DICTO: GABRIEL MORALES GARCIA (TATA LAVE)
ESCRIBIO: EL PROFESOR DE SEVINA
CUENTO: (CASTELLANO)
JUEGOS PURHEPECHA Sentado en la esquina de nuestro viejo troje que nos vió
nacer, mi padre iniciaba uno más de sus relatos, pensaba en su tierna infancia y que en
mi niñez de la mano me llevaba por su mundo tan feliz, aquel día de intenso sol en el
horizonte purhepecha que le caía en pleno rostro, se veía tan jovial y lleno de
fuerzas con su dulce voz poco a poco pise aquella fértil tierra ubicada en la meseta purhepecha:
Sevina con su eterno verdor por doquier y que entonces yacía como un girón impenetrable
a lo extranjerizante de la época actual, sin la energía eléctrica, sin teléfono,
tocadiscos, maquinitas, computadoras o nintendos y todo lo que la modernidad implica y
todo ello fue minimizando lo valioso que nos heredaron nuestros ancestros. LAS TRADICIONES
Y LEYENDAS abarcando nuestros añorados JUEGOS PURHEPECHA y le supliqué
con todo mi corazón me platicara de esos juegos ya idos y que ya casi no se practican,
pero que un día eran nuestra sana diversión y empezó su fascinante relato... I.- PELEA ENTRE AMIGOS -
Si alguien quería pelearse
o tener unas luchas, tu le podías decir, ¡no quieres medirte? Y se iniciaba la pelea
entre el polvo de la calle o entre los arotes de las milpas o de la tierra recién arada y
ambos se envolvían en una lucha a muerte y el que perdía se conformaba y nunca se
enojaba con su rival, a veces se usaban palos o a mano limpia, jamás una arma punzo
cortante. -
La lucha terminaba entre porras y
aplausos de los espectadores y con un apretón de manos entre los contendientes que era
una señal de amistad y de lealtad. -
¡Así era la PELEA ENTRE AMIGOS
de mi tierra!... II.- DARLE VUELTA AL PINO Cuando se hacían los días de campo o al término de la
comida en las cosechas, se buscaba el pino más alto y frondoso, alguién se subía a
amarrar el lazo y sus dos extremos quedarían colgando hasta llegar al piso. Dos personas se amarraban de la cintura y cuidadosamente
tomaban impulso y comenzaban a darle vueltas al pino. La sensación de volar por el vacio
era indescriptible, el paisaje azul y verde corría a gran velocidad todo se movía, los
pinos, los cerros, el cielo, la gente y entre risas y aplausos terminaba aquel juego y
seguía otra pareja. III.- EL COLUMPIO Otro de nuestros juegos favoritos era el columpio, se
buscaba un árbol grande y de una rama resistente se colocaba un lazo quedando dos
extremos colgando los que se amarraban haciendo un gran nudo y sobraba un pedazo como un
metro de longitud y que servía para impulsar al joven o a la señorita, niño o niña y
así pasaban las horas gozando el vaiven del ir y venir del columpio. Todo el paisaje se
movía y a veces parecía que chocabamos con el piso o con la gente que estaba descansando
después de la comida. La tarde caía y seguía la diversión del columpio que
iba y venía impulsado por un joven o señorita, el asiento era un rebozo o cobija... IV.- LA ARDILLA Y EL COYOTE Este juego era exclusivo de niños y jóvenes y se buscaba
en el bosque el más tupido follaje, buscabamos los pinos pequeños y los calabamos
doblándoles las puntas hasta que llegaran al suelo formando un arco, si resistían y no
se quebraban, se iniciaba el juego. LA ARDILLA se trepaba primero y luego subía EL COYOTE
comenzando así una de las más extrañas cacerías de árbol en árbol y el vaivén y el
crujir de las ramas, a veces uno de los dos se caía y su golpe era amortiguado por el
grosor del huinumo seco que estaba en el piso o de plano ambos se caían golpeándose la
cabeza, el estómago o la espalda pero muy felices disfrutando del juego purhepecha
LA ARDILLA Y EL COYOTE... V.- MOSQUEARLE A LAS CARRETAS Era costumbre que en el tiempo de las cosechas los
fleteros cargaban a sus carretas con sus yuntas hasta 10 costales de jarcía con el maíz
producto de su cosecha de las parceolas o terrenos ubicados en el plan, el tabaco, los
Arevalos, la nevería, la tranca, la comunidad, la virgen, etc. Por lo intransitable de los caminos, solo se usaban las
carretas y fleteros, los cosechadores vaciaban sus canastos llenos de maíz a sus costales
y ya luego bajaban hasta el pueblo por el atardecer. Y nosotros trepabamos por encima de los costales y
respirando el polvo que dejaban la carreta y la yunta de bueyes corriendo de bajada y solo
la voz del carretero o fletero se escuchaba para detener la yunta o picarle con una madera
larga y delgada llamada garrocha y seguir adelante. En aquella época no había carros ni coches y era una
sensación tan agradable MOSQUEARLE A LAS CARRETAS... VI.- LOS AGUACILES Por las tardes después de una larga jornada de trabajo,
los jóvenes hacían un juego en las esquinas de las calles, cuatro de ellos permanecían
encantados y otros cuatro iban a desencantarlos en donde ponían en práctica su habilidad
mental y física, el encantado estiraba sus manos y los los iban a liberar, esto se
repetía muchas veces entre gritos de la chiquillería de los liberados y de los
atrapados. La oscuridad nos sorprendía, no había luz eléctrica y a
veces sólo las voces de nuestros padres se escuchaban llamándonos para irnos a casa a
dormir después de disfrutar el inolvidable juego llamado LOS AGUACILES... VI.- LA TRAMPA DE LAS GUILOTAS O NITARHAKUAS Las nitarhakuas era otro pasatiempo favorito y su objetivo
era atrapar a las güilotas. De antemano los crines o cerdas de los caballos escogiéndose
los más grandes y se hacía el lazo principal apoyándonos sobre nuestras rodillas y con
nuestra saliva torciamos y torciamos el lazo de 15 o 20 metros de longitud. Con el mismo
sistema hacíamos otras lazadas más chicas que luego colocabamos el lazo principal y se
introducían a una cuarta de retiradas y al terminarlos se envolvían cuidadosamente y se
echaban en un morral. Era tiempo de secas y buscabamos los ojos de agua
distantes y a caballo o a pie cruzabamos los terrenos recién arados hasta llegar al lugar
señalado. Se ponían estacas de madera alrededor del agua o estanque
y desenvolvíamos LAS NITARHAKUAS y buscabamos la huella inconfundible de la güilota que
era su excremento. Frecuentemente ibamos a los ojos de agua de LA CALZADA
llegando a Arantepacua, EL CHEXU, TÏTSÏKI KERHIATIRU, EL IRHIEPU ITSARU, ETC.
