "chỉ" (只) để thay thế.

♦ Bài 62

一个賭犯硬了

他身只有骨包皮,痛苦飢寒不可支
昨夜他仍睡我側,今朝他已九泉歸

Nhất cá đổ phạm "ngạnh" liễu

Tha thân chỉ hữu cốt bao bì
Thống khổ cơ hàn bất khả chi
Tạc dạ tha nhưng thụy ngã trắc
Kim triêu tha dĩ cửu tuyền quy.

Một người tù cờ bạc chết cứng

Thân anh da bọc lấy xương,
Khổ đau, đói rét hết phương sống rồi;
Đêm qua còn ngủ bên tôi,
Sáng nay anh đã về nơi suối vàng.

Nam Trân dịch

Chú giải:

"Ngạnh liễu" (硬了) hàm ý chỉ sự chết, là một từ rất thông dụng trong ngôn ngữ Khách Gia Miêu Lật. Người Khách Gia thường nói "ngạnh liễu" thay cho "nhân tử liễu" (người chết) của Trung văn.

♦ Bài 65

夜半聞哭夫
嗚呼夫君兮夫君,何故夫君遽棄塵
使妾從今何處見,十分心合意投人

Dạ bán văn khốc phu

Ô hô phu quân, hề phu quân!
Hà cố phu quân cự khí trần?
Sử thiếp tòng kim hà xứ kiến,
Thập phần tâm hợp ý đầu nhân.

Nửa đêm nghe tiếng khóc chồng

Hỡi ôi, chàng hỡi, hỡi chàng ơi!
Cơ sự vì sao vội lánh đời?
Để thiếp từ nay đâu thấy được,
Con người tâm ý hợp mười mươi.

Nguyễn Sĩ Lâm dịch

Chú giải:

"Thập phần tâm hợp ý đầu nhân" (十分心合意投人), thoạt nhìn không hiểu ý tứ ra sao, nhất thời chưa thể giải nghĩa. Nhưng nếu ta biết được HCM thường có thói quen dùng ngôn ngữ Khách Gia làm thơ, đồng thời đọc diễn cảm bài thơ, thì có thể giải đáp được thắc mắc trên. HCM sáng tác thơ thường hay chú ý việc gieo vần nên rất khoái sử dụng thủ pháp "đảo trang", nếu đem câu thơ này đổi thành "Thập phần hợp ý tâm đầu nhân" và dùng tiếng Khách Gia đọc diễn cảm, sẽ thấy rất rõ ràng "Thập phần ý hợp tâm đầu nhân" hàm ý chỉ sự đống ý đồng tình trong tâm trạng con người.

♦ Bài 91

獄中生活

每人各有一火炉,大大小小幾個鍋
煮飯煮茶又煮采,成天煙火没時無

Ngục trung sinh hoạt

Mỗi nhân các hữu nhất hỏa lô,
Đại đại, tiểu tiểu kỷ cá oa;
Chử phạn chử trà hựu chử thái,
Thành thiên yên hoả một thời vô.

Sinh hoạt trong tù

Hỏa lò ai cũng có riêng rồi,
Nhỏ nhỏ, to to mấy chiếc nồi;
Cơm, nước, rau, canh, đun với nấu,
Suốt ngày khói lửa mãi không thôi.

Nam Trân dịch

Chú giải:

"Một thời vô" (没時無), mấy từ này rất không hợp lý nếu xét theo cú pháp Trung văn, trái lại, đọc theo Khách Gia thoại sẽ dễ dàng biết được ý tứ của nó. Đó là "lúc nào cũng có". Bài thơ này, đọc diễn cảm theo tiếng Khách Gia, Miêu Lật rất thuận miệng và dễ hiểu.

♦ Bài 94

遷江獄

籠外六十九人盎,籠中的盎不知數
監房卻像刨藥堂,又像街上買盎鋪

Thiên Giang ngục

Lung ngoại lục thập cửu nhân áng,
Lung trung đích áng bất tri số;
Giam phòng khước tượng bào dược đường,
Hựu tượng nhai thượng mại áng phố.

Nhà lao Thiên Giang

Ngoài lao sáu chín chiếc ang người,
Chồng chất trong lao biết mấy mươi;
Nhà ngục mà như nhà chế thuốc,
Gọi là hàng chĩnh cũng không sai.

Băng Thanh dịch

Chú giải:

"Áng" (盎), giáo sư Hoàng Tranh giải thích: Là loại đồ đựng bằng gốm thời cổ, bụng to, miệng nhỏ. "Nhân áng" chỉ loại chum bằng gốm, một số địa phương vùng Quảng Tây có tập quán dùng chôn người chết. HCM những năm ấy bị giam tại nhà tù Thiên Giang, có thể đã nhìn thấy loại đồ gốm như đã nói trên đựng xương người chết sau khi được quy tập vào một nơi trước cửa nhà tù rồi mới đem chôn, nên mới có từ "nhân áng" (人盎)."Áng" rất giống với cách phát âm Khách Gia được chuyển sang Hán ngữ.

♦ Bài 95

搭火車往來賓

幾十日來勞走路,今天得搭火車行
雖然只得坐炭上,畢竟比徒步漂亮

Tháp hoả xa vãng Lai Tân

Kỷ thập nhật lai lao tẩu lộ,
Kim thiên đắc tháp hoả xa hành;
Tuy nhiên chỉ đắc tọa thán thượng,
Tất cánh tỷ đồ bộ phiêu lượng.

Đáp xe lửa đi Lai Tân

Cuốc bộ mấy mươi ngày vất vả,
Hôm nay được bước lên xe hỏa;
Dù rằng chỉ ngồi trên đống than,
Sang gấp mấy lần khi cuốc bộ.

Đỗ Văn Hỷ, Huệ Chi dịch

Chú giải:

"Lai Tân" là tên một huyện ở Quảng Tây, thuộc quyền quản lý địa khu Liễu Châu, cách Liễu Châu 80 km. "Lao" (勞), "đắc" (得), "chỉ đắc" (只得), "phiêu lượng" (漂亮) cho dù đọc diễn cảm bằng Trung văn cũng sẽ thấy rất không lọn nghĩa, thậm chí không biết tác giả nói về cái gì. Tuy nhiên, nếu dùng Khách Gia thoại, đọc diễn cảm thì hoàn toàn thông suốt và dễ hiểu. "Lao" (勞) là "lao động" (vất vả), "đắc" (得)là "khả dĩ" (可以), "chỉ đắc" (只得) là "chỉ khả dĩ" (只可以), ý nghĩa là " chỉ được, có thể được" đều là từ ngữ Khách Gia được chuyển âm. "phiêu lượng" cũng là tiếng Khách Gia được chuyển thành từ ngữ Trung văn, chỉ sự so sánh tốt hơn. Vì không có từ Trung văn phiên âm đối ứng nên HCM đành phải dùng từ "phiêu lượng" thay thế.

♦ Bài 114

伍科長,黃科員

伍科長與黃科員,兩人見我太可憐
慇勤慰問和幫助,這像冬寒見暖天

Ngũ khoa trưởng, Hoàng khoa viên

Ngũ khoa trưởng dữ Hoàng khoa viên,
Lưỡng nhân kiến ngã thái khả liên,
Ân cần ủy vấn hòa bang trợ,
Giá tượng đông hàn kiến noãn thiên.

Khoa trưởng họ Ngũ, khoa viên họ Hoàng

Họ Ngũ trưởng khoa với họ Hoàng,
Thấy ta cùng cực động lòng thương;
Ân cần thăm hỏi và cứu giúp,
Như nắng bừng lên giữa giá sương.

Nam Trân dịch

Chú giải:

"Khoa trưởng họ Ngũ, khoa viên họ Hoàng" đều là các viên chức của cơ quan Chính trị bộ thuộc Đệ tứ Chiến khu.

1- "Giá tượng": Ngữ pháp Trung văn không có từ loại này mà là khẩu ngữ của người Khách Gia. "lưỡng nhân" chỉ hai người, còn "giá tượng" chỉ "hình như", "như".

2- Phải là người có trình độ Hán học khá uyên bác mới trước tác được Nhật ký trong tù, trong đó có một số bài rất khó tưởng tượng một người Việt Nam lại có thể viết nổi, huống hồ, cho dù đã học Hán văn rất cẩn thận, nhưng không thường xuyên tu dưỡng, bổ sung kiến thức, làm sao sử dụng ngôn ngữ nhuần nhuyễn như HCM để diễn đạt tư tưởng tình cảm của mình qua các thể tài trên.

♦ Bài 7

世路難
一
走遍高山與峻岩,那知平路更難堪
高山遇虎終無恙,平路逢人却被監
二
余原代表越南民,擬到中华見要人
無奈風波平地起,送余入獄作嘉賓
三
忠誠我本無心疚,却被嫌疑做漢奸
處世原來非易易,而今處世更難難

Thế lộ nan
*
Tẩu biến cao sơn dữ tuấn nham
Na tri bình lộ cánh nan kham
Cao sơn lộ hổ chung vô dạng
Bình lộ phùng nhân khước bị giam.
**
Dư nguyên đại biểu Việt Nam dân
Nghĩ đáo Trung Hoa kiến yếu nhân
Vô nại phong ba bình địa khởi
Tống dư nhập ngụ tác gia tân
***
Trung thành ngã bản vô tâm cứu
Khước bị hiềm nghi tố Hán gian
Xử thế nguyên lai phi dị dị
Nhi kim xử thế cánh nan nan.

