Nisanê çekuyE [1]  ^-[2]

C.M. Jacobson

Nisanê çekuye wendene, nustene u qeseykerdene de mordemi rê ordım kenê. Mordem çıturi waneno, nusneno ya ki qesey keno, ni nisanu ra bêli [araze] beno.

1            Nisanê ke peyê çekuye (cumla) derê:  

1.1           Noxta[.]: (Alm.: Punkt)

1.1.1          Peyê çekuye de:  

Eke çekuye çekuya perşi ya ki vengdaişi niya, çekuye ke qediye noxta bena cı.

   Koremore kora.

   Lazek vano ke, moa ho nêwesa.

   Torê zamet, pençere cade.

1.1.2        Sırakerdene de ya ki lista de, amoru ya ki herfu ra tepia:  

   1. soe 2. muriye 3. hengure

   A. soe B. muriye C. hengure

   a. soe b. muriye c. hengure

1.1.3 Qesu kılmkerdene de: (Alm.: Abkürzungen)  

   u.ç.b. (u çiyo bin)

   uçb. (u çiyo bin)

   mes. (mesela)  

1.1.4       Hirê noxtey:  

Hirê noxtey musnenê ke çiyê nêmezeto.        

 Fatıke . . .  Zewez çıko nêzonena . . .  

1.2         Nisanê perşi[?]: (Alm.: Fragezeichen)  

   Kam?

   Key?

   To di, nêdi?

Eke çiyê ra sık beno, gunê zerrê kılamey (parantez) de nisanê perşi cı bo.

1980 (?) – 1995

1.3         Nisanê vengdaene[!]: (Alm.: Ausrufungszeichen)  

Emır, rêca, wastene, vatena qewetıne u vengdaene ra tepia no nisan beno cı. No nisan gereke jêde menuşiyo, zovina qeweta ho bena kemi.  

   Zof rınd vi—tora vajine!

   Bıraenê, waenê, bêrê ita!

   Zonê ho qesey bıke!

   Wes u war bımanê!  

2         Nisanê ke wertê çekuye derê:

2.1         Virgule [,]: (Alm.: Komma)  

2.1.1        Waxtqesu (fiilu) ra tepia:

Waxtqesê ke eve sıra têdıma yenê, inu ra tepia gunê virgule cı bo. No qanuno de çip u mıqeremo.  

   Ez şine, di, amune.

   A şiye, rot, peyser amê.

   Ey karê ho kerd, samia ho verde, nıka ki oroşino ra.

Hama eke çekuye konjunktifa (yanê, eve modusê “wastene”), waxtqeseo ordımker ra tepia gunê virgule cı mebo.

     İ wazenê bımanê.

   O nêwazeno bıvino.

   Şikime bêrime.

   A bese nêkena şêro.  

2.1.2      Ciakerdena çiyê jê jüminiyê ke têdıma yenê de:

   Ali, Hesen, Heyder

   Ali, Hesen, Heyder u Mursa

   Ali, Hesen u Bese, Heyder u Mursa

   Ma ameyme, niştime ro, qesey kerd.  

2.1.3      Dı çekuyê ke eve jü qesê giredaişi [jüvini ra] giredaiyê:

2.1.4     Qesê ke tam parçê çekuye niyê:  

Qesê ke tam parçê çekuye niyê, gunê eve virgule cia bê.

   Ala, tı veng meke.

   Ma, mordemek kata şi?

   Heya, ma yeme çê sıma.

   Nê, ma nime.

   Çhemo, çhemo, mordemê kemera mına almoşti gurete, rema!

   Na ri ra, ma heni wazeme.

   Heto bin ra, ma ki zovina çi guret.

   Ma wast ke to bıvinime, coka.

   Sıma ke peyser amey, hona.

   Heni beno, qe!  

2.1.5     Qesê ke hurendia huya normale de niyê:

Qesê ke hurendia huya normale de niyê, gunê eve virgule cia bê.

