RONALD GIPHART
Phileine zegt sorry
Amsterdam: Balans
214 blz, 498 fr.
VERBAZEND eigenlijk, hoe je appreciatie van een schrijver kan
veranderen. Ik heb Ronald Giphart nooit een warm hart toegedragen: daarvoor was
zijn vorige roman Giph me te flauw. Onze Giph deed weinig meer
dan fuiven en achter meiden aanzitten, op zich niet ongezond, maar het
leidde je te veel af van het feit dat hij soms wel een aardige kijk op de
dingen had en een en ander ook plezierig formuleerde.
Welnu, Ronald Gipharts nieuwe roman Phileine zegt sorry is
een revelatie. Er zit zo mogelijk nog meer vaart in dan in
Giph; bovendien is het simpele, maar ijzersterke verhaal een onverwachte
dijenkletser. Slapstick geeft momenteel de toon aan in de Nederlandse letteren.
Als het op zo'n manier kan, is daar ook niets op tegen.
Vanwaar die gunstige ontwikkeling? Het is eenvoudig: hij is van personage
gewisseld. In Phileine zegt sorry is voor een keer niet Giph
aan het woord, maar zijn zus Phileine. Haar naam zegt het al: Phileine is
een kreng, zoals alleen zussen dat kunnen zijn. Maar ze is een sympathiek
stuk venijn; haar wapens zijn haar ongeremdheid en haar intelligentie. In
zekere zin is dat ook haar probleem, dat ze geen dom gansje is.
Vrouwen die wat pienterder zijn en niet op hun tong gevallen, jagen
mannen immers alleen maar schrik aan. Maar Phileine trekt zich daar weinig van
aan. Ze is een modern meisje, Hollands en vrijgevochten, niet eens echt
geëmancipeerd. Ze is gewoon een product van deze tijd, een meid die graag met
vriendinnen kletst en graag met jongens in bed duikt. Maar ze weet wat ze
wil en ze is heel erg ad rem. Mannen kunnen haar moeilijk bedriegen, of ze
kunnen ervan op aan dat ze een scène krijgen. Wat de liefde betreft, is ze
eigenlijk erg klassiek, zeg maar possessief.
HOEFT het te verbazen dat Phileines amazonehouding haar vriend Sam,
die in New York een theaterstage is gaan doen, wat afschrikt? Wellicht was
hij blij dat hij even aan haar controle kon ontsnappen. Phileines impuls om
hem achterna te vliegen, valt dan ook niet meteen in goede aarde. Ze wordt
vrij koel ontvangen, en Sam doet ook erg geheimzinnig over het stuk dat hij
repeteert.
Terecht, zo blijkt bij de première, want de twintigste-eeuwse versie
van Romeo en Julia waarin Sam meespeelt, is een afknapper. Blijkt
dat alle acteurs om beurten in hun blootje moeten om elkaar als
liefdespaar op te geilen, dit om de huidige relationele patronen uit de doeken te
doen. Phileine neemt het niet dat Sam zo enthousiast opgaat in zijn rol, en
ontketent een van haar legendarische ruzies met haar vriend.
Ruzie maakt Phileine trouwens met iedereen die schijnheilig of
achterbaks is. Daarmee jaagt ze natuurlijk iedereen tegen zich in het harnas, maar
niemand komt op het idee dat ze wel eens keihard de waarheid zou kunnen
zeggen. Wees gerust, voor de lezer is ze gewoon lekker anarchistisch, zodat je
ook vreselijk om haar lachen kunt. Giphart moet het niet eens van
onderbroekenhumor hebben, daarvoor is Phileine te veel het onschuldige, rechtgeaarde
meisje dat voor het eerst de wijde wereld in trekt.
Helaas, achter dat heroïsche trekje schuilt ook een gevaar. Want ook al
heeft Phileine een hart van goud, ze betaalt wel met klinkende munt terug.
Om zich te wreken op Sam gaat ze vreemd met de vriend van de Julia die hij
op het toneel moest opvrijen. Daarmee begaat ze een grote fout. Ze is er
zich pas van bewust, als ze bij een volgende opvoering Sams spel onderbreekt
voor een scène en public. Ze haalt er zelfs de kranten en de
televisie mee.