Trabajabamos en conjunto colocando las trampas y tapando con huinumo el agua por sus
orillas que no iba a ser ocupada, al terminar de colocar las nitarhakuas, ya iba cayendo
la penumbra y teníamos que escondernos muy lejos de alli. Cubiertos bajo la sombre de los
árboles o entre las verdes jaras esperábamos el arribo de las primeras güilotas y unos
chasquidos y silbidos rasgaban el silencio de la entrada de la noche ya casi en la
penumbra. Bajaba la primera ave seguida de una parvada de ellas, el
inconfundible aleteo y silbar de las güilotas era el premio a nuestros esfuerzos. Llegaban a tomar el gua y algunas quedaban atrapadas en
las patas, en el pescuezo y las alas y otras partían su vuelo escapándose de nuestras
trampas. Entre el lodo y el agua las buscabámos a tientas, la
oscuridad no nos dejaba verlas y desenredándolas las colocabámos en nuestras cobijas y
regresabamos a nuestro pueblo con la mayoría de güilotas vivas listas para un exquisito
mole. Aún resuena en mis oídos aquel aleteo y silbar de ellas
cual saétas surcando el cielo ya en su ocaso de los imborrables atardeceres de mi tierra. ¡LAS GÜILOTAS AUN VUELAN Y LAS TRAMPAS O NITARHAKUAS NOS
ESPERAN!... VII.- LAS CANICAS En tiempo de las canicas, los niños se divertían y se
juntaban de 3 a 4 elementos a mitad de la calle o en las esquinas hacían un pequeño
cuadro y colocaban sus canicas y como a cinco metros se trazabas una raya en el suelo que
servía para determinar quien sería el primero en sacar las canicas del cuadro y a eso se
le llamaba PICARLE y los demás se colocaban en diferentes lugares y el primero o sea EL
MANO comenzaba a sacar las canicas o a MATAR al más cercano de los contrarios, algunos
niños eran buenos tiradores con excelente tino. Recuerdos de mi tierna infancia entre el
chocar de LAS CANICAS y la satisfacción del ganador y el desconsuelo del perdedor. Aún escucho las palabras, medir, poner, cuarta, mano,
chiras, picarle, kembis. Ya te maté, él es el bueno, ¡ASI ERA EL JUEGO DE LAS
CANICAS DE MI PUEBLO!... IX.- EL TROMPO Los trompos se mandaban hacer con un carpintero y se les
llamaban HECHIZOS y pocos eran los niños que los traían nuevos de Paracho. A los trompos hechizos se les perforaba casi en el centro
con una profundidad de 2 centimetros que servía para producir un extraño silbido cuando
giraba, el hilo era de pita de maguey o de hilaza. Se ponía una moneda dentro del cuadro o en un círculo a
veces era el mismo trompo, el perdedor recibía en castigo unos piquetes del trompo
ganador llamado KEKOS. Otras veces el juego se iniciaba desde una esquina y
terminaba de cuadra en cuadra, hubo niños muy hábiles en el trompo. ¡Recordar es vivir hijo mio, aún escucho el silbar de
nuestros trompos hechizos confundidos entre el grito de la chiquillería de la calle donde
tu naciste!... X.- LOS PAPALOTES En el tiempo de las secas se acostumbraban hacer
papalotes, los niños hacía papalotes chicos de un cuarto de tamaño con el arote de
maíz en forma cuadrada o exagonal y se usaba el papel de china que se pegaba con atole
como engrudo e hilo casero. Esto era para los niños y los volabamos en los ecuaros o
solares pertenecientes a nuestras casas e ibamos a jugar. Los papalotes de los jóvenes eran más grandes y
meticulosamente trabajaban con el tejamanil y hacían un armazón hasta un metro por lado
luego los cubrían de manta usando una variedad de colores para decorarlos llamado
SOLFERIN y en la parte superior por atrás iba una ZUMBA que era un arco de tejamanil con
una banda o cinta de manta muy bien amarrada y la cuerda era hecha de pita de maguey y que
se torcía en una pierna del joven y el hilo se envolvía en grandes bolas. Colocaban la pita en el armazón y en la parte posterior
unían los dos extremos al hilo y como a 5 metros le colocaban hilachos o las sobras de
las mantas, esa era la cola del papalote que servía para su equilibrio, la hoja iba
provista de hojas de rasurar que era su arma. A la mitad del plan era el lugar escogido por las tardes
en que había un fuerte viento e iba la chiquillería y los jóvenes a calar el papalote
iniciándose el vuelo y en cada subida y bajada se escuchaba la melancólica zumba ya que
el aire le daba un dulce sonido. El solferin con sus vivos colores hacían un hermoso
paisaje y allá a lo lejos aparecía otro gran papalote y entre vaiven y vaiven iban
acercándose peligrosamente y listas sus navajas afiladas para entrar en acción y de
repente en brusco movimiento en el vacio y la cola de un papalote con su mortífera arma
trozaba el hilo delgado de pita del contrario. Por doquier del aire llevó aquel objeto volador para
perderse en la inmensidad de la sierra. Por doquier aparecían estos papalotes chicos y grandes de
varios colores zumbando alegres y a veces lastimeramente retándose en el cielo y
describiendo cabreolas zigzagueantes por los hábiles movimientos de los jóvenes que
jalaban y soltaban sus hilos con suma rapidez. ¡AQUEL ESPECTACULO DEL VUELO DE NUESTROS PAPALOTES CON
SUS VIBRANTES ARCOS Y LISTOS PARA LA LUCHA, SUS COLAS Y SUS ZUMBAS VIVEN EN MI CORAZON!... XI.- LA MONTA DE ANIMALES Después de las cosechas los animales se daban vuelo a
comer los arotes y hojas secas del maíz, eran los instantes en que los muchachos lazaban
a un becerro a un torito bravo y con un lazo o reata le tiraban la lazada amarrándole los
cuernos y las patas y tumbando al animal para ponerle el petral y algún futuro jínete de
los jaripeos de mi tierra en su toril abarrotado de gente entre la música y las palmas
llenas de botellas y cartones de cerveza y animales bravos como EL CATRIN de don Dolores
Chávez H. Y solo una vez se le quedaron dos valientes jínetes uno montado en el pescuezo
y el otro en el lomo y eran Ignacio y Margarito. Entre patadas del animal y con los cuerpos adoloridos
seguía la chiquillería imitando a sus mayores entre AROTES Y EL POLVO Y TODO PARECIA UNA
VERDADERA MONTA DE ANIMALES... XII.- EL CASTILLO Después del atardecer pronto llegaba la oscuridad y en
tiempo de las cosechas en nuestros solares comenzabamos a juntar el arote de maíz ya seco
y hacíamos pequeños castillos y les prendiamos fuego en que se veían enormes fogatas y
que a veces terminaban en tragedías porque una chispa llegaba a las rastrojeras y las
quemaba o eran los tejados de tejamanil que protegían a nuestras casas. El gusto se transformaba en disguto, la elevación del
fuego con sus chispas y sus grueso humo producía intenso deleite... XIII.- PELEA DE GALLOS Cortabamos las varas mas hermosas de un jaral quitando las
verdes hojitas menos sus amarilletas puntas y le introducíamos una hoja de rasurar y el
juego era entre dos niños y retirados a cierta distancia uno del otro, nuestras manos
tomaban la varita y empezaba el peligroso juego de intercambiar golpes de vara contra vara
y a quien le trozaran la punta ese era el perdedor y así volaban las ramitas verdes y
