Yıldırım Türker

08/09/2003 (1414 kişi okudu)

Geçtiğimiz hafta Şile'de 'İnsan Hakları Mücadelesinde 'Yeni Taktikler' üst başlıklı 'Doğu Akdeniz ve Ortadoğu Bölgesel Eğitim Semineri'nin bir bölümüne katıldım.
'Yeni Taktik ve Stratejiler', Helsinki Yurttaşlar Derneği'nin Center for Victims of Torture (İşkence Mağdurları Merkezi) ve TODAİE ile birlikte oluşturduğu ve geliştirdiği bir proje. Projenin hedefi, insan haklarına yönelik tehditlerin yapısının tam olarak anlaşılması, buradan hareketle de bu tehditleri bertaraf etmek amacıyla bugüne dek etkinliği kanıtlanmış toplumsal, siyasal, kültürel ve ekonomik nitelikli taktiklerin paylaşılarak öğrenilmesi ve yaygınlaştırılması, etkin yeni stratejiler geliştirilmesi.
İnsan hakları ihlallerinde ülkemizde sıkça rastlandığı gibi kaba ve asla sorgulanmayacağını bilen dilin yanı sıra 'uygar' ülkelerde sinsi, hileli yöntemlerin geliştiği saptanmaktadır. İnsan haklarının alanını daraltmaya, güvenlik paranoyasını kışkırtarak çeşitli yollarla otoritenin insan üstündeki baskısını artırmaya yönelik yöntemler karşısında bildik direniş ve mücadele yolları çoğunluk yetersiz kalmaktadır. Bildiriler, imza kampanyaları, yürüyüşler, ihlalleri ifşa etmek, sonuç almak bir yana, gitgide kamuoyunda bezginlik yaratan, adeta çaresizliği meşrulaştıran bir direniş silsilesi halini geldi. Projenin koordinatörü yazar Ali Bayramoğlu'nun dediği gibi, "İnsan hakları alanındaki yeni mücadele dün olduğu gibi ihlallere karşı mücadele eden kurumsal ve sadece hukuki bir çabayla değil, tersine 'mikro siyaset' üzerinden ve aktif katılımla, siyasi, adli, ekonomik sistemleri şaşırtacak, zorlayacak adımlarla gerçekleşiyor. Başka bir deyişle, 'ihlalleri tespit etme ve tespiti geniş kamuoyuyla paylaşma, buradan hareketle siyasi sistemi sıkıştırma ve etkileme sistemi'nin yanına yeni bir sistem ekleniyor. Bu yeni sistem tespitten çok katılımcı bir çözüm üretme mantığına ve bunun tekniklerine dayanıyor."

Polislerin eğitimi
Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Bölümü Öğretim üyesi Vahit Bıçak'ın sunumu, son derece etkileyiciydi. 'Kolluk birimlerinin insan hakları ihlalleri yapmaktan caydırılmasına yönelik insan hakları eğitimi' başlıklı sunumda Bıçak, öğrencileriyle arasındaki gerilimli ilişkiden doğan taktik yaklaşımını anlatırken bu ihtiyacın nasıl doğduğunu da işaret ediyordu:
"Öğrencilerin insan hakları konseptinin kendi haklarının korunmasını da kapsadığını algılamakta güçlük çektiklerinin gözlenmesi. Öğrencilere benimsetilmeye çalışılan değer yargılarını aktarmakta karşılaşılan çeşitli güçlükler. İnsan hakları ihlallerinin müeyyidelerinin yeterince bilinmediğinin tespiti. Yetkilerini kötüye kullananların daha iyi pozisyonda olduğuna ilişkin kanaatlerin yaygın olduğunun tespiti. Aktarılmaya çalışılan değer yargılarına karşı öğrencilerin direnci, bu direnci kırmaya yönelik çabanın yoruculuğu." Bıçak, sunumunda, öğrencilerin
sahip olduğu ve eğitimi şart kılan yanlış kanaatlere de örnekler gösterdi:
"İnsan haklarına saygı, güvenlik güçlerinin suçla mücadele kapasitesini olumsuz etkiler. Suçluları yakalayabilmek için mümkün olan her türlü yöntem kullanılabilir ve kullanılmalıdır. Kolluk faaliyetleri, suç olgusu ile bir savaştır. Savaşta yöntem sınırlandırılması olamaz. İnsan hakları konsepti bu savaşı engellemek için hukukçular ve gönüllü insan hakları kuruluşları tarafından ortaya atılmıştır. 'Sanığa bir de çay kahve
ısmarlayalım' şeklinde sanık haklarını alaya alıcı sözlerle karşılaşılmıştır. Göstericileri dağıtmak için aşırı güç kullanımının onaylanması, gözlem altına alınan kişiden bilgi alabilmek için baskı uygulamasının onaylanması eğilimleri gözlemlenmiştir." En vurucu olan da polislerin de sanık olabileceği gerçeğinin öğrenciler tarafından büsbütün dışlandığının saptanması. Bıçak'ın uyguladığı taktik, mevcut değer yargılarını ölçmeye yönelik anket uygulamaları; empati duygusunu geliştirmeye yönelik olarak video kaseti izlenmesi; yanlış kanaatlere karşı argümanlar geliştirilmeye çalışılması; eğitim dönemi boyunca konuların 'hakların gerekliliği' ekseninde ele alınması; ders yılı sonunda aynı anketin tekrar uygulanması şeklinde özetlenebilir. Sanığın susma hakkından, ifade alma işlemi öncesi avukatıyla görüşmesine, nezarethaneye konacak kişinin doktor incelemesinden geçirilmesinden yakınlarıyla haberleşme hakkına kadar çeşitli konularda kösteklendiğini düşünen polis adaylarında yıl sonunda belirli bir insan hakları bilinci gözlenebilmektedir. Anket sonuçları da bunu açıkça gösteriyor. Vahit Bıçak'ın geliştirmiş olduğu taktik, yaygınlaştırılması gereken, sonuç alabileceği kanıtlanmış bir eğitim programıdır.

