EHBO

Deze pagina is zeker niet bedoeld om het "zelf dokteren" bij ratten aan te moedigen, maar om wat steun te bieden in die situaties waarin een dierenarts even niet beschikbaar is. Op deze pagina wordt beschreven wat men zelf kan doen bij eventuele ongelukjes.

--------------------------------------------------------------------------------

1. E.H.B.O. kistje en geneesmiddelenkastje

Laten we eerst een E.H.B.O. kistje samenstellen met spulletjes die je het beste in huis kunt hebben:

-een pakje steriele gaasjes (5 x 5 cm en/of 10 x 10 cm)
-celstof tissues (bijv. Tempo zakdoekjes, maar een eenvoudige keukenrol is ook goed)
-een rolletje verband
-wattenstaafjes
-"zwaluwstaartjes" (soort pleistertjes om wondranden bij elkaar te houden)
-spuitjes zonder naald (1 ml, 2 ml, 5 ml)
-een grote spuit van 60 - 100 ml met daaraan een slangetje met een diameter van ca 3 - 5 mm
-kleine afsluitbare potjes voor het opvangen van urine
-flesjes met pipet voor het bereiden van medicijnen (suspensies)
-een schaartje
-een splinterpincet
-een nagelknipper
-warmhoudfolie* (bijv. van een reddingsdeken) of plastic nopjes folie
-doeken die dienst kunnen doen als bodembedekker (of onderleggers die vocht opvangen)
-een apart transportbakje of Duna bak met drinkflesje dat als "ziekenboeg" dienst kan doen

(*) er is een speciale folie met goud en zilverkleur, ook wel een "reddingsdeken" genoemd. Om een rat warm te houden moet de zilverkleur naar binnen toe, om een rat te beschermen tegen warmte moet de zilverkant naar buiten.

Geneesmiddelen / verzorgingsmiddelen die je het beste in huis kunt hebben:

-Bisolvon® Elixer voor kinderen of tabletjes
-Vitamine A oogdruppels
-Fysiologische zoutoplossing (NaCl 0,9%, bijv. Saline®)
-Biotex groen
-Een zilvernitraat of aluin stiftje
-Dettol in water (7,5% oplossing) voor ontsmetting van wondjes
-Waterstofperoxide 3%
-Fantomalt
-Whiskas Feline (bij de dierenarts verkrijgbaar)
-O.R.S. (bij apotheek verkrijgbaar)
-Roosvicee Ferro
-Biergistpoeder
-Norit® (actieve kool)
-Calendula zalf (Calendulan van VSM)
-Lidocaïne zalf/creme 3% (bij apoheek verkrijgbaar)
-Beaphar Anti Schurft spray (met ivermectine 0,02%)
-Exil / Defencare poeder met permethrin
-Chlorofom of ether (zie euthanasie)

Men zal niet alles in het bovenstaande lijstje direct in huis hoeven te halen. Sommige middelen zijn ook aan bederf onderhevig. Per onderdeel van dit infostuk worden de middelen besproken zodat u zelf kunt bekijken welke middelen wel of niet moeten worden aangeschaft.

Pijnstillers:

Hierbij dient te worden opgemerkt dat je niet zomaar op eigen houtje pijnstillers moet geven. Probeer dit in overleg met een dienstdoende dierenarts te doen. Ik noem ze hier toch (met doseringen):

-acetylsalicylzuur (Aspirine®, Ascal®) 100 mg/kg LG om de 4 uur
-ibuprofen (Nurofen® of Brufen® suikervrije suspensie voor kinderen 20 mg/ml) 15 mg/kg LG om de 6-8 uur
-ibuprofen zalf (Advil® Fastfree)
-paracetamol 200 mg/kg LG om de 6 - 8 uur

Let op: acetylsalicylzuur en ibuprofen hebben een nadelige invloed op de bloedstolling en mogen niet worden gegeven bij ernstige bloedingen! Bij paracetamol dient men zich nauwkeurig aan de dosering te houden omdat bij overdosering ernstige (onherstelbare) schade aan de lever kan ontstaan.

Geef géén combinatiepreparaten zoals Saridon®, Chevarine® enz.