amarillas de las jaras y decíamos que eran las plumas de gallo de nuestras inolvidables
PELEA DE GALLOS que eran parte de los juegos de nuestra infancia... VXI.- LAS LUCIERNAGAS Era el tiempo de los elotes y de las torrenciales lluvias,
del atole de anís, de los uchepos, de los hongos de la milpa conocidos como huitlacoches,
de asar y de coser elotes o de saborear una atapakua de quelites o de darle un rico sorbo
al atole de caña o de cortar las dulces pichekuas o de saborear la caña de maíz tierno
y los tomates silvestres del cerro. Llegaba el atardecer y nos producía cierto encanto y
esperabamos con ansiedad el ocaso. Llegaba la oscuridad y las milpas con sus hojas eran como
fantasmas que nos producían cierto miedo y al poco rato se veían miles de LUCIERNAGAS y
que al mirarlas, nos hipnotizaban con sus hermosas lucecitas que se prendían y se
apagaban y nosotros tras de ellas y a puños las guardabamos en nuestros morrales y esto
ocurría en las afueras del pueblo, comunmente llamada la orilla e impacientes las
dejabamos escapar por entre las milpas y alguna luz quedó sobre nuestros calzones,
camisas, nuestras manos y caras y así jugabamos a espantarnos con la luz de aquellas
fosforescentes LUCIERNAGAS DE SEVINA... XVI.- TAPAR LA CRECIENTE Nuestra meseta purhepecha siempre ha sido muy pobre
en agua por su altitud y muy grande era nuestra alegría al termino de un torrencial
aguacero lleno de truenos y rayos en donde vimos caer árboles a la mitad, reses muertas y
a veces a la misma gente por un rayo. Bajaba con ensordecedor ruido la creciente del río
trayendo consigo ramas, troncones, piñas, huinumo y hasta animales muertos. Cuando la creciente disminuía de fuerza y de volumen solo
dejaba en su orilla granizo y espuma. Llegaba el momento de arremangarnos los calzones y
descalzsos nos metíamos por el revolcado río y corriamos y nos mojabamos con esa agua
fría. Cuando ya era poca el agua se iniciaba el juego de TAPAR
LA CRECIENTE y hacíamos presas con lodo y luego destapabamos el agua acumulada. ¡Y CORRIA EL RIO COMO CORREN HOY MIS RECUERDOS PARA
PERDERSE EN LOS LLANOS DEL HUAXAN Y DEL QUINCEO... VXI.- EL JUEGO DE LAS CARRETITAS Con cuatro ruedas de madera hechas a mano y tres pequeños
tramos de pino seco y formados triangularmente eran enclavados cuidadosamente y sólo el
eje principal era más largo para ser jalado por el más fuerte y con las ruedas hechizas
es lo que necesitabamos para hacer volar nuestra imaginación de niños. El chofer iba montado y manejando la carretita pero a
veces el modelo más reciente era colocarte una caja de madera vacía que se usaba para
los jabones corrientes o de pan. Los niños más valientes ibamos a la loma que esta en el
pueblo llamado TERHUNTSIKURINI ya que había un declive natural y de alli bajaban
las carretitas en veloz carrera y dos niños trepados donde a veces fueron frecuentes e
inevitables las caidas sin importarnos que fueran mortales, no tenían frenos y los caidos
perdían el conocimiento. Esa fue nuestra pobreza llena de imaginación del niño purhepecha. ¡EL RECHINAR DE LAS RUEDAS HECHIZAS DEL JUEGO DE LAS
CARRETITAS AUN SE ESCUCHA EN EL TERHUNTSIKURINI... XVIII.- LAS ESCONDIDAS El grupo de niños y jóvenes participaban en este
sencillo juego en el cual también juntaban a las niñas y se llamaba las escondidas. Podía jugarse en cualquier hora del día y el chiste era
esconderse debajo de un troje, detrás de la cocina o entre las latas del patio o en las
cercas de piedra de nuestras propiedades, cuando llegaba la oscuridad aquello era más
emocionante, en dicho juego frecuentemente nos golpeabamos el cuerpo o la cabeza ya que no
se veían los objetos, todo era oscuridad, no había energía eléctrica ni luna llena. ¡RESUENA EN MIS OIDOS EL GRITERIO DE LOS CHIQUILLOS AL
SER DESCUBIERTOS EN LAS ESCONDIDAS... XIX.- EL YO-YO Y EL BALERO Estos dos juegos eran poco frecuentes ya que venían
hechos desde Paracho pero el balero lo hacíamos con botecitos chileros y le metíamos una
maderita para hacer nuestros capiruchos y con un hilito en su extremo le amarrabamos una
piedrita, EL YO-YO poco se usaba... XX.- TOREAR AL TORO Este juego consistía en ir al bosque y traer un pinito
chiquito y quitarle las ramas y la cáscara del palo con un cuchillo y se le daba la forma
de un animal, una cabeza con dos pequeños cuernos y como medio metro de largo de la misma
madera. Se metía el palo entre las piernas de un niño e imitaba
a un auténtico toro de lidia. Nos correteaba y lo toreabamos y así se iniciaba otro
jaripeo por las calles llenas de lodo o de polvo e iban los lazadores sobre sus caballos
de madera y lazaban la cabeza del torito y se le ponía el pial y soltaban al animal que
salía bramando, el niño con su torito reparaba y hería a sus compañeros de juego
causándoles verdaderas heridas en sus delicados cuerpos. Ya muy entrada la tarde
terminaba el jaripeo infantil. ¡TOREAR AL TORO ERA OTRO JUEGO INDIGENA DE MI SIERRA PURHEPECHA!... XXI.- LA CACERIA En la época de la cosecha del trigo escogíamos el palito
más largo y fuerte trozándole la punta y las coleccionabamos y estas era LA PANGIKUAS
y con espinas de tejocote las introducíamos en la punta de aquellas varitas y pegadas con
cera de campeche y con trementina casi seca ya estaban listas para ser disparadas. El arco se hacía de un delgado y resistente tejamanil y
una cuerda trensada de pita de maguey. Entre la huerta de manzanos le tirabamos a los
pájaros y a veces nos guerreabamos entre los mismos compañeros sin medir el peligro. Hubo varios accidentes como aquel en que una de tus
flechas quedó prendida en el estómago de tu hermano Roberto,. ¡Vaya puntería la tuya!
Y la sorpresa cuando le sacaste la flecha sin consecuencia alguna porque en el impacto la
espina se sumió por el hueco de la varita, pero el susto que le diste no se lo quito
nadie... Fueron juegos inolvidables de niños tan dulces y hermosos
y sin maldad alguna. ¡BENDITOS SEAN NUESTROS JUEGOS PURHEPECHA QUE YA
NUNCA MAS VOLVERAN Y QUE DIOS NOS SOCORRIO PARA NUESTRO DELEITE!... Mi padre terminó su relato lleno de una gran nostalgía
mirando el eterno verdor de los pinos del cerro del IRHIEPU y de la VIRGEN y las
mancuernas pintas del maíz que colgadas estaban sobre nuestras cabezas y de pronto
irrumpió un gran remolino que en círculos levantaba el polvo lleno de hojas secas de
maíz y con su ruido ensordecedor se fue perdiendo en la región llamada el Tabaco y el
cerro de Kapen y como una diminuta estrella le acompañaba un pequeño papalote que aún
zumbaba porque el viento fuerte le arrebató a un niño que se divertía cuando lo volaba
por el limpido Sevinense. Mi padre y yo cerramos nuestros ojos y al mismo tiempo
dejamos escapar nuestras fuertes voces que decían ¡BENDITOS SEAN NUESTROS JUEGOS PURHEPECHA
QUE FUERON PARTE DE NUESTRAS VIDAS! ¡BENDITOS SEAN POR SIEMPRE!. ACAMBARO, GTO. MARZO DE 2001.