2.1.6      Jü çekuya bina (Alm.: Nebensatz) ke hetê veri dera:

Jü çekuya bına ke hetê veri dera, gereke eve virgule cia bo.

        Hata ke vengê gıme-gıme ‘ve thuthuriye ra gosê mı nêero, çêna ho mêrde nêdan!”

   Waxto ke koremore ama riyê dina, Wayirê Dina kemera almoşti da ve cı.

   Xal ke hona koka dare nêşiyo, qılançıke perrena ra, sona.

   Eke bi tari, bena tever, sona.  

2.1.7      Jü çekuya bına ke werte dera, lozım niya:

Çekuya bına ke werte dera, hama lozım niya, gunê eve virgule cia bo.  

   Mıletê ma ki wazeno, jê her mıleti, koka ho sero bırewiyo.

   Xal, werezaê ho ke tenê beno pil, cêno, werezaê ho rusneno mektev.  

2.1.8     Jü çekuya bına ke werte dera, lozıma:

Jü çekuya bine ke werte dera, hem ki hetê maney ra gereke çekuye de bıvo, gunê eve virgule cia bo.  

   Ma hesna ke, tayine ki voz do, şiyê dugelunê teveri.  

2.1.9     Parçê  de çekuye ke werte dero:

Parçê de çekuye ke werte dero, gere eve virgule cia bo.

   Ma, meste nê, bêro yeme çê to.

   Ey, avukat nê, wast ke doxtor bıvino.  

2.1.10 Ğelet famkerdene de:

Eke çekuye zovina ğelet fam bena, gunê virgule cı bo.  

   Ma some suke, vineme. (Alm.: Wir gehen in die Stadt, dann sehen wir.)

   Ma some, suke vineme. (Alm.: Wir gehen um die Stadt zu sehen.)  

2.1.11 Zovina cau de:

Jê na meselunê cêrenu de gunê virgule cı bo.  

   Mesela, . . .

   Olvozê hewli, . . .

   1,000,000

   O vano, “Ma meste yeme çê to.”  

2.2      Noxta ve virgule ra (noxtavirgule[;]): (Alm.: Strichpunkt)  

Dı çekuy ke bê qesê giredayişi amey têlewe, gunê noxtavirgule cı bo.

   Bıke, bıvine; meke, mevine.

Dı çekuy ke eve qesê giredayişi amey têlewe, hama virgule ki esta:  

      Ez zof hewnu nêvinenune, ya ki vinenune; hama eke ustune ra, mı viri ra sonê.                       

2.3       Dı noxtey [:] (Alm.: Doppelpunkt)    

   İta ra dıma ni yenê: 1. . . . 2. . . . 3. . . .

   Taê meseley estê: 1. . . . 2. . . . 3. . . .       

   Ni namey Aravki ra cêriye, vajime ke: Memed, Ali, Hüseyin . . .

   Vanê ke, jü çi her çiyo bini ra avê yeno: pere.

   10:30 (sate des u nêm)   

2.4      Tire [-] (Alm.: Bindestrich)  

Meselunê nianenu de:

   xan-xırave

   pede-pede

   dı-hirê

   thıp-thol  

Peyê xete de qese leteykerdene de.

   … bıvırastêne.                                                                                                                                    

Tarıx u roji ke nuşinê:  

   1895 - 1995 (yanê, 1895 ra hata 1995)

   02.- 04.05.1999 (yanê, 02 ra hata 04)

2.5      Tira derge[—] (dı tiri têlewe[--]) (Alm.: Langer Strich)  

İson ke wertê qeseykerdene de qesê ho bırrna, dıma reyna qesey kerd.

   Mı wast ke—nê, ez thoa nêvan.

İson ke wertê çekuye de zovina çiyê va, dıma çekuya ho qedene.

   Lazê mı—u zof lazeko de baqılo—şi mektev, bi avukat.

      O derdunê i mıleti nusneno—pê daktula. (O derdunê i mıleti pê daktula nusneno.)  

