ลวดลายบนเครื่องเงินเครื่องถมไทย ที่เป็นลายประจำชาตินั้นเป็นลวดลายภาคกลาง ลวดลายต่าง ๆ ล้วนมีที่มา บางลายก็คล้ายคลึงกับลายของอิหร่าน อินเดีย และจีน คือลายที่มาจากธรรมชาติบางชนิด เช่น ลายดาวกระจาย ลายบัวคว่ำบัวหงาน และบางลายก็มาจากวัฒนธรรมความเชื่อของฮินดู แต่กระนั้น ก็ยังมีลายไทยทั่วไปมีลักษณะเฉพาะหาดูที่ไหนไม่ได้นอกจากในประเทศไทยนี้ ลวดลายต่าง ๆ บนเครื่องเงินสารพัดชนิด พอจะแบ่งกว้าง ๆ ได้หลายประเภท
รูปธรรมชาติและรูปเหมือนจริงต่าง ๆ เช่น ทิวทัศน์ทั่วไป สัตว์ ต้นไม้ สถานที่สำคัญเช่น พระปรางค์วัดอรุณ พระเจดีย์กลางน้ำ รูปจากประวัติศาสตร์ เช่นพระนเรศวรชนช้าง ลายสถานที่เหล่านี้ มีมาไม่นานเท่าไรนัก
รูปเทพเจ้า มาจากความเชื่อโบราณแบบฮินดู เช่นพระวิษณุกรรม พระสุรัสวดี เทพบุตร เทพธิดา รูปสัตว์จากป่าหิมพานต์และจากเทพนิยาย มีราชสีห์ คชสีห์ หงส์ ครุฑ นาค กินนร-กินรี ลายพวกนี้มีมาแต่โบราณ รูปตัวละครในวรรณคดี ที่นิยมกันมากคือรามเกียรติ์ มีรูปพระราม นางสีดา ยักษ์ ลิง ทั้งเต็มตัว ครึ่งตัวในอิริยาบถต่าง ๆ หรือเป็นภาพเหตุการณ์ตอนใดตอนหนึ่งทั้งตอน รูปสัตว์ 12 ราศี มีที่มาจากความเชื่อแบบจีน ทำมาแต่โบราณและทำกันทั่วไปในภูมิภาคแถบนี้ ลายไทย เป็นไปไม่ได้เลยที่จะกล่าวถึงลักษณะลายไทยทั้งหมดเพียงไม่หน้า แต่อาจกล่าวถึงลาย เด่น ๆ เฉพาะบนเครื่องเงินเพียงไม่กี่อย่างเท่านั้น - ลายกนก เฉพาะกนกอย่างเดียวก็แทบนับจำนวนไม่ได้ แต่เดิมคำว่า "กนก" เป็นชื่อตู้ลายรดน้ำ ของอินเดียเมื่อ 2,000 ปีมาแล้ว แต่ต่อมาคำว่ากนกกลายเป็นลักษณะลายอย่างที่รู้จักกันทั่วไปกนกมี หลายลักษณะ อ้วนผมหรือพลิ้วไหวต่างกันหรือมีหัวหางต่างกันก็มีชื่อเรียกต่างกัน เช่น กนกใบเทศ (กนกผสมใบเทศ) กนกเปลว (ปลายเหมือนเปลวไฟ) กนกผักกูด กนกลายนาค กนกหางโต เป็นต้น - ลายดอก ที่นิยมคือ ดอกบัว ดอกมะลิ ดอกจอก ดอกพุดตาน ลายใบเทศ (ใบฝ้ายเทศ) ดอกชัยพฤกษ์ ลายดอกไม้ร่วง - ลายพุ่ม เช่นพุ่มข้าวบิณฑ์ เทพนม - ลายช่อ เช่นช่อกนกสามตัว ช่อเปลว - ลายก้านขด เป็นการนำลายหลายอย่างมาต่อกันโดยมีลายเชื่อมต่อรร้อยกันไปเรื่อย ๆ มีหลาย ชนิด - ลายเปลว ลายเครือเถา เป็นลายที่เลื้อยไปอย่างอิสระ ภายในรูปทางของสิ่งที่ทำ มีทั้งเครือเถา ชั้นเดียว เครือเถาไขว้ - ลายขอบและลายเชิง ใช้ในพื้นที่แคบ หรือแต่งตามของทั้งแนวนั้งแนวนอน มีหลายลาย เช่น ลายหน้ากระดาษ ลายเกลียว ลายก้านต่อดอก ลายกรวยเชิง ลายเฟือง - ลายบัว มีหลายแบบ ทำตามส่วนโค้งของภาชนะเช่น เชิงพาน - ฐานประกอบลาย ใช้เป็นลายฐานต่าง ๆ เช่นเดียวกับลายบัว - ยังมีลายไทยอื่น ๆ แต่ไม่ค่อยเห็นในเครื่องเงินมากนัก เช่น ลายผนังแบบต่างๆ ลายกระจัง ในกรอบสี่เหลี่ยม ฯลฯ
ภาชนะชิ้นใหญ่ ลายเหล่านี้ไม่อยู่โดดเดี่ยว แต่จะผสมผสานลายต่าง ๆ เข้าด้วยกันให้เต็มพื้นที่สุด แท้แต่จินตนาการของช่างแต่ละคน ลายที่วิจิตรพิสดารที่สุดเป็นลายที่ประกอบด้วยรูปลายหลายแบบมากที่สุดที่จะมากได้ และก็แน่นอน หาดูไม่ค่อยได้ |
|
