Home > Articles > Article

منبع: شرق - تاريخ: 26 شهريور 82

همه خبرگزاری‌های ايران

گزارشی از رسانه‌های جديدی که به نام خبرگزاری در ايران مشغول به کار شده‌اند

به اميد روزی كه همه يک خبرگزاری داشته باشند. در نقطه‌ای از دنيا زندگی می‌كنيم كه تمايل بسياری به تأسيس خبرگزاری وجود دارد: «علی‌اكبر قاضی‌زاده»، روزنامه‌نگار و استاد دانشگاه، به اين رويكرد روزنامه‌نگاران و مسئولان به راه‌اندازی خبرگزاری معترض است و می‌گويد: «در هيچ كجای دنيا روزنامه‌نگاری نديده ام كه برای تأسيس خبرگزاری‌هايی كه فعاليتشان محدود به راه‌اندازی يک سايت اينترنتی است، تا اين حد اشتياق باشد.» اين استاد روزنامه‌نگاری همچنين از تأسيس چندين خبرگزاری در طول يک سال ابراز تعجب می‌كند: «بايد بگويم كه در كار اين خبرگزاری‌ها بارقه‌ای از يک كار حرفه‌ای نمی‌بينم. اغلب مطالب، بسيار خام است و با حداقل پرسنل انجام می‌شود.» «توليد خبر در محيط اين خبرگزاری‌ها بی‌معنا است.» قاضی‌زاده در ادامه می‌گويد: «اصلا در اهداف و عملكرد اينها هيچ اجباری به اينكه خبر بايد توليدی باشد نمی‌بينم تنها به پر كردن سايت می‌انديشند حتی می‌دانم كه در يكی از خبرگزاری‌ها از نيروهای خود می‌خواهند كه روزی 10 خبر توليد كنند.» در ادامه بحث قاضی‌زاده از «فريدون صديقی»، روزنامه‌نگار، درباره زبان نوشتاری اين خبرگزاری‌ها می‌پرسيم و او می‌گويد: «اگر فضای موجود در اين خبرگزاری‌ها و سايت‌های خبری فضايی است كه از نظر ساخت زبان دارای نقصان است، علتش زبان روزنامه‌نگاری ماست. اگر ما در اين رسانه‌ها مشكل و كاستی از نظر حرفه‌ای می‌بينيم به عقيده من كاملا متأثر از مطبوعات ماست.»
صديقی از تفاوت تعريف خبرگزاری با آنچه كه امروز به اين نام می‌خوانيم سخن می‌گويد: «خبرگزاری بايد از جامعيت بيشتری برخوردار باشد و آن جامعيت مناسبات قانونی بيشتری را شامل می‌شود. همچنين مكانيزم رفتاری و چينش آدم‌ها در رده‌بندی‌های اداری معنادارتر است. ضمن اينكه وقتی ما وارد حوزه خبرگزاری می‌شويم نظارت قانونی جدی‌تر است و اين اتفاقی است كه كمتر در مورد سايت‌های خبری رخ می‌دهد.» روزنامه‌نگاری ديگر، مجيد رضاييان، عقيده دارد كه اين خبرگزاری‌ها به سايت‌های خبری بيشتر شبيه هستند: «اولين تعريفی كه برای يک خبرگزاری در نظر گرفته می‌شود توليد خبر آن هم در فاصله دقيقه و ثانيه، از وقوع يک حادثه و ارسال آن روی خط خبر است. ما اين حالت را در خبرگزاری‌های تازه تأسيس نمی‌بينيم. چرا كه آنها فقط يک خروجی محدود دارند. به گمان من اطلاق نام خبرگزاری به اين مؤسسات و سايت‌های خبری كمی زود و به دور از اصول حرفه‌ای به نظر می‌رسد.»

چرا خبرگزاری داريم

هيچ پديده‌ای در جهان بدون علت نيست حتی رشد قارچی خبرگزاری‌ها. علت اينكه حتی خبرگزاری دانش‌آموزی در ايران تأسيس می‌شود را از چند كارشناس پرسيديم. «حسين قندی»، روزنامه‌نگار و استاد دانشگاه، می‌گويد: «خبرگزاری‌ها و سايت‌های خبری خلاء اطلاع‌رسانی را كه معمولا در روزنامه‌ها با خطوط قرمز روبه‌رو هستند، پركرده‌اند. اين سايت‌ها محدوديت روزنامه‌ها را به خاطر وجود قوانين مطبوعاتی كه در مورد چاپ خبر اعمال می‌شوند، ندارند و بسياری از خبرهايی كه معمولا در ستون‌های مختلف روزنامه‌ها گم می‌شوند آنها می‌توانند به راحتی انتشار دهند.» عده‌ای نيز عقيده دارند كه زياد شدن سايت‌های خبری [خبرگزاری‌ها] به دنبال تمايل بيشتر مردم به يافتن اطلاعات است و همچنين يافتن راه‌های جديد برای ارتباط احزاب و گروه‌ها با مخاطبان خود است.
قاضی‌زاده از اين دسته است. او می‌گويد: «من در پی اثبات خوب يا بد بودن چنين رويكردی كه مطبوعات و خبرگزاری‌ها وظيفه احزاب را به دوش گرفته‌اند، نيستم. آنچه برايم مهم است اين نكته است كه رسانه‌های كشور از حرفه‌ای‌ها خالی شده است.» رضاييان تعطيلی مطبوعات را يكی از عوامل رشد خبرگزاری‌ها می‌داند و در توضيح علت‌های ديگر می‌گويد: «خبر در عرصه بين‌المللی در حال تخصصی شدن است و به اين خاطر طبيعی است كه ما در حوزه‌های مختلف شاهد اطلاع‌رسانی تخصصی باشيم. مثلا در عرصه پزشكی يا ميراث فرهنگي.» او در عين حال بر اين نكته تأكيد می‌كند كه بسياری از خبرگزاری‌های جديد برای بهره بردن مؤسسان به وجود آمده است.» رضاييان نيز چون قاضی‌زاده كار خبرگزاری‌های جديد را در عرصه رسانه‌ها بدون در نظر گرفتن بعد حرفه‌ای مردود می‌داند. فريدون صديقی بهره‌وری سياسی از سايت‌های خبری را چندان محتمل نمی‌داند: «اين ابزار كاركرد بالايی نمی‌تواند داشته باشد چرا كه بازدهی رسانه‌های مكتوب را ندارد. توده وسيعی كه بايد در انتخابات شركت كنند همگی به اينترنت دسترسی ندارد. از طرفی ما به تازگی از ارتباطات شفاهی به ارتباطات مكتوب رسيده‌ايم بنابراين به نظر نمی‌آيد اين سايت كارايی مورد نظر آنها را داشته باشد.»

