Home > Articles > Article

منبع: ايران و جامعه اطلاعاتی - نويسنده: دکتر کاظم معتمدنژاد - تاريخ: 10 مرداد 82

چشم‌انداز جهانی جامعه‌ی اطلاعاتی

از اوايل دهه‌ی 1990، با پيشرفت و گسترش شبكه‏ها و بزرگراه‏های اطلاعاتی جديد الكترونی و افزايش كاربرد تكنولوژی‏های نوين ارتباطی در سراسر جهان، مسائل بين‏المللی ناشی از آن‏ها، اهميت خاصی پيدا كرده‏اند. به همين جهت، در سال‏های اخير، به موازات توسعه‌ی استفاده از شبكه‏های اطلاعاتی و به ويژه شبكه‌ی «اينترنت»، توجه به اين مسائل بيشتر شده است. به طوری كه علاوه بر تصميم‏ها و اقدام‏های تازه‏ای كه در بعضی از كشورهای پيشرفته‌ی صنعتی درباره‌ی چگونگی كاربرد ارتباطات و اطلاعات الكترونی و ايجاد جامعه‌ی اطلاعاتی صورت گرفته‏اند، برخی سازمان‏های بين‏المللی و منطقه‏ای، مانند «سازمان همكاری و توسعه‌ی اقتصادی»، «شورای اروپا»، «اتحاديه‌ی اروپايی» و گروه «8 كشور بزرگ صنعتی» نيز به ارزيابی و تصميم‏گيری در زمينه‏های مختلف كاربرد اين گونه ارتباطات و اطلاعات و مسائل جامعه‌ی اطلاعاتی آينده، پرداخته‏اند.
برای شناخت عوامل و شرايط زمينه‏ساز فعاليت‏ها و برنامه‏های جديد كشورها، سازمان‏ها و نهادهای مذكور، يادآوری چگونگی پيدائی و پيشرفت تكنولوژی شبكه‌ی اطلاعاتی «اينترنت» در ايالات متحده‌ی آمريكا و سياست‏ها و برنامه‏های مهم اين كشور و ساير كشورهای بزرگ غربی درباره‌ی بزرگراه‏ها و زيرساخت‏های اطلاعاتی و جامعه‌ی اطلاعاتی طرف توجه آ‏ن‏ها، ضروری است.

1- «اينترنت» و «‌جامعه‌ی‌ اطلاعاتی»

