منبع: www.e-resaneh.com - نويسنده: محمد مهدی بهداروند |
يكى از
موارد و محورهاى اصلى مطالعات جامعهشناسان
وسايل ارتباط جمعى (رسانههاى
گروهى) بررسى آثار و كاركرد اين وسايل در دو سطح خرد و كلان
مىباشد.
در مورد تاثير رسانههاى
گروهى بر زندگى فردى و اجتماعى انسانها
به طور عمده سه نظريهى
جامعهشناختى
وجود دارد كه عبارتند از:
1. برخى بر اين باورند كه ميزان تاثيرگذارى رسانه بر زندگى انسان نامحدود است.
2. گروهى ديگر كاركرد رسانههاى گروهى را بىتاثير مىدانند.
3. عدهاى معتقدند كه تاثير رسانههاى گروهى مشروط است و ميزان تاثيرگذارى آن را در محدودهى شرايط محيطى ارزيابى مىكنند.
البته ديدگاهى
افراطى در برخورد با رسانههاى
گروهى مطرح بوده است كه از زمينهى
خاص فكرى و تجربههاى
اجتماعى ويژه منبعث مىشود. برخى بر اين باورند كه وسايل ارتباط جمعى داراى چنان
قدرتى هستند كه مىتوانند نسلى تازه را براى اولين بار در تاريخ انسان پديد آورند.
نسلى كه با نسلهاى
پيشين بسيار متفاوت است.
«لازار سفلد» در تبيين اين ديدگاه مىنويسد:
«بسيارى تحتتاثير
همهجايى
بودن وسايل ارتباط جمعى(1) و قدرت بالقوهى
آنان به سختى هراسان شدهاند.
در سمپوزيومى، يكى از شركتكنندگان
نوشت: قدرت راديو را مىتوان با قدرت بمب اتم مقايسه كرد».(2)
برخى ديگر بر اين عقيدهاند
كه وسايل ارتباط جمعى تاثير چندانى بر مخاطبين خود ندارد. به نظر اين دسته از
انديشمندان «دوران سبع» وسايل ارتباطى و با آن دوران رواج عقايد تند و اسناد اثرات
جادويى و خارقالعاده به وسايل ارتباط جمعى پايان يافته است.(3)
برآيند نهايى و دورى از افراطگرايى اين است كه وسايل ارتباط جمعى و ابزار اجتماعى
- فرهنگى به معناى عالى آ�ن است و از اين جهت اثرات چشمگيرى بر جاى مىگذارند، اما
اين آثار نه آن چنان است كه هيچ محدويتى نشناسد، يا آن كه چنان ناچيز است كه هيچ
اعتنايى را شايسته نباشد، بايد ديد حدود تاثير اين وسايل چيست و در چه شرايطى اين
تاثيرات محدوديت مىيابند يا قویشدنى هستند.؟
با تمام اين اقوال، آن چه بديهى به نظر مىرسد، آن است كه به دور از آثار مثبت و
منفى آن بايد اذعان داشت كه پيدايش دگرگونىهاى اجتماعى و تغيير ارزشهاى اجتماعى
از مواردى است كه در نتيجهى
كاركرد رسانهها صورت تحقق به خود مىگيرند. از سوى
ديگر اين وسايل در فرايند تهاجم فرهنگى و مقابله با آن، جنگ روانى، استعمار ملتها
در امر بازسازى و دستيابى به توسعهيافتگى، تحقق هدفهاى آموزشى به سرگرمى و غيره
كاربرد مؤثرى دارند.
امروزه در عصر انفجار اطلاعات ديگر اين حقيقت به خوبى اثبات شده است كه از نظر
كاركردهاى آموزشى، رسانهها سهم و نقش قابلملاحظهاى در انتقال ميراث فرهنگى و
فكرى بشرى در ميان ملل و انسانها دارا هستند.
در واقع با ظهور وسايل ارتباط جمعى پيشرفته، فرايند آموزش از انحصار مدرسه و
آموزشگاهها خارج شده و جهان پهناور به عرصهى آموزش تبديل گرديده است. در اين
فرايند وسايل ارتباط جمعى، محدوديتهايى از قبيل مكان و زمان، محدوديت سنى،
محدوديتهاى اقليمى و... از ميان برداشته شده و در زمينهى سياست و حكومت، همان گونه كه رسانهها بر تصميمات سياستمداران و هيات حاكمه اثر مىگذارند، به منزلهى
ابزارى در دست حكومتها داراى كاربرد و كارآمدى محورى هستند.
با مراعات و لحاظ كردن جنبههاى مثبت و منفى كاركرد رسانههاى گروهى، اين پديده
مىتواند از يک سو سبب وحدت، همبستگى و وفاق ملى شود و از سوى ديگر حكومتها
مىتوانند از اين پديده در ايجاد همگونى، جهتدهى افكار عمومى و هماهنگسازى نظريات
تودهى مردم و جامعه نسبت به نظام سياسى و كاركردهاى آن استفاده كنند، به طورى كه
در نظامهاى استكبارى، صدا و سيما و مطبوعات، ابزارى قوى و مؤثر براى بيعت گرفتن از
مردم و جامعه مىباشند. تا آن جا كه از مطبوعات كه مهمترين و بارزترين وسايل ارتباط
جمعى است به عنوان «ركن چهارم» ياد مىشود.
بنابراين در تقسيم سهگانه مىتوان كارآمدى اين پديدهها را در موارد ذيل مشاهده
كرد:
1. عامل انتقال ارزشها
و هنجارهاى فرهنگى؛
2. ساماندهى ارتباط خانواده و فرد با دنياى خارجى؛
3. تاثيرگذارى بر نهادهاى سياسى اجتماعى جامعه.
بر اين اساس حيات سياسى اجتماعى بشر امروز به شدت تحت تاثير رسانههاى گروهى قرار
دارد. با در نظر گرفتن اين واقعيت مسلم كه پيامهاى رسانهها هرگز از جنبههاى
سازنده و مخرب خالى نبوده، ضرورى است به مطالعه و بررسى پديدهى ارتباطات و آثار و
كاركردهاى آن بيش از پيش پرداخته شود.
اهميت اين كار از آن جهت است كه رسانههاى گروهى با كاركرد خود، و با استقاده از دو
عنصر اطلاعات و پيام، به صورت امواج صوتى تصويرى و غيره با هم درنورديدن مرزها بر
افكار و اذهان انسانها اثر نهاده و به كنشها و رفتارهاى فردى و اجتماعى آنها جهت
مىدهند. پيامهايى كه در قالب امواج صوتى، تصويرى و يا كتاب و يا مجله در جهان
امروز انتشار مىيابد در برخى موارد سبب ظهور و شكلگيرى حوادث، رخدادها و
رويدادهاى سياسى مهمى در واحدهاى سياسى و در عرصهى كشورها و حتى جهانى مىگردند.
به عنوان مثال توليد و نمايش يک فيلم سينمايى، يا يک مقاله و يا يک كتاب كه جنبهى
توهين به اعتقادات و باورهاى دينى يک آيين را دارد، در فاصلهى كوتاهى به يک
پديدهى سياسى مهم تبديل مىگردد.
تنوع و گستردگى ارتباطات در عصر كنونى
از ويژگىهاى عصر حاضر، ماشينىشدن زندگى، افزايش جمعيت، تقسيم كار و مشاغل، تخصصى
شدن فعاليتها، بسط و گسترش حوزههاى مشاغل و حرف، تنوع امكانات بهرهورى و... است.