CHANAKUECHA PORHECHEERI UANDASÏSJPTI: TATA GABRIELI MORALISI GARCIA (TATA LAVE) KARHASÏSJPTI: TATA JORHENPIRI SIÜINANI ANAPU. INCHAJPIKUA Uaxakatini Uaxakatini terhunukuaru jucharhi trojani tarhepitiru
enga japindangapka jindini, juchiti taati uenaxjp´ti uandontskuarhichini
imerhi UANDANTSKUECHANI ka mindasïsjpti enga ima tataka sapichuepka ka enga
ji takipikia ka juchiti jupikasisjpirhini ka ixi paxptirhini imerhi parhakpiniru tsipikuani
jingoni inde jurhiatikuaru kerhi tsandani jingoni jucharhi Porhecheeri
Echerhio ka sesi erhangarixpti kangarhikuaru ka no sani tarhepisïsjptía,
kanikua uingapikuani jatsïsjptia ka ixi kurhajchasïsjpka imerhi teerhi
uingachakuani ka sangani arhini axataxpka ima sesi echerhini Angatapurhu Anapu:
SIÜINANI. Iaximindu xungapitini erhojkuarisïsjptia ka nombe uxjpti
ichani inde no sesi utuxicheerhi enga nombe marhuasïni iaxi jamberhi: Tsomikua
Electrhikani, uandarhakuani etsarhutarakuechani, tiamu-chanarhakuechani,
komputadorhuechani, nintenduechani ka matarhuechani ambe iaxi ambe ukatechani ka
euajpintaxtini enga juchantsïni sani enga jukaparhajpka ka enga jurhajkuntaxjpti
jucharhi iontki anapu kurhipuecha jucharhi PIKDEKUECHANI KA JANGUECHANI ka
jucharhi CHANAKUECHA PORHECHEERI jamberhi ka ji ixi koma arhisïsjpka
juchiti mintsitani jingoni esïka uandontskuarhipiringa indeni chanakuechani
enga tsitakuarhisïsjpkia ka enga iaxi jamberhi nombe mitikuarhistía ka nojtki
chanangaxini ia ka ma jurhiatikuani ixi jindesïsjptia jucharhi sesi CHANAKUECHARHU ka ixi
arhisïsjptirini ia: I.- TSEPERHAKUA PISPIRHICHEERI8 Enga majku uekasïssjptiksï uarhijperani o kuaxhuperhani
imecha arhixperaxamptiksï Nojtsï tseperho jindini jingoni? Ka
uenakuarhisïsjpti uarhijperhangani tupurhini jamberhi xanbgarhiru ka jarhoecharu
pikuntskuarhu anapu ka echerhi tarhekataru ka tsimarhani
chanajperaxamptiksï kerhikua jimboni esïka uarhikuaru jamberhi ka enga ma tsitaxjptía
nombe kurhajkuarisïsjpti ka ixku pakarhaxjptía nombe ikiajkuni enga
andaperhajpkía uarhijpiticha mentkuy ixi jupikasïsjptiksï chkarhi karhirichani
tsïmecheerhi jajkicharhu esïka tsiuerhiticha ka nojtki meni tiamu
uarhijperakuechani ambeni. Kamakuarhiwsïsjpti TSEPERHANI tsiuerhiticha
ka kuirhojkuarisïsjpti pasakukuechani ka jiuakuarhikuechani kuirhipuecheeri ka
jajkichani intsperhaxamptiksï tseperhiticheerhi ka ixi jindesïsjptía sesi pajperhakua
tsimechani jimboni. ¡INDE JINDESÏSJPTIA TSEPERHAKUA PISPIRHICHEERI
JUCHITI ECHERHIO!... II.- UANOTAKUARHINI PUKURHIRU Enga ukuarhipkia tirhiekuani juatarhu ixi o enga
jucha kamakusïsjptiksï tirhieni pikuntskuarhu ixi
jirhingantaxampkatsï ma pukurhini iotatini ka kuarhonchiparini ka ma kuirhipu
karharasïsjpti sïndarhini jingoni jojkuni ka tsimani sïndarhichani
andatsïntaxptiksï echerhiru jamberhi. Tsimarhani kuirhipuecha jotakuarhixjptiksï
tsimerhi jonguarhikuaru ka ixi kuanijkuarhixamjptiksï ka uenaxamjptiksï
UANOTAKUARHINI PUKURHIRU. Jucha sesi pikuarheraxamjpka karhani
tarhiataru ixi ka iamindu auandarhu chupi ka xungapti erhojkuarisïsjpti ka jukarhi kokani
uirhiaxamjpti ka iamindu ambe manakuarhixjptiksï angatapuecha, juatecha, auanda ka kuirhipuecha
terhekuarixamptiksï ka pasajkungaxamjptiksï ka ixi kamakuarhixamjpti inde
chanakuani ka matarhuecha tsimani kuirhipuecha uenaxjptiksï mendarhu... III.- TIRHINTSIKUARU Matarhu jucharhi sesi chanakuani jindesïsjpti TIRHINTSIKUARU
arhikata ka jirhingantaxamjpka ma kerhi angatapuini xingakirhu ka ixi
jatsingantaxamjpka ma kerhi xindarhini tirhintsitini tsimani
anapurhu ka jotakuarhixamjka kerhi ma jokuarhikuani jingoni ka ma sapi sïndarhiru
esïka ma methuini ioparhakua ka marhuataxamjpkatsï antsikuarhingani tumbini ka
malecitani ka juchantsini ka tatak ka nanaka sapichani ka ixi nitamakuarhisïsjpti
atakuarhuechani sesimindu nirhani ka jurhani TIRHINTSIKUANI jatarhini. Iamindu ambe manakuarhixamjptiksï ka ixku
xarharaxampti esïka uatatakuarhini echerhiru o kuirhipuechani jingoni enga japkia
mintsikuarhini enga tirhiengajpkia. Inchatirukua nintaxjptia ka utaxi jucha tirhintsixamjpka
esïka uatastakuarhini echerhiru o kuirhipuechani jingoni enga japkia mintsikuarhini
enga tirhiengajpkia. Inchatirukua nintaxjptia ka utaxi jucha tirhintsixamjpka
ka tumbini ka maleni ma antsitaxamjptiksï sindarhini ka uaxandikua tirhintskuaru
jindesïsjpti ma kuanindikuarni ka ma karhonini... IV.- UAKUI KA JIUATSI UKUARHINI I chanakuani jindesïsjpti takicheerhi ka tumbicheerhi ka
jirhingantaxajpka angatapurhu ixi sapirhati pukurhichani enga no mentku
kuarhakuarixamjptiksï angatsikuarhu ka uxjptiksï ukuarhini esïka kantsakatechani
ka ixi andatsirhani echerhindu jamberhi ka inde tekontaxamjptiksï ka nombe kuarhakuarixamjptiksï
jimajkani korhu uenakuarhisïsjpti chanakuani. Uakui uenaxjpti karhani pukurhiru ka tatsikua
chuxasïsjptia jiuatsini ka ima jindesïsjpti ma porhecheeri chanakua
ATAJPERHANI xingakicharhu sapi pukurhichani angatapurhu anapu ka tirhintsitini
xingakicharhu jamberhi ka sontku ixi majku tsimarhatichani
uekorhintaxjptiksï huinumurhu. V.- KARRETECHANI CHUJCHUKUNI Pindekuesïsjptía pikuntskuarhu XURRURHITICHA
arhikata xurrurhuntaxajptiksï tsimerhi karretechani ka uakaxichani jingoni ma
tembini kerhi sutupuechani jarhcieri ukatecha tsirhini pikuntskuecharhu
enga uerhamjpkia ekuarhuecharu esïka KERHI EKUARHURU, TABAKURHU,
ARHEVALUICHARU, IAUAKUARHU, TRHANKARU, KOMONICHO,
IURHIXO JUATARHU ka matarhuecha. Xangarhicharu jukarhi no sesi jaxisïsjptiksï ka
karretechani ka xurrurhutichani marhuataxamjptiksï ka pikuntstaticha
mondatixamjptiksï tsimerhi xundichani tsirhini uinirhatini jingoni kerhi
sutupuecharhu ka ixi ketsintangasïsjptiksï irhietaru jamberhi inchatirhikuaru. Ka jucha chujchukuxamjpka tajsïkurhini kerhi
sutupuecharhu ka jirhiejkani tupurhini enga jurhajkutaxamjpti karretani ka
uakaxichani enga ketsimantaxamitiksï uirhiaparini ka uingachakuerhi xurrutecheerhi
kurhojkuarisïsjpti uakaxichani kuarhukuni ka mendarhu ixi churhujchukuni iostini ka
tsauapitini chkarhini jingoni Garrocha arhikata, ima tiempuecha
nombe jarhaxjpti tiamu jatakuechani ka jucha sesi pikuarheraxamptiksï KARRETECHANI
CHUJCHUKUNI... VI.- ALGUACILICHA Inchatiikuecharu enga kamakuarhingapja
tumbicha anchikuarhini terhukuaru xangarhicharu jarhasïsjptia ma CHANAKUA ka tamu kuirhipuechani
jarhaxjptiksï angatsikuarhini ka mendarhu matarhu tamindu nirhaxamptiksï
pinguntani ka sesi jindesisjptía jimajkanimindu kujarhi erhatsïkuani jatsingaxjptía
enga tsimecha angatsikuarhini japkia uirhixamjptiksï jajkichani intsperhani
ka ixi jamberhi librhingasïsjptiksï ia ka mendarhu ukuarhisïsjptia jiuakuarhikuecharu
takicheerhi angatsikuerhicheeri ka no angatsikuerhicheeri. Churhikuesïsjptia ka nombe tsomikua jarhasïsjpti
ka kurhojkuarhixjpti juchantsini io arhingantani tatichani ka naandichani jimboni ka
inchakuarhini kuini juchinembo ka jucha sesi pikuarheraxajmpka jucharhi
chanakuarni jimbo ALGUACILICHA arhikata... VII.- NITARHAKUECHA KUIKIPUECHEERI Matarhu sesi chanakuani jindesïsjpti NITARHAKUECHA KUIKIPUECHEERI
ka ixi jupikani kuikipuechani ka jucha tangaxampkatsï jaurhichani kerhi
chenchekicheeri erhajkuntaxamjpkatsï sandarhu kerhichani ka uxjptiksï ma kerhi
sindarhini ka parhajtsikuxamjptiksï jucharhi jurhintskuecharhu ka chkuatani
ka andanguntani ma sïndarhi iostini 15 ka 20 metruechani iokuarhitini. Kauirhi sapirhatichani jingoni parhajtsikuxamjpka
matarhu sapichu sindarhichani ka inchajchakuxamptiksï kerhi sindarhu ma jajki ioparhakua
ka enga kamakuarhijpkia indeni sesi irhingantaxamjpti ia ka ixi jimbo sapi
sutupuirhi patsantaxampka. Karhindikuesïsjptia ka jucha jirhingantaxampkatsï
itsakuecharu iauani jamberhi ka tanguarhixamjpkatsï kerhi chenchekichani jatarhini
ka xangarhapani nitamangaxjpka ekuarhuecharu tarhekataru tarhekataru ka enga
jamberhi mindakuecharhu jarhasïjptía. Jucha sapirhati chkarhichani icchajxkuxamjpka
atsimurhu itsini jingoni ka pirhajkuntaxamjpkatsï nitarhakuechani ka
jirhingantaxamjpka indecheerhi kuatsitani. Jucha nirhaxamjpka itsarhuecharu, KALZADARHU
Jarhani Pakua niarhapani, CHEXURHU, TSÏTSÏKI KERhatirhu ka
IRHIEPU ITSARHURU. Jucha anchikuarhixamjpkatsï tanguarhikuani jingoni ka
jatsikuxamjpkatsï nitarhakuechani ka omani itsini iunumuinu jarhirini
uanamukutini imajku enga no meni marhuajpkia ka enga jucha kamarhaxamjpka
nitarhakuechani jatsikuni pajpujanduesïsjptia ka jirhikuarixamjpkatsï no sani
iauani jamberhi. Jirhikuarixamjpkatsï angatapuecharhu kumandikuarhu
ixi ka xungapitirhu toxtinicharhu jukarhi pajpujandsïsjptia. Ketsisïsjptia mandani kuiripuni ka tatsikua
matarhu kuirhipuechani inderhi kexichani kurhojkuarhixjptiksï ka kuimukuechani
ka jindesïsjptia jucharhi andajperhakua. Itsimantaxamjptiksï ka apindikuxamjptiksï sapi
jantsirhicharu jojchaxamptiksï ia ka matarhuecha kexicharhu jimboni ka matarhuecha
xipakuarhixjptiksï karhani auandarhu ixi nombe nitarhaxanjptiksï. Atsimurhu ka itsarhuru jirhingantaxamjpkatsï
jucharhi jajkichani jimboni, nombe erhojkuarhisïsjptia churhikuesïsjptia ka enga
nitarhangaxamjptiksï jucharhi pikuntaxamjpka nitarhakuechani ka patsakuarhingaxampkatsï
jucharhi sunundecharhu ka kuangatsintaxampkatsï irhietaru kuikipuechani
tsipitichani jimboni ka tatsikua ungaxamjptiksï iaxpitini atapakuani. I tiempuechani jamberhi kurhojkuaristi juchti kutsikuecharhu
indeni kuimukuecharhu ka kexicharhu nitamangani terhujkani auandarhu esika
toxtinicha enga jucharhi jurhiatikuechani inchatirhukuechani enga ji no ujkía
mirhikuarini juchiti echerhio... ¡KUIKIPUECHA UTASÏ KARHASÏNI KA NITARHAKUECHA
ERHONTAXATIKSÏNI!... VII.- KANIKECHA CHANAKUECHA KANIKECHEERHI niarhasïsjptía ka tataka
sapirhaticha tsipikua jingoni tanguarhingaxamjptiksï chanani tanimindu ka
taminduechani terhujkani xangarhiru ka uxjptiksï ma sapi chanarhakuani echerhindu7 ka
jatsirhaxamjptiksï kanikechani ka iumu metruecha no sani iauani jarhasïsjpti ma
niarhakua echerhiru ka marhuaxamjpti ne jindesïsptia enga uenapirhinga ka ixi pitantani
kanikechani inde jindesïsjpti uenakuarhi arhikata ka matarhuecha xujkuy ka jinijku
jarhaxjptiksï enga andapkia indesïsjpti mandarhikua ka uenaxjpti pitantani
kanikechani ka uandikuxamjpti imechani ka jarhaxamjptiksï tataka sapichuecha enga jukarhi
jurhikusïsjptiksï. Mindakuecha enga jucha sapirhatipka enga engatsï
jucha chanaxzamjpka mentarhku enga andaperhangapka ka enga tsitangapka. Iaxikuarhu kurhajkchaxaka enga arhiperangaaka.
TSEPERHANI, JATSIKU MA, MA JAJKI, CHIRHAXI,
NIARHAKUARU, KEMBIXI, UANDIKUXTIA, INDE
ANDAXJPTIA, KA INDE JINDESÏSJPTIA, CHANAKUECHA KANIKECHEERHI... IX.- TURHUMBU Ukuarhingaxjpti
ma Chkarhi Anchikuarhitini jingoni jucharhi turhumbuechani xengechichani ka majku
tataka sapichuecha jatsikuarhingasïsjptiksï jimbañicha Parhachu Anapu. Turhumbuechani porhota sapichuini
jarhajkuxamjpkatsï terhujkani jamberi no sani inchajtsikuarhu ka enga marhuataxjpti
sesi ma kuimuni enga uantsikuarhipka ka sïndarhi sapichuni
akamberhixjptiksï o pirhoakuexjptiksï. Terhujkanimindu jatsingaxamjptiksï turhumbuni
Ketochani arhikuarixjpti. Ka mendarhu chanaxamjpka terhurukuaru uerhatini ka
ici niarhapani matarhu terhurukuaru. Jarhaxjptiksï kerhi tataka sapichuecha enga jukarhi
jorhengaxjptiksï turhumbuni chanani. ¡MIANTAXAKA IMA TIEMPUECHANI JUCHTII UATSI, KURHOXAKA
KUIMUKUANI TURHUMBUNI XENGECHEERHI KA JIUAKUARHIKUECHA TATAKA SAPICHEERHI XANGARHIRU
ENGARHI GUNGUINI JAPINDANGAAKA!... Terhujkamindu jatsingaxamjptiksï ka tuminani o ma
turhumbuini ka enga turhumbu tsitaxjpñtia uandikuxamjptiksï indeni tiamu
sapichuini jukarhitini ka churhundikuxajmptiksï turhumbuni Ketochani
arhikuarixjpti. Ka mendarhu chanaxamjpka terhurukuaru uerhatini ka ixi
niarhapani matarhu terhurukuaru. Jarhaxjptiksï kerhi tataka sapichuecha enga jukarhi
jorhendaxjptiksï turhumbuni charani. ¡MIATAXAKA IMA TIEMPUECHANI JUCHITI UATSI, KURHOXAKA
KUIMUKUANI TURHUMBUNI XENGECHICHEERHI KA JIUAKUARHIUKUECHA TATAKA SAPICHEERHI
XANGARHIRU ENGARHI TUNGUINI JAPINDANGAAKA!... X.- KARHATICHA Karhindikuesïsjpti ka pindekuesïsjpti KARHATICHANI uni
ka takicha uxjptiksï sapi karhatichani ma jajkini tserhikuarhu o ioparhakuaru ka
ungansïsjptiksï arhoechani tsirhiri anapu ka erhojkuarisïsjpti esïka tamindu
o kuimindu ioparhakua ka xirhanda chineerhi jatsikuxamjpka kamata
urhapitini ka pirhoakuani jingoni. I jindesïsjpti takicheerhi ka ixi karhaxampka
karhatichani ekuarhuecharu juchinio ka ixi chanaxampkatsï. Karhatichani tumbicheerhi sandarhu kerhixjptiksï ka
anchikuarhisïsjptiksï tsauapiti tasambani jingoni ka tserhikuesïsjpti ma
mertrhuini majku kándu ixi ka ongarhikuarisïsjpti guarhimikuechani jingoni ka
atangantaxjptiksï solferhinichani jingoni ka sesi erhojkuarisïsjpti ka tatipani
karharakuaru karhaticharu jatsikungaxipti ma kantsakatani sapichu ZUMBA
arhikua tasambanirhi tsauapitini guapimikuani jingoni sesi jokuarhitini ka sapi
sïndarhini pitantaxampka akambecheerhi ka parhatsikuxamjkatsï
tumbicheerhi jantsirhicharu ka kerhi irhikatechani uxamjkatsï piruakuechani
jingoni. Sapi sïndarhini jotakuarhisïsjpti karhaticharu kangarhikuaru
ka ketsikuarhu tsimani kandurhu jotangasïsjpti ma sïndarhini 4 o 5
metrhuecha ioparhakua CHEETI arhikata ka inchajchangaxamjptiksï ma marhu ambe cheetirhu
ikichakua xistakuechani ka marhuaxamjpti esïka nombe uekorhingapka ka tiamu
sapirhatichani jatsingaxamjptiksï cheetirhu ka ixi uarhijperangani. Terhujkani erkuarhuru ewrhajkuntaxamjptiksï
inchatirhuecharu ka enga japka kerhi tarhiatani ka nirhaxjptiksï takicha ka
tumbicha chanakuarhini ka ixi karhaxjptiksï karhatichani ka enga
auandarhu niarhapkia karharaxjptiksï ka ketsintaxjptsï ka ZUMBA sesi
porhiexjptia tarhiatani jingoni. Ka SOLFERHINICHA jukarhi sesi erhojkuarixjptia ka
majkumindu xarharakuarhixjptiksï matarhu kerhatini iauani ixi ketsimani ka karhapani
sangani arhini kuperhaxamjptiksï ka tiamu sapirhatichan jingoni imecheerhi
cheetirhuecharu niarhiaxjpti UARHIJPERKUARU ka ma KARHATI UARHIJPITICHA jimboni. Karhatini enga tsitapkia paxjpti
uingapitini tarhiatani ka tsitakuarhixjpti ka andatsirhaxjpti pukurhicharhu
Angatapurhu ixi... Ka mendarhu juchinio xarharakuarixjptiksï sapirhati ka
kerhati KARHATICHA sesi atantskuechani ka zumbechani jingoni ka pirhiexamjptiksï koma
arhipani o tsipikuani jingoni TSERHAPARINI auandarhu ixi. Chanangantaxamjptiksï maruksï ka tumbicha
antsitaxamjptiksï ka jurhajkutaxamjptiksï tsimerhi sindarhichani jukarhi
kokani jimboni. ¡Inde sesi CHANAKUANI enga karhaxjpkia
jucharhi karhatichani kantsakatechani pirhierichani jingoni, uarhikuaru
niarhaxjptia inderhi cheeticharhu ka Uetarhakuecharu o Zumbecha
arhikata juchiti mintsitarhu jarhastía... XI.- UAKAXI IKIMINGARHINI JATANTANI Pikuntskuarhu kamakuarhixjptia ka
uakaxicha tirhiekuarixamjptiksï arhoechani jimboni ka karhirichani tsirhicheeri
jimajkumindu tataka sapiraticha apindikuxamjptiksï sapichu uakaxichani ikimingarhichani
ka kerhi ma sindarhini jingoni ka kuanikuarhiparini jotsikuxamjptksï
xiguanguecharhu ka jantsirhicharuy ka kuaxhuxjptiksï ka suturhini jiañini matarhu
tepekata sindarhini jingoni Pethali arhikata ka ma orhepani jataxijpti
uakasïni ikimingarhini uekaxjpti jatantani ka meni kuaxkusïsjptiksï ka iaxi korhu
pakarhakusïsjptiksï ka mendarhu andatsirhaxjpti echerhiru jarhoecharu
jamberhi ima jindexjpti tseperhakuarhu UAKAXI IKIMINGARHINI JATANTANI
juchinio ka erhajpikuaru uinirhatini kuirhipuecharu ka kustakuani ka kantakatechani
kauichakuani jatarhini ka iurhitskirhicha intsperhaxamjptiksï ka jarhaxjpti
ma uakaxi ikimingarhini esïka ima KATRHINI arhikata tata Dolorisi Chavizirhi
ka majkumindu tsimani tsiuerhiticha jatarhicha uxjptiksï jatantani uakaxini
ikimningarhini ma anganchakuarhu ka matarhu koparhakuaru ka tsima jindexjptiksï,
Margaritu ka Ignaciu. Uakaxicha tauarhaxjptiksï takicyhani ka ixi
pajmpekuarhini tsipiticharhu ka ixi uxjptiksï esïka kerhaticha kuripuecha
arhoecharhu ka tupurhiru ka iamindu jindesxjptia eska UAKAXI
IKIMINGARHINI JATANTANI... XII.- KASTILLU CHANAKUA Enga inchatirhupkia churhikuarhu jungaxjtia ka pikuntskuecharhuexjptia
jucharhi ekuarhuecharu jucha tantaxamjpka arhoechani karhirichani ka
uxamjkatsï sapirhatini KASTILLUECHANI ka ixi tixajkuxamjpkatsï ka kerhi ma
chpirhitichani erhojkuarhixjptiksï ka no iondani no sesi ukuarhixjpti ma sapi CHPIRHI
niarhaxjpti ARHOECHA JATAKUARHUECHANI ka kurhujpixamjptikssï ka jucharhi
ojtsikuarhuecharu tasambani ukatecherhi jamberhi kumanchikuecharhu. ¡Jucharhi tsipikuarni no sesi ukuarhixjptia enga chpirhichani
ka xirrotani karharaxamjptiksï auandarhu ixi ka jucha tsipikuani jimboni pikuarheraxamjpkatsï!... XIII.- TARHECHUECHA UARHIJPERAKUA Jucha pikunta amkatsï tsauapitichani tsiphimuechani
toxtinirhu anapu ka pkuxamjkatsï chkurhichani xungapiticha tsurhumuecha
tsipambitichani ka inchajhchakuxamjkatsï sapichu tiamu akuarhikuechani ka tsimani
sapicheerhi chanakjuexjpti ka no sani iauani tsimecheerhi jucharhi jajkicharhu
jingoni jupikaxamjkatsï tsauapiti tsurhumuechani ka CHANAKUA uenakuarhixjptia
ka uarhijperhaxamkatsï ka enga pirhimu kuarhakuarixjpti ima tsitaxjptia
ka ixi karhaxamjptiksï iapurhu ixi sapi xingakichani xungapiticha ka tsitsikichani
tsipambitichani toxinicheerhi ka jucha uandaxamjpka esïka jindesisjpti tarhechuecha
punguarhicheeri ka ixi ukuarhixjpti jucharhi TARHECHUECHA UARHIJPERAKUA
enga jindexjptia jucharhi chanakuecha sapicherhi... XIV.- CHPIRHI ETETSICHA Tirhiapuecha jukapoxjptiksï kerhi janikuechani jingoni ka
ukuarhixjpti putsuti kamatani, uchepuechani ka terhkeuchani tsirhiru
anapu ka ninirhani tiriapuechani ka aximuntani ma atapakuani xakueerhi o kunajkani
ma axpti kamatani kanicheerhi ka pijkuntani teerhi pichekuechani ka xikuini ma
teerhi ximba tarheteeri anapu ka tomechani juatarhu anapuecha. Inchatirhukuexjptia ka jucha arhojtaxampka tsipikuani
jingoni ka pajpujanduexjptia ka tarhetechani kanichani jingoni jukarhi
chongarhikuarixjptiksï ka juchá chexamjpkatsï ka tatsïkua ia jukarhi uanikua CHPIRHI
ETETSICHANI erhojkuarhixjptiksï ka enga jucha exexampkia tontoxi pakarhaxamjkatsï
ka imerhi chpirhi sapirhatichani io arhixamjptiksï, eskuxptiksï ka pataxptiksï
imecheerhi chpirhichani ka jucha tatssïpani nirhaxamjka andaguni ka
katsijkutini jucharhi jajkichani jingoni ka patsaxampka jucharhi sapichu sutupuecharhu ka
i ukuarhixjpti juchari irhietaru uerhamani ka mendarhu jurhgajkutaxamjpka
xipakuarhini CHPIRHI ETETSICHANI tarhetecharu ixi ka ma sapichu tsomikuani
jajkuxamjpkatsï jucharhi tipijchukuechani uanenguechani, kangarhickuechani ka
ixi chanakuarhixampka chejperhani inderhi sesi tsomikuechani CHPIRHI
ETETSICHANI Siuinani anapu... XV.- TSANKANDINI Janikuexjptía ka juchá jirhingantaxamjpka ketsimandirhu
ka LOMARHU sesi japkía. Enga ma kerhi janikuani jungapkía pinandikua
ukuarhixjptía jimajkani tanguarhixamjpka takichani jingoni ka nirhaxamjka
TSANKANDINI charhadikuaru ixi. Ma tataka sapichu uxjpti TSKANDIKUARHU
jindexjpti ma sapichu xangarirhu imá jatsirhiru jingoni ka ixi junditsdini ketsimandarhu
uenakuarhixjpti chanakuani jucharhi janbtsinirhini jupikatini ka jukanbdurhakuechani
jingoni ka tesimandixamjka uaxakatini jukarhi uingamuni ka uirhiani kamakuarhixjpti
enga jucha andatsintajka atsimurhu ka andanichanicharhu ka mendarhu
akarhincharu. ¡Jukarhi tsipikuesïsjtpti! Enga kamakuarhixjpti
Ramirhu (_Rami) erhajtsï ixjpti iarhatsikuarini ka ixi mendarhu TSKANDUNI
jarhani. ¡KA IXI CHANAKUARHINI PAJPUJANDU
NIARHAXJPTIA!... XVI.- OMANI IORHEKUANI Jucharhi Angatapurhu no meni ixi uetsitaxi itsini
jimboka jukarhi iotakuarhu irhiekangasïska ka TSIPIKUANI jingoni
erhontaxamjpka kerhi janikuechani jukarhi xirritechani ka pirhitakuechani jingoni ka
ixi exexamjpkatsï terhujkani angatapuechani xirrikatechani, uakaxichani uarhini ka
majkumindu kuirhipuechani enga xirringajpkia. Ketsïmantaxjpti iorhekua no sesi kurhojkuariparini
angatapurhu anapu ka juaxijptía ma marhu ambeni: xingakichani, tunundechani,
uangaxichani iunumuni jingoni ka tsipitichani uarhirini jingoni. Enga janikua no sani uingapixjptia jurhajkutaxipti
xanuatani ka purhuatani uerhamukuarhu. Jucha uenaxjpkia tujtatini jucharhi tipijchukuechani
ka nombe jukandurhakuechani jingoni ka inchajmaxamjka tsirhapiti itsarhuni
ka atarhikuarixamjpkatsï ka mendarhu uirhiaparini. Ima sesi chanakuani OMANI IORHEKUANI ka ixi
omakuarixjptiksï atsimuini jingoni ka tssikua ia penojchakuraxamjka
sapichu japundarhuini itsï jatarhini. Ka ixi uirhiaxamjpti inde iorhekuani esïka iaxi majki
uirhiasïndi juchiti mindechani ka ixi tsitakuarhini ekuarhuecharhu UAXANI
JUATARHU ka KINTSIO JUATARHU... XVIII.- KARRETA SAPIRHATICHA Tamu uirhikuechani jingoni chkarhi ukatecha
XENGEKICHA arhikata ka tanimu sapi chkarhichani pukurhiri ukatecha ka
tanimindu jamberhi chatangaxamtiksï ka uerhaxjpti ma kerhi chkarhini enga antsipaka
ma uingapiti tataka sapichu ka xengekicha uirhikuechani jingoni ixi jarhaxjpti jucharhi
mindecharhu takicheerhi. Ka jorhenpiri nirhaxjpti uaxakatini ka xangataxamjpti
