'38 ra JÜ PELGE

  Dr. Hüseyin Çağlayan  

SÜLEYMAN KIRMIZITAŞi de Reporta    

Süleyman Kırmızıtaş Dêrsım'rao.

1934 de Vırozê Tornê Dewreşi de amo dina.

Serra1965 ra hata 1975i reyisênia suka Mamekiye kerda.

1937 de ortê dı saati de haqa Dêrsım de meclis de 38 madelık kanunê vezenê. Na qanun dı saati de vêreno ra. Vanê, "dawaê ke intiqalê mahkemi kenê, ummum mufetiş komutan Abdullah Alpdoğan ke tastık kerd, va infaz bo."

Muğla miletvekili urzeno ra itiraz keno. Vano, mahkeme esto, yarği esto, temiz esto. Orgeneral ça urzo ra tastık kero? Na qarari rê lez keno. Ney oncenê kınare vanê, "to lez meke, no qanun Dêrsım rê mahsuso. Özel qanuno. Ma ke raya yargıtay rakerde verdime, eke haqa itiraji bıbo, kar zof beno derg. Faqat eke qararê hakimi, qararê savci ke tastıqê Komutani ra vêrd ra, eke tastik kerd, gereke desınde infaz bo!"

Yetki day bi Abdullah Alpdoğani. Ey mılet qır kerd.   

H.Ç.: Ap Sılema, ez vazon ke tode qesey kerine, dı hire qesu tora pers kerine. Na isono ke tertelê '38i diyo, jêde merdo. Endi senık ison peyde mendo. İne endi dina ho vurna. Na dina ra bar kerdo şiyê. Peyde senık ison mendo. Mordemê jê sıma, mordemê ke isonê ho, camaatê ho, kulturê ho nas kenê, senikiyê. Çoka ez pers kon, vanu; sıma çı diyo, çı nêdiyo vazê! Vazê ke xortê ma, isonê ma bızonê, çı amo sarê isonê dine ser.

Tu '38 de 4 serri de biya, thowa yeno tu viri? Çı yeno tu viri?

S. K.: Serrê mı waxt de qeyd kerdê, nêkerdê nêzon. '38 de esker ame verê koz u merekunê Demenu, tufong nave bonunê mara. Ma domon bime. Ma mal de bime. Peroz bi. Hela mal biye. Ma mal ard bınê Jiaru. Bariye kote ra mali. Ma voştime ke het çhemi ser şime, ala çı tufongo erjino, çıko, çıvao? Aê de juê de pil ama, vake: "Sıma bota şêrê, qersuni gınenê sıma. Mali bıjerê, na hetê veroj ser bıramê!"

Ma mal caverda, her kes hetê ro rema. Ma remayme ameyme ortê Alu. Ma mezra ho, Vırozê Tornê Dewreşi caverdê ameyme dewunê Alu. Ma peyê coy pers kerd, "ça tufong nayve uza ra? Bila seva, bila deva. Meger ke waxtê tar u turiyo. Dı hire hermetê Alu amê şiyê o peyde tar kenê top. Bovera fekê çhemi de esker top biyo amo, mıleti qır kenê. Na Marçik de, Harçik de, verê Hegayê Pili de, Çola Heru de kam ke kuno ra dest, butine juvini ra giredanê, qır kenê, erzenê peser. "Geçitê Avasu" vanê, ortê Alu u Usıvu de mordemê remo, koto çhem, şiyo bover. Şiyo bover. Owe ra ki xeleşiyo. Tam waxto ke ortê bırri kuyo, qersune gına cı. Amo komela bırri ser. Amo komela bırri ser ke, waro nêgıno. İnu hên zono ke, hona weso. Reqiye sanê cı: "vırr, vırrr, vırrr. " İ eskeri sana cı, dı saati hên davam kerd. Eskeri boyna mılet qır kerdêne.

Ma çiyê ho guret, şime ortê Alu. Ma ortê Alu de zamanê mendime. Alu şiyêne ho dardêne we. Waxtê çüynu bi, waxtê vasturiye bi. Mılet sodır amêne, nöwetçi sanêne ver. Vılu, kou. Çao ke esker bi, esker di, vatêne; "verg ame." Mıleti kar caverdêne, şiyêne ho dardêne we. Cuamerdu domon ki tey guretêne berdêne dardêne we. Na durum zomonê davam kerd. Ez ki tey berdêne. Muxtarê ma, namê ho Yusuf Aydın bi. O ve mordemê de hora waxtê Osmanli de şiyê Herbê Yemeni. Des çor serri eskeriye kerda. Ma dı-hire mezrayme. Gome, Vılê Kasu, Moşige, Vırozê Tornê Dewreşi. Butu ju muxtarlığo. İ mordemi şiyê Yemen, des u phonc serri ra tepia amê. Tabi iye ke merdê, i ki biyê. Pasawu, Padisawu sanê ostorê ho ver, berdê ardê. Taê rae ra merdê, ni dı mordemi dewa mara wes mendê. Ju ra Alê Qaymeqami vatêne, juy ra ki Usıvê Kılmi vatêne. Ma lê çê Usıvê Kılmi de niştêne ro. ... "Orantepe" vanê, eskeri uza qarargah sanay vi pê. Boriye ke cıniye, mılet şiyêne ho dardêne we. Rozê Alu biyê top, amê bınê baxçê Usıvê Kılmi de niştê ro. Vêsaniye ki biye tabi. Ez vejiyo dara tüye ser ke, pizê ho mırd keri. Alo Qaymekam bi, Demenız, Khêkê Purti, Alê Sati felan amey peser. Ali Aydıni vake, "o lazê xalê mı kotiyo, ma ey tey bıjerime." Ez ki dara tüye serowu. Khêkê Purti cêra cı vake, "kirê ey finde nêzu çık u çikê tu! U domono, berveno, ma dano 'ra dest." Vake, "caverdê şime!"

Yê mı ki yeno hesabê mı. Ez hona domonu. Merdene çıka nêzon. Mı ki nêwast ke, tey şeri. Çıke bırr de mori estê, mılawini estê, luliki estê, binbi estê. Vêsaniya, têsaniya. Pesewa, some kume mığaru, kume ortê bırru mırru. Ez nêwazon ke şeri. Ez tey nêşiyu. Roza bine esker kot zerê dewu, mılet kerd top. Eskeri çê kami de ke çı diyêne, guretêne juvini ra giredêne. Mesela; domonê paçu pê dang giredêne. Eskeri u dang guretêne, u çê de ke çondi nufuşi estê, i pê i dang giredêne. Dang guretêne pê giredêne, rese guretêne pê giredêne. Rese guretêne, i têde juvini ra giredêne. Parçê têli ke diyêne, guretêne juvini ra giredêne. Verê Şikoroke de ju çole esta, cıra "Dape" vanê. U orte de pêro ison kerdêne top, ardêne a Dape. Esker ame, ez ve moa hora teyna çê de bime. Ez ve moa hora pia juvini ra giredayme. Eve lay.

  H.Ç.: Dape Mamikiye ra çıxa düriya?

S. K.: Dape Mamikiye ra 20-24 km. düri esta. A mıntıka de pêro ison kerd top, berd Dape. Subayiyê mıleti serreo, hona cenco. Verê i mılet de yeno nat, sono dot. Verê i isonde biyo sur mendo. Esker; kam ke kuno dest, kenê top anê uza. Uza kerdo pırr. Nia boverê made, pul de ki hêgayê esto. "Hêgayê Çelengi" vanê. O hêga de ki eskeri makineli sano pê. Ağır makiney. Butu ardê estê pêser, qır kenê. Aê de devriyeyê şiye mala Alê Qaymeqami; Ali Aşkıni. Tabi şiyo Yemen amo. Alê Qaymeqami ki cüyn vaydano. Dêma i ki juvini ra gireday, vanê, "bêrê şime! Qumandan sıma vazeno."

Qaymeqami lez kerd. Nêame. İne na hurê. Eskeri hên nata bota qesey vati.

Alê Qaymeqami vake: "Yaw Kardeşim, ez des u phonc serri şine eskeriye amu. Olvozê mı pêro rau ra merdi. Hata Yemen ez şiyu. Mı herb kerdo. Suçê ma çıko, sıma ma juvini ra giredanê, benê qır kenê? Sevev çıko?"

Vano: "Madem ke, sıma ma benê, qırvanê de mı esto, meke qırvanê ho bıkeri, hona ma berê."

A hurênayis de Kumandani corde firike dê puro. Vake: "U çıvao? U çıko, sene vengo yeno?"

Eskeri cêra vake: "Na mêrık nia vano. Ju qurvanê ho esto. Vano: 'qırva bıkeri, hona mı berê!'"

"De sabır kerê, va qırvanê ho bıkero! Va kardi bıonco."

Qaymekami vosn adak kerd bi. Ey u vosn ard cüyn. Tabi pul ra oseno. Kardia qırvani onte, vake: "Haqo, medağê tuyo. Quli butu qır kerdê. Kes çino ke qırva boro. Medağê tuyo. Sarebırnon, kutiki borê."

Kardi onte, nêre ser, i ki sanay ho ver ardi. Raşt ke kutiki dormê i qırvani de amey bi top. İ ki, çê Qaymekami ki ardi resnay cı. Orantepe ra juy duduge cınıte. Orte ra des deqey nêvêrd ra, dı şiwari vejay ke, kef nia fek ra erzeno.

  H.Ç.: Omnono?

S.K.: Omnono. Waxtê vastıriyo, waxtê çüynuno. İ şiwariyu ra ju ostor ra ame var, na cevê huyê motokemori ra ju kağıte vete dê Qomutanê seri. Ey gurete reê tey niada, nia çarê ho fişt hawa, mıleti sera niada, hama şi verê i Alê Qaymekami. "Amca" vake, "U çık bi, sata bine tu hên veng vetêne. O çı hayleme bi, çı zelemele biye?"

Alê Qaymekami rınd tırki zonêne. U cêra ra cı, vake: "Ez na dewlete rê des u çor serri şine eskeriye. Ez vatandaşê na dewletu. Vergi mıra wasto, mı do. Eskeriye vake, ez şiyo. Ça, çı sevev ra banê na honde isoni qır kenê? Ça? Sevev çıko?"

Kumandani vake: "Tu ke qırva sare bırna, tu qeseyê vake. Tu sa vake?"

Mı vake: "Hal mezal niaro. Mı vake, Haqo, 'vanê tu esta.' Na honde mıleti qır kenê, kes nêmaneno ke, na qırvani boro. Mı vake, na qırva medağê tuyo. Ez kon, va kutiki borê."

Komutani cêra cı vake: "Dêma seda tu Haq rê rınd amê. Geçmis olsun! 'Vur emri' vıneto", vake.

Ayê de gımiye gınê mıleti ro. Mılet butu berveno.  

Meger ke o sıre de cenemelik Feyzi Çakmak amo. Amo Dêrsım. Amo lê Arê Rosuti de "vur emri" vındarno. ...

H.Ç.: Yanê sıma tesadüfi xeleşay?

S.K.: Ya, ma tesadüfi xeleşayme. Ağır makiney hora dormê made sanay bi pê.

H.Ç.: Eke ison kerdêne top, thowe ortê domonu de, ortê cinu u cuamerdu de ferq kerdêne?

S.K.: Nê. Cini, cuamerdi, domoni, çı ke kotêne dest, kerdêne top berdêne.  

H.Ç.: Tu thowe isonê ke qır kerdi, dewê ke qır kerdi, i di?

S.K.: Esker vırende fekê çhemi ro ame. Hetê Xarpêti ra amêne. Turısmege de zof mılet qır kerd. Mamekiye de zof mılet qır kerd. Hetê Şıxhesenu, hata Xozat, hata Ovacığe kam ke kot dest, qır kerd. İyê ke rau ra nejdiyê, butu qır kerdi. Ezo tora nêvan, Demenu, Heyderu butu ardi lê Paga Ali de, "Çola Heru" vanê, ardi uza. Ardi Marçik. Butu uza qır kerdi, eşti pêser.

H.Ç.: Qız, pil, domon, qe ayrım nêkerdêne?

S.K.: Nê, nê. Pil, qız ayrım çino. Juyo ke xeleşiya, bınê meyutu de xeleşiya. Aylım ateşi kerdêne, mılet gınêne peser. Taê bınê meyutu de xeleşiay.

Gosedaru ra H.Taşkın: Ema Lenge bınê meyutu de xeleşiya. Bıray-mıray, way pêro kıstê, a bınê meyutu de xeleşiya.

S.K.: İ Çola Heru de qır kerdi. İ, çê Hesê İvi, çê Khêkê Aliyê Berti, Pilê Şıxu, İsmail Efendiyê Turısmege butu berdi uza qır kerdi.

H.Ç.: Zof ison qır kerd, tayê ke peydê mendê ki surgın kerdi, ça?

S.K.: Tağbino ke kon, dewlete nia qarar day bi cı: Butine qır kerê! Butine qır kerê!

H.T.: Pilê dewlete kam bi o waxt?

S.K.: Pilê dewlete o waxt: Mustafa Kemal Atatürk cumhurbaşkani bi, Calal Bayar başbakan bi, Maraşal Feyzi Çakmak ki Genel Kurmay başkani bi.

H.T.: Abdullah Alpdoğan kam bi?

S.K.:  Abdullah Alpdoğan ki 4. Umum Mufetişi bi. Butun yetki day bi ey dest. Mahkeme, yargı pêro ey dest de bi. Mahkeme, yargı felan filan çine bi. Ey mordemo ke wastêne, xelesnêne, mordemo ke wastêne, kıstêne. Eve emırê ey.  O, 4. Genel Mufetiş olarak day bi Dêrsım.

...

1937 de ortê dı saati de haqa Dêrsım de meclis de 38 madelık kanunê vezenê. Na qanun dı saati de vêreno ra. Vanê, "dawaê ke intiqalê mahkemi kenê, ummum mufetiş komutan Abdullah Alpdoğan ke tastık kerd, va infaz bo."

Muğla miletvekili urzeno ra itiraz keno. Vano, mahkeme esto, yarği esto, temiz esto. Orgeneral ça urzo ra tastık kero? Na qarari rê lez keno. Ney oncenê kınare vanê, "to lez meke, no qanun Dêrsım rê mahsuso. Özel qanuno. Ma ke raya yargıtay rakerde verdime, eke haqa itiraji bıbo, kar zof beno derg. Faqat eke qararê hakimi, qararê savci ke tastıqê Komutani ra vêrd ra, eke tastik kerd, gereke desınde infaz bo!"

Yetki day bi Abdullah Alpdoğani. Ey mılet qır kerd.