Đường đời hiểm trở
*
Đi khắp đèo cao, khắp núi cao,
Ngờ đâu đường phẳng lại lao đao!
Núi cao gặp hổ mà vô sự,
Đường phẳng gặp người bị tống lao?!
**
Ta là đại biểu dân Việt Nam,
Tìm đến Trung Hoa để hội đàm;
Ai ngỡ đất bằng gây sóng gió,
Phải làm "khách quý" ở nhà giam!
***
Ta người ngay thẳng, lòng trong trắng,
Lại bị tình nghi là Hán gian;
Xử thế từ xưa không phải dễ,
Mà nay, xử thế khó khăn hơn.

Nam Trân dịch

Chú giải:

"Trung thành", "Hán gian": Nhật ký trong tù nếu do một người Việt Nam là NAQ sáng tác thì xem ra thật vô lý, bởi người viết đã dùng các từ "trung thành", "Hán gian". Đặc biệt từ "Hán gian" càng tỏ rõ, người viết bài thơ này không thể là công dân nước ngoài. Nếu quả như NAQ viết thật thì phải tự xưng là "Việt gian" hoặc "Cộng điệp" (gián điệp của QTCS) mới hợp lý.

♦ Bài 88

寄尼魯

其一
我奮鬥時君活動,君入獄時我住籠
萬里遥遥未见面,神交自在不言中

Ký Nê Lỗ

Ngã phấn đấu thời quân hoạt động,
Quân nhập ngục thời ngã trú lung;
Vạn lý dao dao vị kiến diện,
Thần giao tự tại bất ngôn trung.

Gửi Nehru

Khi tôi phấn đấu, anh hoạt động,
Anh phải vào lao, tôi ở tù;
Muôn dặm xa vời chưa gặp mặt,
Không lời mà vẫn cảm thông nhau.

Hoàng Trung Thông dịch

Chú giải:

Nê Lỗ (尼魯): Giáo sư Hoàng Tranh chú thích, Nê Lỗ tức Nê Hách Lỗ ( Jawaharlal Nehru - 1889-1964), nhà lãnh đạo dân tộc chủ nghĩa, lãnh tụ đảng Quốc Đại, Thủ tướng nhiệm kỳ đầu (1947- 1964) sau khi Ấn Độ độc lập. HCM và Nehru là người cùng thời đại, đều cùng ra sức phấn đấu cho nền độc lập dân tộc và quốc gia. Hai người chưa từng gặp mặt nhưng đã là bạn tâm giao từ lâu. Từ tháng 12 năm 1921 đến tháng 6 năm 1945, Nehru trước sau từng bị bắt 9 lần. Thời kỳ HCM bị bắt tại Quảng Tây, Nehru cũng bị nhà đương cục của chủ nghĩa thực dân Anh, kẻ thù của nhân dân Ấn Độ giam giữ, mà kẻ bắt giam HCM, lại là chính phủ Quốc Dân đảng, một láng giềng hữu hảo, là đồng minh chống chủ nghĩa phát xít.

Năm 1939, HCM từng nhiệm chức Đài trưởng Đài thông tin vô tuyến cơ quan Bát Lộ quân Quảng Tây và nhân viên Đài vô tuyến Ban Huấn luyện cán bộ du kích Hành Dương, phụ trách thu thập thông tin ngoại văn, sau đó dịch sang tiếng Trung. Đối với tình hình quốc tế và các lãnh tụ quốc gia lúc ấy, trình độ của ông là tương đối cao.

Tháng 12 năm 1927, NAQ từ Paris đến Bruxelles tham dự "Hội nghị thế giới các dân tộc bị áp bức", Jawaharlal Nehru cũng tham dự hội nghị này và được bầu làm Ủy viên chấp hành, đồng thời, cùng với NAQ có mối quan hệ rất mật thiết. Xem lại bài "Ký Nê Lỗ": "Ngã phấn đấu thời quân hoạt động/ Quân nhập ngục thời ngã trú lung/ Vạn lý dao dao vị kiến diện/ Thần giao tự tại bất ngôn trung", (Khi tôi phấn đấu, anh hoạt động/Anh phải vào lao, tôi ở tù/Muôn dặm xa vời chưa gặp mặt/Không lời mà vẫn cảm thông nhau), thì thấy rõ ràng, trước năm 1943, HCM chưa từng gặp Nehru. Một lần nữa, bài thơ này chứng thực NAQ và HCM không phải là một người.

♦ Bài 77

折字

囚人出去或為國,患過頭時始見忠
人有憂愁優點大,籠開竹閂出真龍

Chiết tự

Tù nhân xuất khứ hoặc vi quốc,
Hoạn quá đầu thì thuỷ kiến trung;
Nhân hữu ưu sầu ưu điểm đại,
Lung khai trúc sản, xuất chân long.

Chơi chữ

Người thoát khỏi tù ra dựng nước,
Qua cơn hoạn nạn, rõ lòng ngay;
Người biết lo âu, ưu điểm lớn,
Nhà lao mở cửa, ắt rồng bay!

Nam Trân dịch

Chú giải:

"Chiết tự" (折字): Giáo sư Hoàng Tranh chú giải, Trung Quốc từ lâu đã lưu truyền một loại văn học du hý, đem phân giải tổ hợp chữ Hán này thành một số chữ Hán khác, những chữ mới này biểu đạt một ý nghĩa nào đấy. Trình độ Hán học của HCM phải khá uẩn súc mới có thể sử dụng thành thạo lối chiết tự du hý chữ Hán như vậy.

Trong bài thơ này, HCM vận dụng lối bẻ chữ, nghĩa là từ một chữ Hán, ông chia tách ra thành những chữ khác nhau vốn là các thành tố cấu tạo nên chữ đó, rồi thêm vào hoặc bớt đi một vài nét, tạo nên những chữ mới, mục đích vui đùa lúc nhà rỗi trong ngục. Cụ thể là, chữ 囚 (tù) bỏ chữ 人 (nhân) bên trong rồi thêm chữ 或 (hoặc) thì biến thành chữ 國 (quốc). Chữ 患 (hoạn) bỏ một chữ 中 (trung) trên đầu thì sẽ còn chữ 忠 (trung) nghĩa là trung thành. Chữ 憂 (ưu) vốn là lo lắng, thêm chữ 人 (chính xác là bộ "nhân đứng") bên trái sẽ biến thành chữ 優 ưu, nghĩa là ưu điểm. Chữ 籠 (lung) là nhà lao, lược bỏ bộ trúc ( 竹 ) trên đầu sẽ thành chữ 龍 (long) nghĩa là rồng. Bài thơ này, sau khi chiết tự sẽ thành bốn chữ mới 國 (quốc), 忠 (trung) .優 (ưu), 龍 (long), hàm ý của nó là, vì đất nước tâm trạng nhà thơ đầy ưu phiền, trong hoạn nạn càng rèn luyện ý chí đợi khi ra khỏi nhà tù sẽ tiếp tục sự nghiệp.

♦ Bài 63

又一个

夷齊不食周朝粟,賭犯不吃公家粥
夷齊餓死首陽山,賭犯餓死公家獄

Hựu nhất cá...

Di, Tề bất thực Chu triều túc,
Đổ phạm bất ngật công gia chúc;
Di, Tề ngã tử Thú Dương sơn,
Đổ phạm ngã tử công gia ngục.

Lại một người nữa...

Di, Tề chẳng ăn gạo nhà Chu,
Tù bạc chẳng ăn cháo nhà nước;
Di, Tề chết đói ngàn Thú Dương,
Tù bạc chết đói trong nhà ngục.

Nam Trân dịch

Chú giải:

Tiêu đề "Hựu nhất cá", chỉ sự tiếp tục của bài trước, "Lại một tù cờ bạc nữa chết đói trong ngục". Bài thơ này, HCM lấy việc tù cờ bạc chết đói trong nhà giam so sánh với sự tích Bá Di, Thúc Tề con vua nước Cô Trúc đời nhà Ân (1401- 1122 trước CN, Trung Quốc), không ăn thóc nhà Chu mà chết đói ở núi Thú Dương, chứng tỏ ông hiểu rất rõ các nhân vật trong lịch sử cổ đại Trung Quốc, nên luôn chuyên tâm trau giồi đạo đức, khí tiết. Hồ Chí Minh (Hồ Tập Chương) từ nhỏ đã được tiếp thụ nền gióa dục truyền thống của gia đình. Thân sinh ra ông là Hồ Dần Lượng thường lấy sự tích "Di Tề không ăn thóc nhà Chu", "Quan Công qua năm ải chém sáu tướng" để giảng giải về đại nghĩa, hy vọng giáo dục HCM thành người có nhân cách lớn, khí tiết cao cả. Ngô Trọc Lưu trong tác phẩm "Hồ Chí Minh", đã xen kẽ giới thiệu lịch sử gia tộc HCM (Hồ Tập Chương). Tại thiên "Vân thê thư viện" (Thư viện thang mây) của ông, có thuật lại việc từ nhỏ HCM đã được dạy về điển tích "Bá Di, Thúc Tề".

♦ Bài 132

即景

樹梢巧畫張飛像,赤日長明關羽心
祖國終年無信息,故鄉每日望回音

Tức cảnh

Thụ sao xảo họa Trương Phi tượng,
Xích nhật trường minh Quan Vũ tâm;
Tổ quốc chung niên vô tín tức,
Cố hương mỗi nhật vọng hồi âm.

Tức cảnh

Cành lá khéo in hình Dực Đức,
Vầng hồng sáng mãi dạ Quan Công;
Năm tròn cố quốc tăm hơi vắng,
Tin tức bên nhà bữa bữa trông.

