Thơ Nhạc Giao Duyên
(
Nhật Vũ trả lời bài Phỏng Vấn Nhạc
Việt )
1) Nhạc Việt: Anh đă phổ nhạc chừng bao nhiêu bài ?
Nhật Vũ (NV): Cho tới nay, tôi đă phổ được khoảng trên 70 bài.
2) Nhạc Việt: Trong số ca khúc của anh th́ bao nhiêu phần trăm là thơ phổ nhạc ?
NV: Cho tới
giờ này có khoảng trên phân nửa ca khúc của tôi
được phổ từ thơ.
3) Nhạc Việt:
Anh có học hỏi ở đâu về cách phổ thơ
?
NV: Thưa
anh không. Tuy nhiên tôi cũng thường t́m đọc
những bài viết liên quan đến sự giao duyên
giữa thơ và nhạc.
4) Nhạc Việt:
Nói chung, phổ thơ có lợi và bất lợi ra
sao so với viết cả lời lẫn nhạc hay
viết lời sau viết nhạc ?
NV: Nói chung,
th́ khi phổ thơ ta được cái lợi là ca
từ lấy từ thơ nội dung ca khúc
sẽ đậm nét văn hoa, bóng bảy, mỹ
miều hơn ...nếu đó là bài thơ hay ...Nhưng
trái lại nó sẽ có cái bất lợi hạn
chế suối nhạc của ta...Thế nên muốn có
được giai điệu hay cho ca khúc ta
phải t́m kiếm nhạc tính tiềm ẩn trong bài
thơ để từ đó khai triển nó thành giai
điệu cho ca khúc của ta.
Khác với khi viết cả lời lẫn nhạc, ta
có được lời và nhạc ḥa nhịp
với nhau. Nhưng có điều nếu ca từ mang
nội dung rỗng tếch, không hàm chứa điều
ǵ, thiếu tính cách văn hóa th́ sẽ làm giảm
giá trị của ca khúc. Đến đây tôi chợt
nghĩ tới những cặp, nhạc sĩ & người
viết lời (lyricist) đă hợp tác để
viết ra những ca khúc tuyệt vời như bài
Lệ Đá (Trần Trịnh/ Hà Huyền Chi), hay cặp
Đoàn Chuẩn/ Từ Linh. Đọc trong những Top
Hit ở Mỹ, tôi thấy cũng có nhiều cặp
tương tự ở phim trường hay ở các
Records Co.
5). Nhạc Việt: Bài thơ phải như thế nào th́ phổ nhạc mới hay?
NV: Phần đông chúng ta đều nhận ra rằng một bài thơ có nhiều khả năng cho một ca khúc hay là khi nó có nội dung và nhạc tính hay...Nhưng theo thiển ư, điều rất quan trọng nhất là cái duyên giữa thơ và nhạc...Tôi muốn nói tới một lúc nào đó ta bỗng t́m thấy ư nhạc cho ca khúc nằm ở đoạn nào đó của bài thơ, hoạc tạo ra được đoạn dẫn nhập cho ca khúc...Và rồi từ đó ta khai triển thành những đoạn nối tiếp cho đến chung cuộc, tất cả trôi chảy ,cuốn quyện thành một giai điệu mà ta ưng ư...
6). Nhạc Việt: Anh thích phổ thơ thi sĩ nào nhất?
NV:Phải trả lời anh như thế nào cho phải nhỉ...Theo tôi nghĩ mỗi nhà thơ có một số bài thơ hay. Nếu có duyên tôi sẽ có dịp đọc và phổ những bài thơ đó. Như vậy cái chính ở chỗ ta có duyên bắt gặp bài thơ nào đó của một trong số những thân hữu của ta, để rồi nhờ đó ta đă có những ca khúc mà mọi người biết đến.
7)
Nhạc Việt:
Nếu phải chọn 5 ca khúc phổ thơ của các
nhạc sĩ khác mà anh cho là đạt nhất th́
sẽ là những bài nào? Tại sao?
NV:Tôi tự biết ḿnh
không có khả năng chuyên môn để phê b́nh âm
nhạc..chỉ biết là đă nghe và thích những
ca khúc phổ thơ sau đây:
1.Thuyền
Viễn Xứ__Phạm Duy/ Huyền Chi
2. Áo Lụa Hà Đông__Ngô Thụy Miên/ Nguyên Sa
3. Lại Một Chiếc Lá Rơi__Phạm Anh Dũng/
Phạm Ngọc
4. Mộng Dưới Hoa__Phạm Đ́nh Chương/ Đinh
Hùng
5. Ngậm Ngùi__Phạm Duy/ Huy Cận
8)
Nhạc Việt:
Theo anh có quan trọng giữ nguyên lời thơ không?
Nếu cần sửa th́ điểm nào chấp
nhận được và thế nào th́ không chấp
nhận được?
