ในการศึกษาครั้งนี้ได้ศึกษาค้นคว้าวรรณกรรมที่เกี่ยวข้อง ดังนี้

2. การดำเนินงานกองทุนหมู่บ้านตามนโยบายรัฐบาล

3. งานวิจัยที่เกี่ยวข้อง

การบริหารโครงการซึ่งประกอบด้วยขั้นตอนที่สำคัญ คือ การวางแผน การปฏิบัติตามแผนและการประเมินผล ซึ่งได้รับความสนใจอย่างกว้างขวาง เพราะจะทำให้การปฏิบัติโครงการเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น ในการปฏิบัติโครงการทุกชนิด ไม่ว่าจะเป็นหน่วยงานราชการหรือเอกชน จะต้องมีการกำหนดเป้าหมาย หรือวัตถุประสงค์ไว้เพื่อเป็นการคาดหวังผลได้ที่พึงจะเกิดขึ้นได้ภายหลังการสิ้นสุดระยะเวลาปฏิบัติงานตามที่กำหนดไว้ จึงจำเป็นต้องหามาตรการที่จะทำให้การปฏิบัติโครงการนั้น บรรลุตามเป้าหมายอย่างมีประสิทธิภาพสูงสุด โดยอาศัยวิธีการที่มีระบบของการประเมินโครงการ

การประเมินโครงการมาจากคำประสม 2 คำ คือคำว่า การประเมินผลและโครงการ การประเมินผลมาจากคำในภาษาอังกฤษที่ว่า Evaluation ซึ่งหมายถึง กระบวนการรวบรวมและวิเคราะห์ข้อมูลเพื่อการตัดสินใจดำเนินการสิ่งใดสิ่งหนึ่ง

ความหมายของ “การประเมินโครงการ” ได้มีผู้ให้ความหมายและคำจำกัดความต่างๆ ดังนี้

สมหวัง (2524) ได้ให้ความหมายไว้ว่าเป็นมาตรการที่จะศึกษาความเป็นมา ความแปรผันระหว่างทิศทางและเป้าหมายที่กำหนดไว้กับทิศทางและสถานภาพผลของการปฏิบัติจริงมีความแตกต่างกันมากน้อยเพียงใด เพื่อหาวิธีการที่จะควบคุมปรับปรุงแก้ไข ให้ความคาดหวังกับการปฏิบัติจริงนั้นเป็นไปในทิศทางเดียวกันให้จงได้

Tyler (1942) ได้ให้ความหมายไว้ว่าเป็นกระบวนการเปรียบเทียบข้อมูลที่ได้จากพฤติกรรมการกระทำ กับข้อมูลที่กำหนดไว้เป็นวัตถุประสงค์

Stufflebeam (1985) กล่าวถึงความหมายของการประเมินว่า เป็นกระบวนการวิเคราะห์ รวบรวมและการอำนวยข้อมูลที่เป็นประโยชน์ต่อการตัดสินใจเกี่ยวกับทางเลือกต่างๆ

Chusman (1987 อ้างใน สมหวัง. 2535) กล่าวว่าการประเมินเป็นการเปรียบเทียบผลการปฏิบัติงานจริง (Actual Results) กับผลที่คาดว่าจะได้รับ (Expected Results) ซึ่งเป็นการวัดความสำเร็จ จากการดำเนินงานโดยพิจารณาจุดมุ่งหมายและเป็นการศึกษาพิจารณาเกี่ยวกับผลลัพธ์ ซึ่งเกิดจากกิจกรรมบางประเภทที่มุ่งให้บรรลุวัตถุประสงค์ตามต้องการ

จากความหมายดังกล่าวแล้ว อาจสรุปได้ว่า การประเมินโครงการ หมายถึง กระบวนการในการเก็บรวบรวมข้อมูล และวิเคราะห์ข้อมูลของการดำเนินตามโครงการและพิจารณาจุดเด่นจุดด้อยของโครงการอย่างมีระบบ เพื่อตัดสินใจว่าจะปรับปรุงโครงการ ดำเนินการต่อหรือยกเลิกโครงการนั้นเสีย

