Perloda Munzuri u Bilal Aksoy rê cüavo de areze

Memê Jêle

Perloda Munzuri ra amorê 2 u 3ine amey, koti ve destê mı. Rasta Xızıri zof biyune sa. Zuye esta ke, mordem waxto ke waneno, sero tenê ki rınd fıkırino, wertê xetu de taê çiyo tamase vineno. Waxto ke mı nıvısê Bilal Aksoy wend, zerê mı kot hurê. Bilal efendi eke Dêsım ra nêviyênê, zerê mı hurê nêkotêne, mırê zaf zor nêamêne. Çı hêf ke, Bilal ve xo Dêsım rao, Kırmancki fam keno, Kırdaski ki zonê maa xuyo, zaf rındek zoneno.

Bilal efendi dustê na zonaena xora gegane Farski de, gegane Çinki de, gegane Hermenki de, hata ve Sırpki zovina zovina zonu de namê dewunê Dêsımi keno sayê, mane dano ve cı.         

Ez naza de mezgeşênu rê nayê van ke, wendisê mıra gore tarıxê arkeloji u sosyoloji de vano ke, sıtara vırastiya en khane wertê Dicle u Fırati de pêda biya. Sarrê Awrupa uzay rê "Zwei-Strom-Land" vano. Yanê cısnê quli en avê dormê na dı çhemu de xorê sıtara vırêne vırasta, dewrê mığare u esketu qedeno, koto ve dewrê bonunê vırasteu. Honde ke ilımi taêna caê khani dina de doz nêkerdi, na biyaiye phuc nêbena. Honde ke na biyaiye phuc nêbiye, mordem dormê na welati de mane u bıngê namunê dew u suku, namunê ko u cau gereke oncia zonê ke na hard de qesey biyê, gere inu de sayê kero.

Mordemo ke mezgeşêno, bêsık avê Kırmancki, Kırdaski, Hermenki, Rumki sero vındeno. Mavênê Farski ve na zonu ra tayine de xêlê wertağiye esta. Mınasıvo ke, Farski sero ki mordem vındero. Mane u bıngê namu na zonu de sayê kero. Bilal efendi wes u war vo, zonu sero bêlüyo ke xêlê zonaena xo esta, wazeno ke na zonaena xo ma wendoğu pê salıx do! Heq cıra raji bo, ma ve xatırê Xızıri sano! Çarsenceq Çinki de, Gava Sırpki de, Most Aravki de, nêzon’ çık Cin u Cinpêrrki de saêkerdene karê mordemê baqıli niyo... Ez terkıtu’ şiyune Hollanda, mı Heyder Qıli de qesey kerd, fıkrê xo mı cıra va. Niadan ke, perloda hireyine de müşkılatêtamasey verdewam kenê.

Çar-Senceq. Zazaki û Kirdaski de alem eskera vano ke  4 Senceqi. Dormê Çhemê Pêrre de naver û bovera çor teney Senceqi biyê, çoremena ki girêdayê zumini biyê.

Zımêqe, Zımage, Zımayıge. Kırmanckiyê Dêsımi de "zıme" cao ke tiji zaf cı nêerzena, uzay rê vanê. Dêsım de hayê ke ez zonen, hirê teney Zımagi estê. Hiremena ki tiji kêmi cênê, zıme derê. Raa bine, bêguman her dewe de, her ca de, cao ke tiji kêmi cêno, cıra vanê, "zıme".

Dewa mıde cond zımey estê naza bımori: "Zımê Khulu", "Zımê Berxıgi", "Zımê Korta Boli", "Zımê Palaxıne", "Zımê Cundıgi", "Zımê Derê Jêle", Zımê Gêma Gewreke", "Zımê Arekiye" uzç.

Berroz, Verroz. Mordemo ke aqılê xo nêwerdo, na name Kırmancki de (Zazaki de) vineno. Yanê, jê Jêveg Kristofi dozkerdena Hamılka sero cêrayene rê qe lozmiye çina: "Verva Rozi"= Verroz"="Veroz" Oncia dormê made ’Veroz’u bımori: "Verozê Yilasu". "Verozê Yilasu" dewa de Aluna, verê kêmerê Nêrgıji dera. Peyê kêmerê Nêrgıji ki tiji senık cêno, cokaro ke, cıra vanê, "Zımê Kêmerê Nêrgıji". "Verozê Dewresu". No ki hardê Alu dero, dewa Çê Bava Hemedê Kudıjiya. Sodır tiji cêno, hata ve son. "ZımêGêrısa Qaydi"... Ez ke sımarê verozu bımori, pelgu de ca nêbenê.