NV:
Tôi thường xử lư uyển chuyển tùy trường
hợp. Nếu bài thơ hay, có sẵn nhạc tính, tôi
sẽ khai triển nhạc tính của bài thơ đó
trở thành suối nhạc của tôi bằng cách
uốn nắn giai điệu xuyên qua tiến tŕnh
hợp âm mà tôi phác thảo. C̣n trường hợp
bài thơ quá dài hoạc quá ngắn, tôi thường
chọn lựa, thêm bớt hoạc hoán chuyển
một vài chữ trong bài thơ cho ăn khớp
với chiều dài ca khúc và ḍng nhạc của tôi. Dù
xử lư cách nào để phổ nhạc thiết nghĩ
nên giữ được ư chính của bài thơ.
9)
Nhạc Việt:
Có những nguyên tắc nào anh luôn theo khi phổ
nhạc thơ?
NV: Cho đến
giờ này tôi vẫn không thấy có nguyên tắc
chung nào để áp dụng cho mọi trường
hợp phổ nhạc. Kiểm điểm lại sau hơn
70 ca khúc phổ thơ, tôi thấy ḿnh đă áp
dụng nhiều phương pháp khác nhau, có
nhiều ca khúc tôi đă phổ theo nguyên bài thơ không
cắt xén hoạc thêm bớt một chữ nào như
bài:
Khúc
Hạ Buồn
(Click xem Musicsheet)
(thơ Phạm Ngọc)
1.
Tôi quay về cô đơn chiều tháng Bảy
Rơi trên vai chiếc lá giữa Hạ buồn
Xa xôi lắm những ngày xưa hoang dại
Loài ve sầu hát khúc tiễn đưa nhau
ĐK1:
Cánh phượng hồng chết rũ ở nơi
đâu
Khi nắng Hạ về ngang bên khung cửa
Tiếng dương cầm lả lơi từng
nốt vỡ
Vang đâu đây âm điệu những hoang
đường
2.
Tôi quay về hoa cúc tím thoảng hương
Dấu chân xưa c̣n hằn trên lối cỏ
Nhớ không em đă ngàn năm mất ngủ
Tuổi thơ ơi bỏ lại phía chân trời
ĐK2:
Khúc hạ buồn réo rắt ở trong tôi
Ôm nỗi nhớ chạy quanh đời quen lạ
Trái tim đau cũng buồn nên hóa đá
Nắng bên này nhớ nắng ở phương xa...
Khắc Dũng
tŕnh bày
Lại có
trường hợp phải thêm ca từ cho bài thơ
để có đủ chiều dài cho ca khúc như bài
:
Bắt Đom
Đóm Viết Thư T́nh
Bắt thêm đom đóm viết thư t́nh
Gởi về em nhỏ lá thư xinh
Hỏi rằng em có c̣n nhớ chút
Chuyện xửa, chuyện xưa, chuyện chúng ḿnh
Bắt thêm đom đóm viết thư t́nh
Một đêm vào hạ nhớ môi xinh
Nhớ em ánh mắt ngời sao sáng
Nhớ cả bờ vai xinh quá xinh
Bắt thêm đom đóm viết thư t́nh
Hỏi người em nhỏ vẫn trung trinh
Vẫn c̣n nhớ măi lời hẹn ước
Ôm ấp tương lai chuyện chúng ḿnh
Nhật Vũ 6-98
.............
Được
chuyển thành ca từ như sau:
Bắt
Đom Đóm Viết Thư T́nh
Click_xem Musicsheet)
1.
Viết thư t́nh
Bắt đàn đom đóm viết thư t́nh
Gởi về em nhỏ lá thư xinh
Hỏi rằng em có c̣n nhớ chút
Chuyện xửa, chuyện xưa, chuyện chúng ḿnh
2.
Viết thư t́nh
Bắt đàn đom đóm viết thư t́nh
Một đêm vào hạ nhớ môi xinh
Nhớ em ánh mắt ngời sao sáng
Nhớ cả bờ vai xinh quá xinh
ĐK:
Hỡi ...người em yêu dấu
Em c̣n giữ lá thư xinh
Viết từ ánh sáng lung linh
Của đàn đom đóm bắt sau hè
..........
Biết ...giờ này bên ấy
Em về ướt áo ai đưa
Nhớ sao cho vừa
Chiều xưa em đến.... ướt vai gầy
3.
Viết thư t́nh
Bắt đàn đom đóm viết thư t́nh
Hỏi người em nhỏ vẫn trung trinh
Vẫn c̣n nhớ măi lời hẹn ước
Ôm ấp tương lai chuyện chúng ḿnh
.............
Quang Minh tŕnh
bày
Và dĩ nhiên có
những bài cần phải cắt xén bớt bài thơ,
v́ dài quá khổ, như trường hợp bài Về
Thăm mà tôi sẽ bàn sau đây.
10) Nhạc Việt:
Trong những ca khúc phổ thơ của anh, xin anh
chọn bài nào anh thích nhất ?
NV: Bài Về
Thăm (phổ
từ thơ Yến Nhy _tức nhà thơ Y Nguyên bây
giờ) viết từ tháng 5/1971, phải đợi
đến tháng 1-2002 tôi mới bắt gặp và
chuyển thành ca khúc.