H.Ç.: Na mesela Dêrsımi çıka? Taê vanê, pırd vêsno cokao, taê vanê, Dêrsım cumuhriyet wasto; wasto ke, statüyê huyo otonom bısevekno.

S.K.: Osmanli ra nat hata cumhuriyet ortê ine (Tırku) ve Dêrsım her waxt serbest şiyo. Dêrsım waxtê osmali de qe texelet nêbiyo. Osmali des u dı reyê Dêrsım rê seferbeligiye ilan kerda. Faqat besenêkerdo Dêrsım bıjero. Dêrsım waxtê Pir Uşeni de hot serri giredayê imparatorê Persi biyo. Niado ke, adetê-torê ine, zagonê ine imisê Dêrsımi nêbeno, tepia bıriyê ra. Dêrsım vato: "Ma sımade besenêkeme pia vınderime, ma horê cia vındeme."

Dêrsım hukmê ho na şekil devam kerdo. Atatürk ke kot herb, yanê Dırveta Dêrsımi eve Qoçgiriye sıfte kena de. Yanê 1921 de. Çıke Qoçgiriye ki dahilê Dêrsımiya. Pilê Qoçgiriye; Alişan Bey, Mustafa Bey ki Dêrsımrayê. O waxt Dr. Veteriner Nuri ki ortê ordi de beno. Atatürk êlçiyunê ho rusneno Qoçgiriye, Erzıngan, merkez Dêrsım. İla ila qonağ Qoçgiriya. Vanê: "Hal mezal nia. Selamê Atatürk esto, bêrê mırê biat bıkerê, sımarê xızmete an."  

İ (Qoçgirız, Erzınganız, Dêrsımız) vanê: "Ma ke bime nêbime, çolıs beme ke, Tırku de bıray bime, faqat ma çıxaş ke fedekarini kerda, ma ine ra rındiye nêdiya. Ma bıray nêbime. Ma her waxt xıraviye diya. Devamli ma qır kenê, ma purt kenê, ma surgın kenê, ma hor vinenê. O sıre ma bıray nêbeme."

Hostayê ho benê. İ uza qonağ de benê. Dinamit kenê bın qonağ; phızıknenê. Mustafa Bey mıreno, Alişan Bey ki eve dı sey eskerê hora yeno Dêrsım. Yeno kounê Abasu. Dırvetın beno. Zomonê uza maneno. Esker endi besenêkeno dıma bêro. Na mesela nia fetelnenê. Ha ewru hal bena, ha meste hal bena. Besenêkenê Dêrsım bıjerê bınê idarê ho. Peyê cöy 1937 de na qanun vet. Yanê "Dêrsım Kanunu." Vake: "Qır keme!." Askeri manevra altında.

Qanun vet, Hüseyin Adullah Paşa rusna Dêrsım. O waxt ma endi pil bime. Mılet qesey kerdêne, nia jê ewreyên mı viri dero. Mılet qesey kerdêne vatêne, 'Adullah Pasay vato ke: Ez Generalu, hama ez Aleviyu. Ez ki sımarau. Ez teminatê na qesau. Lez mekerê, tufong m'erzê! Bêrê tufongunê ho teslim kerê! Dewlete rê, hukmati rê biat kerê! İ ki yenê sımarê mektevu vırazenê. Rau vırazeme. Medeniyet ame ortê sıma. Kar, is dame sıma.'

Eve na çeşit taê tufongi mılet ra kerdi top. Tufong letê jede mıleti ra kerd top. Tufong ke kerd top, mılet bêtufong mend. Mılet ke bêtufong mend, esker kot orte, adır nave dewu ra. Dewê Heyderu vêsnay. Dewê Demenu vêsnay. Mılet rema. Qatır vêsa, mal vêsa, hekın vêsa. Dewi vêsnay. Mılet rema hetera. Taê şi kou. Aşiru ra kami ke jêvegêni kerdêne, tufongê ho bi, şi koti ortê Demenu. Şi doymê Koê Suri.

1937 de dewu ke vêsnenê, dı-hirê xortê Demenu çê Mırzê Hemê Puyi de yenê têhet vanê: "Şime na korpiyê Paxi bıvêsnime! Çıke o esker butu uza ra yeno tha. Hem zarar dano ma, hem pê çênekunê ma, pê cinikunê ma kay keno."

Moa Mırzê Sılê Hemi şir pozena dana dı-hire xortu, i pesewe sonê. Esas  korpi niyo. Waxtê Hermeniu de vırijo. Marçik ra cêr, "Saha Qaraqoli" vanê cıra.  Korpi şikiay bi, lengêri mendi bi. Qawaxi, çêrangi eşt bi ser. Ser velg kerd bi, pê şiyêne amêne.

Ni hirê xorti sonê, i daru vêsnenê. Na xorti ke daru vêsnenê, esker newe dıma yeno. Cıra vanê: "Sıma qır keme, sıma purt keme, sıma felan keme."

Aşiri vanê: "Seb'keme, se nêkerime?" Khurêsu, Usıvu, Demenu, Heyderu. Suvari-alayiye rusnena Gaxmut. Esker uza maneno.

  Naê ke tufongê ho esto, benê top, dormê alayiye cênê. Têlu-mêlu pêro bırnenê. İrtibat bırnenê. Xevere yena Adullah Pasay rê. Adulla Pasa hem valiyê Tunceliye beno. Hem ki "Örf u İdare Qomutani" beno. 'Buxu Xarpêt de niştêne ro. Xevere yena cı ke: "Efendım, Gaxmut da ki suvari alayi aşiretler tarafından bir bütün olark çevrilmiştir. Bütün irtibatlar kesilmiştir. Silah patladığı an, tüm asker kırılabilir."

Na qesa canlı olarak mı fekê Muxundili Seyd Hüseyini ra hesnê. Muxundili Sey Hüseyin ajanê Adulla Pasay bi. Xarpêt de boverê Yayla-Hotle de restorant de niştime ro, eke biyêne sarewes (sarxoş) qesey kerdêne.

Mı cıra pers kerd, vake: "Seyid, Seyid tu Dêrsım de Muxundiye verdê ra. Tu destê serê deştiya. Haq adırê tu wedaro! Serrê Sey Rızay tu 70 ra ardê 58. Tu sadetin [saadeni] kerda. Sadetina zurekere. Tu no çıtur horê layiq di?"

Cêra ra cı: "Öff yahu! Hüseyin Adullah Paşa öyle istiyordu. Ben ne yapam?"

Mı vake: "Ma peki, savcı hetê tora vejiyo. Vato: 'Seyid, vizdansızlık etme! Bu adam senden büyüktür. Sen nasıl kalkıp diyorsun, ben bunun doğumunu biliyorum?"

Vake: "Yahu, Hüseyin Adullah Paşa öyle istiyordu. Ben öyle demeseydim, beni de öldürürlerdi."

Ey hên itiraf kerd.      

Adullah Pasay desınde ajanê huyê Dêrsımi rê telefon kerdo. Muxundiye de niştêne ro. Adullah Paşa vano, "Seyd, sekena bıke, suvariyê alayiyê gereke tu bıxelesnê!"

Tepia i Seyidi mırê uza (Xarpêt de) qesey kerd:

Ey Adullah Pasay ra vato: "Paşam', aşıru pêrine milisê ho kerdê top, dormê alayiye çarno. Kes dewu de nêmendo. Ez kata şeri, mı kısenê. Zonê ke, ez mordemê tuyu. Ez çıtur thaa naza Muxundiye ra şeri .... Ez şeri kami reşine? İmikaniya mı  çina."