پيدائی و پيشرفت «اينترنت»،‌ در ايجاد شرايط ‏گذر از «جامعه‌ی صنعتی»، به «جامعه‌ی اطلاعاتی» جايگاه برجسته‏ای پيدا كرده است. شبكه‌ی «اينترنت»، كه اكنون به قول برخی از محققان ارتباطی، ستون فقرات ارتباطات اطلاعاتی سراسری كره‌ی زمين و به عبارت ديگر، «شبكه شبكه‏های اطلاع‏رسانی» جهان شناخته می‏شود، معرف ساختار تحول يافته‌ی يک شبكه‌ی اطلاعاتی نظامی است.
اين شبكه، در اوايل دهه‌ی 1960 به دنبال پرتاب نخستين قمرهای مصنوعی اتحاد جماهير شوروی به فضای ماوراء جو زمين و افزايش نگرانی ايالات متحده‌ی آمريكا از خطرات حملات هسته‏ای آن كشور، به منظور حفظ و حراست اسرار نظامی ارتش آمريكا در شرايط بسيار مخوف جنگ هسته‏ای، از طرف «آژانس طرح‏های پژوهشی پيشرفته‌» (‌آرپا)1، در وزارت دفاع ايالات متحده، پايه‏گذاری شد. شبكه‌ی ياد شده، كه بر اساس سيستم تكنولوژی كليدهای ارتباطی مستقل و مرتبط به بسته‏های اطلاعاتی جداگانه، استوار گرديده بود، به منظور جلوگيری از هدف قرار گرفتن آن‏ها در يک جنگ هسته‏ای احتمالی، از دسترسی مراكز فرماندهی و كنترل نظامی بركنار گذاشته شده بود. به گونه‏ای كه هر مجموعه‌ی اطلاعاتی، مسير خاص خود را در ميان مدارهای ارتباطی مختلف شبكه‌ی موردنظر،‌ به صورت افقی طرح می‏كرد و در عين حال، امكان گردآوری تمام آن‏ها، از هر واحد خاص نيز وجود داشت. مدتی بعد، تحت تأثير پيشرفت تكنولوژی ديجيتال، امكان جمع‏آوری و بسته‏بندی هرگونه پيام و از جمله اصوات، تصويرها و داده‏ها و ايجاد شبكه‏های اطلاعاتی منتقل‏كننده‌ی انواع نمادها، بدون نياز به هرگونه مركز كنترل، پديد آمد و به اين ترتيب، با استفاده از فراگيری بسيار گسترده‌ی زبان ديجيتال و شبكه‏بندی نظام ارتباطی، شالوده‌ی تكنولوژيک ارتباطات افقی جهانی، فراهم شد.
نخستين شبكه‌ی اطلاعاتی از اين نوع، كه به عنوان قدردانی از مؤسسه‌ی بنيانگذار آن، «آرپانت»2 نامگذاری گرديد، در سال 1969، به روی مراكز تحقيقاتی همكاری كنند‌ه با وزارت دفاع ايالات متحده‌ی آمريكا و از جمله دانشگاه كاليفرنيا و دانشگاه هاروارد، گشوده شد و در پی آن، پژوهشگران برای برقراری ارتباط علمی متقابل با يكديگر، از اين شبكه به بهره‏برداری پرداختند. در سال 1983، برای جدا ساختن كامل كاربردهای نظامی و غيرنظامی شبكه‌ی مذكور، در كنار «آرپانت»، كه از آن پس منحصراً به وسيله‌ی محققان دانشگاهی و مراكز علمی مورد استفاده قرار می‏گرفت، شبكه‌ی مستقلی موسوم به «ميل‏نت»3، برای پژوهشگران نظامی، تأسيس گرديد. در طول سال‏های بعد دهه‌ی 1980،‌ «بنياد ملّی علوم» ايالات متحده نيز به تقـويت و توسعه‌ی شبكه‌ی «آرپانت» كمک كرد و علاوه بر ايجاد يک شبكه‌ی خاص علمی4، شبكه‌ی ديگری با همكاری كمپانی مشهور «ای. بی‏. ام»5‌، به نام «بيت نت»6، برای استفاده‌ی ‌محققان زمينه‏های غيرعلمی،‌ تأسيس نمود.
با توجه به آن كه تمام شبكه‏های مذكور،‌ در فعاليت‏ها و تماس‏های ارتباطی خود، از سيستم اطلاعات «آرپانت» بهره‏مند می‏شدند، مدتی نام اين شبكه‌ی ميان شبكه‏ای، (آرپا ـ اينترنت)7 گفته می‏شد و سرانجام، به «اينترنت»8، موسوم گرديد.
به موازات اين تحولات و برای پاسخگوئی به رشد فعاليت‏های ارتباطی از طريق شبكه‏های اطلاعاتی و به ويژه «اينترنت»، تكنولوژی كامپيوتری نيز رو به تكامل و توسعه گذاشت. به اين معنا، كه از يک طرف، دستگاه‏های «كامپيوتر شخصی»9، به بازار آمدند و امكان گسترش شبكه‏ها را افرايش دادند و از طرف ديگر، توانائی‏های فنی كامپيوتری نيز بالا رفتند. شبكه‌ی «آرپانت» در سال‏های دهه‌ی 1970، از ارتباط‏های دارای 56 هزار بيت10 در ثانيه استفاده می‏كرد. در سال 1987، خطوط ارتباطی اين شبكه، از توانائی انتقال، 5/1 ميليون بيت در ثانيه برخوردار شدند. سرعت انتقال پيام‏های «اينترنت»، در سال 1992، به 45 ميليون بيت در ثانيه ـ معادل 5 هزار صفحه در ثانيه ـ افزايش يافت و درسال 1995، تكنولوژی كامپيوتری مورد استفاده‌ی «اينترنت»، به حد بسيار فوق‏العاده‏ای از پيشرفت رسيد. به طوری كه برای آن، امكان انتقال اطلاعاتی معادل مجموعه‌ی ده‏ها ميليون كتاب‏ها و نشريات كتابخانه‌ی كنگره‌ی ايالات متحده‌ی آمريكا در هر دقيقه، فراهم گرديد.