--------------------------------------------------------------------------------

2. Verwondingen en wondverzorging

De meeste verwondingen ontstaan door gevechten. Deze bijtwonden genezen over het algemeen vrij snel bij ratten en hoeven doorgaans niet te worden gehecht als ze niet al te groot zijn (< 2 cm). Bij een openliggende wond kan men het beste de huid rondom de wond desinfecteren met wat Dettol in water. De wond zelf kan men gewoon met lauw water schoonspoelen en daarna drogen. Het beste kan men de rat daarna isoleren en even op tissues of een doek houden totdat de wond dicht is. Gebruik geen losse bodembedekker in de "ziekenboeg", dit kan in de wond blijven plakken en zorgen voor een verontreiniging van de wond. Meestal bloeden deze wonden niet of nauwelijks en speciaal verbandmateriaal is dan ook niet nodig. Afgedekte wonden genezen minder snel dan wonden die "in de open lucht" kunnen genezen.

Wanneer een wond hevig bloedt, of er komen ingewanden naar buiten, druk dan stevig een steriel gaasje op de wond en verbind de rat met een verband. Ga er daarna zo snel mogelijk mee naar een dierenarts. Zonodig kan men de wondranden bij elkaar houden met zwaluwstaartjes.

Wonden die beginnen te infecteren (te herkennen aan het rood en "vurig" worden) kan men het beste behandelen door ze uit te spoelen met een mengsel van gelijke delen waterstofperoxide en water. De huid rondom de wond kan men desinfecteren met Dettol in water. Gebruik van Sterilon, Betadine en cloorhexedine is af te raden. Deze stoffen "prikken" nogal en jodium is niet zo gezond voor de rat wanneer hij het oplikt. Ontstoken wonden kan men het beste weken met een sopje van Biotex groen (voor de vuile was). Voor het behandelen van abcessen is aparte informatie op deze site aanwezig.

Pijnlijke wonden, bijvoorbeeld operatiewonden met te strakke hechtingen, kan men goed behandelen met lidocaïnezalf. Dit heeft een plaatselijk verdovend effect. Ratten die te strakke hechtingen in de operatiewond hebben, zijn geneigd om de hechtingen los te knagen. Wanneer het de rat lukt om een hechting los te knagen, zal hij vrij snel de andere hechtingen ook onder handen nemen. Wanneer dit gebeurt, overleg dan met de dierenarts. Plak zonodig zwaluwstaartjes op het gedeelte dat weer open is gegaan en ga met de rat terug naar de dierenarts. Om littekenvorming tegen te gaan en om de wond mild te desinfecteren kan men Calendulanzalf op de wond doen.

De meest gestelde vraag is de behandeling van een bloedend teentje. Verwondingen aan de nagels en de teentjes kunnen hevig bloeden. Men kan proberen het bloeden wat te stelpen met een zilvernitraat stiftje. Daarna kan men een celstof doekje om het beschadigde teentje wikkelen. Wanneer het bloeden niet te stelpen is, wikkel dan een flinke laag celstof om het teentje en ga naar een dierenarts die de bloeding kan stoppen met wat lidocaïne + adrenaline (Xylocaine 1 : 100.000).

Ook verwondingen aan de ogen komen vaak voor. Een beruchte infectieziekte is het sialodacryoadenitis virus (SDAV) dat door zwelling van de traanklieren en de Harderse klier de oogbol naar buiten kan drukken. Wanneer een rat het oog niet meer kan sluiten dan moet men het oog vochtig houden en uitdroging zien te voorkomen. Hiervoor kan men Vitamine A oogzalf gebruiken. Het oog kan erg gaan jeuken en door het krabben en wrijven in het oog kunnen kleine wondjes ontstaan. Deze kunnen geïnfecteerd raken. In dat geval moet men een oogzalf met een antibioticum gebruiken (bijv. Terramycin oogzalf of Chlooramfenicol oogzalf). Beschadigingen van het hoornvlies kan men eveneens met deze zalven behandelen.