1. การประเมินจะช่วยให้การกำหนดวัตถุประสงค์และมาตรฐานของการดำเนินงานมีความชัดเจนขึ้น กล่าวคือ ก่อนที่โครงการจะได้รับการสนับสนุนให้นำเข้าไปใช้ ย่อมจะได้รับการตรวจสอบอย่างละเอียดจากผู้บริหารและผู้ประเมิน ส่วนใดที่ไม่ชัดเจน เช่น วัตถุประสงค์หรือมาตรฐานในการดำเนินงาน หากขาดความแน่นอนหรือเด่นชัดจะต้องได้รับการปรับปรุงแก้ไขให้มีความถูกต้องชัดเจนเสียก่อน ฉะนั้นจึงอาจกล่าวได้ว่า การประเมินโครงการมีส่วนช่วยให้โครงการชัดเจนและสามารถที่จะนำไปปฏิบัติได้อย่างได้ผลมากกว่าโครงการที่ไม่ได้ประเมินผล

2. การประเมินโครงการช่วยให้การใช้ทรัพยากรเป็นไปอย่างคุ้มค่า

หรือเกิดประโยชน์เต็มที่ ทั้งนี้เพราะการประเมินโครงการ จะต้องวิเคราะห์ทุกส่วนของโครงการ ข้อมูลใดหรือปัจจัยที่มีปัญหาจะได้รับการปรับปรุงแก้ไข เพื่อให้สามารถปฏิบัติงาน หรือใช้ในการปฏิบัติงานอย่างเหมาะสมและคุ้มค่า ทรัพยากรทุกชนิดจะได้รับการจัดสรรให้อยู่ในจำนวนหรือปริมาณที่เหมาะสม เพียงพอแก่การดำเนินงาน ทรัพยากรที่มีมากเกินไปจะได้รับการตัดทอน และทรัพยากรที่ขาดจะได้รับการจัดหาเพิ่มเติม ฉะนั้นการประเมินโครงการจึงมีส่วนให้การใช้ทรัพยากรของโครงการเป็นไปอย่างคุ้มค่าและมีประสิทธิภาพ

3. การประเมินโครงการช่วยให้แผนงานบรรลุวัตถุประสงค์ ดังที่กล่าวแล้วว่าโครงการเป็นส่วนหนึ่งของแผน ดังนั้นเมื่อโครงการได้รับการตรวจสอบ วิเคราะห์ ปรับปรุงแก้ไขให้ดำเนินการไปด้วยดีและบรรลุวัตถุประสงค์ที่กำหนดไว้ หากโครงการใดโครงการหนึ่งมีปัญหาในการนำไปปฏิบัติย่อมกระทบกระเทือนต่อแผนงานทั้งหมดโดยส่วนรวม ฉะนั้นจึงอาจกล่าวได้ว่าหากการประเมินโครงการมีส่วนช่วยให้โครงการดำเนินไปอย่างมีประสิทธิภาพ ย่อมหมายถึงการประเมินโครงการมีส่วนช่วยให้แผนงานบรรลุวัตถุประสงค์ และดำเนินงานไปด้วยดีเช่นเดียวกัน

4. การประเมินโครงการมีส่วนช่วยในการแก้ปัญหาอันเกิดจากผลกระทบ (Impact) ของโครงการและทำให้โครงการเกิดข้อเสียหายลดน้อยลง

5. การประเมินโครงการมีส่วนช่วยอย่างสำคัญ ในการควบคุมคุณภาพผลงานดังที่ได้กล่าวมาแล้ว การประเมินโครงการเป็นการตรวจสอบควบคุมชนิดหนึ่ง ดำเนินการอย่างเป็นระบบและเป็นวิทยาศาสตร์อย่างมาก ทุกส่วนของโครงการและปัจจัยทุกชนิดที่ใช้ในการดำเนินการจะได้รับการวิเคราะห์อย่างละเอียด กล่าวคือ ผลนำเข้า (Input) กระบวนการ (Process) และผลงาน (Output) จะได้รับการตรวจสอบประเมินทุกขั้นตอนส่วนใดที่ไม่เป็นปัญหา หรือไม่คุณภาพจะได้รับการพิจารณาย้อนกลับ (Feedback) เพื่อให้มีการดำเนินงานใหม่จนกว่าจะเป็นมาตรฐานหรือบรรลุเป้าหมายที่วางไว้ ดังนั้นจึงถือว่าการประเมินผลเป็นการควบคุมคุณภาพของโครงการ