Sam kan Phileines helse gedrag nog pruimen, omdat hij het als een teken
van liefde interpreteert. Tot hij ontdekt dat zij gedáán heeft wat hij
alleen maar simuleerde: met een ander de liefde bedrijven. En daar komt het boek
waar het wezen wilde: de morele normen van de huidige generatie. Zijn die
losser of strenger dan voorheen? Nou, veel lijkt er niet veranderd sinds
Shakespeares tijd, toen de Veronese clans hun degens trokken.
Giphart stelt het extreem, en toch is hij niet zwart-wit. Dat komt in
hoofdzaak omdat Phileine zoveel beminnelijker is dan de Giph uit zijn vorige
roman. Het is een karakter met pit, haar temperament draagt het hele boek.
Ze weet dat ze mensen in haar macht kan houden, maar ze leert dat ze ook kan
verliezen - ze is nooit berekend. Dat maakt van Phileine zegt
sorry bijna een ontwikkelingsroman.
HET hoogtepunt van het boek komt wanneer Phileine, door haar stunt in
het theater, uitgenodigd wordt door de ,,Late Show'', het meest trendy
televisieprogramma van New York. Ze voelt zich als een vis in het water,
steelt de show en zet zelfs haar beroemde gastheer David Letterman schaakmat.
Een werkelijk hilarische scène. Gipharts spot met alles wat vluchtig is en de
toon aangeeft, overtuigt probleemloos.
Het gekke is alleen dat Phileine zegt sorry alle moderne
symbolen op flessen trekt, en toch voor het jonge volkje geschreven is.
Bestaat dat nog, zoiets als relativeren? Blijkbaar. Giphart is zelfs op zijn
best wanneer hij tijd uittrekt voor bespiegelingen over hartstocht,
eenzaamheid en dood. Je gelooft je eigen ogen niet: dat hij zijn generatie een
spiegel voorhoudt, en er niets dan leegte in laat weerkaatsen.
,,Het is ook de leegheid, Mamma,'' mijmert Phileine na haar
televisie-optreden in een suite in het Waldorf Astoria, ,,vooral de leegheid die me vaak
erg somber maakt. Het is het gebabbel en gedreutel en hup we klotsen maar
voort van onzin naar nutteloos en via gebrekkig naar zelfingenomen en vice
versa. Natuurlijk betracht ik hier in New York de voorzichtigheid die je
van me vraagt, maar ik kan niet verbloemen dat ik aan de dood denk soms, aan
de gedachte de eenzaamheid voor te zijn.''
Er stak ook wel satire in Giph, maar Phileine zegt
sorry is zoveel sprankelender. Op één punt na: het slot. Giphart
verdeelt zijn verhaal handig in zes delen, de zes dagen van Phileines verblijf in
New York. Het procédé geeft het boek haast filmische kwaliteiten -
waarbij ik me alleen afvraag of er wel een actrice bestaat die genoeg pit heeft
om Phileine te vertolken.
De apotheose van het boek is een AIDS-gala in grootse
Amerikaanse stijl, waar Phileine, tot tranen toe ontroerd, het podium beklimt om
publiekelijk een schuldbekentenis af te leggen. Dat ze spijt heeft dat ze
zo'n kreng is, dat ze het iedereen zo moeilijk maakt... Tenzij dit een
groteske persiflage is op Amerikaanse melo, valt deze openlijke biecht -
,,Phileine zegt sorry'' - behoorlijk uit de toon.
Wat Phileine nu vooral niet moet doen, is haar vrijheid opgeven, trouwen
en huismoedertje spelen. Phileine zegt sorry was tot dan toe
een onverwacht sympathiek pleidooi voor rebelse vrouwelijkheid, voor het
roofdier dat 's nachts rondspookt. Met dit slot plooit het boek zich weer
naar de regels. Niet getreurd: Phileine is nu al een van de meest
charismatische romanpersonages van de jaren negentig.
KAREL OSSTYN