Nam Trân dịch

Chú giải:

"Trương Phi", "Quan Vũ": Tại nhà HCM ở Miêu Lật, Đồng La, thời kỳ trước sau năm 1960, tác giả đã nhìn thấy một tập tranh "Tam quốc diến nghĩa" cổ, ước khoảng 10 hồi, đóng thành quyển, ngoài ra còn có "Tứ thư độc bản", "Thiên gia thi", "Dược thang ca quyết" và một số loại sách khác.

"Tổ quốc", "cố hương": Ý trực tiếp để thông báo với mọi người là quê hương Nghệ An, Việt Nam, nhưng thực chất lại chỉ Miêu Lật, Đài Loan. Vào đầu năm 1939, HCM (Hồ Tập Chương) gặp người em ruột là Hồ Tập Dưỡng lần cuối cùng, sau đó thì không nhận được tin tức gì của gia đình nữa. Trong bài thơ này có câu "chung niên vô tín tức" (suốt năm không tin tức) là phù hợp với hoàn cảnh thực tế của ông. Trước khi chia tay, HCM (Hồ Tập Chương) đặc biệt dặn Hồ Tập Dưỡng: "Sau này, nếu không thành công sẽ không về nhà, mong gia đình đừng mất công tìm tôi". Tác giả dự đoán, thời gian ấy, Hồ Tập Chương đã quyết định phấn đấu hy sinh vì nền độc lập của Việt Nam. Vậy mà tạo hóa trêu ngươi, không ai ngờ, sau năm 1948, tập đoàn Tưởng Giới Thạch thoái thủ Đài Loan, HCM dù có thành công đến mấy cũng không còn đường về quê cha đất tổ.

♦ Bài 115

限制

沒有自由真痛苦,出恭也被人制裁
開籠之時肚不痛,肚痛之時籠不開

Hạn chế

Một hữu tự do chân thống khổ,
Xuất cung dã bị nhân chế tài;
Khai lung chi thì đỗ bất thống,
Đỗ thống chi thì lung bất khai.

Bị hạn chế

Đau khổ chi bằng mất tự do,
Đến buồn đi ỉa cũng không cho;
Cửa tù khi mở, không đau bụng,
Đau bụng thì không mở cửa tù.

Nam Trân dịch

Chú giải:

"Xuất cung" (出恭): Từ thời Nhật Bản chiếm đóng, người dân ở Miêu Lật, Đồng La gọi việc đến nhà xí đại tiện là "xuất cung". Cách gọi này lưu truyền cho đến ngày nay nhưng rất ít người hiểu được nguồn gốc ra đời của nó. Qua quá trình khảo cứu thư tịch cổ, tác giả xin cung cấp những tư liệu sau đây có liên quan đến từ "xuất cung":

1- Trong các kỳ thi của hệ thống khoa cử triều Minh, người ta đặt ra một loại thẻ bài "xuất cung nhập kính" (出恭入敬) để đề phòng thí sinh tự tiện bỏ vị trí ra ngoài. Khảo sinh muốn đi đại tiện, trước hết phải lĩnh thẻ "xuất cung nhập kính" mới được ra, từ đó mới có tên gọi "xuất cung".

2- Cuối triều nhà Thanh, trước khi bị Nhật chiếm đóng, văn chương, học vấn của người Miêu Lật, Đồng La rất hưng thịnh, xuất hiện không ít tiến sĩ, cử nhân, tú tài. Đầu triều Thanh, cử nhân Ngô Tử Quang đã mở trường học tại Đồng La, thu nhận nhiều môn đệ. Nhà chí sĩ kháng Nhật Khâu Phùng Giáp chính là học trò xuất sắc của ông. Phụ thân HCM (Hồ Tập Chương) là Hồ Dần Lượng, những năm đầu Quốc dân cũng từng mở trường dạy học tại quê nhà. Nhiều năm trước đó, học trò Miêu Lật, Đồng La thường xuyên vào Đại lục tham dự các kỳ thi của triều đình, nên khi về quê đã dùng từ "xuất cung" thay cho "đại tiện", nghe có vẻ trang nhã hơn.

Từ "xuất cung" được lưu truyền cho đến ngày nay trở thành một thứ phương ngôn đặc thù của người Đồng La. Năm 1929, HCM vừa mới rời Miêu Lật, Đồng la đến Thượng Hải, nên từ "xuất cung" ông sử dụng không có gì lạ.

3- Đối với một người nắm chắc ngôn ngữ Nhật Bản như HCM (Hồ Tập Chương), khi viết Nhật ký trong tù, có thể chen vào một số từ tiếng Nhật mà lại không có vốn từ Nhật Bản thì khó mà viết được những bài thơ hàm súc và thấm đẫm tinh thần nhân văn như thế.

♦ Bài 59

南寧獄

監房建築頂摩登,澈夜輝煌照電燈
因為每餐惟有粥,使人肚子戰兢兢

Nam Ninh ngục

Giam phòng kiến trúc đính "ma-đăng"
Triệt dạ huy hoàng chiếu điện đăng
Nhân vị mỗi xan duy hữu chúc
Sử nhân đỗ tử chiến căng căng.

Nhà ngục Nam Ninh

Nhà lao xây dựng kiểu tân thời,
Đèn điện thâu đêm sáng rực trời;
Nhưng mỗi bữa ăn lưng bát cháo,
Cho nên cái bụng cứ rên hoài.

Nam Trân dịch

Chú giải:

"Ma đăng" (摩登): Thời kỳ Nhật Bản chiếm đóng Đài Loan, có một số từ nước ngoài du nhập vào Đồng La mà từ "ma đăng" vốn có nguồn gốc Anh ngữ (modern), nghĩa là "hiện đại" là một ví dụ.

♦ Bài 67

工金
煮一鍋飯六毛錢,一盆開水銀一元
一元買物得六角,獄中價格定昭然

Công kim

Chử nhất oa phạn lục mao tiền,
Nhất bồn khai thủy ngân nhất nguyên;
Nhất nguyên mãi vật đắc lục giác,
Ngục trung giá cách định chiêu nhiên.

Tiền công

Thổi một nồi cơm, trả sáu hào,
Nước sôi mỗi chậu, một đồng trao;
Một đồng của đáng sáu hào chỉ,
Giá cả trong tù định rõ sao!

Nam Trân dịch

Chú giải:

"Công kim" (工金): Thời kỳ Nhật Bản chiếm đóng Đài Loan có một số từ nước ngoài được du nhập vào hệ thống từ vựng Hán ngữ. "Công kim" chỉ tài sản công, tiền công.

♦ Bài 85

獄丁窃我之士的

一生正直又坚剛,携手同行幾雪霜
恨彼奸人離我俩,長教我你各凄凉

Ngục đinh thiết ngã chi sĩ-đích

Nhất sinh chính trực hựu kiên cương,
Huề thủ đồng hành kỷ tuyết sương;
Hận bỉ gian nhân ly ngã lưỡng,
Trường giao ngã nhĩ các thê lương.

Lính ngục đánh cắp mất chiếc gậy của ta

Suốt đời ngay thẳng lại kiên cường,
Dìu dắt nhau đi mấy tuyết sương;
Giận kẻ gian kia gây cách biệt,
Hai ta dằng dặc nỗi buồn thương.

Nam Trân dịch

Chú giải:

"Sĩ đích" (士的): là danh từ chỉ cái gậy chống (quải trượng). Trong Nhật ngữ, "quải trượng" (guăi zhàng), đọc âm nhấn mạnh như "sĩ đích". Giáo sư Hoàng Tranh chú giải: "quải trượng" vốn là từ tiếng Anh "stick" được phiên âm sang Hán ngữ. Tác giả có hỏi các tiên sinh cao tuổi biết Nhật ngữ thời Nhật Bản chiếm đóng Đài Loan, "sĩ đích" phải chăng là tiếng Nhật được đưa vào Hán ngữ. Một số người nói đúng, nhưng số khác lại bảo không thể xác định rõ ràng. Tôi cảm thấy thật kỳ lạ. HCM vì sao không trực tiếp dùng từ "stick" hoặc "quải trượng" làm tiêu đề bài thơ, đọc vừa thuận tai vừa dễ hiểu. Trái lại, ông chơi trò đùa bỡn, lấy "sĩ đích" đặt tên khiến người đọc không tìm ra đầu mối. Câu thơ "Ngục đinh thiết ngã chi sĩ đích", rốt cuộc hàm chưa ý tứ gì? Nhật ký trong tù được sáng tác vào năm 1942–1943, là thời kỳ HCM bị giải đi giải lại từ Quế Lâm đến Liễu Châu. Lúc ấy, mỗi chuyến xe xuất phát từ Liễu Châu đều có viết hai chữ "đích sĩ" lên cái chiêu bài bốn mặt trên nóc làm dấu hiệu. Có thể, khi bị giải trên đường, đúng vào lúc tinh thần cao hứng, HCM liền đem âm tiếng Nhật của hai từ "quải trượng", tạm mượn hai chữ "đích sĩ" trên biển hiệu nóc xe, đảo trật tự thành "sĩ đích" thay thế cho âm "quải trượng" Hán ngữ để đùa vui chăng? Chuyện này không phải không có khả năng. HCM hoạt động gần biên giới Trung – Việt, đi đi về về, không lúc nào rời xa chiếc gậy chống, đối với nó vô cùng thân thiết như người bạn tâm giao. Một người bạn thân Trung Quốc, tướng quân Vi Quốc Thanh, sau này đã từng tặng HCM một gốc trúc vuông Quảng Tây đặc biệt hiếm để ông làm gậy chống.