درعين حال، افزايش توانائی فنی انتقال پيام‏های ارتباطی از طريق «اينترنت»، به تنهائی برای گسترش شبكه‏‏های اطلاع‏رسانی در سطح جهانی كافی نبود و به اين منظور، ارتباط متقابل رايانه‏ها نيز ضرورت داشت. به همين لحاظ، برای از ميان بردن اين مانع، از سيستم ارتباطی ويژه‏ای معروف به «يونيكس»11، كه در سال 1969در آزمايشگاه‏های كمپانی معروف «بل»12 اختراع گرديده بود، كمک گرفته شد. كاربرد سيستم «يونيكس»، از سال 1983، كه كوشش‏های محققان دانشگاه كاليفرنيا در «بركلی»، با مساعدت مالی «آژانس طرح‏های پژوهشی پيشرفته» وزارت دفاع آمريكا، برای انطباق مجموعه‏ای از پروتكل‏های علمی، موسوم به «پروتكل كنترل انتقال بر پروتكل ارتباط متقابل»13 با اين سيستم، به موفقيت رسيدند، رو به گسترش گذاشت و به اين ترتيب، رايانه‏ها امكان يافتند كه علاوه برايجاد ارتباط متقابل با يكديگر، به رمزگذاری و رمزگشائی مجموعه‏های داده‏های مورد انتقال بسيار سريع در شبكه‌ی «اينترنت» نيز اقدام كنند.
از آن زمان،‌ شبكه‏های اطلاعاتی محلی و منطقه‏ای، توانائی پيدا كردند با هم ارتباط متقابل برقرار سازند و داده‏ها و پيام‏های خود را به هر كجا كه خطوط تلفنی و رايانه‏های مجهز به دستگاه «مودم»14 ـ برای اتصال رايانه به تلفن ـ وجود دارند، انتقال دهند. به اين گونه، شبكه‏سازی‏های اطلاعاتی در سراسر جهان توسعه يافتند و مقدمات استفاده از «بزرگراه‏های اطلاعاتی» نيز فراهم گرديدند.
بايد يادآور شد كه از اوايل دهه‌ی 1990، همراه با پيشرفت و گسترش تكنولوژی رايانه‏ای «اينترنت»، كاربرد آن بيشتر به سه زمينه‌ی خاص، شامل «پست الكترونی»15، سرويس‏های اطلاعات درخواستی و بر روی خط16، مانند سرويس «تار عنكبوت گسترده‌ی جهانی»17 و «گروه‏های مباحثه‏ای و خبری»18 معطوف گرديده است.
توسعه‌ی استفاده از شبكه‌ی «اينترنت»، در دوره‌ی كوتاه فعاليت آن، بسيار چشم‏گير بوده است. در سال 1973، شبكه‌ی مذكور تنها 25 رايانه را در برمی‏گرفت و تا پايان دهه‌ی 1970 نيز نمی‏توانست سالانه بيش از 256 رايانه را در كنار خود داشته باشد. در اوايل دهه‌ی 1980 و به دنبال تحولات فنی مختلف، هنوز بيش از 25 شبكه، با حدود چند صد رايانه‌ی اصلی و چند هزار نفر كاربران آن‏ها، امكان استفاده از آن را دارا نبودند. در حالی كه در اواسط دهه‌ی 1990، در سراسر جهان 44 هزار شبكه‌ی اطلاعاتی،‌ شامل 2/3 ميليون دستگاه رايانه و 25 ميليون نفر كاربران آن‏ها، از طريق «اينترنت»، امكان ارتباط متقابل پيدا كرده بودند.
در اين ميان، بر مبنای تحقيقی كه در اوت 1995 صورت گرفته بود، مشخص می‏شد كه 24 ميليون نفر آمريكائی از «اينترنت» استفاده می‏كنند و 36 ميليون نفر هم امكان دسترسی به آن را دارا هستند. تحقيقات بعدی هم نشان داده‏اند كه استفاده‏كنندگان اين شبكه در آمريكا، هر سال نسبت به سال پيش، دو برابر می‏شوند، از لحاظ عده‌ی كاربران «اينترنت» در سطح جهانی هم، اكنون با توجه به توانائی‏های بالقوه‌ی اين شبكه، پيش‏بينی می‏گردد كه در اواسط دهه‌ی اول قرن بيست و يكم، صدها ميليون نفر در سراسر دنيا، از آن بهره‏مند خواهند شد. همچنين به نظر كارشناسان، «اينترنت» زمانی خواهد توانست 600 ميليون شبكه‌ی رايانه‏ای را به هم متصل سازد.