"Gawa". "Gavan" zonê made cao tengo, cao çetıno. Welatê made caunê henenu rê jêder vanê, "Gavanê Xızıri". Caunê tengu de dayma venga Xızıri danê, o riwal ra namê Xızıri zaf Gavanu de esto.

"Hosum". Bilal efendi ’ve Redaksiyonê perloda Munzuri ra avê namê dewu rast bınıvısnê. Hosum, Ekrek, Farac, Geris, Kurkurik, Kohpinik... No kay u kelewitê domonu çıwao?

"Temırtag". "Temır" namê mordemiyo. "Tağe"ki dewe de heto zuyo, mala zuya, owa zuya. Ayvo ke, sarê Dêsımi waxtê xo na qesu sero xerz kerê. Namê rasti niyarê: Xosım, Akrage,Veroz, Gêrise, Qurqurık, Koxpinıge. Dı amoriyo wanen, rızmê Nazmi Sevgeni yeno vera çımunê mı. Namê dewunê ma gere rast bınıvışiyê, sero heni qesey bo.  

"Xosım" . Beno ke, "xusıne" ra amo. Cao ke uwe tey rêzê, uza ra mutqal xusıne yena. Cao ke zof xori vi, uza ra phêznê xusıne yeno. Oncia "gêrise" şüya berza. Dêsım de hezar u zu "gêrise" esta.

Tortum, Torum, Qorum. Çınarê na çekuy di letey nêkenê, na "rum"ê pey sero nêfıkırinê. Alem eskera namê "Rum"i vajino.

Mazgêr, Mezgir, Mêzkert, Mazkert. "İro diya min û bavê mi çu Mêzgir." "Ewro maa mı ve piyê mıra şi Mazgerd." "Mezin" "gırs" niyo? "Gır" onciya "gırs" niyo? "Kêrt" serê koê de cao de berz de rae, geçut niyo? "kêrto gırs", "kêrto berz", cao berz mano de arezeo. Mordem gere pers kero, eve hezar serru na welat de zoni estê, namey estê; kokê na namu ke Asya de, Çin de,  Afrika de sayê keme, ayvo gırano...

Bilal efendi ez ’ve tora Dêsım u Xarpêt de zumini rınd nas keme. Xorê karê xo sero bıgureye. Hama hedê xo ki bızone. Namê ke hardê Dêsımi derê, inu sero kay meke?

Qesê de Memed Bedri Gültekini esto, vano, “Serrunê peyênu de Zazaki sero ilimdarê zoni jêdiyay. Pêro emperyalistu fiştê ra ref, newe kamiya mıletu kara xorê pêda kenê.”

Ez ki van ke:

Sarê mara taê namê roştbereni ra qesey kenê

Çonday serra vaê sosyalizmi ra cün vaydanê

Zonê maa xo sero çekuyê nênıvısnenê

Dayma Tırku rê gureyenê, peyê dinu lêsenê.

Se vana vaze, şüanenia dinu ca nêverdanê

Eznebu ke dest est ra na zonê bêwayiri

Nafa ki gırrenê xo qar cênê

Zonê maa xorê wayir nêvejinê

Dewa cuamerdeni ki kenê.  

Alvozê de mı bi, Vanarız ra vi. Mendisenia Zıraati vendi vi. Fakulta de malımê de xo beno, zaf cor ra perreno ra, xo hên zaf zonaye saykeno ke, dina de namê hezar u zu dare u yemise vano, sero qesey keno. Televey namê zofê çi qe nêheşiyê pê. Rozê Heyderê ma cıra vano: "Hocam, Amerika’daki ’kuka’, Japonya’daki ’takamukaxıst’ ağaçlarını bırak, bize karpuzu anlat. İp gibi ince dalın ucunda manda gövdesi gibi meyve nasıl oluşmuş?"

Yanê vano ke: "Malımê m’, ’kuka’wa ke Hemılka de,’takatukaxıst’a ke Japonya dera, inu caverde, marê qerpuze sero qesey bıke. O lızgê xuyo ke jê lay bariyo, gılê eyra jê lesa camuse zu meyva çıturi pêda biya?"

Malım vano, va bo ke, takatukaxıste sero qe qesey nêkeri. Halbıke takatukaxıste Heyderê ma qafe ra esta, yemıso de henen çino.