Tổng hợp những phần đã phân tích ở trên, chúng tôi đi đến kết luận, tác giả Nhật ký trong tù nhất định phải là người có đủ ba điều kiện sau đây:

1- Đối với ngữ văn Trung Quốc phải có trình độ cao, mà đối với nền Quốc học thường thức cũng phải đạt trình độ tương đối khá. Sáng tác được thơ trong Nhật ký trong tù tuyệt đối không phải là người chỉ có trình độ chữ Hán ba, bốn năm tiểu học.

2- Tác giả Nhật ký trong tù nhất định phải là người sắc tộc Khách Gia thuộc cộng đồng cư dân Miêu Lật, Đồng La, Đài Loan.

3- Tác giả Nhật ký trong tù phải là người Khách Gia thông thạo Nhật ngữ.

Thư pháp chữ Hán của Hồ Chí Minh

Ngoài trừ Nhật ký trong tù, từ sau năm 1938, HCM đã dùng Trung văn công bố một số chuyên luận, sáng tác văn thơ và viết thư pháp. Toàn bộ trước tác của ông, bao gồm cả những bức thư pháp đại, tiểu khải, thật ra rất khó thuyết phục được người ta tin là, NAQ thuở niên thiếu chỉ học qua vài năm Hán ngữ lại có thể viết được. Những dẫn chứng sau đây có thể chứng minh nhận định trên:

1- Từ tháng 12 năm 1938 đến tháng 6 năm 1939, HCM viết 7 bài báo và chuyên luận bằng Trung văn, các bản thảo được gửi đến Hà Nội, Việt Nam. Các bài có tiêu đề như sau: Tháng 12 năm 1938: "Người Nhật muốn khai hóa Trung Quốc như thế nào?" Tháng 2 năm 1939: " Thư gửi đến Trung Quốc". Tháng 3 năm 1939: "Thư gửi đến Trung Quốc". Tháng 4 năm 1939: "Chủ nghĩa anh hùng trong kháng chiến chống Nhật của nhân dân Trung Quốc" và "Thư gửi đến Trung Quốc". Tháng 6 năm 1939: "Thư gửi đến Trung Quốc", trong đó có bài "Người Nhật muốn khai thác Trung Quốc như thế nào?" dài khoảng hai nghìn chữ, nội dung tự thuật và chuyên thuật, nhất định phải là người có trình độ Nhật văn khá mới có thể viết được. Tháng 11 đến tháng 12 năm 1940, HCM thường xuyên viết cho tờ Cứu vong nhật báo Quảng Tây với bút danh Bình Sơn, đăng tải 11 bài chuyên đề bằng Trung văn. Tiêu đề các bài như sau: "Thiên thượng cố muội" (Tác giả tự dịch ra tiếng Việt là "Ông trời có mắt", 24 tháng 11 năm 1940) "Ác tác kịch của La Tư Phúc tiên sinh" (It started with a kiss of Mrs Roosevelt, 27 tháng 11 năm 1940), "Lưỡng cá Phàm Nhĩ Tái chính phủ" (Hai chính phủ Versailles, 29 tháng 11 năm 1940), "Vu khống" (1 tháng 12 năm 1940), "Báo chí Trung Quốc và nhân dân Việt Nam"(2 tháng 12 năm 1940), "Ca dao Việt Nam với phong trào kháng Nhật của nhân dân Trung Quốc"(4 tháng 12 năm 1940), "Ngư mục hỗn châu", (5 tháng 12 năm 1940), "Bàn về huyết thống" (8 tháng 12 năm 1940), "Nghĩa Đại Lợi (Ytalia) thực bất đại lợi" (16 tháng 12 năm 1940), "Quân phục quốc Việt Nam trở thành quân bán nướcViệt Nam" (18 tháng 12 năm 1940), tổng cộng 11 thiên chuyên đề. Sau khi nghiên cứu các bài viết này, tác giả thấy, chẳng những khả năng bình luận những vấn đề thời cuộc sắc sảo mà bút pháp của HCM còn vô cùng sinh động, câu văn trôi chảy, giầu hình ảnh, không thể do một người ngoại quốc viết mà phải là tác giả Trung Hoa, hiểu biết sâu sắc về văn hóa Nhật Bản.

2– Sáng tác thơ, phú ngẫu hứng

贈陳賡將軍詩抄(一)

攜杖登高觀陣地,萬重山擁萬重雲
義兵壯志吞牛斗,誓滅豺狼侵掠軍

Tặng tướng quân Trần Canh thi sao(1)

Huề trượng đăng cao quan trận địa
Vạn trùng sơn ủng vạn trùng vân
Nghĩa binh tráng khí thôn ngưu đẩu
Thệ diệt sài lang xâm lược quân.

Dịch:

Tặng tướng quân Trần Canh(1)

Chống gậy lên non xem trận địa
Vạn trùng núi đỡ vạn trùng mây
Quân ta khí mạnh nuốt Ngưu Đẩu
Thề diệt xâm lăng lũ sói cầy.

贈陳賡將軍詩抄(二)

香檳美酒夜光杯,欲飲琵琶馬上催
醉臥沙場君莫笑,敵人休放一人回

Tặng tướng quân Trần Canh thi sao(2)

Hương tân mỹ tửu dạ quang bôi
Dục ẩm, tỳ bà mã thượng thôi
Túy ngọa sa trường quân mạc tiếu
Địch nhân hưu phóng nhất nhân hồi.

Dịch:

Tặng tướng quân Trần Canh(2)

Rượu ngọt sâm banh lấp lánh ly
Muốn uống, tỳ bà thúc ngựa phi
Đừng cười say nghỉ nơi trận mạc
Không tha quân địch một tên về.

贈韋國清將軍詩抄

百里尋君未遇君,馬蹄踏碎領頭雲
歸來偶過山梅樹,每朵黃花一點春

Tặng Vi Quốc Thanh tướng quân thi sao

Bách ký tầm quân vị ngộ quân,
Mã đề đạp toái lãnh đầu vân,
Quy lai ngẫu quá sơn mai thụ,
Mỗi đóa hoàng hoa nhất điểm xuân.

Dịch nghĩa:
Tặng Vi Quốc Thanh tướng quân

Trăm dặm đi tìm ông mà chưa gặp ông,
Vó ngựa xéo nát đám mây đầu núi,
Trở về, bỗng đi qua cây mai già trên núi,
Mỗi đóa hoa vàng điểm một nét xuân.

遊長城即興賦詩

聽說長城萬里長,頭連東海尾西疆
幾千百萬勞動者,建築斯城鎮一方

Du Trường Thành tức hứng phú thi

Thính thuyết Trường Thành vạn lý trường,
Đầu liên Đông Hải vĩ Tây Cương,
Kỷ thiên bách vạn lao động giả,
Kiến trúc tư thành trấn nhất phương

Dịch nghĩa:
Chơi Vạn Lý Trường Thành ngẫu hứng làm thơ

Nghe nói Trường Thành dài vạn dặm,
Đầu liền với Đông Hải, cuối đến tận biên giới phía tây,
Hàng trăm ngàn vạn người lao động
Đắp nên thành này để trấn giữ một phương.

遊太湖即興賦詩

西湖不比太湖美,太湖更比西湖寬
魚舟來去朝陽暖,桑稻滿田花滿山

Du Thái Hồ tức hứng phú thi

Tây Hồ bất tỉ Thái Hồ mỹ,
Thái Hồ cánh tỉ Tây Hồ khoan,
Ngư chu lai khứ triêu dương noãn,
Tang đạo mãn điền hoa mãn sơn.

Dịch nghĩa:
Chơi Thái Hồ ngẫu hứng làm thơ

Tây Hồ không đẹp bằng Thái Hồ,
Thái Hồ rộng hơn Tây Hồ,
Thuyền đánh cá qua lại trong nắng sớm ấm áp,
Dâu lúa đầy ruộng, hoa nở đầy núi.

遊漓江即興賦詩

桂林風景甲天下，如詩中畫,畫中詩
山中樵夫唱,江上客船歸。奇!

Du Ly Giang tức hứng phú thi

Quế Lâm phong cảnh giáp thiên hạ,
Như thi trung họa, họa trung thi.
Sơn trung tiều phu xướng,
Giang thượn khách thuyền quy.
Kỳ!

Dịch nghĩa:
Chơi Ly Giang ngẫu hứng làm phú

Phong cảnh Quế Lâm đẹp nhất thiên hạ,
Như thơ trong họa, như họa trong thơ.
Trong núi tiều phu hát,
Trên sồng thuyền khách về.
Lạ kỳ!

3– Thơ cổ và điển tích

HCM là người rất thuộc thơ chữ Hán và các điển cố Hán học nên thường tùy miệng xuất ngôn dẫn dụng tặng bạn bè Trung Quốc hoặc khuyến khích, động viên nhân dân trong nước mỗi khi ông viếng thăm một vùng nào đó. Hai ví dụ dưới đây có thể chứng minh, nếu không dày công học tập, tu dưỡng nền văn hóa Hán thì khó có thể tùy miệng đọc ngay được những bài thơ, bài từ như thế:

♦ Lỗ Tấn và bài thơ "Tự trào"

自嘲(魯迅)

橫眉冷對千夫指，府首甘為孺子牛
躲進小樓成一統，管他冬夏與春秋

Tự trào (Lỗ Tấn)

Hoành my lãnh đối thiên phu chỉ,
Phủ thủ cam vi nhụ tử ngưu.
Đoá tiến tiểu lâu thành nhất thống,
Quản tha đông hạ dữ xuân thu.