در مورد عوامل پيشرفت و گسترش شبكه‌ی «اينترنت»، می‏توان از دو گونه عناصر متضاد، نام برد. بايد خاطر نشان ساخت كه در اين زمينه، از يک سو برنامه‏های امنيت‏انديشی وزارت دفاع ايالات متحده و همكاری‏های علمی برخی از دانشگاه‏های مشهور آمريكا در ايجاد شرايط فنی كاربردی كردن يک انقلاب جديد در تكنولوژی‏های ارتباطی، تأثير گذاشتند و از سوی ديگر، مظاهر فرهنگ آزادانديشی و اعتراض‏گری مراكز دانشگاهی آمريكائی، كه در دهه‏های 1960 و 1970 در جنبش دانشجوئی آرمان‏خواهانه‌ی آن كشور به خودنمائی پرداخته بودند، نيز به سبب كوشش‏های علمی دانشجويان در جهت مردمی كردن اين گونه شبكه‏ها، در توسعه‌ی آن سهم عمده‏ای ايفاء‌ نمودند.
در واقع، اختراع دستگاه «مودم»، كه اكنون از لوازم اساسی استفاده از «اينترنت» به شمار می‏رود، در سال1978،به وسيله‌ی دو تن از پيشگامان جنبش مذكور، با نام‏های «وارد كريستنسن»19 و «راندی سيوس»20، كه در دانشگاه شيكاگو تحصيل می‏كردند، صورت گرفت. آن دو دانشجو، در فاصله‏های دور از يكديگر زندگی می‏نمودند و‌ برای خودداری از رفت و آمد متقابل در زمستان سرد و يخبندان شيكاگو و ايجاد امكان مبادله‌ی مستقيم برنامه‏های ميكرورايانه‏ای خويش از طريق تلفن، به تهيه‌ی دستگاه «مودم» دست زدند. يک سال بعد، دانشجويان ياد شده، شيوه‌ی استفاده از اين دستگاه، موسوم به «ايكس مودم پروتكل»21 را، كه به رايانه‏های شخصی امكان می‏داد تا پروند‏ه‏های طرح‏ها و برنامه‏های اطلاعاتی خود را بدون استفاده از يک سرويس ديگر، به طور مستقيم انتقال دهند، اعلان كردند. آن دو به لحاظ علاقه و توجه ويژه‏ای كه به گسترش هر چه بيشتر توانائی‏های ارتباطی رايانه‏ای و مردمی كردن اين گونه ارتباطات داشتند، از دريافت هرگونه حق اختراع خودداری نمودند و كاربرد اين دستگاه را مجانی شناختند. به اين طريق، كاربران شبكه‏های رايانه‏ای خارج از شبكه‌ی «آرپانت» نيز امكان مبادله‌ی اطلاعات خويش را پيدا كردند. در همان سال، سه دانشجوی دانشگاه «ديوک»22 در كارولينای شمالی هم به شيوه‌ی جديدی برای اتصال مستقيم و متقابل رايانه‏های شخصی از طريق يک خط تلفن، دست يافتند و به كمک آن، شبكه‌ی تازه‏ای موسوم به «يوزنت»23 پديد آوردند، كه مهم‏ترين ابتكار آن، ايجاد گروه‏های مباحثه ‌و گفت و شنود و تبادل اخبار خاص بود. مخترعان اين شبكه‌ی اطلاعاتی نيز نرم افزار مخصوص استفاده از آن را مجاناً در اختيار علاقه‏مندان قرار دادند.
در سال‏های بعد، به موازات كاهش بهای رايانه‏های شخصی و افزايش قدرت ارتباطی آن‏ها، شبكه‏های اطلاع‏رسانی گوناگونی، كه بيشتر به انتشار اخبار رويدادهای انعكاس نيافته از طريق خبرگزاری‏ها و شبكه‏های خبری متعارف، دست می‏زدند و به شبكه‏های «بولتين بورد سيستم»24 معروف شدند، پديد آمدند. اين شبكه‏ها كه ابتداد در ايالات متحده‌ی آمريكا و سپس در سراسر دنيا مورد استفاده قرار گرفتند، به زودی كاربردهای سياسی بسيار مهمی پيدا كردند. به طوری كه به دنبال جنبش آزادی‏خواهانه‌ی دانشجويان چينی و حوادث خونين ميدان «تيانانمن» پكن درسال 1989، دانشجويان چينی مقيم خارج آن كشور، با اعتراض‏های منتشر شده از طريق اين‏گونه شبكه‏ها، توانايی بالقوه‌ی امكانات ارتباطی نوين رايانه‏ای در دنيای امروز را آشكار ساختند، بهره‏برداری سياسی فرمانده ماركوس، رهبر زاپاتيست‏های انقلابی مكزيک، از امكانات ارتباطی شبكه‌ی «اينترنت» برای انتشار پيام‏های حاوی هدف‏ها و برنامه‏های اين جنبش، در فوريه‌ی 1995، به هنگام عقب‏نشينی به عمق جنگل‏های انبوه اين كشور، در جهت آگاهی‏دهی به مردم جهان و وسايل ارتباط جمعی و مقابله با سياست‏های دولت مكزيك، نيز در اين زمينه اهميت خاص داشته است.
 