İşkenceyi önleme grubu
Güneydoğu'ya yine kimi kanaat önderlerinin gizli kahraman ilan ettiği özel tim mensupları yollanmakta. Mehmet Ağar'ın ikbal döneminde çıkarttığı bir yasaya göre polis okullarına kontenjan dışı kayıt edilen şehit çocukları, nicedir komiser düzeyinde sürdürüyorlar savaşı. Kanın sürekli ve gümrah akması için canını dişine takmış kadrolu kadrosuz savaş muktedirleri ve onların yetiştirmesi işkencecilere karşı yeni direniş hücreleri oluşturmak gerekiyor.
İzmir'de oluşturulan İşkenceyi Önleme Grubu'nun sözcüsü Murat Dinçer'in sunumu, oluşturulacak bu 'iyilik hücreleri'ne olağanüstü bir örnek. Beş avukat arkadaş bir gün sohbet ederken adli suçlarda kötü muamele ve işkence konusunda onca saptama olmasına karşın bunların mahkemeye yansımaması, nitekim son beş yılda İzmir'de işkence suçundan hiçbir mahkûmiyet bulunmaması konusunda bir şeyler yapmaya karar veriyor. Amaçları, işkence faillerinin yargı önüne çıkarılmaları ve mahkûm edilmelerini sağlamak için yeni ve bağımsız bir yapı oluşturmak. Bu yolla işkenceci ve işkenceyle toplumsal ve yargı desteğini seferber ederek uluslararası standartlarda mücadele etmek. İşkencenin delillendirilmesi konusunda mekanizma kurmak. Cezasızlık prensibine karşı mücadele etmek.
İşkenceye karşı toplumun ve yargı mensuplarının duyarlılığını geliştirmek. Bu küçük grup, kendisine ilke olarak bütün grup ve ideolojilere aynı mesafede durup özel yapılanma, özel teknikler kullanarak bir dayanışma şebekesi oluşturmayı, işkenceciyle değil işkenceyle mücadele etmeyi belirliyor. Kısa sürede sayıları 40-45'e çıkıyor. İzmir Barosu'nun bünyesinde çalışmaya başlıyorlar. Türk İnsan Hakları Vakfı'nın da katkılarıyla iç eğitim programı uyguluyorlar. Afişler bastırıp adliye panolarından vapurlara kadar asıyorlar: "İşkenceyi durdurmak için, susma, korkma, bildir!" 24 saat başvurulabilecek yardım hattı oluşturuyorlar. Doğal olarak polis baskısıyla karşılaşıyorlar. Yılmıyorlar. Bu gönüllü avukatlar, başvuran mağdurların kendi ağızlarından beyanlarını alıyor, Adli Tıp raporları, alternatif tıbbi raporlarla bizzat işkenceyi tespit için fotograflar çekerek güçlü deliller topluyor. Bunun için görüşte hatıra fotoğrafı çektirme hakkından bile yararlanıyor, bu yolla işkence izlerinin kayda geçirilmesini sağlıyorlar. Mağdurlardan vekâletname masrafı almadan şikâyet başvuruları yapıyor, savcıların üstünde baskı oluşturuyorlar. Mağdur başvuruları yoğunlaştıkça görev paylaşımında yaşanan sıkıntılar, onları yeni yöntemler bulmaya itiyor.
İzmir Barosu Adli Yardım Kurulu ile görüşerek gönüllülerin işkence ile mücadele için bir Adli Yardım Grubu oluşturması sağlanıyor. 234 avukat atölye çalışmasına katılıyor. Artık gelen başvurulara İşkenceyi Önleme Grubu'ndan 1 ücretsiz gönüllü, Adli Yardım listesinden ise Adli Yardım bütçesinden ücretlendirilen 1 avukat görevlendiriliyor. Böylece her vaka için iki avukat birlikte görev yapıyor. Bir buçuk yıllık çalışmanın sonuçları şunlar: 63'ü 18 yaşından küçük 304 mağdurun işkence yakınması 183 dosya ile takip edilmekte. Şikâyetleri üzerine açılan 68 dosya yargı aşamasında. 84 dosya hazırlık soruşturması aşamasında. 13 dosya Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne taşınmış. Resmi merciler artık İÖG'yi tanıyor. Bu gönüllü hukuk insanları işkencenin sessiz sedasız ve cezasız geçiştirilmesine izin vermiyor.
İzmirli avukatların başlattığı bu çalışmanın yurt çapında, her alanda, insan hakları mücadelecilerine esin kaynağı olmasını diliyoruz.