Adullah Pasay vato: "Ez rae tu salıx dan. Dorğu Muxundiye ra so Qızılkilisa. Qızılkilise de so çê Usıv Ağayê Gerıse. Mı vera selam Usıv Ağay ke, vaze, 'se keno bıkero...'"  

H.Taşkın: Usıv Ağa pilê Usıvuno?

S.K.: Usıv Ağa pilê Areyizuno. Piyê Hasan Doğani, Yusuf Doğanino.

Adullah Pasa Seydê Muxundiye ra vano: "So çê Usıv Ağay. Usıv Ağa elçi ra tofiyo, Zağgê de so çê Xıdê Alê İsme. Pilê Heyderuno. Mı vera selam Xıdê Alê İsme ke, vaze, 'selamê Hüseyin Adullah Pasay torê esto. Se kena bıke, tu gereke na eskeri bıxelesnê! O torê ordım keno.'

Raşt ki, ez uza ra ustne ra, şine çê Usıv Ağayê Gerıse. Ey hirê mordemi eve çheku fiştra mı. Ma vışayme bover, şime Zağgê. Ma şime bonunê cêrenu. Meger ke, çê laji biyo. Çê Hemed Ağay biyo. Mı Hemed Ağay ra pers kerd, vake, 'piyê tu kotiyo?'"

Vake, "piyê mı na cor niseno ro. Piyê mı Pulê Dajunu de niseno ro.' Uştime ra, ma lazê Xıdır Ağay (Xıdê Alê İsme) ki fiştra ho, şime çê Xıdır Ağay. Ma şime ke, Xıdır Ağa çê dero.

Xıdır Ağay vake: "Seyit, tu xêr ama! Seyit, o çıvao, tu ça ama?"

Vano: "mı va, 'hal mesela nia. Adullah Pasay ez rusnune. Vano, 'se kenê, bıkerê? Tu gereke na alayiya Gaxmut'i bıxelesnê!'"

Vano: "Ma ulayi, çhekê Heyderu Qemer Ağayê Heyderu derê. Qese mıde niyo. Eke mıde biyêne, ez ki nıka şi bi."

Yanê, ez endi çê dero. Kes gos 'ro mı nênano.

"Se b'keme, se nêkerime?"

Vano: "mı vake, mordemê 'ra mı fiyê, ez şêri Rosnage; çê Qemer Ağayê Heyderu."

Xıdê Alê İsme mordemi fiştra mı, hermeti fiştra mı, ez şine Rosnage. Rosnage de ki kes çino. Qemer Ağay eskerê ho pêro kerdo top, şiyê dormê eskeri. Şiyê dormê alayiye.

H.Ç.: Danê pêro?

H.T.:  Hona tufong nêerjiyo?

S.K.:  Nê, hona tufong nêerjiyo.

Seyd Uşenê Muxundiye vano: "Uza ra mı mordemê guret, amune Taxtê Xıl'i, amune çê Hese Alê İvê Gurri. Çê Hesen Ağay. Demenu de rıza Haqi ra qey kes çê de çino. Cuamerdo ke dest tufong cêno, qe kes çê de çino. Moa Mırzê Sılê Hemi mı kerde elçiye. Mı tevzê ho ki day cı, mı rusnê. Mı vake, 'so! Solê tu dormê Gaxmudi de ho cıresnê!

Efendım çê Aliyê Gaxi ra kam esto? Çê Qemer Ağayê Usıvu ra kam esto? Efendım Demenu ra çê Hesê Aliyê Gurri ra kam esto? Çê Cıvrayili ra kam esto? Heyderu ra çê Qemer Ağay ra kam esto? Kam ke kuno ra cı, vaze, Muxundiye ra Seyd Uşen amo, hao Taxtê Xıli de çê Hesê Aliyê Gurri dero. Tufong m'erzê, ma reê juvini bivinime hona!"

Cinike sona cıra vana. Raşt ke, i talimat danê eskerunê aşiru vanê, "ala tufong m'erzê, hata ke ma xevere arde!"

İ qumandanê aşirunê Dêrsımi ra ju uza maneno, hirê teney ki vejinê, yenê. Ağalerê Demenu, yê Heyderu, yê Khurêsu. Ni hiremena vejinê, yenê. Vejinê yenê Taxtê Xıli.

Seyd Uşenê Muxundiye vano: "Mı vake, 'Hüseyin Adullah Paşa vano, 'selam rê Ağawunê Dêrsım ke!'  Vaze, 'eskerê ma qır mekerê! Çı wazenê, se kenê, hên kon.'"

Mı vake, "Ağelerunê Dêrsım, sıma çı wazenê? Se kenê?"      

Vato: "Ju şart ra ma na eskeri (Tırki) qır nêkeme!"

Mı (S.K.) cı ra pers kerd: "Seyid, eke tufong beestêne, esker raşt qır biyêne? Eskeri ho muhafaza nêkerdêne?"

Seyd vake: "Tek cı ra nêverdêne. Dorme ro cı guret bi. Telefon melefoni pêro bırnay bi. Kes besenêkerdêne nefes bıjero. Tek cı ra nêmendêne. Butu qır kerdêne."

Mı (S.K.) cıra pers kerd: "Ey u to peyê cöy se kerd?"

Vake: "Ma qesey kerd, ma na hurê." Mı vake: "xatırê Haqi sanê, eskeri mekısê! Çı wazenê, ey bıkeme!"

Vake: "Cıbrayil Ağay, Qemer Ağay, Hesen Ağay cêray ra cı: Seyid, tu rusna, hama şartê ma estê. Şartê ma, na domonê ke, vanê korpi vêsno, ine teslim keme, gereke qarsê cı mebê! Sıma gereke ine raverdê; ju.

Sıma gereke keşi eskeriye mevazê; dı.

Destê ho mara b'oncê! Vişt u çor saati de a alayiye cırakerê, berê Paxê Suru. Reyna ki eskerê sıma naver nêvışiyo; hirê"  

H.Ç.: Yanê vato, "ma ho ve ho, ho idare keme?"

S.K.: Ma se vanê? Vanê: "Reyna esker tha nêro; ju. Qarsê na mordemunê ma mevo; dı. Ju ki eskeriye, vergi mara mewazo"

Yanê nu yeno sene mana? "Ma serbestiye wazeme! Ma idarê ho eve ho keme!"

Seyid vake: "Ya, ez na şartunê sıme Hüseyin Adullah Alpdoğan ra vaji, hama çıtur vaji?"

Ey jê eve fırne qesey kerdêne.

"Çıtur vajine?"

Vano: "Mı vake, 'na têlê ke sıma bırnê, ine giredê. Ez itha ra Mazgerd, Mazgerd ra ki telefonê Xarpêti kon. Ala tey qesey keri, sa vano?'"

Vano: "Raşt mıde amey, i têlê telefoniyê ke bırnê, i gireday. Ez şine qarargâh, mı uza ra telgıraf da pıro. Mı Hüseyin Abdullah Alpdoğan de qesey kerd. Mı vake, şartê aşirunê Dêrsımi nao."

Vake: "Seyd, desınde qewul ke! Qewulê mıno. Hurindia mıde tu imza ke! Desınde qewul ke!"

"Ma qewul kerd", vake Seyid.