2- سياست‏ها و برنامه‏های ايالات‏ متحده‌ی‏ آمريكا و ساير كشورهای بزرگ غربی در مورد‏ جامعه‌ی اطلاعاتی

از اوائل دهه‌ی 1990، همراه با پيشرفت و گسترش كاربرد شبكه‌ی اطلاع‏رسانی «اينترنت»، تحت تأثير دگرگونی‏های سريع تكنولوژی‏های نوين ارتباطات و اطلاعات و به ويژه، امكانات جديد توسعه‌ی خطوط فيبرنوری و رمزگذاری و رمزگشائی ديجيتال، پيام‏ها و اطلاعات موردانتقال از طريق شيوه‏های سه‏گانه‌ی ارتباطی ( ارتباطات جمعی راديو ـ تلويزيونی، ارتباطات دور و ارتباطات كامپيوتری) و به عبارت‏ روشن‏تر، بر اثر همگرائی اين شيوه‏های ارتباطی و كاربردی شدن ابزارهای چند رسانه‏ای، برای انتقال همزمان اصوات و تصاوير و داده‏ها و اطلاعات، كوشش‏های خاصی در ايالات متحده‌ی آمريكا و ساير كشورهای بزرگ صنعتی، برای ايجاد «بزرگراه‏های اطلاعاتی»، آغاز شدند.

الف ـ ايالات متحده‌ی آمريكا

اصطلاح «بزرگراه‏های‏اطلاعاتی»25، ظاهراً نخستين بار در سال 1987، به وسيله‌ی «آلبرت گور»26، سناتور وقت و معاون بعدی رياست جمهوری ايالات متحده‌ی آمريكا، ضمن يک سخنرانی مطرح شده بود. اين اصطلاح در نوامبر 1991، در متن قانون جديدی راجع‏ به پيشبرد استفاده از كامپيوتر27، كه از سوی كنگره‌ی آن كشور تصويب گرديد، نيز به خودنمائی پرداخت. هدف اصلی اين قانون، كه از طرف سناتور گور پيشنهاد شده بود و مورد پشتيبانی «جرج بوش»‌، رئيس جمهوری وقت آمريكا هم قرار گرفته بود، به حفظ و حراست رهبری ايالات متحده در زمينه‌ی تكنولوژی‏های اطلاعاتی و ارتباطی، از طريق ايجاد يک شبكه‌ی ملّی بسيار نيرومند مطالعاتی ‏وتحقيقاتی، معطوف بود. يک سال بعد، بلافاصله پس از پيروزی «بيل‏كلينتون» و سناتور «آلبرت گور»، نامزدهای حزب دموكرات، در انتخابات رياست جمهوری ايالات متحده (نوامبر 1992)، رئيس‏‏جمهوری جديد و معاون وی، «بزرگراه‏های‏اطلاعاتی» را به عنوان يكی از محورهای اصلی برنامه‏‏های اقتصادی دولت تازه‌ی آمريكا، معرفی كردند.
چند روز پس از آغاز زمامداری «بيل كلينتون»، وی و «آلبرت گور»، در فوريه‌ی 1993طی بيانيه‏ای، نقش تكنولوژی‏های جديد ارتباطی در رشد اقتصادی ايالات متحده‌ی را مورد تأكيد قرار دادند و ضمن آن، هدف‏های ايجاد و توسعه‌ی بزرگراه‏های اطلاعاتی را چنين توصيف نمودند:

«آن جا كه در گذشته، قدرت اقتصادی ايالات متحده‌ی آمريكا، با توجه به عمق بندرها و وضعيت راه‏های ما مشخص می‏شد، امروز هم اين قدرت، با درنظر گرفتن توانائی ما برای انتقال سريع و مطمئن مقادير بزرگ اطلاعات و توانائی‏ ما برای كاربرد اين اطلاعات و شناخت آن‏ها، مشخص می‏شود. همچنان كـه شبكه‌ی بزرگراه‏های دولت فدرال، تحول تاريخی مهمی در تجارت ما پديد آورد. «بزرگراه‏های اطلاعاتی» كنونی ـ با توانائی حمل و نقل انديشه‏ها، داده‏ها و تصويرها در سراسر كشور و در سراسر جهان ـ برای قابليت رقابتی معارضه‏گر و قدرت اقتصادی آمريكا، نقش اساسی دارند...»