Tự giễu mình (Lỗ Tấn)

Mắt trừng đối mặt phường hung bạo
Cổ cúi làm trâu đám tí nhau
Nấp chốn lầu con thành nhất thống
Kể gì Đông, Hạ với Xuân, Thu.

Hoàng Trung Thông dịch

Tháng 10 năm 1945, Hà Nội, Việt Nam vừa xây dựng xong chính quyền cách mạng, HCM dẫn hai câu đầu trong bài thơ "Tự trào" của văn hào Lỗ Tấn: "Hoành mi lãnh đối thiên phu chỉ, Phủ thủ cam vi nhụ tử ngưu" để khuyến khích quân đội, xác định thái độ, nguyện vì nhân dân phục vụ.

♦ Vương Xương Linh và bài thơ "Lầu Phù Dung tiễn Tân Tiệm"

芙蓉樓送辛漸(王昌齡)

寒雨連江夜入吳，平明送客楚山孤
洛陽親友如相問，一片冰心在玉壺

Phù Dung lâu tống Tân Tiệm (Vương Xương Linh)

Hàn vũ liên giang dạ nhập Ngô,
Bình minh tống khách Sở sơn cô,
Lạc Dương thân hữu như tương vấn,
Nhất phiến băng tâm tại ngọc hồ.

Dịch nghĩa:
Lầu Phù Dung tiễn Tân Tiệm (Vương Xương Linh)

Mưa lạnh rơi khắp mặt sông trong đêm vào đất Ngô.
Khi trời sáng tiễn khách chỉ có ngọn núi đất Sở trơ trọi.
Nếu như bạn bè thân thích ở Lạc Dương có hỏi thăm,
(Thì xin đáp rằng lòng tôi đã thành) một mảnh lòng băng giá trong bầu ngọc rồi.

Ngày 10 tháng 10 năm 1962, HCM đặt tiệc tại Hà Nội tiễn Bành Chân, trưởng Đoàn đại biểu Trung Quốc sang thăm Việt Nam. Trong tiệc, HCM tùy miệng đọc diễn cảm hai câu thơ: "北京親友如相問，一片冰心在玉壺" (Bắc Kinh thân hữu như tương vấn, Nhất phiến băng tâm tại ngọc hồ), đồng thời, nhờ Bành Chân chuyển lời thăm hỏi đến các đồng chí Mao Trạch Đông, Lưu Thiếu Kỳ, Chu Ân Lai và Chu Đức.

4– Múa bút viết thư pháp Đại khải và Tiểu khải

Mùa thu năm 1938, thời kỳ HCM làm việc ở Quế Lâm đã để lại không ít bức thư pháp. Lúc ấy, ông còn kiêm luôn cả công việc biên tập tờ "Sinh hoạt tiểu báo" (có lẽ là báo tường – ND). Bản thảo đều dùng bút lông tự viết trên giấy báo, sau đó đóng thành sách, trang bìa viết chữ Đại khải.

Năm 1959, HCM đến Lư Sơn, Giang Tây, nhà Khách đặc biệt mời ghi lưu niệm, vì bút lông quá nhỏ, ông bèn lấy ngón tay nhúng mực viết lên giấy Tuyên ba chữ lớn: "盧山好" (Lư Sơn hảo), sau đó dùng bút tiểu khải viết dòng lạc khoản "Hồ Chí Minh, tháng 8 năm 1959".

Trung tuần tháng 5 năm 1961, HCM đến Ly Giang, (Quế Lâm, Quảng Tây). Theo đề nghị của khách sạn Dung Hồ, ông ngẫu hứng cầm bút viết bài phú tả cảnh Ly giang vào tờ giấy Tuyên khổ rộng trải trên chiếc sạp lớn:

桂林風景甲天下，如詩中畫,畫中詩
山中樵夫唱,江上客船歸。
奇!

Phong cảnh Quế Lâm đẹp nhất thiên hạ,
Như thơ trong họa, như họa trong thơ.
Trong núi tiều phu hát,
Trên sồng thuyền khách về.
Lạ kỳ!

Tại nhà khách Dương Sóc, HCM dùng bút đại tự viết 5 chữ lớn: "陽朔風景好" (Dương Sóc phong cảnh hảo) thành bức tranh chữ rồi rồi đề lạc khoản phia dưới góc trái bằng bút tiểu khải "Hồ Chí Minh, 15 tháng 5 năm 1961". Tác phẩm này đến nay vẫn còn lưu giữ trong nhà khách Dương Sóc.

Ngôn ngữ thơ HCM đều biểu đạt tình cảm chân thành, thường tương ứng với hoàn cảnh mà mình đã trải qua bằng ngôn ngữ mẹ đẻ một cách thuần thục, sinh động. Như vậy, trong số không ít các bài thơ, nhất là Nhật ký trong tù và thơ ngẫu hứng, rồi đến các bức thư họa mà HCM sáng tác trong quá trình hoạt động cách mạng, xét về logic, không thể là tác phẩm của một người nước ngoài, chỉ được tiếp cận với nền văn hóa Hán vài năm tiểu học. Lại nữa, từ trước năm 1933, hầu như NAQ không để lại bất kỳ bài viết bằng Trung văn nào, vậy mà sau năm 1933, HCM lại có một khối lượng lớn các tác phẩm Trung văn, bao gồm cả chuyên luận, tạp văn, thông tấn, thơ, từ và thư pháp. Từ đó suy ra, NAQ và HCM chắc chắn phải là hai người khác nhau.

Di chúc của Hồ Chí Minh lúc lâm chung

Căn cứ vào lời kể của Vũ Kỳ, thư ký riêng của HCM, qua bài "Hồ Chủ tịch 5 năm viết Di chúc" như sau:

"Đến đúng 9h sáng 10/5/1965, Người đặt bút viết dòng đầu tiên, đó là câu: "Tài liệu tuyệt đối bí mật".

Hồ Chủ tịch làm việc trong 10 ngày liền, mỗi ngày đúng 1 tiếng vào thời gian con người minh mẫn, sảng khoái nhất, đó là từ 9h đến 10h sáng. Khi viết, Người không tiếp bất cứ ai. Cứ viết đến 10h thì Người lại bỏ tài liệu vào một bì thư đưa ông Kỳ cất giữ hôm sau lấy ra. Sau 4 ngày, Người bắt đầu đánh máy và đến 16h thì hoàn thành. Bản di chúc dài ba trang ở cuối đề ngày 15/5/1965. Hồ Chủ tịch ký và bên cạnh có chữ ký của ông Lê Duẩn, Bí thư thứ nhất Ban chấp hành Trung ương Đảng hồi bấy giờ. Đọc, sửa đến ngày 20/5, Người lại bỏ vào bì thư cất đi.

Đúng một năm sau, Hồ Chủ tịch lại lấy "tài liệu tuyệt đối bí mật" ra và viết tiếp, mỗi ngày một tiếng từ 9h đến 10h. Nhưng năm ấy Người hầu như chỉ đọc và ngẫm nghĩ. Mấy ngày sau, Người viết thêm câu: "Phải có tình đồng chí thương yêu lẫn nhau" trong đoạn nói về Đảng.

Năm 1967, Hồ Chủ tịch không sửa gì nhiều bản di chúc, nhưng đến năm 1968 thì Người sửa rất nhiều. Phần mở đầu Người viết năm 1965 là: "Năm nay tôi đã 75 tuổi. Tinh thần vẫn sáng suốt, thân thể vẫn khoẻ mạnh". Nhưng sau Người lại sửa: "Năm nay tôi vừa 78 tuổi, vào lớp những người trung thọ. Tinh thần vẫn sáng suốt tuy sức khoẻ có kém so với vài năm trước đây". Và viết tiếp: "Người ta đến khi tuổi tác càng cao thì sức khoẻ càng thấp. Đó là một điều bình thường".

Sau đó Hồ Chủ tịch viết thêm đoạn "Về việc riêng" có ý mới là sau khi hỏa táng sẽ lấy tro xương của Người để vào ba hộp sành cho mỗi miền Bắc, Trung, Nam. Người viết thêm về những công việc cần làm sau khi giải phóng miền Nam. Đó là chỉnh đốn Đảng, chăm sóc đời sống các tầng lớp nhân dân, miễn thuế nông nghiệp một năm... Những đoạn về chỉnh đốn Đảng, chăm sóc thương binh, Hồ Chủ tịch viết rồi lại gạch chéo. Rất nhiều đoạn vòng xuống vòng lên, mực xanh lẫn mực đỏ.

Năm 1969, Hồ Chủ tịch viết di chúc lần cuối cùng vào tháng 5. Ngày 10/5, Người viết lại đoạn mở đầu, gồm một trang viết tay vào mặt sau của tờ "Tin tham khảo đặc biệt". Đó cũng là lần duy nhất Người viết quá 10 giờ sáng".

HCM phải mất 5 năm mới viết xong "Di chúc", không thể nói là không thận trọng. Đúng như Vũ Kỳ kể: Tại bản viết năm 1965 ông có nói đến "Đảng ta là một đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thực sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân".

Chỉ trong đoạn ngắn này mà HCM đã đặc biệt nhấn mạnh vào các cụm từ "đạo đức cách mạng", "cần kiệm liêm chính, chí công vô tư", "phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch", "là người đầy tớ trung thành của nhân dân" đều mang hàm ý "chân chính", hoàn toàn không phải là ngẫu nhiên.