در چنين دنيايى رسانههاى گروهى و ارتباطات از نقش حياتى در زندگى بشر برخوردار
بوده و در عين حال متنوع و گسترده مىباشند. برخى از شناختهشدهترين و شاخصترين
انواع ارتباطات عبارتند از: ارتباطات سازمانى (ادارى)، ارتباطات اقتصادى، ارتباطات
مديريتى و بالاخره ارتباطات سياسى.
ارتباطات سازمانى در فعاليتهاى مؤسسات و سازمانها بر قرار است؛ ارتباطات اقتصادى
محدود به قلمرو فعاليتهاى اقتصادى است، ارتباطات مديريتى در شاخههاى صنعتى،
مديريت تجارى و مديريت آموزشى و مديريت سياسى جريان دارد. ارتباطات سياسى نيز به
حوزهى مملكتدارى، ارتباط ميان حكومت، شهروندان و كشورها با يكديگر مربوط مىشود.
سازمان يونسكو وسايل ارتباط جمعى را به صورت ذيل طبقهبندى كرده است:
1. وسايل ارتباط رودررو؛
2. وسايل ارتباط محلى، منطقهاى
و گروهى؛
3. وسايل ارتباط جمعى.
بررسى جايگاه رسانههاى عمومى در قبل و بعد از انقلاب اسلامى
با نگاهى به رسانههاى گروهى و انواع آن در دوران قبل و بعد از پيروزى انقلاب
اسلامى مىتوان كاركردهاى آنها را در تغييرات جوامع بشرى به خوبى دريافت.
- كار كرد سينما
به عنوان مثال، ورود سينما به ايران از دوران حكومت پهلوى مصادف بود با پيروى و
تقليد از حال و هواى فيلمهاى غربى و... . كسانى كه متولى اين حرفه بودند، نه حس
مسؤوليت دينى داشتند و نه عرق ملى، بلكه بعضا نسبت به اسلام نيز از خود ضديت نشان
مىدادند. (4)
عملكرد مخرب و منفى سينما در اين برهه از تاريخ ايران موجب شد تا نوعى مخالفت
اجتماعى نسبت به اين پديده در جامعهى ايران به وجود آيد و خانوادههاى مذهبى و
اصيل، روحانيون آگاه و بيدار به مخالفت جدى با سينما برخيزند.
آلودگى سينما به ابتذال و فحشا و اشاعهى فرهنگ غربى، علماى دين را بر آن داشت تا
فتواى شرعى عليه سينما صادر كنند. شيخ فضل الله نورى آن را وسيلهاى جهت تخدير و
عامل نوظهور غرب براى رسوخ در اعتقادات ملت ايران دانست. (5)
- بررسى كاركرد مطبوعات
با نگاهى به مطبوعات قبل از انقلاب مىتوان به اين نكته پى برد كه يكى از عناصر
(لاينفک فيلمهاى سينما) صحنههاى مبتذل و اشاعهى مسايل ضداخلاقى بود و نويسندگان
فيلمنامه از درک احساسات و نيازهاى واقعى جامعهى ايران عاجز بودند.
اصل در راهاندازى اين پديده در عصر پهلوى در حقيقت آن بود كه كوشش مىشد تا افكار
عمومى را از مسايل اساسى مملكت منحرف ساخته و مردم را به صورت مصرفكنندگان انفعالى
ارزشها و عادات غربى در آورند.
خوشبختانه با پيروزى انقلاب اسلامى و با تغيير معيارهاى ارزش حاكم بر تمامى
رسانههاى گروهى؛ از جمله سينما، فرهنگ ضدارزش حاكم بر سينماها كنار گذاشته شد و
اين رسانه عهدهدار رسالت سنگين و خطير؛ يعنى معرفى و تبليغ ارزشهاى اسلامى شد. در
مقدمهى قانون اساسى جمهورى اسلامى راجع به رسانههاى گروهى كشور آمده است:
«وسايل ارتباط جمعى بايستى از جهت روند تكاملى انقلاب اسلامى در خدمت اشاعهى فرهنگ اسلامى قرار گيرد، در اين زمينه از برخورد سالم انديشههاى متفاوت بهره جويد و از اشاعه و ترويج خصلتهاى تخريبى و ضداسلامى جدا پرهيز كند» . (6)
همين محتوى از اصل 175 قانون اساسى استنباط مىشود كه در آن اصول، خط مشى اهداف و
وظايف رسانههاى گروهى تعيينگرديده است. (7)
نمونهى ديگر كاركرد رسانههاى گروهى، مسالهى مطبوعات است. اين پديده براى نخستين بار در دوره قاجار به دستور عباسميرزا وارد ايران شد.
