Home > Articles > Article

منبع: شرق - تاريخ: 9 مهر 82

گزارشی از يک پژوهش مطبوعاتی

سياه نمايی

«منظور از سياه نمايی وضعيت جامعه و فعاليتهای دولت، آن دسته مطالبی است كه نگرش منفی در انعكاس مقولاتی نظير امور سياسی، امور اقتصادی، امور قضايی، امور نظامی و دفاعی، امور فرهنگی، علوم پزشكی و بهداشت و... را باعث شده و موجب ذهنيت و نگرش منفی از عملكرد دولت و فضای جامعه می‌شود. اين مطالب متكی بر صفات دارای بار ارزشی منفی، توصيفهای نامطلوب و ناخوشايند، بزرگنمايی، نارسايی‌ها و مشكلات و ضعف و امثالهم است.» اين تعريف از سياه نمايی در تحقيقی با عنوان سياه نمايی وضعيت جامعه و فعاليت دولت در روزنامه‌های سراسری (سه ماه اول 1382) ارائه شده كه توسط معاونت امور مطبوعاتی و تبليغاتی مركز مطالعات و تحقيقات رسانه‌ها - وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی - در مرداد ماه سال جاری تهيه و عرضه شده است.

در اين تحقيق، 20 روزنامه كثيرالانتشار سراسری از لحاظ سياه نمايی وضعيت جامعه و فعاليتهای دولت مورد بررسی قرار گرفته‌اند. نمونه تحقيق هفته‌ای يک شماره از روزنامه‌های مورد بررسی است كه روی هم شامل يازده شماره از هر روزنامه و 220 شماره از كل روزنامه‌ها است، كه برای شناسايی ساختار و نحوه انعكاس مطالب مربوط به سياه نمايی از روش تحليل محتوا در اين بررسی قرار گرفته‌اند. نمونه تحقيق هفته‌ای يک شماره از روزنامه‌های مورد بررسی استفاده شده است. در تحليل محتوا، برخلاف تحقيق پيمايشی و نظاير آن، افراد به صورت مستقيم مورد بررسی و تحليل قرار نمی‌گيرند بلکه پيامهايی كه توليد شده مورد تجزيه و تحليل قرار می‌گيرد. همچنين تحليل محتوا روشی است كه امكان مقايسه تطبيقی بين پيامهای گوناگون در يک مقطع يا زمانهای متعدد را فراهم می‌سازد.

اين تحقيق اهدافی نظير شناسايی ميزان اخبار و مطالب مربوط به سياه نمايی، شناسايی موضوعات و مضامين مربوط به سياه نمايی، مقايسه محتوای مطالب مربوط به سياه نمايی، شناسايی نحوه انعكاس و انتشار مطالب مربوط به سياه نمايی و همچنين شناسايی واژگان و عبارات محوری مطالب مربوط به سياه نمايی وضعيت جامعه و فعاليتهای دولت در روزنامه‌ها را در مدنظر داشته و واحد تحقيق نيز شامل تمام مطالب روزنامه‌ها اعم از خبر، سرمقاله، مقاله، گزارش، نامه‌ها و تلفنهای خوانندگان، مصاحبه و ميزگرد و ساير اشكالی از نوشتار مطبوعاتی است كه در مقولات فوق نمی‌گنجد. همچنين در بررسی فوق مواردی چون منبع خبر، گوينده مطالب، ويژگی تيتر صفحه مطالب، رويكرد مطالب، عبارات محوری و نشانگاه (شخصيت حقيقی يا حقوقی كه مطالب درباره آن نوشته شده) در طبقه‌بندی مطالب مدنظر بوده و سرانجام نتايج اين بررسی در 3 قسمت تنظيم شده است.

در قسمت اول جداول فراوانی مورد توجه قرار گرفته و به توصيف فراوانی مقولات و شاخصهای تحقيق می‌پردازد. قسمت دوم به جداول دو بعدی و تحليل داده‌ها اختصاص دارد كه تفاوتها و مشابهتهای روزنامه‌ها از لحاظ مقولات و شاخصهايی كه در اين تحقيق بررسی شده‌اند، مورد توجه قرار گرفته و قسمت سوم نتايج به واژگان و عبارات اساسی برخی از مهمترين تيترهای مربوط به موضوع تحقيق از روزنامه‌ها اختصاص يافته است.

مهمترين يافته‌های اين بررسی به طور خلاصه به اين شرح است:

1 - بيشترين مطالب سياه نمايی وضعيت جامعه و فعاليتهای دولت در روزنامه كيهان با 60 مطلب برابر با 3/10 درصد و كمترين آن در روزنامه اطلاعات با 4 مطلب برابر با 7/0 درصد منتشر شده‌اند. روزنامه كيهان در هر شماره 5/5 مطلب سياه نمايی و روزنامه اطلاعات در هر 3 شماره يک مطلب سياه نمايی به چاپ رسانده است. بعد از روزنامه اطلاعات، روزنامه‌های نسيم صبا، قدس و ايران كمترين مطالب سياه نمايی را داشته‌اند.