در ماه‏ سپتامبر همان‏سال نيز دولت آمريكا، يک «برنامه‌ی عمل در مورد زيرساخت اطلاعاتی ملّی»28 منتشر كرد و ضمن آن، مجموعه‌ی كوشش‏ها و اقدام‏های ضروری برای پيشرفت و گسترش «بزرگراه‏های اطلاعاتی» را تعيين نمود.
همزمان با تلاش‏های رهبران ايالات متحده برای برتری‏جوئی جهانی اين كشور در زمينه‌ی بزرگراه‏های‏ اطلاعاتی» و زيرساخت‏های تكنولوژی‏های نوين اطلاعات و محتويات معرفتی پيام‏های موردانتقال از طريق آن‏ها، كه تنها در داخل اين كشور برای آن‏ها، ضرورت اختصاص 400 ميليارد دلار سرمايه از سوی كمپانی‏های بزرگ ارتباطی، پيش‏بينی شده بود، به ارائه سخنرانی‏ها و گفتمان‏های اميدواركننده درباره‌ی دست‏آوردهای تازه‌ی اين تكنولوژی‏ها و پيام‏ها برای تمام كشورهای دنيا، در كنفرانس‏های بين‏المللی نيز توجه خاصی مبذول گرديد.
«آلبرت گور»،‌ در ماه مارس 1994، طی يک سخنرانی هيجان‏آميز در كنفرانس عمومی نمايندگان عالی مقام و تام‏الاختيار كشورهای عضو «اتحاديه‌ی بين المللی ارتباطات دور»، كه در «بوئنوس آيرس» مركز آرژانتين برگزار شد، در مورد اهميت ايجاد و توسعه‌ی «زير ساخت‏ اطلاعاتی‏ جهانی»29 و ضرورت گسترش «بزرگراه‏های اطلاعاتی» در تمام كشورها و سراسر دنيا، سخن گفت. وی در اين سخنرانی، نكات زير را خاطر نشان ساخت:

«‌... هدف اصلی، تأمين يک سرويس اطلاعاتی عمومی و جهانی است كه برای تمام اعضای جوامع ما قابل دسترسی باشد و به اين طريق، امكان نوعی گفتگوی جهانی را پديد آورد كه در آن هر فرد بتواند سخن خود را بيان كند ... «زيرساخت‏ اطلاعاتی جهانی» تنها يک استحاله‌ی عملی دموكراسی نخواهد بود. بلكه در واقع امر نيز عملكرد دموكراسی را با افزايش و گسترش مشاركت شهروندان در تصميم‏گيری‏ها، تقويت خواهد كرد. اين زيرساخت، به توانائی كشورها برای همكاری مشترک در ميان آن‏ها، مساعدت خواهد نمود. من در اين زمينه، يک عصر جديد دموكراسی آتنی، كه در مجامع گفت و شنودی ايجاد شده از طريق زيرساخت اطلاعاتی جهانی پديد خواهد آمد، پيش رو می‏بينم...»

معاون رئيس‏جمهوری آمريكا، در همين سخنرانی، ضمن تأكيد بر نقش مهم شبكه‏های جديد اطلاعاتی به عنوان ابزارهای توسعه و همبستگی جهانی و ضرورت اداره‌ی اين شبكه‏ها از طريق مؤسسات خصوصی در تمام كشورها، ابراز اميداواری كرد كه شبكه‏های مذكور بتوانند مسائل مربوط به عدم تعادل‏های بزرگ اجتماعی و اقتصادی كنونی دنيا را، كه مانع پيشرفت كشورهاست، حل كنند.
در حدود يک سال بعد، ‌«آلبرت گور»‌، در كنفرانس سران هفت كشور بزرگ صنعتی جهان در زمينه‌ی تكنولوژی‏های نوين ارتباطی و «بزرگراه‏های اطلاعاتی»، كه در روزهای 25 و 26 فوريه‌ی 1995، از سوی «اتحاديه‌ی اروپايی»، در بروكسل،‌ پايتخت بلژيک تشكيل شد، سخنرانی مهم ديگری راجع‏ به «برنامه‌ی همكاری در زمينه‌ی زيرساخت‏ اطلاعاتی جهانی»30 ايراد كرد.
دولت ايالات متحده‌ی آمريكا، در سال‏های اخير به موازات سياست‏ها و برنامه‏های ياد شده در مورد تدارک پيشرفت و گسترش «بزرگراه‏های اطلاعاتی» در داخل آن كشور و در سطح جهانی، هدف‏های برتری‏جويانه‌ی كمپانی‏های خصوصی بزرگ آمريكائی و مخصوصاً انحصارهای ارتباطی، در جهت دستيابی به منافع موردنظر در عرصه‌ی رقابت‏های بين‏المللی با كمپانی‏های ساير كشورهای سرمايه‏داری را، مورد حمايت قرار داده است و به همين لحاظ، با برخی از كوشش‏های كشورهای اروپای غربی و «اتحاديه‌ی اروپايی» برای وضع مقررات محدود كننده در برابر فعاليت‏های آزاد و بی حد و حصر مؤسسه‏های ارتباطی انحصارگر ايالات متحده در زمينه‏های نوين الكترونی، مخالفت كرده است.
يكی از اقدا‏م‏های مهم دولت آمريكا در حمايت از جهانی ‏سازی فعاليت‏های اقتصادی، كاربرد تكنولوژی‏های ارتباطی الكترونی و تحكيم و تقويت اين فعاليت‏ها، انتشار گزارش مهمی موسوم به «‌چارچوب كلی تجارت الكترونی جهانی»31 است. اين گزارش كه به سرپرستی «ايراماگازينر»32 تهيه و تدوين شده بود و در اول ژوئيه‌ی 1997، چندماه پس از آغاز دوره‌ی دوم رياست جمهوری «بيل كلينتون»، شخصاً به وسيله‌ی خود وی اعلام و معرفی گرديد، از توسعه‌ی بدون هرگونه مانع تجارت الكترونی در ايالات متحده و سراسر جهان، پشتيبانی كرده است.
در گزارش مذكور، ضمن تأكيد بر اهميت و ضرورت توجه به «زيرساخت‏ اطلاعاتی ملّی» و «زيرساخت‏‏های اطلاعاتی جهانی»، چنين گفته شده است:

«تجارت جهانی نرم افزارهای اطلاعاتی، توليدات سرگرم كننده (فيلم‏ها، ويدئوها، بازی‏ها، نوارهای ضبط صوت)، سرويس‏های اطلاعاتی (پايگاه‏های داده‏ها، روزنامه‏های كامپيوتري)، اطلاعات فنی، اجازه‏نامه‏های محصولات توليدی، خدمات مالی و خدمات حرفه‏ای (فعاليت‏های مشاوره‏ای فنی و بازرگانی، حسابداری، مشاوره‏های حقوقی، آژانس‏های مسافرتی و غيره )، در طول ده سال اخير به صورت بسيار گسترده، توسعه يافته است. اين تجارت جهانی، اكنون به تنهائی 40 ميليارد دلار از صادرات آمريكا را در برمی‏گيرد و جالب توجه آن كه يک بخش مهم و رو به افزايش داد و ستدهای مذكور، از طريق ارتباطات مستقيم الكترونی، صورت می‏پذيرد ...»

ب ـ كشورهای اروپائی

فعاليت‏ها و اقدام‏های رئيس جمهوری قبلی ايالات متحده و معاون وی در زمينه‌ی پيشرفت و گسترش «بزرگراه‏های اطلاعاتی» و تدارک زيرساخت‏های ملی و جهانی مربوط به آن‏ها و حمايت دولت آمريكا از كمپانی‏های بزرگ آن كشور در عرصه‌ی يک رقابت عظيم اقتصادی ارتباطی، «اتحاديه‌ی اروپايی» و همچنين كشورهای بزرگ صنعتی اروپا و ژاپن را برای توسعه و تقويت توانائی‏های خاص آنان در اين باره، به‏ تكاپو واداشتند و باعث توجه بيش‏ازپيش‏ آن‏ها، به سياست‏ها و برنامه‏های جديد اطلاعاتی و ارتباطی شدند.
ـ «اتحاديه‌ی‌ اروپايی»، در پی اعلام سياست‏ها و برنامه‏های جديد دولت ايالات متحده در مورد «بزرگراه‏های اطلاعاتی»، بلافاصله كوشش‏های خود را برای ورود به عرصه‌ی يک رقابت تازه‌ی جهانی، آغاز كرد. به طوری كه در ماه ژوئن 1993، در حدود چهارماه پس از شروع زمامداری «بيل كلينتون»‌، در يک «كتاب سفيد» كه از طرف اين اتحاديه درباره‌ی «رشد، رقابت و اشتغال»33 منتشرشد، ضمن بررسی معارضه‏ها و مسيرهای ورود به قرن بيست و يكم و ارائه‌ی استراتژی‏های اقتصادی اتحاديه‌ی مذكور، ضرورت ايجاد و توسعه‌ی «بزرگراه‏های اطلاعاتی» در كشورهای عضو آن اتحاديه، مورد تأكيد قرار گرفت. در اين زمينه، شبكه‏های ارتباطی دور، نه تنها به عنوان يک بخش خاص اقتصادی، بلكه به منزله‌ی «شاهرگ بازار واحد» اروپا و «خون ضروری رقابت‏جوئی اروپايی»، معرفی شدند.
در ماه مه 1994 هم گزارش ويژه‏ای كه يک گروه از كارشناسان ارتباطات دور و ارتباطات سمعی و بصری، به سرپرستی «‌مارتين بانجمن»، عضو «كميسيون اروپايی» ـ ارگان اجرائی اتحاديه‌ی اروپايی ـ با عنوان «اروپا و جامعه‌ی‌ اطلاعاتی جهانی»34، تهيه و تدوين كرده بودند، انتشار يافت. در اين گزارش، بر لزوم رها كردن سياست‏های قديمی كشورهای اروپائی در مورد اداره‌ی ارتباطات دور (تأمين مالی از طريق بودجه‌ی عمومی، اعطای رايانه‏های دولتی، سياست‏های ارشادی و حمايتی) و ضرورت خصوصی‏سازی و آزادسازی سريع اين بخش، به منظور «بهترين بهره‏گيری از انقلاب تكنولوژی‏های اطلاعاتی»‌، تأكيد گرديده بود.
در حدود دو ماه پس از انتشار گزارش اخير، «كميسيون اروپايی» در ژوئيه 1994، يک برنامه‌ی عمل در مورد «اروپا و جامعه‌ی اطلاعاتی» منتشركرد و ضمن آن، راه اروپائی نيل به چنين جامعه‏ای را مشخص ساخت. در ميان اقدام‏های بعدی «اتحاديه‌ی اروپايی» در زمينه‌ی تدارک «بزرگراه‏های اطلاعاتی»، می‏توان به انتشار يک «كتاب سبز درباره‌ی آزادسازی زيرساخت‏های ارتباطات دور و شبكه‏های تلويزيونی كابلی»35 از سوي«كميسيون‏اروپايی» در سال 1995 و برگزاری كنفرانسی راجع به «مباحثه‏ در مورد جامعه‌ی اطلاعاتی»36 ـ كه در ژوئيه‌ی همان سال در بروكسل تشكيل شد ـ اشاره كرد.
به دنبال معارضه‏جوئی جهانی ايالات‏متحده در زمينه‌ی «بزرگراه‏های اطلاعاتی» و عكس‏العمل فوری «اتحاديه‌ی اروپايی» در اين باره، كشورهای بزرگ صنعتی عضو اين اتحاديه و همچنين ژاپن نيز به طور جداگانه سياست‏ها و برنامه‏های خاص خود را در مورد آن‏ها اعلام كردند.
- دولت فرانسه، در فوريه�‌ی 1994 بررسی و تصميم‏گيری درباره‌ی «بزرگراه‏های اطلاعاتی» را در دستور كار برنامه‏های فوری خود قرار داد و از «ژرارد تری»37، مديركل قبلی ارتباطات دور آن كشور خواست تا هرچه زودتر، يک گزارش تحقيقی راجع به بزرگراه‏های ياد شده، ارائه كند. در اين ميان، گزارش ويژه‏ای درباه‌ی «خدمات ارتباطی دور و شناخت بازارهای بزرگراه‏های اطلاعاتی»، كه از مدتی پيش بر مبنای تجربيات موفق شبكه‌ی ‏اطلاعاتی معروف «مينی تل»38 فرانسه، در حال تهيه و تدوين بود، نيز در ماه مه همان سال انتشار يافت. گزارش ژرادتری در مورد «بزرگراه‏های اطلاعاتی» هم در ماه سپتامبر 1994 به «ادوارد بالادور»39، نخست وزير وقت، ارائه گرديد و هيأت وزيران فرانسه بر اساس آن، در 27 اكتبر آن سال، خطوط اصلی سياست‏ها و برنامه‏های خود در زمينه‌ی «بزرگراه‏های اطلاعاتی» را اعلام كرد.
از اقدام‏ها و تصميم‏های بعدی دولت فرانسه در اين زمينه، می‏توان انتشار گزارش گروه تحقيق ديگری راجع به «شبكه‏های جامعه‌ی اطلاعاتی»، كه به سفارش «كميساريای كل برنامه‏ريزی» آن كشور به سرپرستی «تی يری ميلئو»40 برای ارائه به نخست وزير فرانسه تهيه شد و در سال 1996، انتشار يافت و همچنين «قانون مربوط به تجربه‏يابی‏ها در زمينه‌ی تكنولوژی‏ها و سرويس‏های اطلاعاتی»41‌، مصوب 23 مارس همان سال را نام برد.
- در انگلستان نيز از سال� 1994، برای تدارک تأسيس و توسعه‌ی «بزرگراه‏های اطلاعاتی»، كوشش‏های مختلفی صورت گرفته‏اند.
در ژوئن آن سال، از سوی دولت انگلستان گزارشی درباره‌ی «بزرگراه‏های اطلاعاتی و امكانات اجرائی مربوط به آن‏ها برای بخش عمومی»42 انتشار يافت و گزارش دولتی ديگری در نوامبر همان سال، در مورد «ايجاد بزرگراه‏های آينده: توسعه ارتباطات فراگير در انگلستان»43، منتشر گرديد.
در ماه مه 1995 هم گزارشی از طرف «دفتر پارلمانی علوم و تكنولوژی» آن كشور راجع‌‏به «بزرگراه‏های اطلاعاتی و زيرساخت‏ اطلاعات ملی انگلستان»44 انتشار پيدا كرد و سرانجام در فوريه‌ی 1996، يک برنامه‌ی عمل در مورد بزرگراه‏های اطلاعاتی، با عنوان «ابتكار و اقدام برای جامعه‌ی اطلاعاتی»45، از طرف دولت انگلستان، اعلام شد.
- در آلمان، يكی از نخستي�ن اقدام‏هائی كه در زمينه‌ی كاربردهای مختلف تكنولوژی‏های نوين ارتباطی و ايجاد و توسعه‌ی زيرساخت‏های اطلاعاتی صورت گرفت، گزارش تحقيق مربوط به «جامعه‌ی اطلاعاتی: اقتضاءها و معارضه‏ها، امكان‏ها و پيشنهادها»46 بود، كه در دسامبر 1995، به وسيله‌ی «شورای تحقيق و تكنولوژی و نوآوری» آن كشور، منتشر گرديد. چند هفته پس از آن، در فوريه‌ی 1996، دولت آلمان يک برنامه‌ی ويژه، به نام «‌اطلاعات2000»47، برای تهيه‌ی مقدمات پيشرفت و گسترش «‌بزرگراه‏های اطلاعاتی» و تحقيق هدف‏های «‌جامعه‌ی اطلاعاتی»، انتشار داد.