6. การประเมินโครงการ มีส่วนสร้างขวัญและกำลังใจของผู้ปฏิบัติงาน

ตามโครงการ เพราะการประเมินโครงการไม่ใช้การควบคุมบังคับบัญชา หรือสั่งการ แต่เป็นการศึกษาวิเคราะห์เพื่อการปรับปรุงแก้ไขและเสนอแนะวิธีใหม่ๆ เพื่อนำไปใช้ในการปฏิบัติโครงการอันย่อมจะนำมาซึ่งโครงการที่ดี เป็นที่ยอมรับของผู้ที่เกี่ยวข้องทั้งปวง ซึ่งลักษณะนี้ย่อมทำให้ผู้ปฏิบัติมีกำลังใจมีความพึงพอใจและมีความตั้งใจกระตือรือร้นที่จะปฏิบัติงานต่อไปและมากขึ้น ฉะนั้นจึงกล่าวได้ว่า การประเมินโครงการมีส่วนสำคัญในการสร้างขวัญและกำลังใจ และความพึงพอใจในการปฏิบัติงาน

7. การประเมินโครงการช่วยในการตัดสินใจในการบริหารโครงการ กล่าวคือ การประเมินโครงการจะทำให้ผู้บริหารได้ทราบถึงอุปสรรค ข้อดี ข้อเสีย ความเป็นไปได้และแนวทางในการปรับปรุงแก้ไขการดำเนินโครงการ โดยข้อมูลดังกล่าวแล้วช่วยทำให้ผู้บริหารตัดสินใจว่าจะดำเนินโครงการนั้นต่อไป หรือจะยุติโครงการนั้นเสีย นอกจากนั้นผลของการประเมินโครงการอาจเป็นข้อมูลอย่างสำคัญ ในการวางแผนหรือการกำหนดนโยบายของผู้บริหารและฝ่ายการเมือง

โดยความหมายและการประเมินโครงการ มีความสำคัญดังกล่าวอาจวิเคราะห์ได้ว่าการประเมินโครงการเป็นงานที่มีความละเอียดละออมากกว่าการวางแผน กล่าวคือ ในขณะที่การวางแผนเป็นการคาดคะเนไว้ แต่การประเมินโครงการเป็นการเสาะแสวงหาข้อเท็จจริง จะต้องแสวงหาทั้งที่มองเห็น จับต้องได้ และสิ่งที่มองไม่เห็นและจับต้องไม่ได้ ฉะนั้นการประเมินโครงการ จึงมีความยากลำบาอยู่ในตัว ที่ผู้ประเมินจะต้องพยายามเสาะแสวงหาข้อเท็จจริงเหล่านั้นให้ได้ ข้อมูลที่เป็นจริงมากที่สุด ทั้งนี้เพื่อจะได้นำไปตัดสินใจบริหารโครงการให้บรรลุเป้าหมายที่วางไว้ และบรรลุวัตถุประสงค์ที่ต้องการ การประเมินโครงการจะต้องกระทำกันอย่างกว้างขวางและต่อเนื่องจึงจะทำให้โครงการที่กำหนดไว้ บรรลุถึงเป้าหมายและตัดสินใจดำเนินงานที่มีความถูกต้องสมดังคำกล่าวที่ว่า การประเมินโครงการ เป็นการวิเคราะห์การดำเนินงานอย่างมีระบบที่ไม่เพียงแต่นำข้อมูลที่วิเคราะห์แล้วนั้น ไปใช้ตัดสินใจหลังจากโครงการนั้นสิ้นสุดลง แต่ยังสามารถนำไปใช้ตัดสินใจในส่วนที่เกี่ยวข้องกับการวางแผนโครงการตลอดไปด้วย

1. การประเมินผลแบบ System Approach คือ การประเมินผลทั้งระบบของโครงการ เกณฑ์พิจารณาที่เชื่อว่าจะสามารถครอบคลุมโครงการได้ทุกแง่ทุกมุมและสนับสนุนการประเมินผลระบบ System Approach Model ให้พิจารณาจากปัจจัยต่างๆ 5 ประการ คือ