karretani ka jindexjpti ma sapi xapuni jarhakakuecharu ka kurhindeerhi. Tataka sapichuecha tsïuerhiticha nirhaxamjptiksï
LAMARHU ixi TERHUTSIKURINI arhikata juchiti irhietaru ka jukarhi ketsimantaxajpti
ka jinijku uerhaxjpti kerretechani jukarhi luirhixamjptiksï uingapikuani jingoni
tsimani takichani jatarhini ka mendarhu ixi kuarhatsintangaxpka ka no sesi
atakuarhintani ka ixi mirhitsintakuarini ka uarhirini andatsintani jimboka
nombe uxjptiksï andaxurhini. Jucha jukarhi komku irhiekaxjpkatsï jo, ka jukarhi
tsipikua jingon indesïsjpka mindani taki porhecheeri. ¡Ka KIRHITSIKUA urhijpirikuecheeri
xengechicharhu sapirhaticharu chanakuani utaxi kurhojkuarixati TERHUTSIKUNIRHU
ixi... XVIII.- ONDAKUARHIKUA Tataka sapichuecha ka tumbichas tanguarhixamjptiksï
chanani ka nanaka sapichuechani jingo ka ONDAKUARHIKUA chanakuexjptía. Ka chanangaxampka ma marhu atakuarhuechani
jurhiatikuaru ka ondakuarhixamjpkatsï trojarhu ketsikuarhu ka tatsipani ktacharhu
ka trhankecharhu ekuaruru o tsakapuirhi ixi juchinio tsirhindikuecharu enga
pajpujanduexjptía jukarhi tsipikuexjptía inde chanakuarhu jucha no sesi
atakuarhixjpka ka tiatsïsjpka ka nombe erhojkuarhixjptía iamindu
turhipitixjpti iaxi jamberhi nombe jarhaxjpti tsomikuarhu ka nijtu nana kukutani
andarhaxjpti ia. ¡AXI JAMBERHI KURHOXAKA JIUAKUARHIKUECHANI TAKICHEERHI
ENGA JIRHINGANTAXAMJPKATSÏ CHANAKUANI ONDAKUARHIKUA!... XIX.- BALERHU KA YO-YU CHANAKUA Inde tsimani chanakuechani Parhachu Anapu
ukatestijpksï ka no mentku ixi chanangantaxamjpka ka balerhuichani
jucha ukuarhingaxamjpkatsï tiamu sapichuechani kauaxichani jatakuecharhu ka
inchajchuxampka ma sapichu sïndarhini ka jochakuxamjpka ma sapichu chkarhini
ka sïndarhi jotakungaxamjpka ma tsakapu sapichuni ka uenaxjpka chananani
BALERHUINI KA YO-YUNI nombe chanangaxamjpkatsï. XX.- UAKAXI URUARHINI I chanakuani jindesïsjpti nirhani angatapurhu ixi pikuntani
ma sapichu pukurhini ka kuarhajtskuni sapichu xingakichani ka
jukaparhata chkarhiri pkuxamjpka tiamu akuarhini jingoni ka xarhaxajpti
esïka ma tsipitini ejpuirhu tsimani xiunguechani jingoni ka terhujkani
metruini chkarhiri ukata. Ima chkarhini inchajchakuxampti tsimani jantsirhicharhu
tataka sapicheerhi ka ixi jamaxjptiksï UAKAXI IKIMINGARHINI UKUARHINI. Juchangtsïni chutangaxamjptiksï ka erhokangaxamjpka
jucharhi karhonichani jingoni ka ukuarhixjptía chanakuani UAXAKI UKUARHINI
juicharhi xangarhicharu atsimuini ka tupurhini jingoni ka chenchekini
jatarhicha chkarhiri ukatecheerhi ka jimajkanimindu kuerhajtsïkuxamjptiksï
uakaxini ka no sesi jiuakuarhixjpti ka tsanguarhaxjpti tetekuechani jauatatini
ka imna tataka sapichu xiuanguechani jingoni ataxamjpti matarhu takichani ka iurhirini
jamberhi uerhaxjpti imecherhi tsipikuecharhu. Enga inchatirhu kamakuarhipkia kamakuarhixjpti
inde chanakuani tataka sapichuerhi. ¡UAKAXI UKUARHINI JINDEXJPTIMA MATARHU SESI CHANAKUA
JUCHARHI ANGATAPURHU ANAPU!... XXI.- KUINITUECHA ATARHI Trhiguni pikuntskuarhu erhajkutaxamjpkatsï tsauapitini
ka uingapitini pangñikuechani trhiruru anapu ka kachujchukuxamjka ka
ixi tantani pangñikuechani ka karhaxi tsurhumuiri inchajchakuxampka
pajnñikuacharhu cerha kampechini ka xungandani karhirini jingoni ka
makuarhixjptiksï ka iaxi korhu ixixjptía inde CHANAKUANI. Kantsakatani ukuarhixjptiksï tsiuapitini
tasambanirhi jingoni ka sindarhi sapichuini jokuarhixjpti akamberhi uerhatiru. Mantsanecha angatapuecharhu jucha juanirhaxamjpaktsï
kuinituechani chiti erhachini Rogerhtuini imerhi xuturhini imerhi xuturhini tu
anaxpkarhi ¡Tu jukarhi jurhixkusïsjpkia!... Ka ima jikarhi uerhaxjpti enga pitaxjpka
pañikuani tsurhumuni jingoni imerhi xuturhiru ka ixi uingapikuani nirhaxjpti
ka inchatsixjpti pangñikuarhu, ka ima cherhakuarhu no nemani pikusïni
iaxikuarhu. Jindexjptiksï jukarhi sesi CHANAKUECHANI TATAKA
SAPICHEERHI sesi jarhatichani ka nombe no sesi ukuarhikua jarhaxjpti ia. ¡TATA KUERHAJPIRI KOMBISTIRHINI JUCHARHI PORHE
CHANAKUECHANI ENGA NOTARKU IA KUANGATSINTANGOOKA KA ENGA TATA DIOSINI
INTSKUSTIKSÏNI JUCHARHI TSIPIKUANI JINGONI... Ka ixi korhu juchiti taati kamakuxjpti
jindini imerhi UANDANTSKUANI jukarhi komikuani jingoni erhajxapani xungapitichani pukurhicheerhi
IRHIEPU JUATARHU ka IURHIXO JUATARHU ka erhanchiparini sesi
xindangatechani enga tirhintsitini japkia jucharhi ejpuecharhu ka sontku
ixi nitamaxjpti ma kerhi siüinani ka uantsikuarhiparini jauantaxjpti kerhi tupurhini
chkurhichani karhirini tsirhiri anapu ka no sesio kurhojkuarixjpti
ixi nintani ka tsitakuarhini TABAKURHU ixi ka KAPENI JUATARHU
ka jinijku iauani ixi erhojkuarixjpti esïka ma josku sapichuini ka pambintaxjpti ma
sapini karhatini ka utaxi pirhienchiparini, kurhojkuarixjpti jimboka ma uingapitini
tarhiaatani euajpixjpti ma tataka sapichuini enga ima chanaxampka enga sesi karhamjpka
auandarhu Sïuinani Anapu. Juchiti taati ka ji mikaxjpkatsï jucharhi eskuechani ka jimajkanimindu kerhi ka uingachangasïsjpka tsïmarhani ka ixi arhixipka..! ¡UJCHAKURHAKTA JUEE IAMINDU JUCHARHI PORHECHEERHI CHANAKUECHANI ENGA JINDEXJPTIKSÏ JUCHARHI TSIPIKUECHANI... ¡KA UJCHAKURHAKATA JUEE ORHEPANI IXI!... KAMAJKURHIXPTI IA UANDAXJPTI: TATA GABRHIELI MORHALISI GARHCIA (TATA LAVE). KARHAXJPTI: JORHENGUARI SIÜINANI ANAPU. AKAMBARHU IRHIETERU UERHATINI 2001 UEXURHINI.
|