Suvariyê tabure serowo, namê ho Binbaşi Necati bi. Yüzbaşi Burhan. Üst-tegmen İsmail Hakki.  Şarti nia qewul kerdi.

Mı aşiru rê vake: "Hüseyin Adullah Alpdoğan şartê sıma qewul kerdi. Ey vera, ez kefilo."

Vake: "Aşıru eskerê ho dormê alayiye ra ont. Alayiye ki vişt u çor saati de tecizatê ho cıra kerd, şi Paxê Suru. A sewe Binbaşi, Yüzbaşi, Üst-tegmen ve taê eskeru ra çê Uşenê Aliyê Gaxi de vıneti. Vışayi ve bover, uza mendi. Mı (Seyid Uşenê Muxundiye) uza hora gore ju rapore gurete de ke, Hüseyin Adullah Doğan rê bıruşni. Meger ke, na Binbaşi şêzıt kerdo. Ez berdu tever, vake: 'Dede, ala bê tever, tora qeseyê vanu.' Ez berdune tever, davancê ho ont we, sana ve sarê mı. Vake, 'na kağıta mı imza ke, a kağıte çhêr ke, b'erze! Yoxsa tu gever kon!'

Kağıta de thole biye, dê mı, mı imza kerde. A kağıta bine mıra gurete, çhêr kerde, este. Endi ey (Binbaşi) a kağıte de çı nusna, nêzon.

Bi sodır. Sodır na Binbaşi vake: "Efendım, ma uza ra ameyme, itibarê dewlete esto. Hüseyin Adullah Alpdoğan Paşa Generalo. 'Buxu tha niyo. Kam çı zoneno, na pis Dede, çı vato, çı nêvato. Urzê ra, dı-hirê cendermu bızê, tepia pırd ra bover vışiyê! Ala nia devriya bıfeteliyê, qese, xeverê? Jede ra mevê, tepia bêrê!"

Mıleto ke uza itiraz kerd. Vake: "Binbaşi, efendım şartê aşiru bi, tu qewul kerdi. Tu vake, 'eskeri uza nêrusnon.' Nıka, nu çıko? Tu na anlaşma kena xırave, iptal kena. Ma naê ra mesul nime."

Zor dove eskeri, Üst-tegmeni hirıs cenderme gureto ke, pırd ra şero bover. Waxto ke koto pırdi ser, tufongê vato "rak", gınove orte çarê Üst-tegmeni İsmail Hakki, dêm dora cı.

Güya cıra vato, "turrr, mıra Fındık vanê, ero!"

Efendım, ey ve sari ra oncia kotê tê. Xıros, bırosê ho kerdo, o zımıston hazıriya ho kerde, 938 de nave pa. Eskeri mılet qır kerd. Esker, hama çıtur esker. Eskerê Erzıngan'i, eskerê Erzurum'i, eskerê Bıngol'i, eskerê Xarpêt'i, eskerê Sêvaz'i, yê Malatya. Tum Tırkiya ra; koti ke esker bi, qelevıtê dormê Dêrsım kerd.

H.Ç.: Sey Rıza i, pilê Dêrsım'i  ke amey tê het, ine ortê hode çı qarar gureto?

S.K.: Efendım, ine vera ve nıka hayatê ho mıstaqil ramıto.  Eskeriye nêşiyê, vergi nêdo. Na Cumhuriyeti ke zaman zaman wasto ki, verva cı amê, nêdo. Pilê aşıru yenê tê het, ortê hode qesey kenê. O waxt Sey Rıza, Aliyo Gax, Usıvu ra Qemer Ağa, Demenu ra Cevrayil Ağa, Heyderu ra Xıdır Ağa (Xıde Alê İsme) ve Qemer Ağay ra, têpia Demenu ra Hesen Ağa, Hesê Aliyê Gofi, Khurêsu ra Uşenê Seydi. Ni nia tım juvini de irtibat de biyê. Nine tım musavra kerda, amê juvini şiyê.

Dêrsım '38 de işgal beno, ni Çımê Halboriye de, Çhemê Munzuri de yenê têhet, sond venê ke, verva işgali vejime. Dêrsım işgal kerdo, verva cı yenê. Tavi qesa hên pê nêresena. ...  

Heyderu rew teslim bi. Demenu hona hata 1943 est ho ver.   

H.Ç.: Eve tiyaru bombey ki estê Dêrsım!

S.K.:  Tabi, tabi! Zof, esker zof ame. Zof esker ki qır bi. Esker fekê çhemu ra amêne şiyêne. Alayiye ra 127 mordemi merdi. Jê ewreyên mı viri dero.

Demenu hata 1943 est ho ver; teslim nêbi. Milisê aşiru ki ver bi. Jêde Usıvu ve Alu ra esker ver milisên kerdêne. 1941 de a dewa ke, ma remayme şime cı, uza 18 mordemê Alu esker ver şi. Vore hona belekvora. Hona ko ra esta. Sonê, koê Eziz Avdili ra ke vêrenê ra, Merga Çeqere [merga Çeqerıne, -redaksiyon-] biye. Caê uzay hevê duzo. Na het İksoro, hetê doti de ki Merga Çeqera. Merga Çeqere hetê Buyer Bavay [Gola Buyere,-redaksiyon-] ser bena. O caê ğıri de esker cau vırazeno, çaduru saneno pê. Na milisê Alu hetê İksori ser ho verdanê ro. Vanê, "ala qe caê qerepul [kelepur] nêvineme?"

Demenu ke kotêne tenge, cılê ho, sapikê ho, çiyê huyo qiymetın caverdêne, şiyêne. Çiyê ho hên nêne ğaru ra, nêne çêveru ra, remêne. Qav-qacağ.

Hên benê alcağ, vanê, "qe thoe ma dest nêkuno?"

Uza dı, hire domoni koti ra ke yenê, rastê nine benê. Nanê ve pa. Esker pê alaka nêkeno. Hesab ke! Riyê doymi ra Demenu nanê pa.

Alu ra ju xort beno, namê ho "Uşen Duman" beno. Sevkano de rınd bi, çêvêsaye! Çhêr bi. Ez hona domon bine. Buroso de kertıkın da mı, vake, "lazê Bavay Rız, so mala mara tufongê mı bızê biya!"

Cuamerdê lewê dero, vake: "Lao, i çıtur tufongê tu danê i lazeki. İ tıvar kenê ke, cıdê?"

Ey guret tezvê ho salvarunê hora veti, day mı. Vake: "Ni tezvu bere piyê mı musne, tufong bızê biya!"

Mı i moreki gureti berdi. Piyê ho çê de nêbi, ciniya ho çê de biye. Mı moreki musnay cı, vake: "Yê Uşeniyê. Uşen Ağa tufongê ho wazeno."

Aye tufong da mı, mı guret, şiyu. Ez şine mala Çê Alê Qaymekami. Hetê ine ra "Çê Gurtê Alê İvi" vanê. O waxt o lazek kişiya. Ko ra.

Gomemişi ra lazê Khêkê Mele kışiya. "Xıdê Zengi" vatêne, Korta Sure ra, kişiya. Usê Alê Berti, a na piyê Koreli Sılemani. Waxtê de Muxtarê Turısmege bi. Vıstewrê na Heyder Kutani.

Ey vat bi: "Haq kenê ke, mıra menê!"

- "Qey tora menime? Kota vere eskeri, ana ma ser, ça tora menime?"

Vato: "Ez Khurêsızu, ez zor ra ardu."