1. ประสิทธิภาพ (Efficiency) คือการวัดประสิทธิภาพ และสมรรถภาพในการทำงาน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงระหว่างดำเนินงาน และเมื่อโครงการเสร็จสิ้นแล้ว

2. คุณภาพ (Quality) คือ การประเมินเกี่ยวกับคุณภาพของการปฏิบัติงานและผลที่ได้รับจากโครงการว่าตรงตามมาตรฐานที่ต้องการหรือไม่

3. ค่าทางเศรษฐกิจและการเงิน (Economic and Financial Assessment) คือ การพิจารณาว่า โครงการไหนจะให้ผลคุ้มกับการลงทุน โดยพิจารณาผลที่ได้รับมาเปรียบเทียบกับทุนที่ได้ลงไป ซึ่งการประเมินในแง่นี้จะเป็นการควบคุมค่าใช้จ่ายในระหว่างดำเนินการ

4. การบรรลุจุดหมาย (Goal Attainment) คือ การพิจารณาถึงผลของโครงการว่าได้แก้ปัญหาที่ต้องการมากน้อยเพียงใด และเป็นไปตามนโยบายที่กำหนดไว้หรือไม่

5. ความสำคัญ (Significant) คือ การพิจารณาถึงผลกระทบต่างๆ โดยทางตรง และทางอ้อมอันอาจเกิดขึ้นในขณะดำเนินการ และเมื่อโครงการเสร็จสิ้นไปแล้ว ผลกระทบเหล่านี้อาจเป็นสิ่งที่ไม่เคยคาดคิดมาก่อนก็ได้

2. การประเมินผลแบบ Goal Attainment Model คือ การประเมินผลโครงการพิจารณาเฉพาะวัตถุประสงค์ของโครงการ ว่าได้บรรลุเป้าหมายที่ต้องการหรือไม่ การประเมินผลแบบนี้จึงเป็นเพียงการวัดผลสำเร็จของการดำเนินงานว่าสามารถส่งผลให้บรรลุถึงเป้าหมายที่ได้คาดการณ์ไว้เพียงใดหากไม่เป็นไปตามที่คาดหมายไว้ มีผลเนื่องมาจากสาเหตุใด มีปัญหาหรืออุปสรรคใดที่ทำให้การดำเนินงานไม่สามารถบรรลุถึงเป้าหมายนั้นได้

ขอบข่ายของการพิจารณาในการประเมินผลแบบ Goal Attainment Model นั้น สามารถพิจารณาจากปัจจัยต่างๆ 2 ประการ คือ

1. การประเมินผล โดยพิจารณาถึงผลที่เกิดขึ้นโดยตรง (First Approach Evaluation) อันเนื่องมาจากโครงการ โดยมีสมมติฐานแห่งความสัมพันธ์ (Linkage Hypothesis) ของปัจจัยที่ลงทุนไป (Input) กับผลที่ต้องการ (Output) ตัวอย่างเช่น โครงการสร้างระบบชลประทาน ซึ่งเมื่อโครงการแล้วเสร็จ ผลโดยตรงที่ปรากฏคือ พื้นที่เกษตรกรรมได้รับน้ำจากระบบชลประทานนั้น

2. การประเมินผลสืบเนื่องหรือผลกระทบต่อพฤติกรรมทางสังคมโดย

ทางอ้อม (Socio-Psychogical Evaluation) คือ พิจารณาให้ลึกซึ้งลงไปอีก นอกเหนือจากผลประโยชน์โดยตรงของโครงการ เช่น เมื่อระบบชลประทานเสร็จสมบูรณ์สามารถส่งน้ำไปเลี้ยงพื้นที่เพาะปลูกได้ตลอดทั้งปี ก็จะมีผลกระทบทางอ้อมทำให้เกษตรกรส่วนมากสามารถเพาะปลูกข้าวได้ผลผลิตสูงขึ้น อันเป็นผลให้เกษตรกรมีรายได้เพิ่มขึ้นก็ถือได้ว่าเป็นผลที่ได้รับทางอ้อมจากโครงการชลประทานนั้น เป็นต้น