سودای رقابت

زمانی كه بيل گيتس، رئيس مايكروسافت اعلام كرد كه به زودی كتاب را از عرصه انديشه و فرهنگ حذف خواهد كرد با واكنش‌ها و اعتراضات گسترده‌ای از سوی انديشمندان، نويسندگان و متفكران گوشه و كنار جهان روبه‌رو شد. اما در اين ميان اين ماريو بارگاس يوسا، نويسنده شهير آمريكای لاتين بود كه در طی سخنانی اظهار داشت بيل گيتس بايد اين آرزو را با خود به گور ببرد چرا كه كتاب هرگز از عرصه انديشه پاک نخواهد شد. در واقع با ظهور اينترنت و امكاناتی كه در عرصه‌های مختلف با خود به همراه آورد چنين احتمالاتي، ذهن بسياری را به خود مشغول كرد. يكی از اين هشدارها پيرامون احتمالی بود كه در مورد مطبوعات نوشتاری داده می‌شد. آيا مطبوعات نيز در مقابله با اينترنت كه بيشترين كاركرد آن در عرصه دادن اطلاعات است نابود خواهد شد يا جايگاه خود را همچنان حفظ می‌كند؟ آيا مطبوعات خواهند توانست در برابر چنين تهديدی مقاومت كنند و به بقای خود ادامه دهند؟ «اين سايت‌ها و خبرگزاری‌ها به هيچ وجه فراگيری مطبوعات ما را ندارند. ما در كشورمان هنوز با مسئله مطالعه مشكل داريم. پس چطور می‌توان انتظار داشت كه اين رسانه‌ها بتوانند جايگاه مطبوعات را در زندگی روزمره بيابند؟ همان طور كه ويديو نتوانست ما را از سينما دور كند اينترنت نيز مردم را از مطبوعات بی‌نياز نخواهد كرد. ما هنوز به آن مرحله نرسيده‌ايم كه مطبوعاتمان را خط نداشتن مخاطب، به خاطر اين رسانه‌ها تهديد كند.» اين جوابی است كه فريدون صديقی به اين احتمال می‌دهد.
رضاييان نيز تأكيد می‌كند. «اين به اصطلاح خبرگزاری‌ها و سايت‌ها حتی نمی‌توانند جای خالی مطبوعات را بدان معنا پركنند چه برسد به آنكه بخواهند در سر، انديشه هماوردی با مطبوعات را بيابند. با توجه به تعداد اندک كاربران اينترنتی در كشور چنين چيزی بسيار دور از ذهن به نظر می‌رسد.» حسين قندی نيز در اين باره می‌گويد: «اين خبرگزاری‌ها تنها به وسيله واسطه‌هايی كه نام‌شان مطبوعات است می‌توانند بازتاب داشته باشند. ما روزنامه‌نگارها واسطه‌ای هستيم بين آنها و مردم. اين ما هستيم كه خبرهای آنان را با توجه به خط‌مشی روزنامه و سلائق حرفه‌ای‌مان گزينش می‌كنيم. پس وجود آنها به نوعی قائم به وجود مطبوعات است. هر چند كه سايت‌های خبری برای دادن خبر و ارتباط با مخاطب نيازی به اين واسطه ندارند اما با اين همه من گمان نمی‌كنم بتوانند كاركرد مطبوعات را داشته باشند.»

رضايتی از سر اجبار

به هر حال در فضای موجود اطلاع‌رسانی كشور، شايد چاره‌ای نداريم جز اينكه تأسيس اين نهادهای اطلاع‌رسانی را چه به اسم پرطمطراق خبرگزاری و چه به اسم سايت خبري، مثبت تلقی كنيم. اگر چه شفافيت در عرصه اطلاع‌رسانی هدفی است كه گويا هيچ وقت محقق نخواهد شد و اگر چه بسياری از اين سايت‌های خبری با استانداردهای معمول در سطح بين‌المللی تفاوتی فاحش دارند، اما انگار جز اينكه اين پديده نوظهور را به فال نيک بگيريم كار ديگری از دستمان ساخته نيست.