Bloedverlies en vochttekort:

Wanneer de rat veel bloed heeft verloren, is dit duidelijk te zien. De rat heeft dan bleke oortjes en pootjes en is vaak lusteloos. Er is dan sprake van bloedarmoede (anemie) of bloedtekort (hypovolemie). Bij bloedarmoede kan men de rat Roosvicee Ferro en biergistpoeder geven. Beide middelen bevatten ijzer en biergistpoeder bevat ook vitamine B-complex.

Let op: ijzerpreparaten mogen niet worden gecombineerd met sommige soorten antibiotica (o.a. tetracyclinen en fluoroquinolonen) Wanneer een rat een antibioticum uit deze groepen (bijv. Vibra Vet, Doxoral, Baytril of Marbocyl) krijgt voorgeschreven, overleg dan eerst met de dierenarts. Men kan de Roosvicee en biergist 2 uur voor of 2 uur na het toedienen van een antibioticum geven. Bij ernstig bloedverlies of vochttekort mogen géén NSAID's (soort pijnstillers) worden gegeven!

Bij een vochttekort is het zaak om de rat weer van vocht te voorzien. Een vochttekort kan men constateren door even het nekvel van de rat op te tillen. Wanneer dit niet direct terugzakt, is er sprake van vochttekort. Meestal spuit een dierenarts onderhuids een electrolytenopplossing in. Men kan dit zelf doen als men handig is in het onderhuids spuiten bij ratten. Het beste kan men het vocht onder het nekvel inspuiten. 5 ml om de 6-8 uur uur is meestal voldoende.

Een rat die niet goed bij bewustzijn is, mag men niet geforceerd eten en/of drinken geven! De kans op verslikking is dan erg groot.

--------------------------------------------------------------------------------

3. Kneuzingen, verstuikingen en breuken

Ratten zijn erg speels, zeker in een kooi met klimattributen. Het kan dan wel eens voorkomen dat een ratje gewond kan raken aan een pootje, het pootje kan vertuiken, kneuzen of zelfs kan breken. Het is dan in ieder geval verstandig om de rat apart te zetten in een "ziekenboeg" waar het diertje even niet meer kan klimmen en rondhollen. Rust en het pootje even niet meer belasten is belangrijk. Wanneer het pootje een afwijkende stand heeft, kan er sprake zijn van een botbreuk. De dierenarts is dan de aangewezen persoon om de rat te behandelen, hoewel er door de meeste dierenartsen niet veel aan zal worden gedaan. Een orthopedisch vaardige chirurg zou misschien nog proberen om het pootje te zetten.

Bij verstuikingen en kneuzingen kan het pootje pijnlijk opzwellen. Door af en toe een koud compres om het zere pootje te doen kan men de pijn al wat verzachten. 's Ochtends en 's avonds kan men zonodig ibuprofenzalf (Advil® Fastfree) op het pootje smeren. Deze zalf werkt pijnstillend en ontstekingremmend. Het geeft niet wanneer de rat iets van de zalf oplikt, maar men moet de zalf wel goed inmasseren. Zonodig kan de rat oraal ook een pijnstiller krijgen, maar meestal zijn ratten na een verstuiking of kneuzing vrij vlot weer op de been...

--------------------------------------------------------------------------------

4. Luchtwegproblemen, benauwdheid en verstikking

Ook hierover worden veel vragen gesteld. Niezen is op zich geen urgente aandoening en wordt hier dan verder ook niet behandeld. Op deze site is uitgebreide informatie te vinden over het behandelen van luchtwegaandoeningen. Niettemin kan het voorkomen dat men even niet zo gauw weet wat te doen wanneer een rat plotseling 's avonds begint te reutelen.

Luchtwegaandoeningen gaan vaak gepaard met overmatige slijmvorming. Dit is niet ongewoon, het is een natuurlijk mechanisme van de luchtwegen om bacteriën en andere ongerechtigheden naar buiten te werken. Soms kan het slijm wat taai zijn. Men kan de rat dan een handje helpen door een slijmverdunnend middel te geven zoals Bisolvon 1 mg/kg lichaamsgewicht 2 - 3 x daags. Het slijm wordt dan minder taai waardoor het gemakkelijker naar buiten kan worden gewerkt. De eerste dagen lijkt het of het reutelen erger wordt, ook dit is normaal. Het slijm wordt immers beter naar buiten gewerkt. Tijmthee werkt ook slijmverdunnend.