2. การประเมินผลระหว่างดำเนินงาน (On-going Project Evaluation) คือ การประเมินผลระหว่างดำเนินการ ของโครงการในช่วงใดช่วงหนึ่ง ซึ่งฝ่ายบริหารเห็นว่าเหมาะสมที่จะทำการติดตามตรวจสอบการดำเนินงาน การประเมินผลในลักษณะเช่นนี้จะช่วยให้ทราบถึงความก้าวหน้าในการดำเนินงานว่ามีผลสำเร็จเพียงไร เมื่อเปรียบเทียบกับเป้าหมาย หากมีความล่าช้าจะมีสาเหตุมาจากอะไร สมควรที่จะได้รับการแก้ไขด้วยวิธีการใด เพื่อให้โครงการดังกล่าวลุล่วงไปตามวัตถุประสงค์และเป้าหมาย นอกจากนี้การประเมินผลระหว่างดำเนินงานยังเป็นเครื่องชี้ว่า แผนงานหรือโครงการมีความสมบูรณ์ถูกต้องใกล้เคียงความจริงมากน้อยเพียงใด เมื่อได้ข้อมูลในเรื่องนี้ ผู้รับผิดชอบโครงการก็อาจปรับแผนงานหรือโครงการให้สมบูรณ์ยิ่งขึ้นได้ ดังนั้นการประเมินผลในลักษณะนี้จึงมีบทบาทสำคัญอย่างมากในระบบการบริหารโครงการในปัจจุบัน

3. การประเมินผลเมื่อผลเสร็จสิ้นโครงการ(Post Evaluation) คือ การประเมินผลเมื่อโครงการเสร็จสิ้นแล้ว เพื่อหาข้อสรุปว่ามีการดำเนินงานตามโครงการได้ผลประการใด คุ้มกับการลงทุนหรือไม่ โครงการมีประสิทธิภาพและประสิทธิผลอย่างไร และเป็นไปตามจุดมุ่งหมายที่ได้กำหนดไว้เบื้องต้นอย่างไร การประเมินในขั้นตอนนี้จะมีผลช่วยในการตัดสินใจ สำหรับโครงการใหม่ๆ ซึ่งมีลักษณะเหมือนหรือใกล้เคียงกับโครงการที่ได้ทำการประเมินผลนี้ตามเป้าหมายแล้ว ผลงาน (Output) ตามเป้าหมายดังกล่าวได้ก่อให้เกิดผลสำเร็จตามวัตถุประสงค์ที่กำหนดไว้หรือเปล่า การวัดผลการบรรลุเป้าหมาย (Target Achievement) นั้น อาจพิจารณาในประเด็นต่างๆ ดังนี้

1. ผลิตผล (Production) ที่เสร็จแล้วของโครงการ

2. กิจกรรม (Activity) ที่ผู้รับบริการใช้เนื่องจากโครงการนั้น

3. ภาระหนักเบาในการให้ประโยชน์ของโครงการ

4. ผลิตผลที่ได้เปรียบเทียบกับปัจจัยการผลิต

5. ประสิทธิผลของโครงการ

เพื่อประโยชน์ที่จะให้ได้ผลการประเมินที่สมเหตุสมผล และมองเห็นสภาพของโครงการได้อย่างชัดเจน อันจะเป็นประโยชน์ต่อการตัดสินใจว่า ควรทำโครงการนั้นต่อไปหรือไม่ ควรจะปรับปรุงวิธีการดำเนินงาน ตลอดจนทิศทางในการดำเนินงานอย่างไร จึงจะบรรลุตามเป้าหมาย หรือว่าควรจะต้องมีโครงการอื่นใดเพิ่มเติมขึ้นมาอีก เพื่อช่วยสนับสนุนหรือแก้ปัญหาอันเนื่องมาจากโครงการนั้น นักวิชาการทั้งหลายจึงพยายามคิดหาเกณฑ์ (Criteria) พิจารณาโครงการเพื่อให้มองเห็นภาพรวมขึ้น เกณฑ์ดังกล่าวพอสรุปได้ 8 ประการ ดังนี้