Vato: "Tu Khurêsunê koti ra wa?"

Vato: "Ez Khurêsunê Sovayige rawo."

Raşt ki, o şiyêne ra Hemu.

Vato: "So, so! Tu Wayirê mıra bivinê!"

Ay de Demenu ra ju, Hemê Mırzê Sili beno. Juyo kamıl. Vano: "O kamo, sıma verda ra?" Dür ra eve dürbine niadano.

Vanê: "Apo, juyo de Khurêsız bi."

- "Teew, o de moa sımano! O Usê Alê Bert bi."

O ke "Usê Alê Bert" vano, o ho hên dere ro erzeno cêr. Uza xoriyo. Çığ yeno, uza beno pırrê vore. Vore dayima teyra. Vore vore sero vorena.

Gır bivi, şi bi. Vêrê ho dıray bi. Vêrê ho dıraye bi.

İşte Demenu hata 1943 sare ronêna. Dı gerilayê Demenu nêverdêne ke, alayiye lınge b'erzo. Alayiye 1942 de amê verva bonunê made, "Pozmeragu" vanê. Çola Pozmeragu ra vejiay ser ke, Vılê Suri ro şêrê doym; Demenu dıma şerê. Qolê de Demenu yeno sono hetê Alu, sono hetê Areyuzu. Vesaniye, sonê ke caê ra none, ardu-mardu pêda kerê. Endi ke thowaê kuno dest, dest nêkuno, o verê Quti Derey de a Pırnıke de vışinê naver. Leê qereqolê Quti Derey de sanenê a şêne. Yenê vılê Xêlê Laşi [İlaşi]. Reyê dormê hode niadanê ke, wey, esker jê muloçhıko. Esker jê muloçhıko; vera oncino. Dı çheki erjiyêne ke, tora savaji! O esker; vatêne "ğırrrr", jê bêla mali erjiyêne pêser. İne nêverda ke, esker lınge b'erzo.

H.T.: İne çheki koti ra guretêne? Çhekê ine rınd bi?

S.K.: Çheki ine de bi. Çhekê ho rınd bi. O waxt destê eskeri de Kırıkkale ra qeyri belkia ke tufong çine bi. Hama destê aşiru de, ille destê Demenu de, destê Sılê Suri de, destê Cıvê Khêji de, destê Aliyê Qıji de, destê Hesê Mırzê Sili de, destê Usê Moziki de, Uşenê Tornê Hesê Seydi de, destê Jêvegu de beşliyê Almani bi, filintê İngilizi bi, ayneliyê Fıransızi bi. Tufongê heneni bi ke!

Hêşiyena mara gore herbê 1893 eskerê Uruşi ra cênê. 1917 de ke Lenin Devrim keno, o waxt ki tabi çheku eskerê Uruşi ra cênê.  Hata hêşiyana mara gore herbê 1893-1897 de pilê Khurêsu Aliyo Gax sono Urusiya. Uza sono lê Çarê Uruşi. Uza juvin vinenê. Vano: "Mı rê ordım ke! Efendım, zaman, zaman yenê musalat benê, ez gereke ho müdafa kerine. Çheku mı de! Ez verva Osmanli de dan pêro."

Çar pers kerdo, vato: "Çond topê tu estê?"

Aliyê Gaxi vato: "Topê mı çinê."

- "Çond tiyarê tu estê?"

Vato: "Tiyarê mı ki çinê."

- "Ma pê çınay dana pêro?"

Vato: "Pê tufongê piyadi."

Vato: "To pê tufongê piyadi besenêkena dewlete de bas bıkerê. Cokao, ez owık nêkon."

Raporê istibarati de, Khurêsu dısmenê dewlete biyê. Örnek: 1917 de Rusya ke dota yena Tırkiya, Khurêsu Qızılkilise vêsnenê. Raa hetê Xarpêti kenê ra ke, i ret Uruşi ret ravêrê. Khurêsu ve Pilvancıku ra. Dewlete ni o sıre "xayin" ilan kerdê.

H.Ç.: Hukmati, eskerê Tırku 1938 de Dêrsım de çıxaş ison kısto? Taê vanê, 60 hozor, taê vanê 70 hozor ison kısto.

S.K.: Raporê Genel Kurmay re gore, 8.900 mordem amo kıstene. Faqat o waxt sarê Dêrsımi qeydê ho nêkerd bi. Qeydê ho defterunê Tırku de çine bi. Çhêl-çhuko ke qır kerd! Mıleto ke qır kerd! Adır na pa vêsna. Bonu de, mığaru de. En senık 40.000 ison kıst. En senık. Hora teyna kıstene niya. Dêma ke, o esker temey kerd bi. Eve propaganda qafıka cendermu kerda pır ke, Haqê nine çino, namusê nine çino. Ni isoni wenê. Destê ine ra owe mesimê! Non mecêrê! Zeyir danê sıma. Dewa made Momudê Khalê Uşeni bi. Mıle bi. Ey owe [eskeri rê] berdêne, nêsımıtêne. Rozê cıra pers kerd, "sıma ça nêsımenê?"

[Eskeri] Vake: "Mara vato, 'zeyir kenê cı, sıma zeyir kenê."

Esker hên kerd bi ke, esker mıleti rê kerdi vi dısmen.

Eskeri teyna qır nêkerdêne; hên eve weşiye sungi kuyêne i hermetunê dıganiyu ra, domon estêne tever. Efendım verê Xozati de İn ve İncığe esto. Uza mılet kerd mığaru, adır na pa vêsna.  

Genel Kurmay broşürê kerd bi hazır. Na peyê cöy kot ma dest, ma wend. Genel Kurmay na broşür de vano ke: "Dêrsım de hetê çêveru ra adır pa menê! Çêveri, şivingi qolindê, qolay qolay nêvêsenê. Nowete bijerê, mıleti zerrê bonu kerê, phoşta boni ra wele rakerê, o kewasê, cırpi-mırpi biyê huşk, adır panê bıvêsnê. Bon ke gına puro, hona caverdê. O tore zof  mılet vêsna. Têde ... vêsnay.   

H.Ç.: Peki sarrê Dêrsımi ho mudafa nêkerdo?

S.K.: Ya. Reyê alayiye amê şiye Derê Laçi. Quti Dere ra koti cı, Gewreka Cıvê Kheji ra, Harşige ra şi Derê Laçi. Borginiye ra. A alayiye cêrê ra ke, 127 mordemi mendê. Fekê raa de mordemê ma vıneti, tek ve tek mordi. Çıke i verê Çhemi ra şiyêne, ma cor tap de bime. 127 mordemi xeleşiay. Taê nêweş bi, taê dırvetın bi.

Hirê taburi leê Dujik Bavay de qır bi. 1937 de. Esas aşiru qır kerdi. Tabi i vanê taburu ortê hode ğelet sano juvini. Genel Kurmay rapor de hên vano.                       

H.Ç.: Peki pilê Dêrsımi amê tê het, sondi werdo ke; "ma ho müdafa keme, eskeri hardê ho nêverdame."

S.K.: Pê juvini nêgureto. Faqat hukmati bêbextiye kerde. Hukmat reê vırende ame. Elçiyê ho rusna, Vali Cemal Bardakçi di. Mordemê Valiye Erzıngani. O "Alevi diye" rusna ortê mıleti. O ame, ey Ağleri kerdi top, berdi çımê Munzur Bavay. Tose tey biye. Eve a tose owe dê herkeşi: "Sıma bêrê na owe ra bısımê, na owa Munzur Bavay sero sondi borê, ma dewelte rê itaat keme."