Soms kan een rat het ernstig benauwd krijgen. Meestal is er dan sprake van een ernstige luchtweginfectie in de diepere luchtwegen. Om dit "voor te zijn" kan men aan de behandelende dierenarts een luchtwegverruimend middel zoals clenbuterol (Ventipulmin siroop voor paarden) of salbutamol (Ventolin) te vragen. Als noodoplossing kan men Ventolin aerosol (het bekende "pufje") toepassen. Men heeft hiervoor een plastic frisdrankfles nodig waar de bodem van is verwijderd. De rat wordt in de fles gestopt en men spuit 1 - 2 pufjes Ventolin in de fles via de opening van de dop. Ook dit is weer iets wat men alleen in uiterste noodgevallen mag doen wanneer er geen dierenarts beschikbaar is. Bij ernstige luchtwegproblemen bij de rat dient de eigenaar voorbereid te zijn op benauwdheidsaanvallen bij de rat, want luchtwegverruimers zijn geen middelen die vrij verkrijgbaar zijn. Breng de rat na het toedienen van de luchtwegverruimer in een zuurstofrijke, frisse omgeving. Gebruik geen etherische stoffen zoals menthol, perpermuntolie of eucalyptusolie. Deze stoffen kunnen in een te hoge dosering juist het tegenovergestelde effect veroorzaken.

Verstikking wordt veroorzaakt door obstructie van de luchtwegen. Dit kan wat voedsel zijn, een slijmprop, enz. Geef een rat daarom ook NOOIT smeuig broodbeleg zoals pindakaas. Een rat kan hierin stikken. Bij verstikking moet men snel handelen. Controleer eerst of het dier nog zuurstof krijgt. Dit kan men zien aan de pootjes en aan de oren: wanneer de rat geen zuurstof meer binnen krijgt, worden de pootjes en de oortjes blauw (cyanotisch). Handel als volgt:

De "zwaaimethode":

Deze methode wordt ook door dierenartsen gebruikt bij pasgeboren dieren om het slijm en vruchtwater uit de luchtwegen te verwijderen:

Neem de rat met het kopje van je af stevig tussen beide handen en strek de armen uit naar voren
Zwaai de armen met de rat in de handen krachtig naar beneden (alsof men een handdoek uitslaat) tot tussen de benen
Herhaal dit zonodig tot maximaal 3 keer

De "Heimlich greep" bij ratten:

Hou de rat met het kopje naar beneden met beide handen omklemd met de buikzijde naar je toe
Plaats de duimen op het onderste gedeelte van de ribbenkast
Druk kort en stevig (maar niet te hard!) de borstkas in
Herhaal dit zonodig als de rat nog steeds geen lucht krijgt
Als er veel slijm in het bekje van de rat zit, kan men dit afzuigen door een slangetje in het bekje te plaatsen en met een grote spuit (zie E.H.B.O. kistje) het slijm op te zuigen. Werkt dit alles niet, dan kan men nog als laatste noodgreep de mond over het neusje en het bekje te plaatsen en kort de luchtwegen en het bekje schoon zuigen. Erg smakelijk is dit niet, maar het kan levensreddend zijn. Een rat kan men overigens ook op die manier kunstmatig beademen.

Bij verstikking door een vastzittend snoepje is het niet verstandig om het bekje te spoelen met water! Er bestaat een kans dat een deel van het water in de luchtwegen terecht kan komen, met alle nare gevolgen van dien (bijv. longontsteking)

--------------------------------------------------------------------------------

5. Diarree, vergiftiging, vermagering, uitdroging, overvehitting of afkoeling

Oververhitting en afkoeling:

Tijdens warme dagen willen sommige rattenliefhebbers nog wel eens hun rat mee naar buiten nemen. Daar kleven nadelen en gevaren aan die nader worden uitgelegd in het infostukje "Tijdens warme dagen...". Wanneer een ratje bevangen raakt door de warmte, breng het diertje dan direct naar een koelere omgeving en volg de instructies op die in het genoemde infostuk staan. Men kan de rat eventueel in een speciale folie (zie E.H.B.O. kistje) wikkelen. Ditzelfde geldt ook voor een te sterk afgekoelde rat. Een afgekoelde rat kan men ook in deze speciale folie wikkelen en naar een warme omgeving brengen. Desnoods kan men de rat op de eigen huid opwarmen. Mensen hebben ongeveer dezelfde lichaamstemperatuur als ratten.

