TANIL BORA
"Hayata donus" operasyonu, hâlâ devam eden ve daha da devam edecegi endisesini yaratan olumlerle, Mehmet Bekâroglu'nun raporunda belirttigi gibi tedavi edilmeyen yaralanmalarla, "teroristleri kendi teroristliginden kurtarmis" kabul ediliyor, "kamuoyu"nda. Adalet Bakani'nin bile olum oruclarini bitirmeye donuk muzakerelerin bir noktasinda, mevcut haliyle problemli oldugunu kabul ettigi F Tipi hapishaneler, "cezaevi sorunu"nun yani sira "teror sorunu"nun da mucizevî cozumu olarak emredilmis bulunuyor. Artik bu mesele gecmis bitmis gibi davranilsin isteniyor.
Bir de, bu operasyonda asla ciddi bir sorun gormemekle beraber, "cezaevi sistemimizin koklu ve uzun vadeli sorunlari oldugunu kabul edelim" yaklasimiyla teknisyen ciddiyeti arz edenler oluyor. 8 Ocak Pazartesi gunku Radikal'de yayimlanan, Ceza Hukuku Ogretim Uyesi Dr. Vahit Bicak'in "Cezaevleri Ozellesebilir" baslikli bir yazisi, buna ornektir. Vahit Bicak, "bu kurumlarin islah edilmesi ve iyilestirilmesi gereginin gormezlikten gelinemeyecegi" hukmuyle, hapishanelerin de ozellestirilmesinin gundeme gelmesi gerektigini savunuyor. Ozel hapishaneler artan suc ve artan hapislik ihtiyacini daha etkin ve hizli bir sekilde karsilayabilirmis; kamu harcamalari azalirmis; etkin bir kamu denetimine olanak hazirlar, rekabet ve verimlilik baskisi sartlarin iyilesmesini saglarmis; ve kusurlardan devlet sorumlu tutulamayacagi icin devletin yipranmasi onlenirmis!
Sucun artmasini modernligin dogal bir yan urunu sayan, ceza hukukunu, suc kavramini, suc sosyolojisini vs. ceza infaz teknolojisinin bakis acisindan goren bir hukukcu tavriyla karsi karsiyayiz. Su/suclu artisinin, toplumsal kosullara ve sucun tanimina bagli oldugunu bilmiyor muyuz? Terorle Mucadele Yasasi'nin "yardim-yataklik-sair efrat" tanimlarinin "terorist" isnadini alabildigine genislettigi malum degil mi, ornegin? Baski altindaki, mahrumiyet ve yoksulluk ceken insanlarin "suc" denen tepkilere, cikislara yonelmesini hic dert etmeyecegiz, "modern toplumlarda suc olgusu cok hizli artiyor" deyip tedbirlere mi abanacagiz? "Adalet" bu mudur, mumkun tek hukukculuk bu mudur?
Devletin hapishane sisteminin kusurlariyla ilgili sikâyetlerden azat edilmesinin bir "fayda" olarak tanimlanmasi gercekten tuyler urpertici; suclulari kamusal cemaatin disina atma arzusunun ikrari degil midir bu? iskence, can guvenligi, haberlesme hurriyeti vs. ile ilgili sorunlar -mesela Bereket Zindancilik A.S. Musteri Hizmetleri Departmani'na havale edilecek, devlete soz gelmeyecek. "Kamu denetimi" de -mesela Cagdas Gardiyanlik Hizmetleri A.S.'nin kagidina kuregine, butcesine, randimanina falan bakacaktir herhalde.
3. Turkiye insan Haklari Konferansi'nin 'cezaevleri' konulu calisma grubuna bir teblig sunan hukukcu Dr. Yasemin Ozdek, genel olarak su/sucluluk potansiyelini buyuten kuresellesme caginda hapishanelerin ozellesmesinin guclu bir egilim olduguna dikkat cekmisti. Ozdek'in aktardigi uzere, Vahit Bicak'in da ornek aldigi ABD'de, mahkûm kapasitesi 150 bine varan 164 ozel hapishane bulunuyor. Yan sanayileriyle (elektrikli kelepce, sok silahlari vb), hepsi de disaridakinden misliyle pahali olan yan servisleriyle (yemek, telefon vb.), bir "endustriyel hapishane kompleksinden" soz ediliyor. Yasemin Ozdek bu calismasinda ayrica (ozel ve kamusal) hapishanecilikte mahkûmlari ucuz isgucu olarak istihdam etme egiliminin yayginlasmasina dikkat cekmekte. Kamu hapishaneleriyle firmalar arasinda, mahkûm isgucunu -fevkalade ucuza- kiralamaya donuk ozel sozlesmeler yapilmasi gibi usuller gelisiyor.
Lakin son iki-uc yilda, ABD'de sucluluk oranlarinda bir gerileme gorulmesi, ozel hapishane isletmeciligini biraz sarsmis gorunuyor. Bati basininda Eylul 2000'de yayimlanan haberlere gore, Wall Street'te 1990'larda yuzde 70'lik yillik buyume oranlarina varabilen ozel hapis sirketlerinin borsadaki varliklari dususe gecti. Ozel hapishanecilikte pazar payi yuzde 55 olan Prison Realty'nin 40 dolar seviyesinde olan "kagitlari" son iki yilda 2 dolar kusura kadar geriledi. Hapishane piyasasinin yuzde 30'unu kontrol eden Wackenhut Corrections Corp.'un hisseleri (ki Vahit Bicak bu sirketin 90 gunde hapishane insa edebilme kapasitesinden sitayisle soz ediyor!) 30 dolardan 9 dolara dustu. Simdi, sadece Prison Realty'nin 120 bin bos hucresi var! Sosyologlar, suc oranlarinin onemli oranda dusmesini, birinci derecede, ABD'de istihdami ve geliri artiran goreli refah doneminin etkisine bagliyorlar. illiyet acik degil mi? Ozel hapishaneciligin cikari, dogrudan dogruya, suclulugun artmasina bagli! Aksi takdirde, bos kalan hucreler âtil kapasite, dusuk randiman anlamina gelecek! Suclulugun artmasina bagli bir verimlilik mantigi karsisinda, hangi adaletten, hangi "kamu" fikrinden soz edeceksiniz?
Hapishanelerin ozellestirilmesi istegini, bir ay kadar once, istanbul Ticaret Odasi yoneticileri dile getirmislerdi. "Cagdas" gelismeler dogrultusunda, mahpuslarin ucuz yoldan istihdamina da hevesleniyorlardi (16 Aralik tarihli gazetelere bakin). iTO Meclis uyesi ve Perpa Ticaret Yonetim Kurulu Baskani Mithat Yumlu, "fabrikalarin hapishanelere ya da hapishanelerin fabrikaya tasinmasini" istiyor, "ABD'de bilancolari aciklanmayan ama en yuksek kâr eden kuruluslarin bu tur hapishane-fabrikalar oldugunu" soyluyordu istahla. Verecegi bahsisi bile hesaplamisti: Calisan mahkûmlara "asgari ucretin beste biri oraninda" ucret verilmeliydi, ona gore. Nazi zorunlu calisma kamplarindaki gibi "Calismak Ozgurlestirir!" yazmak da dusunulebilecektir o zaman belki, boyle hapishane-fabrikalarin, bu gibi esirhanelerin kapisina.