Schrijver Hemmerechts, Kristien

Titel Zonder grenzen

Jaar van uitgave 1991

Bron Vrij Nederland

Publicatiedatum 27-04-1991

Recensent Jacques Kruithof

Recensietitel Onnadenkend door het leven

In haar nieuwe 'Zonder grenzen' ontfermt Kristien Hemmerechts zich over personages 'die

moeten roeien met de riemen die ze niet hebben'.

Sinds haar debuut Een zuil van zout (1987) heeft Kristien Hemmerechts zich met vi f boeken in even zovele jaren een produktief schrijfster betoond. Kort geleden werd haar werk bekroond met de Vlaamse staatsprijs voor verhalen proza. Onlangs verscheen haar omvangrijkste boek, de roman Zonder grenzen.

De negen hoofdstukken van het boek bestrijken de periode 1968-1990, en zijn momentopnamen, steeds vanuit een of meer personages, van een familiegeschiedenis en van de geschiedenis van een verloedering. De familie behoort tot de keurige burgerij, die contrasteert met het milieu van een groepje Brusselse marginalen; de verbinding wordt gelegd door een even redeloze als reddeloze verliefdheid.

Het gaat om een huwelijk dat spaak loopt en een gezien dan dientengevolge uiteenvalt: de man, toch al ontrouw, wil met een ander verder; de vrouw, die dat niet kan begrijpen of verkroppen, is daar het meest van allen de dupe van; hun tweeling weet zich, in de weerwil van de breuk, aardig teredden.

De vrouw, Petra, wordt hoofdzakelijk volgzaam en gezeglijk afgeschilderd; wat ze desondanks aan eigengereidheid in haar mars heeft, uit ze nauwelijks en dan op een onbeholpen manier. Na de scheiding houdt ze zich, in het bezit gekomen van een aardige erfenis, onledig met reizen, wat al dan niet seksuele relaties, en nachtelijke telefoongesprekken met haar ex-echtgenoot: zij vindt geen bestemming, want die ligt reeds achter haar, en het heeft geen zin, nog op zoek te gaan. Ze verongelukt bij het skiën, juist wanneer ze althans sommige angsten lijkt te gaan overwinnen. De man, Victor, studeert medicijnen, wordt door een auto aangereden, wat hem twee vingers kost meent dan van een loopbaan als arts te moeten afzien en wordt'huisman', terwijl Petra het geld verdient met haar modezaak. Naderhand, al hertrouwd, vindt hij toch een betrekking in de geneeskunde, en ook anderszins lijkt hij op zijn pootjes terecht te komen. Alleen, hij leeft met een gemis. Hij zwijgt erover, maar het is niet goed te zien dat het hem ooit met rust zal laten. FEj heeft namelijk een grote, onmogelijke liefde gekend: voor een meisje dat hij tegenkwam in het Brusselse station, waar ze liep te bedelend. Deze Hannah is afkomstig uit een welgesteld milieu, heeft daarmee gebroken onder invloed van een of andere anarchistische of neomarxistische uitwas van de jaren zestig, werd gearresteerd toen ze explosieven bij zich had, belandde in de gevangenis en raakte nadien aan nog lager wal. Te midden van scharrelende, stelende en hoererende drop-outs bivakkeert ze in een slooppand, nog warhoofdiger dan vroeger. In Victor ziet zij een profeet of messias; wat hij voor haar voelt heb ik liefde genoemd, het lijkt in ieder geval wat verder te gaan dan louter geilheid (al heet het: 'Zijn penis was een mes in zijn

broek'). Men kan een drop-out een verschoppeling noemen, of, met Van Dale, een mislukkeling, er mededogen mee hebben of op neerkijken, voor een burgerman als Victor is er geen relatie mee mogelijk, en hij beseft dat maar al te goed.

Het verhaal wordt gecompleteerd door dat van de kinderen, vooral de dochter Emilia, andere familieleden, vrienden en bekenden, die telkens in problematische verhoudingen tot elkaar staan. Dat heeft dikwijls te maken met seksuele wederwaardigheden: overspel, incest, en nog vaker met onnadenkendheid, onvermogen of egoïsme. Het zijn eigentijdse thema's, maar het menselijk leven is voor meningen niet anders.

Kristien Hemmerechts beschrijft in Zonder grenzen een kleine wereld, maar ze doet dat heel behendig, zodat de roman onnadrukkelijk een tijdsbeeld oplevert: het therapeuten- annex welzijnsjargon, de vergadercultuur, politieke opvattingen, spirituele kletskoek, het 'weg met ons'denken inzake maatschappelijke verschillen en ten opzichte van de Derde Wereld, en wat dies meer zij. De personages hebben deze modeverschijnselen wel in de gaten,maar hun distantie is beperkt: zij behoren niet tot de intelligensia, al figureren ze in een boek van iemand die daar omáskenbaar wel deel van uitmaakt.

Na vorig werk van Kristien Hemmerechts hoeft dat niet te verbazen: zij exploreert kennelijk bij voorkeur personages die het in hun leven moeten stellen met een gebrekkige reflectie op hun doen en laten, hun menselijke betrekkingen en hun drijfveren, die dus in hoge mate onthand zijn. De hoofdfiguren van Zonder grenzen proberen wel greep op hun geschiedenis te krijgen, soms met geleende of aangeprate noties, soms authentiek, maar niemand gaat dat echt goed af. Hun ontbreekt wat Heidegger ooit de'bestaansverheldering' heeft genoemd, die de opbrengst is van intellectueel en artistiek leven, van lezen, schilderijen zien, naar muziek luisteren enzovoorts, van stilstaan bij en nadenken over het eigen bestaan, met de altijd ontoereikende middelen waarover de mens beschikt.

Dit gemis aan reflectie geeft de personages in Zonder grenzen iets aandoenlijks: Petra die hulpeloos haar tijd verdoet, Victor die ogenschijnlijk onverstoorbaar is, maar zijn geluk ook al achter zich heeft liggen. Emilia, die zich vastbijt in haar medische ontwikkelingshulp, maar zich de les laat lezen door een overduidelijke wijsneus, op wie zij, helaas, verliefd is. Ook de nevenfiguren staan met hun eigen leven op gespannen voet: het wil hun maar niet gelukken er een verhaal van te maken dat ze aan zichzelf of aan anderen kunnen vertellen. Een enkeling brengt het tot'volkswijsheden', onpersoonlijke generaliseringen, maar dat is alles.

Zonder grenzen is geen ironisch of satirisch boek dat zijn personages te kijk zet, integendeel: het lijkt zich over hen te ontfermen. Mensen die moeten roeien met de riemen die ze niet hebben, die hun koers moeten bepalen zonder kompas of kaart, dilletanten, over hen gaat dit tot dusver meest geslaagde boek van Kristien Hemmerechts.

 

Hosted by www.Geocities.ws

1