2. เกณฑ์พิจารณาด้านเศรษฐกิจ (Economic Justification) โดยอาจพิจารณาจากกิจกรรมทางด้านเศรษฐกิจในด้านต่างๆ เช่น การผลิตเพิ่มขึ้น การบริโภคมากขึ้น การแจกจ่ายทั่วถึงของรายได้และการตอบสนองความต้องการของประชาชนโดยส่วนรวม เป็นต้น

4. เกณฑ์พิจารณาด้านการเมือง (Political Criterion) คือ การพิจารณาผลกระทบทางด้านการเมืองที่มีต่อโครงการ และผลของโครงการที่มีต่อการเมือง อาจพิจารณาได้ 2 ประเด็น คือ

ก. External Political Environment ได้แก่

- ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ

- การรับและให้ความช่วยเหลือ

- การรักษาผลประโยชน์ระหว่างประเทศ

- ความมั่นคงของชาติ

ข. Internal Political Environment ได้แก่

- โครงการก่อให้เกิดประโยชน์ต่อกลุ่มผล

ประโยชน์ใดหรือไม่ หรือก่อให้เกิดการขัดแย้งระหว่างกลุ่มหรือไม่ เช่น ความขัดแย้งระหว่างชาวชนบทกับในเมือง หรือข้าราชการกับประชาชน เป็นต้น

- โครงการมีผลต่อประสิทธิภาพ ทางการปกครอง

หรือการบริหารของรัฐหรือไม่

5. เกณฑ์พิจารณาด้านการเงิน (Financial Analysis) เป็นการวิเคราะห์ดูว่า โครงการได้ใช้จ่ายเงินไปคุ้มค่ากับผลประโยชน์ที่ได้หรือไม่ ตลอดจนใช้จ่ายเงินและปัญหาด้านการเงินต่างๆ

การวิเคราะห์ด้านการเงินอาจพิจารณาวิเคราะห์ในประเด็นต่างๆ ดังนี้

- แหล่งเงิน คือดูว่าโครงการได้เงินมาจากแหล่งใด เพียงพอหรือไม่ ทั้งในระยะสั้นและระยะยาว

- Benefit/Cost Ratio เป็นการวิเคราะห์ดูผลประโยชน์ของโครงการเปรียบเทียบกับทุนที่ใช้จ่ายไป

- Cost Effectiveness เป็นการวิเคราะห์ถึงการใช้เงินให้ได้รับประโยชน์สูงสุด

- ปัญหาด้านการเงินอื่นๆ เช่น ปัญหาค่าของเงินเปลี่ยนแปลงไป ซึ่งมีผลทำให้ต้นทุนการผลิตสูง

6. เกณฑ์พิจารณาด้านเทคนิค (Technical Soundness) คือการพิจารณาประเมินดูเทคนิคการดำเนินการตามโครงการว่าถูกต้องหรือไม่ ผลของงานมีลักษณะตรงตามกำหนดไว้หรือไม่

7. เกณฑ์พิจารณาด้านการบริหาร (Managerial Capability) คือ การพิจารณาถึงกระบวนการบริหารงานว่า โครงการนั้นได้มีระบบการบริหารที่เกื้อกูลหรือเป็นอุปสรรคต่อความสำเร็จของโครงการนั้นมากน้อยเพียงใด การพิจารณาอาจจะยึดหลักและแนวทางในการบริหารโครงการมาพิจารณาก็ได้ นอกจากนี้ควรพิจารณาในด้านต่างๆ อีก เช่น

- การวางแผน

- การร่วมมือประสานงาน

การปฏิบัติงาน ฯลฯ

- การจัดหน่วยงาน หรือโครงการที่ต่อเนื่อง หรือ

สนับสนุนโครงการ เป็นต้น

8. เกณฑ์พิจารณาด้านสิ่งแวดล้อม (Environmental Study) เป็นการศึกษาดูว่าโครงการนั้นจะมีผลสภาพแวดล้อม หรือสิ่งแวดล้อมในชุมชนหรือในสังคมมากน้อยเพียงใด เช่น ภาวะอากาศเป็นพิษ ควันพิษ น้ำเน่า หรือเกิดสารพิษ เป็นต้น