İne sond werdo. Ame pılan zöv vırasto. Sond werdo ke, Qozu ortê hode qır kerê. Yanê "Qozu verva hukmati yenê. İne orte de qır kerê!"

Dı-hirê qurmayê Kırmacu vanê: "Lao, na mesela nia nêbena. Ma se bıkeme?"

Vanê: "Têpia sondê ma sondo. Ma na Cemal Bardakçi ra vajime, 'tamam'."

Ortê hode vanê: "Ma nine çıtur qır kerime? Marê fisege lozıma, marê tufong lozımo. Cepxane mado!"

Vanê: "Cepxane ke da ma, ma çheku çarneme hukmati. Çarneme hukmatê Tırki."

Raşt ke, eve na usul zof cepxane cênê. O Vılê Qozu de xêyle eskeri qır kenê.

H.Ç.: Faqat peyniye de aşiri qesa ho ju nêkenê?

S.K.: Ya, qesa ho ju nêkenê. Aşiri pêro cêverperay, faqat Demenu hata peyniye devam kerd. Da pêro. Kamê ho ke wes mendo, onciay doymê riyê Koê Suri. Taê Derê Laçi de bi, taê Quti Dere de bi, taê Yayla Qutiye de bi.

Hetê Vacuğe de 1938 de pêro qır kerdi. Keşi tufong nêest. Sey Rıza ve laji ra eşti dare. Taê qır kerdi, taê surgın kerdi.

Eskeri her ca jê muloçhıku fetelino. Verê mığaru cênê. Mığaru de xeyle isoni, xeylê domonu kısenê. Çhem işte u sıre gon şiya, meyit şiyo.

Cıvê Kheji, Aliyê Qıji 1943 de kısenê.

Çıkaş ke ison esto qır kenê.     

Basako ke mend, ama şi teslim bi.

H.Ç.: Yanê Dêrsım her çiyê ho kerd vind?

S.K.: Ya. Dêrsımi kerd vind...

H.Ç.: Waxto ke Dêrsımi ho idare kerdêne; Tırki welatê ho nêwerdêne, nine se kerdêne? Acaba muxtariya ho nênê ro, ya ki se kerdêne?

S.K.: Efendım, zagonê ho beli bi, adet u torê ho beli bi. Esas aşiru xayinên kerde. Hên nêviyêne, felek Dêrsım nêkotêne. Eke juvini bıguretêne pê, tabi ke idare nênê ro. Hora gore ki, egitim, mektev, zon, radio felan. Tabi o waxt televiziyon hona çine bi. Yanê hora gore zagonê ho ramıtêne, weşeniyêne.

H.Ç.: Mesela na Zaza'ê ke zonê ma qesey kenê, ilişkiyê ine thowe Dêrsım de biyo, destek dove Dêrsım?

S.K.: Nêzon. Thowe sıkê mı cı nêsono. Sa vaj? Thowe inam nêkon ke, ordımê ine Dêrsım rê biyo.

Hata 1914 dönemê Hamidi Alayiye de niyê ke kırdaşki qesey kenê... Vatene ra gore qumandanê ho Pasayê Osmanli beno. Eskerê ho pêro Khurmanc beno. Tertelê Dêrsımi de. Butu dêne Kırmancu ro, dêne ve Dêrsım ro. İktidarê Osmanli vano, "na Dêrsım lez keno... Haqê nine çino..."

... Kenê top, anê verdanê Dêrsım. Mılet endi kam ke rema kou, ho xelesna. Bınê lıngu de sonê. Irz-namusê ho paymal beno. İye ke kunê dest, kısenê. Mali thola [talan] kenê, benê.   

O waxt ra nat ortê na Zazay, Kırmanc u Kırdaş juvini re benê Dısmen. Xêyle ajiya Dêrsım bena.

1925 de Şıx Said vano, "şeriat dest ra vejino."

Urzeno ra, isyan keno. Sarrê Dêrsım ki anê ra ho viri. O waxt Ali Şêr müdaxala keno. Vano: "İne xeta kerda, sıma mekerê! Na hukmat sıma verdano pê. Sıma verdano pê ke, sıma juvini rê dısmen bê."

Uso Mozık, Qemer Ağayê Heyderu, yê Usıvu, ju ki Sılê Suri. Hergu ju dadesê mordemunê ho cênê, yenê Pêre ra vışinê bover. Yenê ke pey ra pırodê. Sıx Saidi ro dê.

...Cırê xevere rusnenê. İ endi peyser yenê. Endi zayiat cı nêdanê.      

Sarrê Dêrsımi vano: "Nine dave Dêrsımi ro, ma ki nıka dame ine ro. Hêfê ho cême."  

Tabi iyê ke zonağiyê, müdaxala kenê. Vanê: "Na mesela [na politika] raşt niya.

Nuri Dêrsımi vano: "1925 de Dêrsım mebusu Hesen Xeyri "temsildarê Dêrsım diye" est ve dare.  Sebebê ho ki, vake: "Sıma sarrê Dêrsımi ordım dove Şıx Saidi."

Güya mektuvi biyê, mektuvi kotê dest.

Hesen Xeyri Kangozade Xarpêt de cêriya. Suço ke est ser, o bi. Yanê, "tu orte Desim u Şıx Saidi de elçiyên kerda. Sıma xevera ho pia kerda ju ke, hukmati ro dê."

Hukmat ki uza ra avê fişto hurê ke, juvini nêcêre. Hakiqaten ki hên biyo. Subayê rusno Dara Hini  (Genç) vato: "Lao, meste ke, ray olaği bi ra, nine ke juvini guret pê, hukmat nine rê damiş nêdano. En rınd sıma şerê, orte hurê fiyê!"

Raşt ke finê hurê. İ Zazay ki hora vanê: "Hala, hala, kunê orte."

İ (Zazay) tahrik bi. Dêrsım de ki tabi vore zof biye. Besenêkerdo dest b'erzê cı.

Ordımiya Dêrsım bahane kerde, Hesen Xeyri est dare.  

H.Ç.: Tu mıletê maê vıreni de qesey kerdo. Mesela N. Dêrsımi kıtavê hode vano ke: "Sey Rıza ke şi dare, vake: "Yaşasın Kürdistan. Kürt Gençleri intikamını alacaklar!"  

İhsan Sabri Çağlayangil ki vano: "Vake: Ez ewladê Resuliyu. Ça sıma serrunê mı anê war, mı idam kenê? Ar u edev nêkenê? Ça na zulum kenê? Ayvo!.."

S.K.: Nıka sembolê Dêrsım Sey Rıza'o. Çıtur ke ison mordemê ra has keno, ortê mıleti de çıqaş ke qesa rınde vajina, i mordemi rê mal kenê. Mesela na lawıka "Welat-Welati" lawıka Şeyd Uşeniya. Lawıka Uşenê Seydiya. Lawıka Sey Rızay ki rınd zon, lawuka Şeyd Uşen ki rınd zon. Kulturê Kurdistani de a lawıke Sey Rızay rê kerda mal.

Qese mı nêkuno ke, thowa vaji. Ancax taxminê mıra gore, "qesa ke İhsan Sabri Çağlayangili vata, a rasta. Çıke, mı ki hên hesna.  Mı thowa mıletê mara, "Yaşasın Kürdistan, yaşasın Kürd Gençleri" nêhesna. Mı thowa nêhesno. Mı xêyle mıleti de qesey kerd, hama thowa nêhesna.