2 - روزنامه‌های مورد بررسی 9/52 درصد مطالب سياه نمايی را به سبک خبر و 21 درصد را به سبک تلفن خوانندگان، 3/15 درصد را به سبكهای سرمقاله و يادداشت. 3/9 درصد را به سبک گزارش و 4/1 درصد را به سبک مصاحبه منتشر كرده‌اند.

3 - تيترهای بررسی شده مطالب سياه نمايی بيشتر دارای ارزشهای خبری برخورد 6/20 درصد، شهرت 6/14 درصد و ارزش تركيبی برخورد + شهرت 7/21 درصد بوده‌اند. از كل مطالب مورد بررسی 6/21 درصد آنها فاقد تيتر بوده‌اند.

4 - از لحاظ موضوعی بيشترين مطالب سياه نمايی درباره امور سياسی داخلی با 9/46 درصد، امور اقتصادی، كشاورزی و تجارت با 5/25 درصد، امور قضايی و دادگاه‌ها با 3/4 درصد و امور پزشكی و بهداشت و درمان با 7/6 درصد بوده است.

5 - از لحاظ برجسته‌سازی مطالب سياه نمايی در صفحه اول، ابرار 9/42 درصد، ايران 2/32 درصد، ياس نو 6/30 درصد، جمهوری اسلامی 8/30 درصد، جام‌جم 30 درصد و جوان 29 درصد مطالب خود را در اين صفحه برجسته‌سازی كرده‌اند. اطلاعات و همشهری كمترين مطالب از اين دست را در صفحه اول داشته‌اند.

6 - از لحاظ سياه نمايی دستگاه‌ها و نهادهای مختلف دولتی و غير آن بيشترين سياه نمايی فعاليت دولت (به طور عام) به ترتيب توسط روزنامه‌های جوان، رسالت و كيهان، بيشترين سياه نمايی فعاليتهای مجلس به ترتيب توسط روزنامه‌های كيهان، رسالت، جمهوری اسلامی و سياست روز منتشر شده‌اند. همچنين بيشترين سياه نمايی درباره قوه قضائيه در روزنامه‌های مردم سالاری، ياس نو و بيشترين سياه نمايی درباره شورای نگهبان در روزنامه‌های ياس نو و توسعه به چاپ رسيده است.

7 - بيشترين خبرهای سياه نمايی فاقد منبع به ترتيب در روزنامه‌های كيهان، ابرار، رسالت و خراسان منتشر شده‌اند. همچنين بيشترين خبرهای توليدی سياه نمايی وضعيت جامعه و فعاليت دولت به ترتيب توسط روزنامه‌های رسالت، كيهان، جمهوری اسلامی و ايران منتشر شده است.

8 - بيشترين مطالب نقل شده از نمايندگان در روزنامه‌های آفتاب يزد، ابرار، اعتماد، خراسان، مردم سالاری و همبستگی، بيشترين مطالب نقل شده از مقامات قضايی در روزنامه كيهان، سياست روز و انتخاب منتشر شده است. روزنامه‌های ياس نو، مردم سالاری، همشهری، ايران، آفتاب يزد بيشترين مطالب را به نقل از اصلاح‌طلبان و روزنامه‌های كيهان، رسالت، سياست روز، جمهوری اسلامی، انتخاب و خراسان بيشترين مطالب را به نقل از منتقدان اصلاحات در سياه نمايی وضعيت جامعه منتشر كرده‌اند. بيشترين مطالب سياه نمايی به نقل از تلفن خوانندگان به ترتيب در روزنامه‌های آفتاب يزد، كيهان و اعتماد منتشر شده است.

9- از لحاظ بار معنايی مطالب، روزنامه‌های كيهان، اعتماد، آفتاب يزد، رسالت و سياست روز بيشترين مطالب القايی، ترغيبی و تبليغی را منتشر كرده‌اند. بيشترين مطالب غيرالقابی و غيرتبليغی در روزنامه‌های اطلاعات، ايران، همشهری، نسيم صبا و جام‌جم منتشر شده است.

10- روزنامه‌های جوان، ابرار و مردم سالاری در مقايسه با ديگر روزنامه‌ها بيشترين مطالب را در صفحه اول برجسته‌سازی و منتشر كرده‌اند. بيشترين مطالب در صفحات دوم و سوم در روزنامه كيهان، رسالت، ياس نو و نسيم صبا و بيشترين سياه نمايی در صفحه آخر توسط روزنامه‌های مردم سالاری، ياس نو، انتخاب و قدس منتشر شده‌اند.

11- عبارات اساسی و محوری برخی از مهمترين تيترهای روزنامه‌های بررسی شده حاكی از آن است كه اين روزنامه‌ها عمدتا درباره دو موضوع سياسی و اقتصادی سياه نمايی كرده‌اند. محور مسايل اقتصادی افزايش قيمت نان، بنزين، بليت قطار، اتوبوس و هواپيما، مسكن، تعرفه‌های مختلف، گوشت و نظاير آن و محور مسايل موضوعات سياسی لوايح دوگانه رياست جمهوری، فعاليتهای جناحی برخی نهادها و سازمانها، فعاليت مجلس، مسائل حاد سياست داخلی و امثال آن است.