Vergiftiging:

Ratten zijn nieuwsgierige dieren en gaan bij het vrij loslopen op onderzoek uit. Zorg er daarom voor dat er geen giftige planten in de kamer staan en werk electriciteitssnoeren weg. Zorg er ook voor dat de rat nergens bekneld kan komen te zitten. Laat ook geen medicijnen slingeren, ook al zijn deze verpakt in strips. Wanneer de rat iets giftigs heeft gegeten, kan men de rat Norit® geven. Norit absorbeert de giftige stof in de maag. Ratten kunnen niet braken, en het heeft dus geen zin om een braakreflex op te wekken. Uiteraard dient men ook zo snel mogelijk contact op te nemen met een dierenarts.

Diarree en uitdroging:

Diarree komt wel eens voor bij ratten. Soms wordt het veroorzaakt door een verandering van het voer of door het voeren van vochtrijke groenten zoals spinazie en andijvie. Meestal gaat het vanzelf weer over. Wanneer de diarree blijft aanhouden, moet men met een rat naar een dierenarts. Ratten verliezen snel vocht bij diarree en men moet daarom er voor zorgen dat de rat voldoende vocht krijgt. Zonodig kan men electrolyten (O.R.S.) aan het vocht toevoegen. Door even het nekvel van de rat op te tillen kan men zien of de rat last heeft van uitdrogingsverschijnselen. Bijft het nekvel staan of valt het heel langzaam terug, dan is er sprake van een vochttekort. Men kan de rat dan oraal wat water geven, of beter nog, een fysiologische zoutoplossing (NaCl 0,9%) met 50 gram glucose (druivensuiker) per liter water. Men kan uiteraard ook O.R.S. geven. Iemand die handig is in het injecteren kan een steriele electrolytenoplossing onderhuids onder het nekvel inspuiten (max. 5 ml per keer). Geef een rat geen diarree-remmende middelen zonder overleg met een dierenarts.

Bij sommige ratten kan een aangeboren afwijking van de darmen de oorzaak zijn van een dunne ontlasting of diarree.

Diaree kan ook ontstaan bij het geven van een antibioticumkuur. Men kan dan na de kuur biogarde met wat biergistpoeder geven, of Protexin® dat de darmflora weer herstelt. Bij ernstige diarree tijdens de kuur dient men een dierenarts te raadplegen.

Vermagering:

In principe is dit geen urgente aandoening die in een stuk over E.H.B.O. bij ratten thuishoort. Toch zijn er ook veel vragen over dit onderwerp. Wanneer een rat niet meer wil eten kan dit bepaalde oorzaken hebben. Ik noem de voornaamste oorzaken:

-afwijkingen aan het gebit (doorgegroeide tanden)
-ontstekingen in het bekje
-pijn
-benauwdheid (door een luchtwegaandoening)
-aandoening van het maag-darmkanaal
-ziekte
-ondervoeding

De behandeling bestaat allereerst uit het wegnemen van de oorzaken: behandeling van de ziekte en het wegnemen van pijn.

Bij doorgegroeide tanden ("olifantstanden") of ontstekingen in het bekje dient men een dierenarts te raadplegen. Die kan zonodig de doorgegroeide snijtanden bijknippen. Bij ontstekingen in het bekje kan de dierenarts een antibioticum voorschrijven. Ontstekingen in het bekje zijn meestal waarneembaar door een vieze lucht uit het bekje van de rat. Het is wel zaak om de rat zo snel mogelijk te laten behandelen! Een infectie in het bekje kan nare gevolgen hebben wanneer het onbehandeld blijft. Bovendien is zo'n ontsteking vaak pijnlijk voor de rat.