แผนภูมิที่ 1 เกณฑ์พิจารณาในการประเมินโครงการ

นโยบายดังกล่าวจะประสบความสำเร็จได้ควรประกอบด้วยหลักสำคัญ 4 ประการ คือ

4. การติดตามและประเมินผล โดยมีตัวชี้วัดประสิทธิภาพของ

กองทุน ทั้งในด้านเศรษฐกิจ สังคม และการพึ่งพาตนเอง เพื่อความโปร่งใส มีประสิทธิภาพ

กองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมือง คือ กองทุนที่เกิดขึ้นตามนโยบายของรัฐบาลโดยรัฐบาลได้จัดสรรเงินอุหนุนให้แก่หมู่บ้านและชุมชนเมือง ตามนโยบายของรัฐบาล เพื่อทำหน้าที่เป็นแหล่งเงินทุนหมุนเวียนภายในหมู่บ้านและชุมชนเมือง โดยแบ่งออกเป็น 2 ระดับกองทุน คือ

ระดับชาติเพื่อจัดสรรให้แก่หมู่บ้านและชุมชนเมือง

2. กองทุนหมู่บ้านและกองทุนชุมชนเมือง คือ กองทุนหมุนเวียนในหมู่บ้านและชุมชนเมืองเมื่อเริ่มก่อตั้งจะได้รับเงินอุดหนุนจากกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมืองแห่งชาติ หมู่บ้านและชุมชนเมืองละประมาณ 1 ล้านบาท เพื่อให้ประชาชนในหมู่บ้านและชุมชนเมืองบริหารจัดการกันเอง

วัตถุประสงค์กองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมือง คือ

เพื่อพัฒนาอาชีพ สร้างงาน สร้างรายได้หรือเพิ่มรายได้ การลดรายจ่าย การบรรเทาเหตุฉุกเฉินและจำเป็นเร่งด่วน และสำหรับการนำไปสู่การสร้างกองทุนสวัสดิการที่ดีแก่ประชาชนในหมู่บ้านหรือชุมชน

ภูมิคุ้มกันทางเศรษฐกิจและสังคมของประเทศในอนาคต

5. เสริมสร้างศักยภาพและความเข้มแข็งทั้งทางด้านเศรษฐกิจ และสังคม

ของประชาชนในหมู่บ้านหรือชุมชนเมือง

2. ระเบียบคณะกรรมการกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมืองแห่งชาติว่าด้วยการจัดตั้งและบริหารกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมืองแห่งชาติ พ.ศ. 2544

(กทบช.) มีหน้าที่ในการกำหนดนโยบาย แผนการดำเนินงาน

3. คณะอนุกรรมการสนับสนุนการดำเนินงานกองทุนหมู่บ้าน

และชุมชนเมืองประกอบด้วยผู้แทนกระทรวงต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง สถาบันการศึกษา ภาคเอกชน องค์กรพัฒนาเอกชน และตัวแทนประชาชนเป็นองค์ประกอบ มีหน้าที่ในการปฏิรูประบบราชการ บูรณาการการทำงานร่วมกันเพื่อสนับสนุนการทำงานของคณะอนุกรรมการสนับสนุนและติดตามการดำเนินงานกองทุนหมู่บ้านระดับจังหวัด และคณะกรรมการกองทุนหมู่บ้านและคณะกรรมการชุมชนเมือง

แผนภูมิที่ 2 โครงสร้างกลไกในการบริหารกองทุน

(1) คณะอนุกรรมการสนับสนุนระดับจังหวัด มอบหมายให้ธนาคารสาขาทำหน้าที่แทนในการรับขึ้นทะเบียนกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมือง

(2) คณะกรรมการกองทุนหมู่บ้าน หรือคณะกรรมการกองทุนชุมชนเมือง ยื่นแบบคำขอขึ้นทะเบียน และประเมินความพร้อมกองทุนหมู่บ้าน และชุมชนเมือง

(3) ธนาคารสาขาที่ได้รับมอบหมายให้ทำหน้าที่แทน รับขึ้นทะเบียนกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมือง แล้วรวบรวมเป็นทะเบียนกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมือง ส่งให้ธนาคารสาขาจังหวัดเพื่อส่งต่อคณะอนุกรรมการสนับสนุนระดับจังหวัด และส่งให้ธนาคารสำนักงานใหญ่ เพื่อส่งต่อคณะกรรมการกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมืองแห่งชาติ