اين رسانه هم متاسفانه در بدو ورود و در مرحلهى شكلگيرى خود، در شرايط نامطلوب
تقليد سطحى از غرب و بىتوجهى به هويت ملى تكوين يافت.
نسل اوليهى مطبوعات كشور به شدت تحت نفوذ حكومتهاى استبدادى وقت بودند و جز نقش
جارچى و زبان يكطرفهى حكومت نقش ديگرى را ايفا نمىكردند.
سال 1357 شمسى را سال طلايى مطبوعات ايران ناميدهاند؛ زيرا در اين سال حدود چهارصد نشريه منتشر شد كه شروعى هتحضور مطبوعات در خدمت بلوغ فكرى، آگاهىهاى سياسى و
اجتماعى جامعهى ايران محسوب مىشد.
جمعبندى
و نتيجهگيرى
رسانههاى گروهى، علاوه بر اين كه در فرآيند ارتباطات و جابهجايى اطلاعات در درون
جامعه و ملل سهيم هستند، مىتوانند با كاركرد خويش در عرصههاى سياسى، فرهنگى و
اقتصادى به موازات تحولات عميق در نهادهاى سياسى، اجتماعى، فرهنگى و دگرگونى باورها
و ارزشهاى مسلم جامعه كارساز بوده و به عنوان يک دانشگاه عمومى در راستاى شكوفايى
و اعتلاى فرهنگ جامعه به فعاليت بپردازند و زبان هدايت خويش را به كار بسته و جامعه
را به سمت و سوى مطلوب هدايت نمايند.
پی نوشتها
1. Ubiguity.
2. Lazarsfeld (P.F) merton (R.K.) mass Cummunication popular and organized
social action, P. 492.
و نيز ر.ك: كازنو (ژان) جامعهشناسى وسايل ارتباط جمعى، ترجمه باقر ساروخانى و
منوچهر محسنى، ص 45.
3. Lazarsfeld (P.F) merton (R.K.) op.cit, P : 494.
4. اغلب كسانى كه در صنعت ايران پيشگام بودهاند، يا فرنگ رفته و تربيتشدهى غرب
بودند يا غيرمسلمان، نظير روسىخان كه از پدرى انگليسى و مادرى تاتار روس متولد
شده بود و اوهانيان ارمنى كه از روسيه به ايران بازگشته بود به تقليد از غرب به
فيلمسازى پرداخت.
(كيهان شماره 14469، 9 / 2 / 71) .
5. همان.
6. حقوق اساسى و ساختار حكومت جمهورى اسلامى، قاسم شعبانى، ص 260، انتشارات
اطلاعات، چاپ اول، 1363.
7. قانون اساسى جمهورى اسلامى / وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، چاپ اول، 1368.
منبع: www.e-resaneh.com - نويسنده: محمد مهدی بهداروند |
اگر من پانصد سر داشته باشم همه را در راه حق میدهم و حاضر نيستم از عقیده و ايمان خود دست بکشم. (مارتين لوتر - اصلاحطلب مذهبی آلمانی) |
Home | Iran | World | Articles | Links | About Contact | Instant Message | Feedback This website is optimized for Microsoft Internet Explorer All external sites will open in a new window Copyright © 2003 Jabolsa.com | Copyrights | Privacy Policy |