H.Ç.: Eke Sey Rızay i ke, Uşeno Seyd, Qemer Ağa i ke, yanê Pilê Dêrsımi ke iktidarê ho pêsanêne, na zonê kırdaşki se biyêne? Zazay se biyêne? Ma meseley çıtur hal kerdêne?

S.K.: İ hemen hemen teslim bivi. Kırmaciye, Kırdaskiye ho denemıs kerd bi.

1925 de "hala, hala!" vake. İ berdi eşti dare. Bereket ke Dêrsım pıro nêda. Dêrsımi mıstaqil lezê ho do. Dêrsım ke juvini bıguretêne pê, felek Dêrsım nêkotêne.

Dêrsımi dewleta ho mıstaqil sanêne pê. Zonê hora, torê hora hukmat sanêne pê. Dêrsım ke vake: Qoçgiri, Erzınganê verva roji, Erzurum Aşqale, Yayla Derge (Uzunyayla),  Bıngol ra Kiği. Derê Yaylay, Qızılkilise, Varto, Xınıs. Dêrsım uza ra cêno hetê zımê Xarpêti ra, Arapgir ra hata Qoçgiriye. Naza nia veri ra nat mıstaqil biyo.

K. Aktaş.: Zazay zonê Dêrsımi qesey kenê. Sunniyê. Acaba ni waxtê Yavuz Sultan Süleymani [Selimi -redaksiyon-] de surgın biyê şiyê. Zazayê ke zonê ma qesey kenê, pêro cao duz de vındenê. Koy felan zof çinê. Acava i qır nêviyê diye Sunniyên qewul kerda? Mesela i ki vanê, "Ya Xızır", qalê Jiare kenê. Acêba ya ki ine tha rew islamên qewul kerda?

S.K.: Ulay thowe nêzon.

K.A.: İsu besekeno tespit kero. İson ke camiye de niadano, besekeno tespit kero, en sıfte camiya vırene key vırajiya. Ni aslında ju kok ra amê. Çıke, pêro ayni zon qesey kenê.

S.K.: Ulay thowe nêzon. Mı na mesela sero nêwendo.

H.Ç.: Tu sata bine vake: "En senık 40.000 ison Dêrsım de kısto." Peki Tırkiya de na mesela qe nina qeseykerdene. Ne radio, ne televiziyon thowa na hadisê Dêrsımi sero qesey nêkenê. Qezetey nênusnê. Tarixê Tırkiya de çino. Ne Meclisê Tırkiya de, ne camatê de qesey beno. Peki na problem se beno?

Niade Almanya de Yahudi kişti, her roz sero qeseybeno. Kıtavunê mektevu de sero qeseybeno. Sero filmi estê, kıtavi estê. Televiziyonu de qeseybeno.

Vanê ya, "38 zerrê made kergana!"

Dêma na "kergane" hona ber nêbiya. Yanê qesey nêbiya. Zerrê Dêrsım khulo. Peki na khul çıtur beno wes?

Dewleta Tırki ne tazminat dana sarrê Dêrsımi, ne ki thowa kena. Na mesela peki çıtur hal bo? Na mesela gereke bêro orte! Gereke rozê qesey bo, mıletê Dêrsımi rê zulum kerdo, qır kerdo. Na gereke bıvejiyo orte!

S.K.: Nıka tabi dewleta ke urzena ra, isoni bêsorgu, bêsual, bêsevev qır kena, tarixê a dewlet de raştên nêbena. A dewlete tarixê ho ki doğri nênusnena. Ne tarixkarê a dewlete tarixê daye raşt nusnenê, ne ki Qumandanê a dewlete doğri rapor cênê.

Na dewlata ke, ma qır kerdime ki, qesaba. Dewleta de dısmenê isoniya. Hata nıka hona kêşi haqa Dêrsımi meclis nêarda. Kêşi caê nênusna. Caê dawa ra nêbiya.

Yalnız na Hareketê Şıx Saidi de Diyarbakır miletvekili Mustafa Ekinci bi. 1954 de, waxtê Demokrat Parti de ey Anqara de na qesa arde ra zu. Vake: "Sıma 1925 de mara xêyle mılet qır kerd. Sıma name çı na pa?"

Mustafa Ekinci miletvekiliyê Diyarbakıri bi. Khalıkê na Tarık Ziya Ekinci ine bi. Ey reyê qal ard ra.

H.Ç.: Nıka ewro ki ortê Kurdu de newdarê Kurdu, nasiyonalistê Kurdu estê. İ mesela vanê: "Ma wazeme ke, Kurdistanê Mezın pêsanime." Taa Irak ra bızê hata Tırkiya. İ Dêrsım ki kenê orte. Vanê: "Ju mılet, ju zon ame orte."

Yanê programê hode, tuzigê hode zonê Dêrsımi sero, kulturê Dêrsımi sero thowayê çino. Yanê na mıleto ke Zazaki qesey keno, thowa ca dine nêdanê.

Tora gore yanê ni ke bêrê iktidar na mesela ma hal kenê, ya ki ma nıka ra inude müzakere kerime, vajime, zonê ma ki esto, kulturê ma ki esto. Na zon u kulturê ma bıcerê tüzig u programê ho. Waxto ke ni[Kurdi], nine programê ho nêcêrê, [...] demoqratik nêbeno.

S.K.: "Ju mılet, ju zon!" Qe hên beno? Eke ju mıleto, ju zono, i ki bınê bandıra Tırku derê, ma ki. Endi ma pêro musayme, qe kes zamet nêkero! Herkes çê hode roniso. Ma zamet do ho, zonê musayme. Endi ça reyna zamet ku'me? Herkes endi çê hode roniso!

Ma çaba [hover] dame ke, solê kam ke zonê ho zono, i zoni qesey kero. Kam ke sanata huya rınde esta, aye weşiye do! Kam ke torê ho esto, kulturê ho esto, ey weşiye do, ey dewleti kero!  

Eke hên bi (ju zon, ju mılet), çınayrê beno. Hên demoqrasi nêbeno.  

H.Ç.: İsviçre de mesela hire zoni estê. Yê her keşi Kantonê ho esto. Her Kanton zonê ho qesey keno. Parlamentê ho, televiziyonê ho, radonê ho pêro zonê hode ro. İyê ke almanki qesey kenê, Kantonê ho cia ro. İyê ke fransızki qesey kenê, Kantonê ho cia ro. İyê ke italiyanki qesey kenê, Kantonê ho cia ro. Mıtıqa ho cia ra.

Acaba meste-bêro made ki çiyo nianen nêbeno? Mesela Tırkiya de, yê Tırku cia, yê Kurdu cia, yê Dêrsımi cia. Meclisê her keşi cia. Nia nêbeno acaba?

S.K.: Zof rınd beno. Esas gere ke nıka ra qesey bıkerê! Gere ke ma nıka ra qesey bıkeme, aqılê juvini kerime. Ma gere ke juvini rê itimat [tivar] bıkeme, phoşti juvini dime, herkes vêrane bo, ju dust ra bo! Ferqê keşi, keşi ra zof çine bo!

Hama tu ke nıka ra lınge nê mı sare ra, "zonê ho qesey meke! İbadetê ho meke! Qalê moa ho meke, qalê moa mı bıke! Qalê piyê ho meke, qalê piyê mı bıke!"