(4) คณะกรรมการ พิจารณาแล้วมีประกาศรับรองสถานภาพกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมืองที่ขึ้นทะเบียน พร้อมบัญชีกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมืองแนบท้ายประกาศ

(3) คณะอนุกรรมการสนับสนุนระดับอำเภอ แจ้งผลการประเมินโดยจำแนกประเภทตามแบบสรุปผลการประเมินความพร้อมจำแนกประเภทของกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมืองให้คณะอนุกรรมการสนับสนุนระดับจังหวัด เพื่อให้ความเห็นผลการประเมินความพร้อมของกองทุน พร้อมแจ้งสรุปผลการประเมินความพร้อมของกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมืองให้คณะกรรมการกองทุนหมู่บ้านและคณะกรรมการกองทุนชุมชนเมืองทราบ

(4) คณะอนุกรรมการสนับสนุนระดับจังหวัด แจ้งผลการประเมินความพร้อมกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมืองที่พิจารณาความเห็นผลการประเมินความพร้อมของกองทุนแล้ว แบบสรุปผลการประเมินความพร้อมจำแนกประเภทกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมืองแก่คณะกรรมการกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมืองแห่งชาติ

(5) คณะกรรมการพิจารณาเพื่อให้ความเห็นชอบ การอุดหนุนเงินกองทุนให้แก่กองทุนหมู่บ้านและกองทุนชุมชนเมือง ประกาศพร้อมแจ้งให้ธนาคารออมสิน สำนักงานใหญ่เพื่อโอนเงินและคณะอนุกรรมการสนับสนุนระดับจังหวัดทราบ

(6) คณะอนุกรรมการสนับสนุนระดับจังหวัด แจ้งผลอนุมัติแก่กองทุนหมู่บ้านและกองทุนชุมชนเมือง ติดต่อธนาคารเพื่อดำเนินการตามขั้นตอนการทำหลักฐานการรับเงินอุดหนุน

แผนภูมิที่ 3 กระบวนการเตรียมความพร้อมของกองทุนหมู่บ้าน

เริ่มดำเนินกิจกรรม

(2) การเตรียมความพร้อมตามองค์ประกอบอื่นๆ เช่น แนวคิดเกี่ยวกับการบริหารจัดการกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมืองกับการพัฒนาสินค้าและการตลาด ทั้งที่เป็นสินค้าประเภทผลิตผลและผลิตภัณฑ์ของหมู่บ้านชุมชน การสร้างงาน สร้างรายได้ และสวัสดิการสังคมของหมู่บ้าน และชุมชน รวมทั้งการขยายความร่วมมือในลักษณะเครือข่ายของการพัฒนากองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมือง

2.4.8 การติดตาม ตรวจสอบการดำเนินงานของกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมือง ที่ได้รับเงินอุดหนุนแล้ว เพื่อให้การดำเนินงานเป็นไปตามระเบียบคณะกรรมการ ว่าด้วยการจัดตั้งและบริหารกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมืองแห่งชาติ พ.ศ. 2544 โดยให้มีการติดตาม ตรวจสอบ และรายงานคณะกรรมการ โดยมีประเด็นในการติดตาม ตรวจสอบ ดังนี้

2.4.10 การประชาสัมพันธ์ ให้คณะอนุกรรมการสนับสนุนระดับจังหวัดและอำเภอดำเนินการโดยมีแนวทางการประชาสัมพันธ์ ดังนี้

(4) การประชาสัมพันธ์เพื่อการติดตามประเมินผลและผลสัมฤทธิ์ตามนโยบาย

2. ปัจจัยความมั่นคงทางการเมือง ได้แก่ การเปิดโอกาสให้ประชาชนแก้ไขปัญหาของเขาเอง

3. ปัจจัยทางด้านโครงสร้างประชากร ได้แก่ การกระจายรายได้ (เศรษฐกิจ และสังคม)

4. ปัจจัยด้านความเป็นเมือง ได้แก่ การขยายตัวเมือง

ตัวแปรต้น