پ ـ ژاپن

در ژاپن هم در ماه مه 1994، وزارت پست و ارتباطات دور و وزارت صنعت و بازرگانی بين‏المللی آن كشور، هر كدام طی گزارش خاص خود، سياست‏ها و استراتژی‏های مربوط به پيشرفت و گسترش «بزرگراه‏های اطلاعاتی» را معرفی كردند. نخستين وزارتخانه‌ی مذكور در آن تاريخ، گزارشی تحت عنوان «اصلاحات به سوی جامعه‌ی فكری خلاق قرن بيست و يكم»48 ‌منتشر كرد و ضمن آن، ايجاد «بزرگراه‏های اطلاعاتی»‌و ساير «زيرساخت‏های اطلاعاتی» را برای حل مسائل اجتماعی و اقتصادی، ضروری شناخت. در اين گزارش اعلام گرديد كه تا سال 2010 ميلادی در ژاپن يک شبكه‌ی ارتباطی سراسری فيبر نوری ساخته خواهد شد و از طريق آن، تمام خانواده‏های ژاپنی و مؤسسات و ادارات كشور، از امكانات اطلاعاتی مورد نياز، بهره‏مند خواهند گرديد. در همان تاريخ، وزارت صنعت و بازرگانی بين‏المللی ژاپن نيز ضمن گزارشی درباره‌ی «برنامه‌ی زيرساخت اطلاعاتی پيشرفته»49،‌ ضرورت تأمين شرايط نهادی و حقوقی مناسب برای كاربرد گسترده‌ی تكنولوژی‏های جديد اطلاعاتی را مورد تأكيد قرار داد. در گزارش اخير، به ويژه از خصوصی‏سازی و آزادسازی هر چه بيشتر ارتباطات دور دفاع به عمل آمده بود.
«مؤسسه‌ی ارتباطات دور ژاپن»، هم در همان سال، گزارشی تحت عنوان «طرح بنيادی و فعاليت‏های جاری برای عصر چند رسانه‏ای آينده»50، انتشار داد و طی آن با تأكيد بر نقش ويژه‌ی خود در توسعه‌ی «بزرگراه‏های اطلاعاتی» ژاپن و معرفی برنامه‏های پژوهشی در حال اجرا و سرويس‏های اطلاعاتی آينده‌ی مورد عرضه به مردم، لزوم برخورداری از پشتيبانی دولت در زمينه‌ی نرم‏افزارها و محتويات پيام‏های اطلاعاتی را نيز خاطرنشان ساخت.
علاوه بر كشورهای بزرگ صنعتی مذكور، كانادا و تعدادی ديگر از كشورهای اروپای غربی،‌ استراليا و همچنين برخی از كشورهای بزرگ در حال توسعه مانند چين، هند، برزيل و آفريقای جنوبی هم در سال‏های اخير، سياست‏ها و برنامه‏های ويژه‏ای برای ايجاد و توسعه‌ی بزرگراه‏ها و زيرساخت‏های اطلاعاتی، به مورد اجراء گذاشته‏اند.

پی‌نوشت‌ها:

۱- Advanced Research Project Agency (ARPA)
۲- Arpanet
۳- Milnet
۴- Csnet
۵- Internaticenal Business Machines (IBM)
۶- Bitnet
۷- Arpa-Internet
۸- Internet
۹- Personal Computer (PC)
۱۰- Bit
۱۱- Unix
۱۲- Bell
۱۳- Transmission Control Protocol over Interconnection Control
۱۴- Modem
۱۵- Electronic Mail (E-Mail)
۱۶- Online
۱۷- Word Wide Web (WWW)
۱۸- Forums or News Groups
۱۹- Ward Christensen
۲۰- Randy Suess
۲۱- X Modem Protocol
۲۲- Duke
۲۳- Usent
۲۴- Bulletin Board System
۲۵- Information Superhighways
۲۶- Albert Gore
۲۷- High – Performance Computing Act, November 1991
۲۸- Natoional Information Infrastructure (NII): An Agenda for Action, September 15, 1993
۲۹- Global Information Infrastructure (GII)
۳۰- Global Information Infrastructure: Agenda for Cooperation, February 1995
۳۱- The Framework for Global Electronic Commerce۱
۳۲- Ira Magaziner
۳۳- Croissance, Compétitivité, Emploi: Les Défis et les Pistes pour Entrer dans le XXI Siècle _ Livre Blanc. Luxembourg, 1993
۳۴- Martin Banjemann et al., Ľ Europe et la Société de ľ Information Planétaire. Bruxelles, 1994
۳۵- Livre Vert sur la Iibéralisation des Infrastructures des Télécommunications et les Réseaux de Télévision par Câble. Bruxelles, 1995
۳۶- Le Forum sur la Société de ľ Information, Bruxelles, 6 Mai 1995
۳۷- Gérard Théry
۳۸- Le Minitel
۳۹- Edvard Balladur
۴۰- Thierry Mileo
۴۱-Loi du 23 Mars 1996 relative aux Expérimentation dans le Domaine des Technologies et Services de ľ Information
۴۲- Information Superhighways: Opportunities for Public Application in the U.K., June 1994
۴۳- Creationg the Superhighways of the Future: Developing Broadband Communications in the U.K., November 1994
۴۴- Information Superhighways: The U.K National Information Infrastructure, May1994
۴۵- Information Society Initiative, February 1996
۴۶- La Société de ľ Information: Opportunités et Défis, Constats et Propositions. Conseil de la Recherche, Technologie et de ľ Innovation, Décembre 1995
۴۷- Programme Info. 2000, fevrier 1996
۴۸- Reforms toward the Intellectually Creative Society of the 21st Century, June 1994
۴۹- Program for Advanced Information Infrastructure, June 1994
۵۰- N.T.T.’s Basic Concept and Current Activities for the Coming Multimedia Age