Như chúng ta đã biết, Hồ Chí Minh viết văn hoặc nói chuyện đều hết sức tránh dùng từ ngữ rườm rà, nhưng ở đây lại có khá nhiều từ mang nội dung "đạo đức cách mạng", và sự "chân chính" của cán bộ đảng viên, hẳn là có ý nghĩa đặc biệt sâu sắc. Vũ Kỳ từng viết: "Ngày 15 tháng 2 năm 1965, Hồ Chủ tịch về thăm Côn Sơn, buổi trưa, nghỉ lại Côn Sơn, thăm đền thờ Nguyễn Trãi và đọc tấm bia cổ. Ở vào thời kỳ chuyển tiếp của lịch sử, HCM về thăm Cô Sơn viếng Nguyễn Trãi, liệu có phải là sự ngẫu nhiên? Cả hai người đều là nhà chính trị, nhà quân sự kiệt xuất, là bậc vĩ nhân, là nhà thơ lớn, đồng thời cùng có niềm tin tuyệt đối vào sức mạnh to lớn của nhân dân, cùng có khát vọng đấu tranh vì hạnh phúc của nhân dân. Tuy cách nhau 5 thế kỷ (1380 – 1890), vậy mà, dường như có sự tương hợp kỳ diệu, như là từ lâu đã có ước định hội ngộ lịch sử". Vũ Kỳ mượn Nguyễn Trãi và HCM mục đích là để nhấn mạnh phẩm chất "cần chính", "ái dân" của hai bậc vĩ nhân, nhằm ngầm khuyến cáo Đảng phải "cần kiệm liêm chính, chí công vô tư". Từ đó có thể suy ra, lời Vũ Kỳ chính là lời HCM trong "Di chúc" mà ông đã dành hẳn 5 năm cuối đời để viết. Có thể nói, từng câu từng chữ đều vô cùng cẩn trọng ("句句推敲，字琢蘑": cú cú thôi xao, tự tự trác ma).

Nội dung "Di chúc" của Hồ Chí Minh

"Di chúc Hồ Chí Minh", qua 5 năm soạn thảo, sửa chữa và bổ sung, đến ngày 10 tháng 5 năm 1969 mới hoàn chỉnh. Bản "Di chúc" này được xem là bản chính thức, công bố lần đầu tiên. Nội dung có thể quy nạp vào mấy điểm sau đây:

1- Chú trọng đến Chủ nghĩa Quốc gia và Chủ nghĩa xã hội.

2- Nhấn mạnh chỉnh đốn Đảng, tăng cường đoàn kết nội bộ và tu dưỡng đạo đức cách mạng.

3- Chú trọng nâng cao đời sống nhân dân cùng với việc tạo địa vị bình đẳng xã hội cho phụ nữ.

Dưới đây là toàn văn "Di chúc Hồ Chí Minh" được sao lục từ bản Hán văn, nhà xuất bản Ngoại văn Hà Nội, năm 1971, trong cuốn "Vì độc lập tự do, vì chủ nghĩa xã hội", trang 320 - 323 (đã được người dịch chuyển trở lại bằng tiếng Việt):

Di chúc của chủ tịch Hồ Chí Minh
(Công bố nǎm 1969)

VIỆT NAM DÂN CHỦ CỘNG HOÀ
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc

Cuộc chống Mỹ, cứu nước của nhân dân ta dù phải kinh qua gian khổ, hy sinh nhiều hơn nữa, song nhất định thắng lợi hoàn toàn.

Đó là một điều chắc chắn.

Tôi có ý định đến ngày đó, tôi sẽ đi khắp hai miền Nam Bắc, để chúc mừng đồng bào, cán bộ và chiến sĩ anh hùng, thǎm hỏi các cụ phụ lão, các cháu thanh niên và nhi đồng yêu quý của chúng ta.

Kế theo đó, tôi sẽ thay mặt nhân dân ta đi thǎm và cảm ơn các nước anh em trong phe xã hội chủ nghĩa, và các nước bầu bạn khắp nǎm châu đã tận tình ủng hộ và giúp đỡ cuộc chống Mỹ, cứu nước của nhân dân ta.

*
*   *

Ông Đỗ Phủ là người làm thơ rất nổi tiếng ở Trung Quốc đời nhà Đường, có câu rằng "Nhân sinh thất thập cổ lai hy", nghĩa là "Người thọ 70, xưa nay hiếm".

Nǎm nay, tôi vừa 79 tuổi, đã là lớp người "xưa nay hiếm" nhưng tinh thần, đầu óc vẫn rất sáng suốt, tuy sức khoẻ có kém so với vài nǎm trước đây. Khi người ta đã ngoài 70 xuân, thì tuổi tác càng cao, sức khoẻ càng thấp. Điều đó cũng không có gì lạ.

Nhưng ai mà đoán biết tôi còn phục vụ cách mạng, phục vụ tổ quốc, phục vụ nhân dân được bao lâu nữa?

Vì vậy, tôi để sẵn mấy lời này, phòng khi tôi sẽ đi gặp cụ Các Mác, cụ Lênin và các vị cách mạng đàn anh khác, thì đồng bào cả nước, đồng chí trong Đảng và bầu bạn khắp nơi đều khỏi cảm thấy đột ngột.

TRƯỚC HẾT NÓI VỀ ĐẢNG - Nhờ đoàn kết chặt chẽ, một lòng một dạ phục vụ giai cấp, phục vụ nhân dân, phục vụ Tổ quốc, cho nên từ ngày thành lập đến nay, Đảng ta đã đoàn kết, tổ chức và lãnh đạo nhân dân ta hǎng hái đấu tranh tiến từ thắng lợi này đến thắng lợi khác.

ĐOÀN KẾT là một truyền thống cực kỳ quý báu của Đảng và của dân ta. Các đồng chí từ Trung ương đến các chi bộ cần giữ gìn sự đoàn kết nhất trí của Đảng như giữ gìn con ngươi của mắt mình.

Trong Đảng thực hành dân chủ rộng rãi, thường xuyên và nghiêm chỉnh tự phê bình và phê bình là cách tốt nhất để củng cố và phát triển sự đoàn kết và thống nhất của Đảng. Phải có tình đồng chí thương yêu lẫn nhau.

Đảng ta là một Đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thực sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân.

ĐOÀN VIÊN THANH NIÊN ta nói chung là tốt, mọi việc đều hằng hái xung phong, không ngại khó khǎn, có chí tiến thủ. Đảng cần phải chǎm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa "hồng" vừa "chuyên".

Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết.

NHÂN DÂN LAO ĐỘNG ta ở miền xuôi cũng như ở miền núi, đã bao đời chịu đựng gian khổ, bị chế độ phong kiến và thực dân áp bức bóc lột, lại kinh qua nhiều nǎm chiến tranh.

Tuy vậy, nhân dân ta rất anh hùng, dũng cảm, hǎng hái, cần cù. Từ ngày có Đảng, nhân dân ta luôn luôn đi theo Đảng, rất trung thành với Đảng.

Đảng cần phải có kế hoạch thật tốt để phát triển kinh tế và vǎn hóa, nhằm không ngừng nâng cao đời sống của nhân dân.

CUỘC KHÁNG CHIẾN CHỐNG MỸ có thể còn kéo dài. Đồng bào ta có thể phải hy sinh nhiều của, nhiều người. Dù sao, chúng ta phải quyết tâm đánh giặc Mỹ đến thắng lợi hoàn toàn.

Còn non, còn nước, còn người,
Thắng giặc Mỹ, ta sẽ xây dựng hơn mười ngày nay!

Dù khó khǎn gian khổ đến mấy, nhân dân ta nhất định sẽ hoàn toàn thắng lợi. Đế quốc Mỹ nhất định phải cút khỏi nước ta. Tổ quốc ta nhất định sẽ thống nhất. Đồng bào Nam Bắc nhất định sẽ sum họp một nhà. Nước ta sẽ có vinh dự lớn là một nước nhỏ mà đã anh dũng đánh thắng hai đế quốc to - là Pháp và Mỹ; và đã góp phần xứng đáng vào phong trào giải phóng dân tộc.

VỀ PHONG TRÀO CỘNG SẢN THẾ GIỚI - là một người suốt đời phục vụ cách mạng, tôi càng tự hào với sự lớn mạnh của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế bao nhiêu, thì tôi càng đau lòng bấy nhiêu vì sự bất hoà hiện nay giữa các đảng anh em!

Tôi mong rằng Đảng ta sẽ ra sức hoạt động, góp phần đắc lực vào việc khôi phục lại khối đoàn kết giữa các đảng anh em trên nền tảng chủ nghĩa Mác - Lênin và chủ nghĩa quốc tế vô sản, có lý, có tình.

Tôi tin chắc rằng các đảng anh em và các nước anh em nhất định sẽ phải đoàn kết lại.

*
*   *

VỀ VIỆC RIÊNG - Suốt đời tôi hết lòng hết sức phục vụ Tổ quốc, phục vụ cách mạng, phục vụ nhân dân. Nay dù phải từ biệt thế giới này, tôi không có điều gì phải hối hận, chỉ tiếc là tiếc rằng không được phục vụ lâu hơn nữa, nhiều hơn nữa.

Sau khi tôi đã qua đời, chớ nên tổ chức điếu phúng linh đình, để khỏi lãng phí thì giờ và tiền bạc của nhân dân.