2.6      Çengel [’](afastrof): (Alm.: Apostroph)

2.6.1      Kılmkerdene de:

   Ez vaji’…(Ez vajine...)

   Lazê m’! (Lazê mı!)

2.6.2 Eve amoru, herfu, u.ç.b.:

     Na pelge sere hirê 4’i (çor’i), des x’y (xe’y), u ses &’y (u’y) estê.

2.7      Kılame[()]: (Alm.: runde Klammern/Parenthese)  

   Ma şime suke (namê na suke Xarpêto); suke de çi-mi guret.

   Ma şime, (1) mordemê ho di, (2) çi-mi guret, (3) arave hêrna.  

2.8      Kılameo kosın[]: (Alm.: Klammern)

   “Hal ve hal, destê mordemi [taê vanê, mordeym] coru cıra nêbeno.”  

2.9       Dı çengeli[“]: (Alm.: Anführungszeichen)

2.9.1     Namê nustisê perlodu u.ç.b. de:

   “Koremore”

§   “Sanıka Phepugi”  

2.9.2 Çiyo ke direkt vajino:

U vano ke, moa dey nêwesa.

   U vano, “Moa dey nêwesa.”

   “Moa dey nêwesa,” vano.

   “Moa dey nêwesa,” vano. “Xestexane dera.”

   U vano ke, moa dey “nêwesa”.  

2.9.3 Çiyo gurete de [ragoze de] ver u pey de: (Alm.: Zitat)

“Çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete.   

“Çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete.”  

Hama çiyo gurete [ragoze] ke dergo dı çengeli nêbenê. No hal de çiyo gerete gunê qız bınuşiyo.

Paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf.

        çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete                   çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete                   çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete                   çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete                         çiyo gurete çiyo gurete çiyo gurete

Paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf paragraf.  

2.9.4    Vatene ke werte vatene dera:

      “Teee, xalo, xalo, ez şine mektev, mektev de maylım derse dê ma. Ey vake, ‘Her kes bese nêkeno dızdeni bıkero. Uyo ke şi, bınê qılançıke ra hak vet, qılançıke pıro nêgınê, dızdeni o keno.’”  

2.9.5   Dı çêngeli eve zovina nisani:

Zovina nisani gunê dı çêngelu ra avê bınuşiyê.  

   “Ma some çarşi.”

   “Çarşi meso!”

   “Tı sona çarşi?”

   “Ma some çarşi,” vanê.

2.9.6   Diyaloğu de (Qeseykerdena dı mordemu de):  

Diyaloğu de serva her vatoği gunê paragrafo de newe bınuşiyo.  

Lazeki vake, “Ez yon çê to, hama jêde nêmanon, çıke tenê karê mı esto.”

Lazekê bini vake, “Rınd, tı key yena?”

Vake, “Sate seşine de yon.”

“Tamam,” vake.  

3          Nusteo çot[çewt/italik]: (Alm.: Kursivschrift, Schrägschrift)

3.1         Namê kıtavu, perlodu, jornalu, uçb.:  

   Tayê Lawıkê Dêrsımi

   Piya

   Ware

   Tija Sodıri

   Kormışkan

   Desmala Sure

   Mundarten der Zaza

   A Grammar of Dimili (also known as Zaza)

   Rastnustena Zonê Ma

   Zazaca Okuma-Yazma El Kitabı

   Grammatik der Zaza-Sprache

   Zazaki - Grammatik und Versuch einer Dialektologie

3.2       Qesey, herfi:  

Mordem ke jü qese, ya ki jü herfe sero qesey keno:

   Na qesê qawaxe de, hire herfê newey estê: q, w, x.  

3.3       İson ke gıraniya çekuye jü qesey ser nano ro:

İson ke gıraniya çekuye jü qesey sero nê ro, na qese gunê eve nustê çoti bınuşiyo.

     Ez wazon ke şêrine suke, hama tı nêwazena.

4          Tavela nisanunê çekuye: