HET MOELANDKASTEEL
Historische situering
Het Moelandkasteel in de Hospitaalstraat, te Sint-Niklaas, beter gekend als
‘Sint Antoon’, werd in 1778 gebouwd door Hendrik van der Sare die de
algemene erfelijke ontvanger van het Land van Waas was. Hij verkocht het later aan
burgemeester Jan Baptist Everaert van Beveren en die verkocht het in 1832 aan
senator Bernard de Munck - de Moerman die tot 1845 burgemeester van Sint-Niklaas
was. Het was door zijn toedoen dat in 1833 Leopold I in dit kasteel, vier dagen
verbleef om de versterkingen aan de Linkeroever van de Schelde te inspekteren. Het kan
moeilijk anders of deze moet konnekties aangeknoopt hebben met de heer Nauwelaerts,
die destijds op ‘t Castrohof woonde. De naam van deze laatste ontdekten we op een
dokument waaruit blijkt dat op 18 augustus 1819 het Vrijmetselaarsgenootschap ‘L’Am�nit�’
in zijn woning opgericht werd.
De enige dochter van de senator, jonkvrouw Emma de Munck, huwde in
1857 met ridder Amadeus de Schoutheete de Tervarent. Hij was de zoon van barones de
Villers van Olgrand en werd geboren in 1835 op het kasteel van Westland bij
Sint-Amandsberg. Hij was een tijd provinciaal raadslid in Oost-Vlaanderen en tevens
ondervoorzitter van de raad. In 1861 hielp hij de oudheidkundige Kring van het Land van
Waas stichten. Hij liet ook de verbouwingen aan het kasteel uitvoeren, zoals de
verbindingen tussen de drie gebouwen, het oprichten van de bakstenen toren en de bouw van
de ‘Egyptische zaal’. Dit laatste moet zijn gebeurd tussen 1867 en 1877.
Emma de Munck overleed op 3 mei 1887 en merkwaardig is dat niet
hijzelf het overlijden ging aangeven. Amadeus de Schoutheete trok na de dood van zijn
echtgenote naar Parijs, waar hij drie jaar later met de Engelse Ellena Webb huwde.
Hij bleef in Parijs, waar hij ook stierf op 2 april 1891. Twee jaar eerder, namelijk op 29
mei 1888 verkochten zijn drie kinderen via notaris Geerts te Sint-Niklaas het eigendom aan
de Hospitaalstraat aan de Zusters van Liefde voor 110.000 bfr.. Sindsdien bewoonden de
Zusters het kasteel Moeland dat omgedoopt werd tot Sint-Antonius en een rusthuis voor
alleenstaanden werd, wat het ook nu nog is.
Vrijwaard voor afbraak
Het kasteel Moeland zou tegen de vlakte gaan om plaats te maken voor
een parking voor 250 auto’s, evenveel als er kamers in de nieuwe ziekenhuisvleugel
zouden zijn. Jan Buytaert, toen sekretaris van de Oudheidkundige Kring van het land
van Waas, werkte als een Don Quichote. Resultaat van zijn inspanningen : de Koninklijke
Commissie voor Monumenten en Landschappen bracht gunstig advies uit in verband met de
bescherming van het kasteel Moeland. Dit gebeurde nog tijdig of een heel stuk verleden van
Sint-Niklaas zou niet meer hebben bestaan.
De Tempel zelf
Via een geheim deurtje komt men de grote zaal binnen langs noordzijde. Men
wordt getroffen door de twaalf bas-reli�fs-panelen, van elkaar gescheiden door zuilen. De
heer Buytaert vertelde ons dat grote archeologen zoals prof. De Meulenaere
werkelijk een shock kregen bij konfrontatie met deze zaal. Al deze half verheven
beeldhouwwerken zijn ��n voor ��n knappe copies naar de gravures in het elfdelig werk
‘Description de l’Egypte’. Deze gravures werden uitgevoerd naar ter plaatse
gemaakte tekeningen op bevel van Napoleon tijdens zijn beroemde veldtocht van 1798. De
betrokken tekeningen werden gemaakt in de tempels van Philae, Karnak en Denderah. Aan de
samenstelling van deze boekdelen zouden niet minder dan 400 graveurs meegewerkt hebben.
Deze twaalf panelen werden met 23 symbolische kleuren geschilderd door de
binnenhuisschilder en drukker Arnold de Castro en dit onder toezicht van de Franse
Egyptoloog Prise d’Avennes.
Op het plafond is een trouwe kopie aangebracht van de dierenriem uit
de tempel van Denderah. Op de zuilen die de panelen van elkaar scheiden komen hi�roglyfen
en lotusstengels voor. Volgens prof. Zeijlemaker (Vrijmetselarij, symboliek en
ritus - blz. 83) is het bij de Nederlandse Vrijmetselaars en zij die de Franse traditie
volgen de gewoonte in de Noordwest-, Zuidwest- en Zuidoost-hoeken van de tempel de lichten
van Wijsheid, Schoonheid en Kracht op hoge kandelaars te doen branden. Merkwaardig genoeg
ontdekken we in deze drie hoeken van de zaal ook punten op de zuilen waar vroeger
kaarslantaarns vastgehecht waren. In de basreli�fs ontdekten we hier en daar ook
pentagrammen die niet afgewerkt zijn. Pentagrammen zijn veel voorkomende symbolen in
Vrijmetselaarstempels. Deze worden ook wel de ‘plaatsen des lichts’ genoemd
omdat er zoveel aandacht geschonken wordt aan de lichtsymboliek. In dit opzicht zijn ook
de drie vensters meldenswaardig omdat ze respektievelijk uitzien op het Oosten, Zuiden en
het Westen. Elk moment van de dag kan het zonlicht er dus binnen.
Aan de Noordzijde, de zijde van de duisternis, merkten we nog een tweede
geheime deur. Ze geeft uit op een donkere plaats - de Voorhof. Alles wijst erop dat dit de
plaats der inwijdingen of van de symbolische dood moet zijn geweest.
Nog een laatste symbool dat we verscheidene keren aantroffen en dat
thuishoort bij verschillende esoterische genootschappen is de gevleugelde zonneschijf met
aan weerskanten een opgerolde slang of urae�s. Dit is het teken van Horus, de Egyptische
zonnegod en zoon van Isis en Osiris. Het vreemde echter is wel dat al deze zonneschijven
zwart gekleurd zijn wat overeenkomt met de zwarte vrijmetselarij, de graden 19 tot 30. We
vinden dezelfde symboliek in de alchemistische genootschappen als de voorstelling van het
Nigredo. Het is niet de uiterlijke zon maar de innerlijke Zon die verduistert wordt omdat
ze anders oogverblindend zou werken voor de adept.
Bij de Potter en Broeckaert lazen we verder nog dat al de koperen
klinken, de speciale venstersluitingen, het stukwerk, de houten plinten en de prachtige
marmeren schouw, waarin een gevleugelde zonneschijf werd uitgewerkt, uitgevoerd werden
door August Bonefoy een Luikenaar. Hij was ook de ontwerper van de basreli�fs. Hij
zou ze hebben uitgevoerd in 1874. Arnold de Castro die de panelen schilderde was
verbonden aan het Castrohof .
Een Vrijmetselaarstempel
In 1978 weekte de heer Jan Buytaert van de Oudheidkundige kring van
Sint-Niklaas het oude behangsel los in een der vervallen zaaltjes van het Castrohof en
ontdekte hierachter een aantal fresko’s in de 18� eeuwse empirestijl.
Hoogstwaarschijnlijk was in deze zaal het ‘atelier’
gevestigd van de Loge ‘L’Am�nit�’. Dit genootschap bestond sinds 21
november 1817 en was in het Castrohof gevestigd. De Loge van Sint-Niklaas was vooral
gedurende de eerste helft van de 19�eeuw aktief en had het nummer 31 in de lijst der
Zuidelijke Provincies. De heer Hugo de Schampeleire, bekend om zijn opzoekingen in
verband met Loges uit de omgeving van Antwerpen, bezorgde hierover een aantal inlichtingen
aan wijlen conservator Albert Huw�.
Rond 1825 werden de Loges van Sint-Niklaas
‘L’Am�nit�’, Lokeren ‘L’Accord Parfait’ en Nijvel
‘Les Amis Discrets’ ontbonden.
Reden was het achterblijven van de opgave van de namenlijst en het
niet betalen van de achterstallige bijdragen. ‘L’Am�nit�’ van
Sint-Niklaas werd daarna overgebracht naar Dendermonde. Toen na de Belgische Omwenteling,
op 28/2/1833 de Belgische Ateliers een zelfstandige Obedi�ntie stichtten, ‘Grootoosten
van Belgi�’ genaamd, waren er enkele Loges die deze Obedi�ntie niet erkenden en
trouw bleven aan de Nederlandse Obedi�ntie. Tot deze groep behoorden de drie Gentse Loges
‘La F�licit� bienfaissante’, ‘Septentrion’, ‘Les Vrais
Amis’ en de Loge ‘L’Am�nit�’ uit Sint-Niklaas. In de Nationale
Bibliotheek van Parijs werd een ledenlijst aangetroffen die in 1817 overgemaakt was aan de
‘Grand Ori�nt de France’. Hierdoor geraakte de namen bekend van een
twaalftal vrijmetselaren, allen inwoners van Sint-Niklaas.
Amadeus de Schoutheete de Tervarent vinden wij nergens op
vermelde namenlijsten van het Grootoosten. Ook schijnt er geen verbinding te bestaan
tussen het Vrijmetselaarsgenootschap ‘L’Am�nit�’ en de Egyptische zaal op
uitzondering van Arnold de Castro die de panelen ervan schilderde.
Een Rozekruiserstempel
De hypotese dat de Egyptische zaal een Rozekruiserstempel zou kunnen geweest
zijn vinden we o.a. door een gesmeed Rozekruis dat zich nabij het kasteel bevind. Nochtans
hoeft dit enige bestaande Rozekruiserssymbool niet de maatstaf te zijn om tot al te snelle
conclusies te komen. Ook in de Vrijmetselarij wordt dit symbool gebruikt in de 18� graad
uit de Schotse Ritus. Trouwens de vermelde naamlijst van het Castrohof waren ook
Rozekruisers wat kan duiden op de reeds behaalde 18� graad uit deze Ritus. Een analoog
symbool vond ik op de achterzijde van de monumentale graftombe van Graaf Goblet
d’Alviella die gedurende een zekere tijd Grootmeester is geweest van het
Grootoosten en tevens Inspekteur van de Rozekruisersorde ( zie ‘geschiedenis van de
Rozekruisers’ van Wittemans ).
Wanneer we weten dat de Rozekruisersbeweging vorige eeuw zeer aktief
was in Belgi�, Frankrijk en Groot-Brittanni� zou het niet verwonderlijk zijn dat
Sint-Niklaas voor hen een pleisterplaats was.
Op de eerste verdieping van het gebouw bestond vroeger een mooie
kapel die later door de nieuwe eigenaars werd afgebroken wegens verbouwingskosten. Naar
men ons vertelde verbleef de echtgenote van de ridder in deze kapel tijdens de
samenkomsten in de zaal van het geheim genootschap. Nog in leven zijnde familieleden van
ridder Amadeus de Schoutheete wilden het volgende vertellen. Toen hij, na de dood van zijn
echtgenote, naar Parijs verhuisde, werden al zijn persoonlijke bezittingen ingepakt. Op
een gegeven ogenblik vielen bij het leegmaken van een kast een aantal zwartomrande brieven
in de handen van een van de kinderen. Angstvallig trok hij die terug uit hun handen en
wierp ze onmiddellijk in het vuur. Waarom, blijft een open vraag ?
Een voorlopige hypothese
Gezien de bouw van de Egyptische zaal geschiedde in de periode tussen 1867
en 1877, vermoedelijk zelfs in 1874, en de Schoutheete het pand reeds verlaten had in
1887-88 kan het overlijden van zijn vrouw op 3/5/1887 vermoedelijk de reden zijn geweest
van zijn vertrek naar Parijs. Het blijft niet uitgesloten dat hij in geldmoeilijkheden zou
zijn geraakt ! Tenslotte verkochten de drie dochters het aan de Zusters van Liefde voor
het luttele bedrag van 110.000 bfr. Aangezien De Schoutheete zelf een verwoed
oudheidkundige was en ons enkele werken heeft nagelaten kan het niet uitgesloten zijn dat
hij deze zaal als ‘eetzaal’ gebruikte. Dit werd onlangs bevestigd door een
nabestaande van hem die ambassadeur is van Japan. Doch lijkt het mij onaannemelijk dat
vooral de ligging van deze Tempel en haar rituele indeling zouden gekonstrueerd zijn voor
de butler, de diensters en de keukenpieten.
Een ander hoogst merkwaardig feit is dat De Schoutheete huwde met de
Engelse Ellena Webb. De occulte geschiedenis leert ons dat er tussen Groot-Brittanni�,
Belgi� en Frankrijk in vorige eeuw een nauwe band bestond op esoterisch vlak. Dit feit
wordt o.a. bevestigd door een grafmonument nabij de grafkelder van Goblet d’Alviella,
rechts van de ingang, naast de eerste twee sfinx die een gevleugelde zonneschijf draagt op
een marmeren obelisk. De begravene is een Brit !
Andere feiten die onlangs aan het licht kwamen doen vermoeden dat De
Schoutheete lid werd van een Rozekruiserskapittel te Parijs na zijn vertrek uit
Sint-Niklaas. De bindingen die er nu nog overblijven zijn misschien dan nog wel te vinden
binnen de ‘Golden Dawn’, de ‘S.R.I.A.’ en de ‘Memphis-Misra�m’
Loges. Hierbij in acht genomen dat er ook in Londen een gelijkaardige Tempel is gevonden
doet ons weer andere sporen onderzoeken.
----------------------------------------------------------------------
Het resultaat van bovenstaande tekst dateert van 1981.
Ondertussen werden andere gelijkaardige complexen gevonden. De
voorzitter van de ‘Koninklijke Oudheidkundige Kring van het land van Waas’
berichtte me op 24/10/1998 dat er in de Kasteeldreef te Temse eveneens een Egyptische zaal
werd aangetroffen. Een ander complex vinden we in de ‘salle de compagnie’ in het
kasteel van Bazel te Kruibeke welke in 1906 ingericht werd door graaf Vilain. Ook deze
zaal bevat veel Egyptische elementen.
Tot nog toe werd geen enkel bewijs gevonden dat welk complex dan ook
tot een broederschap zou hebben behoord.