*
*   *

Cuối cùng, tôi để lại muôn vàn tình thân yêu cho toàn dân, toàn Đảng, cho toàn thể bộ đội, cho các cháu thanh niên và nhi đồng.

Tôi cũng gửi lời chào thân ái đến các đồng chí, các bầu bạn và các cháu thanh niên, nhi đồng quốc tế.

Điều mong muốn cuối cùng của tôi là: Toàn Đảng, toàn dân ta đoàn kết phấn đấu, xây dựng một nước Việt Nam hoà bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh, và góp phần xứng đáng vào sự nghiệp cách mạng thế giới.

Hà nội, ngày 10 tháng 5 nǎm 1969
Hồ Chí Minh

"Di chúc Hồ Chí Minh" có nhiều bản, trừ bản đầu tiên Vũ Kỳ giới thiệu trong bài "Hồ Chủ tịch 5 năm viết di chúc" ra, nhà xuất bản Thanh niên , nhà xuất bản Chính trị Quốc gia cũng lần lượt cho ra đời các "Bản cảo" gốc "Di chúc Chủ tịch Hồ Chí Minh". Tại nhà kỷ niệm HCM ở Liễu Châu, Quảng Tây, Trung Quốc, trong tủ kính trưng bày hiện vật cũng có bản "Di chúc" ngày 5 tháng 10 năm 1969 được dịch sang tiếng Trung do nhà xuất bản Ngoại văn Hà Nội ấn hành.

Những nghi vấn về "Di chúc Hồ Chí Minh"

Về "Di chúc Hồ Chí Minh", giáo sư William J. Duiker có nghi ngờ mấy điểm sau đây:

1- Cắt bỏ nội dung "Di chúc" có liên quan đến việc xử lý thi thể sau khi chết.

2- Bản "Di chúc" công bố năm 1969, cắt bớt phần HCM đề nghị miễn một năm thuế nông nghiệp cho nông dân.

3- Dự đoán với đồng bào về cuộc kháng chiến chống Mỹ kéo dài thêm mấy năm.

Về việc xử lý di thể đã bị cắt bỏ so nội dung với bản gốc, căn cứ vào lời vị Đại sứ tiền nhiệm của TQ tại VN Lý Gia Trung trong bài: "Nói chuyện về việc sinh hoạt thường ngày của Hồ Chí Minh" như sau:

"Sau khi tôi qua đời chớ nên tổ chức điếu phúng linh đình, để khỏi lãng phí thì giờ và tiền bạc của nhân dân.

Tôi yêu cầu, thi hài tôi được đốt đi, nói chữ là "hỏa táng". Tôi mong rằng, cách "hỏa táng" dần dần sẽ được phổ biến. Vì như thế đối với người sống là tốt về mặt vệ sinh, lại không tốn đất ruộng. Khi ta có nhiều điện thì "điện táng" càng tốt hơn.

Tro thì chia thành ba phần, cho vào ba cái hộp sành, một cho miền Bắc, một hộp cho miền Trung, một hộp cho miền Nam.

Đồng bào mỗi miền, nên chọn một quả đồi mà chôn hộp tro đó. Trên mả, không nên có bia đá, tượng đồng, mà nên xây một ngôi nhà giản đơn, rộng rãi, chắc chắn, mát mẻ, để những người đến thăm viếng có chỗ nghỉ ngơi.

Nên có kế hoạch trồng cây trên và chung quanh đồi. Ai đến thăm thì trồng một vài cây làm kỷ niệm. Lâu ngày cây nhiều thành rừng sẽ tốt cho phong cảnh và lợi cho nông nghiệp. Việc chăm sóc nên giao phó cho các cụ phụ lão".

Cái điều mà tôi nghi ngờ, không phải ở chỗ "Di chúc" bị cắt bỏ mà là ở chố có vẻ như nội dung của nó đã bị thay đổi. Mở đầu "Di chúc" viết: "Ông Đỗ Phủ là người làm thơ rất nổi tiếng Trung Quốc thời nhà Đường, có câu rằng: "Nhân sinh thất thập cổ lai hy", nghĩa là, "Người thọ 70 xưa nay hiếm".

Năm nay tôi vừa 79 tuổi, đã là lớp người "xưa nay hiếm" nhưng tinh thần, đầu óc vẫn rất sáng suốt, tuy sức khoẻ có kém so với vài năm trước đây. Khi người ta đã ngoài 70 xuân, thì tuổi tác càng cao, sức khoẻ càng thấp. Điều đó cũng không có gì lạ".

("Nhân sinh thất thập cổ lai hy", nghĩa là "Người thọ 70 xưa nay hiếm". Năm nay tôi vừa 79 tuổi, đã là lớp người "xưa nay hiếm"). Cứ theo logic ngữ nghĩa của đoạn văn này mà xét, tôi phát hiện thấy dấu vết còn lại khá rõ của câu "Năm nay tôi vừa 69 tuổi" bị sửa thành "Năm nay tôi vừa 79 tuổi". Như vậy, có khả năng nguyên văn bản gốc đoạn "Di chúc" này như sau: "Nhân sinh thất thập cổ lai hy", nghĩa là, "Người thọ 70 xưa nay hiếm". Năm nay tôi vừa 69 tuổi, đã là lớp người "xưa nay hiếm", như thế, đọc vừa thuận miệng, vừa thuận lý mà lại tránh được sự tối nghĩa. Cứ tìm trong các bản thảo Hán văn của HCM thì thấy rất rõ, ông không bao giờ viết câu văn lủng củng, mâu thuẫn, đại loại như: "Nhân sinh thất thập cổ lai hy. Năm nay tôi vừa 79 tuổi". Huống chi, nội dung "Di chúc" đã phải qua 5 năm chỉnh lý, bổ sung, sửa chữa, không thể có chuyện câu trước câu sau mâu thuẫn với nhau. Từ đó, chúng tôi dự đoán, "Di chúc Hồ Chí Minh, trước tiên được khởi thảo bằng Hán văn, sau đó căn cứ vào bản Hán văn, ông mới dần dần dịch sang tiếng Việt, nên mới được liệt vào loại "văn kiện tuyệt mật" giao cho thư ký riêng Vũ Kỳ bảo quản.

Hồ Chí Minh (Nguyễn Ái Quốc) sinh ngày 19 tháng 5 năm 1890, mà Hồ Chí Minh (Hồ Tập Chương) sinh ngày 11 tháng 10 năm 1901, chênh nhau 11 tuổi. HCM tạ thế ngày 2 tháng 9 năm 1969, tính ra thì Nguyễn Ái Quốc tròn 79 tuổi, còn Hồ Tập Chương tính cả tuổi mụ mới đủ 69. Đối chiếu với "Di chúc" ("Nhân sinh thất thập cổ lai hy", nghĩa là, "Người thọ 70 xưa nay hiếm". Năm nay tôi vừa 79 tuổi, đã là lớp người "xưa nay hiếm"), lại nói: "Khi người ta đã ngoài 70 xuân, thì tuổi tác càng cao, sức khoẻ càng thấp. Điều đó cũng không có gì lạ".

Nội dung đoạn "Di chúc" này, tuổi 79 căn bản không phù hợp với việc dẫn dụng thơ Đỗ Phủ: "Nhân sinh thất thập cổ lai hy". Dấu tích của câu "Năm nay tôi vừa 69 tuổi" bị sửa thành "Năm nay tôi vừa 79 tuổi" còn rất rõ.

Những bí mật về việc bảo tồn di thể Hồ Chí Minh

Cựu Đại sứ Trung Quốc tại Việt Nam Lý Gia Trung có bài viết: "Bí mật về việc giữ gìn di thể Hồ Chí Minh", trong đó, ông thuật lại phương thức bảo tồn di thể liệu có phù hợp với tình trạng người đã từng mắc bệnh ho lao? Tuy không hiểu biết nhiều về y học, bệnh lý, nhưng chúng tôi cũng rất lấy làm nghi ngờ.

Lý Gia Trung kể, thời trẻ ông từng làm phiên dịch tiếng Việt trong Đại sứ quán Trung Quốc tại Hà Nội như sau:

"Về cuối đời, sức khoẻ Hồ Chí Minh không được tốt. Các vị lãnh đạo Trung Quốc rất quan tâm đến sức khoẻ HCM, nên năm 1968 đã cử một đoàn chuyên gia y tế cao cấp sang Việt Nam. Lúc ấy, tôi cũng được đi theo đồng chí Tham tán đến sân bay đón tổ chuyên gia này. Các bác sĩ luôn luôn túc trực bên cạnh HCM theo dõi sức khoẻ của Người.