Soms zitten er haarballen in de maag van een rat. Men kan de rat dan wat vloeibare paraffine geven. Werkt dit niet, dan moet de dierenarts operatief ingrijpen. Bij verstopping van de darmen (obstipatie) mag men niet op eigen houtje laxeermiddelen gaan toedienen. Wanneer de rat last heeft van verstopping, is het verstandig om naar een dierenarts te gaan. Een verstopping is meestal te herkennen aan een opgezwollen, harde buik.

Bij benauwdheid kan een rat moeilijk voedsel tot zich nemen. Probeert u maar eens iets te eten met een volledig verstopte neus... Ook hier is het dus zaak om de oorzaak weg te nemen door de rat een middel tegen benauwdheid te geven, zoals een luchtwegverruimer. Luchtwegverruimers zijn alleen via de dierenarts te verkrijgen. Zie verder de informatie onder punt 4.

Vermagering kan ook ontstaan bij een chronische nierstoornis (chronisch progressieve nefropathie) die nogal eens bij oudere ratten voorkomt. Hier kan een eigenaar zelf weinig aan doen en het is verstandig om samen met een dierenarts een goed dieet op te stellen voor de rat.

Een vermagerde rat kan men weer bijvoeren met Whiskas Feline en Fantomalt. Whiskas Feline bevat veel essentiële voedingsstoffen en vitaminen. Het is te verkrijgen bij een dierenarts. Fantomalt is een calorierijke dieetsuiker dat wordt gegeven aan te magere mensen. Ondervoeding zal niet zo snel voorkomen bij de tamme rat. Maar soms zijn er "liefhebbers" die hun rat in het wild los laten wanneer ze op vakantie gaan. Zo'n ratje heeft weinig kans om te overleven en zal snel ondervoed raken. Soms wordt zo'n gedumpt ratje gevonden en via de dierenambulance ergens geplaatst. Belangrijk is dat men een ondervoede rat niet in één keer teveel gaat bijvoeren. De voeding moet langzaam aan weer worden opgebouwd. Vocht is altijd belangrijk. Zie ook de tekst onder "Diarree en uitdroging". Een goede manier om een ondervoede rat weer vocht en voedsel te geven is het geven van een papje van Brinta met Whiskas Feline. Maak daarbij de Brinta aan met water i.p.v. melk.

--------------------------------------------------------------------------------

6. Huidaandoeningen en parasieten

Ook dit zijn geen urgente aandoeningen. De meeste info hierover is te vinden in het stuk "Uw rat heeft jeuk...". Men hoeft niet gelijk in paniek naar een dierenarts te hollen. Ectoparasieten komen vaak voor bij ratten en zijn eenvoudig te bestrijden met middelen zoals ivermectine (o.a. Beaphar Anti Schurft spray) en/of met permethrin (Exil poeder, Defencare poeder). Het wassen met shampoo's raden we af. Dit kan nogal wat stress veroorzaken bij de rat. De bovengenoemde middelen werken prima waardoor het wassen met shampoo niet echt noodzakelijk is. Wanneer de ectoparasieten hardnekkig aanwezig blijven, is het verstandig om een dierenarts te consulteren waarbij men dan alle ratten meeneemt. Kleine wondjes die ontstaan door het krabben kan men behandelen met Calendulan zalf, of in hele erge gevallen van jeuk en krabben met wat lidocaïnezalf. Maar men moet wel de oorzaak wegnemen: bestrijding van de ectoparasieten.

Soms kan er sprake zijn van een schimmelinfectie. Ook hierover is meer informatie te vinden in het infostuk "Uw rat heeft jeuk..."

--------------------------------------------------------------------------------

7. Hygiëne

Wanneer u wonden bij een rat behandelt, zorg er dan voor dat u schone handen hebt. U kunt uw handen gewoon wassen met water en zeep. Het desinfecteren van uw handen is niet echt nodig. Zonodig kunt u latex handschoenen dragen, met name wanneer u abcessen behandelt. Werk met schone spullen, dus reinig schaartjes, pincet en andere instrumenten goed door ze uit te koken en daarna goed af te drogen met een schone theedoek. Vervang de doek of de onderlegger in de "ziekenboeg" dagelijks en ververs ook dagelijks het drinkwater. Bij wondverzorging moet u de wond meerdere keren per dag behandelen