ลักษณะอวิชชา

อวิชชา คือความไม่รู้ในสภาวะธรรม และหลักสัจธรรมมีอยู่ 8 อย่าง คือ
1. ไม่รู้จักทุกข์
2. ไม่รู้จักเหตุแห่งทุกข์
3. ไม่รู้ความดับทุกข์
4. ไม่รู้ทางแห่งความดับทุกข์นั้น ๆ
5. ไม่รู้อดีต คือไม่รู้จักสาวหาเหตุในอดีตว่า สิ่งที่ปรากฎในปัจจุบันนี้คือเป็นผลแห่งเหตุอะไรในอดีต
6. ไม่รู้อนาคต คือ ไม่รู้จักคาดการข้างหน้าว่าสิ่งที่ปรากฎในปัจจุบันนี้จะเป็นเหตุให้ผลอย่างไรในอนาคต
7. ไม่รู้จักทั้งอดีตและอนาคต คือ ไม่รู้จักโยงเหตุในอดีตให้เชื่อมถึงผลในอนาคต
8. ไม่รู้ปฏิจจสมุปบาท คือไม่รู้จักสภาวะธรรมนั้น ๆ ตามความเป็นจริง โดยเป็นธรรมที่ว่าอาศัยกันและกัน เกิดขึ้น คือเป็นเหตุและปัจจัยซึ่งกันและกัน

ตราบใดที่ยังไม่รู้สัจธรรมเหล่านี้ ก็จะทำให้เกิดความหลงผิดเข้าใจผิดต่าง ๆ นาน เกิดกิเลสที่เรียกว่า "โมหะ" ขึ้น อันเป็นรากเหง้าของอวิชชากิเลสโมหะนี่เอง ทำให้เกิดอารมณ์ปรุงแต่งคือสังขารขึ้น เมื่อยึดถือสังขารเป็นตัวตนเราเขา คือความหลงผิดคิดว่าร่างกายนี้เป็นของเรา สิ่งนี้เป็นของ ๆ เรา รวมความว่าอวิชชาคือความไม่รู้จักตัวเองคืออะไร
เกิดมาเพราะอะไรทำไมจึงต้องเกิดดังนั้น อวิชชาจึงเป็นปัจจัยให้เกิดสังขาร สังขารทั้งหลายเกิดขึ้นได้เพราะมีอวิชชาเป็นปัจจัย