Hạ tuần tháng 8 năm 1969, HCM lúc ấy 79 tuổi, bị bệnh nặng. Cho dù tổ chuyên gia y tế đã hết lòng cứu chữa, nhưng Thủ tướng Chu Ân Lai vẫn không yên tâm, nên ngày 24 và 26 tháng 8 lại cử tiếp tổ thứ hai và thứ ba sang Hà Nội. Ngày 31 tháng 8, Chu Tổng lý cử Viện trưởng Viện Y học nổi tiếng là giáo sư y khoa Ngô Giai Bình đi chuyên cơ mang biệt dược sang Hà Nội và chẩn đoán bệnh tình cho HCM. Ngày 1 tháng 9, Chu Ân Lai đích thân nghe giáo sư Ngô báo cáo, đồng thời triệu tập ngay các giáo sư y khoa đầu ngành thảo luận trong 5 giờ liền, cuối cùng đi đến quyết định, để ông Ngô Giai Bình dẫn đầu tổ chuyên gia thứ tư cùng với các thiết bị y tế và thuốc men, sáng sớm ngày 2 tháng 9 lên máy bay sang Hà Nội cấp cứu. Thật đáng tiếc, tổ chuyên gia thứ tư mới bay đến vùng trời Quảng Tây thì nhận được tin HCM đã ngừng thở vào lúc 9 giờ 47 phút. Kết quả, chiếc chuyên cơ đành quay trở về Bắc Kinh". Tác giả kể tiếp: "Ngày 2 tháng 9 là Quốc khánh Việt Nam. Cân nhắc kỹ, thấy đây là thời điểm có liên quan đến sự nghiệp chống Mỹ cứu nước, Chính phủ VN đề phòng trong nước có biến động, nên đã quyết định chuyển ngày mất của HCM sang mồng 3 tháng 9, đồng thời ấn định ngày mồng 9 tháng 9 sẽ cử hành Quốc tang".

Ban Chấp hành Trung ương Đảng LĐVN ra thông cáo đặc biệt: "Chủ tịch Hồ Chí Minh mắc bệnh tim nghiêm trọng đã từ trần vào lúc 9 giờ 47 phút ngày mồng 3 tháng 9 năm 1969, hưởng thọ 79 tuổi".

Sau khi HCM mất hai tháng, Trung ương Đảng LĐVN họp vào ngày 29 tháng 11 năm 1969, ra công bố quyết định giữ gìn di thể của người. Thực ra, trước đó một năm, xét thấy sức khoẻ HCM mỗi ngày một suy giảm, Ban lãnh đạo Việt Nam đã bàn đến vấn đề làm thế nào để bảo quản được di thể trong tương lai. Tuy nhiên VN lúc ấy tình trạng kinh tế vô cùng khó khăn, khoa học kỹ thuật lạc hậu, lại đang bận kháng chiến chống Mỹ, không thể có khả năng giải quyết được vấn đề kỹ thuật ướp xác cao như thế. Vì vậy, ngày 14 tháng 9 năm 1967, bí mật cử một nhóm cán bộ kỹ thuật đặc biệt sang Liên Xô. Tại Viện nghiên cứu Lăng Lenin ở Mạc Tư Khoa, dưới sự giúp đỡ nhiệt tình của các chuyên gia, nhóm kỹ thuật viên VN, sau 7 tháng bồi dưỡng nghiệp vụ, đã nắm vững được kỹ thuật bảo quản di thể sau khi con người tắt thở từ 15 đến 20 giờ, còn trình tự các bước tiến hành như thế nào, đến lúc ấy, các chuyên gia Liên Xô sẽ bay sang Hà Nội tiếp tục xử lý.

Sau khi rời Liên Xô về nước, căn cứ vào đặc điểm khí hậu, thời tiết, tổ kỹ thuật VN đem những kiến thức chuyên môn đã học được vận dụng vào hoàn cảnh cụ thể trong nước. Tháng 6 năm 1968, VN chính thức bí mật thành lập nhóm kỹ thuật đặc biệt. Nhiệm vụ của nhóm là thâm nhập, nghiên cứu như thế nào để bảo quản được di thể trong điều kiện khí hậu nhiệt đới. Thời gian ấy, các nhà lãnh đạo VN chỉ thị, nếu như Chủ tịch HCM qua đời mà lăng mộ còn chưa được xây dựng thì nhiệm vụ của nhóm kỹ thuật đặc biệt này là bảo quản di thể của ông tại một địa phương. Trong thời gian này, họ phải tuyệt đôi tuân thủ những tiêu chuẩn kỹ thuật như sau: Nhất định phải giữ di thể ở nhiệt độ 16o C, chênh lệch không quá 0,2oC, độ ẩm ổn định 75%. Lúc ấy, các nhà lãnh đạo Liên Xô nêu ý kiến là, sẽ có trách nhiệm bảo quản lâu dài di thể HCM, chỉ mong phía VN tuyệt đối tin tưởng phối hợp với các chuyên gia Liên Xô, khắc phục những đặc điểm hoàn cảnh, nhất định sẽ nắm vững kỹ thuật do các chuyên gia truyền thụ, để tự mình sẽ bảo quản di thể lãnh tụ HCM một cách tốt nhất.

Thời gian HCM lâm trọng bệnh, Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô đã cử Do Tiệp Bột Phu (由捷勃夫) (LTS: Denisov-Nikolsky, cầm đầu nhóm chuyên gia y tế kịp thời đến Hà Nội. Sau khi HCM qua đời, phía VN lập tức chuyển giao thi thể của ông cho các chuyên gia. Xét thấy VN đang trong hoàn cảnh chiến tranh, các chuyên gia Liên Xô kiến nghị, đưa di thể HCM sang Mạc Tư Khoa tiến hành xử lý để tránh bị phân hủy, nhưng các nhà lãnh đạo VN không đồng ý phương án này. Vì thế, Liên Xô phải đem máy móc, thiết bị bằng đường hàng không sang VN. Lại vì để tránh máy bay Mỹ oanh tạc, VN lúc đầu chọn một nơi cách Hà Nội 30 km, thuộc vùng rừng nhiệt đới rậm rạp, tạm thời xây một hầm mộ rồi đưa quan tài thủy tinh của HCM xuống đó. Không lâu sau lại phát hiện cách nơi ấy chừng 2 km có biệt kích Mỹ nhảy dù tìm phi hành đoàn do bị không quân Việt Nam bắn hạ nên đành phải chuyển quan tài vào một hang động. Vì vậy phải gấp rút làm một nhánh đường núi. Để đảm bảo an toàn tuyệt đối, mỗi khi mở xong một đoạn, xe bọc thép chở quan tài thủy tinh vừa đi qua, lập tức có bộ phận phá hủy rồi ngụy trang. Cứ như vậy, di thể HCM được bảo quản bí mật trong hang động cho đến ngày chiến tranh VN kết thúc. Ngày 29 tháng 8 năm 1975, lăng Chủ tịch HCM hoàn thành. Quan tài thủy tinh chính thức được đưa vào.

Đầu những năm 1990 của thế kỷ XX, Liên bang Xô viết giải thể, do tình hình đất nước hỗn loạn, không còn khả năng cử chuyên gia sang Hà Nội chỉ đạo việc duy trì bảo tồn di thể HCM. Đối mặt với tình huống này, các cán bộ, kỹ sư VN khắc phục bằng cách trực tiếp sang nước Nga liên hệ với chuyên gia, nhờ họ hướng dẫn nghiệp vụ.

Đến nay, VN đã đào tạo được một đội ngũ chuyên gia giỏi, chẳng những nắm chắc kỹ thuật chuyên ngành ướp xác mà còn đạt đến trình độ cao. Có thể nói, đã có đầy đủ kinh nghiệm, bản lĩnh để đảm nhiệm một cách xuất sắc việc giữ gìn lâu dài di thể lãnh tụ HCM.

Vì muốn giữ gìn di hài HCM thật tốt, các chuyên gia VN đã dồn hết sức lực và tâm huyết trong công đoạn cũng không kém phần quan trọng, đó là chỉnh trang dung mạo di hài. Mỗi sợ tóc, mỗi sợi râu đều được chú ý giữ gìn. Khi tiêm dưới da, mỗi mũi kim luôn được tính toán chính xác để đạt hiệu quả tốt nhất.

Hiện tại, lăng Chủ tịch HCM trang nghiêm tọa lạc tại góc tây bắc Quảng trường Ba Đình, Hà Nội. Lăng cao 21,6 m, toàn bộ được xây bằng đá hoa cương (cẩm thạch đen). Trước cửa chính, suốt ngày đêm luôn có hai cảnh vệ đứng gác. Thời kỳ tôi còn công tác tại VN, đã nhiều lần được vào lăng viếng Chủ tịch HCM. Đi đến cửa chính, bạn sẽ nhìn thấy trên tường hành lang khảm câu danh ngôn bằng vàng "Không có gì quý hơn độc lập tự do" của HCM. Từ từ bước lên 33 bậc thềm, tiến vào đại sảnh, sẽ thấy di thể HCM nằm trong quan tài thủy tinh mặc bộ quần áo ka ki kiểu Tôn Trung Sơn màu vàng nhạt, hai tay dặt trước bụng. Một đôi dép cao su – dép kháng chiến, đặt bên chân. Chung quanh quan tài thủy tinh thường xuyên có 4 chiến sĩ đứng nghiêm túc trực. Dưới ánh đèn êm dịu, gương mặt HCM hồng hào, phong thái an nhiên với chòm râu bạc, có thể thấy như Người đang ngủ.

HCM sau 60 năm trường hoạt động cách mạng, một lòng một dạ vì Tổ quốc và nhân dân, chết mà như còn sống mãi. Trong tâm trí và tình cảm của nhân dân VN, HCM là một nhà lãnh đạo kiệt xuất, là niềm kiêu hãnh của dân tộc. HCM ra đi đã 30 năm. Mối ngày có hàng ngàn vạn lượt người đến viếng. Khoảng 10 năm gần đây, các thành viên của bộ phận kỹ thuật đặc biệt chăm sóc di hài Chủ tịch HCM, vẫn âm thầm làm việc cần cù, nguyện làm người anh hùng sau hậu trường. Họ đã đem hết tài trí và tâm huyết giữ gìn di thể lãnh tụ HCM một cách xuất sắc".

Nguồn: http://ethongluan.org
 

www.geocities.ws/xoathantuong