Tuy không phải là ca khúc hay nhất trong số những ca khúc phổ thơ của tôi, nhưng tôi thích nhất, bởi lẽ khi viết ca khúc này, tôi đă khám phá ra nhiều điều mới lạ để ứng xử với một bài thơ dài quá khổ cho một ca khúc. Mời xem bài thơ đó từ nguyên bản dưới đây:
Về thăm
Heo hút đường
chiều bóng lặng
Hàng cây trong mưa ngút ngàn
Đă bao năm rồi xa vắng
Anh nhớ quê ḿnh không anh ?
Quê ḿnh chưa ngưng
tiếng súng
Tang thương từ buổi anh đi
Ruộng nương đất cày bom vụn
Rừng xanh cây tiếc xuân th́
Về thăm quê
ḿnh đi anh
Quê hương , quên dứt sao đành !
Về thăm cây lành trái ngọt
Thăm người em gái tóc xanh
Cố đô
những ngày mưa lạnh
Đất c̣n thở ấm hơi anh
Sài g̣n ban đêm kiêu hănh
Thanh âm ánh sáng kinh thành
Anh có quên sương
Đà lạt ?
Anh c̣n nhớ nắng Nha trang ?
Hà tiên nồng nàn tiêu hạt
Và ly nước dừa Trúc giang ?
Mời anh
chiếc nem Thủ đức
Ngọt thanh , đây bưởi Biên hoà
Nếm đi anh , xoài Xuân lộc
Băi Vũng tàu kia , xa xa
Đường Lái
thiêu buồn vô tận
Trong chiếc xe đ̣ lắc lư
Hàng sầu riêng cao ngơ ngẩn
Nhắc chi mối sầu riêng tư !
B́nh long , rồi
Ban mê thuột
Đất đỏ rừng thưa , bụi mờ
Có những người con Tổ quốc
Lặng im ǵn giữ quê ta
Đó anh , bao nhiêu
nỗi niềm
Bao la ḷng đất quê em
Dù xa xôi dù cách trở
Nhớ về thăm quê nghe anh !
Yến Nhy , tháng
5/71
11)
Nhạc Việt:
Ca khúc đó anh viết trong bao lâu th́ xong?
NV: Ca khúc
này tôi viết trong một tuần.
12)
Nhạc Việt
Xin tả những điểm mà anh cảm
thấy vừa ư hay thích thú. Xin dẫn chứng
từ
bản nhạc. (
BẢN NHẠC ĐƯỢC POST LÊN ĐỂ NGƯỜI
ĐỌC DỄ DÀNG THEO DƠI)
NV: Có rất
nhiều điều mới lạ thích thú khi phổ
nhạc bài thơ này. Trước hết phải
kể là tiến tŕnh hợp âm
cho các phiên khúc. Cùng một tiến tŕnh hợp âm
nhưng cách chạy khác nhau: ...
A1
giai điệu được chạy từ dưới
đi lên
A2 giai điệu được chạy từ trên
xuống
Điều này
tạo cho giai điệu uyển chuyển đổi
độ dốc lên xuống khỏi bị nhàm chán...
Mời xem nhạc bản đính kèm:
13) Nhạc Việt: Ư nhạc (giai điệu) bài đó đă đến như thế nào?
NV : Sau một hồi quan sát kỹ toàn bộ bài thơ dài 36 câu, tôi đă t́m được giai điệu cho phiên khúc ỡ cụm bốn câu thơ thứ 4 như dưới đây:
Về thăm
quê ḿnh đi anh
Quê hương , quên dứt sao đành !
Về thăm cây lành trái ngọt
Thăm người em gái tóc xanh
C̣n điệp khúc tôi chọn cụm thơ 4 câu thứ 5 :
Anh có
quên sương Đà lạt ?
Anh c̣n nhớ nắng Nha trang ?
Hà tiên nồng nàn tiêu hạt
Và ly nước dừa Trúc giang ?
14) Nhạc Việt: Câu nào trong bài được thành giai điệu đầu tiên? Phải thử bao nhiêu giai điệu mới được một câu vừa ư?
NV:
Là những câu sau đây:
Về thăm quê ḿnh đi anh
Quê hương , quên dứt sao đành !
Về thăm cây lành trái ngọt
Thăm người em gái tóc xanh
15) Nhạc Việt: Câu thơ nào gây khó khăn nhất cho việc viết nhạc bài đó? Đă giải quyết ra sao?
NV: Không mấy khó khăn khi viết phiên khúc 1 & 2....Nhưng đến phiên khúc 3 và 4 tôi phải chắt lọc trong 16 câu thơ cuối cùng đễ uốn nắn chúng ăn khớp với giai điệu của phiên khúc 1 & 2 và tiến tŕnh họp âm. Ở điệp khúc tôi phải làm công việc hoán chuyển vị trí những câu thơ cho ăn khớp với giai điêu và tiến tŕnh họp âm mà tôi đă phác thảo cho đoạn này.
Mời xem
biểu đồ để thấy công tŕnh làm
những việc vừa kể trên:
.
Tóm lại, tôi
đă dùng câu về
thăm quê ḿnh đi anh
...để làm
giai điệu vào bài, và sau đó c̣n được
lại ở các phiên khúc khác như thấy trên
biểu đồ. Cái lợi ở đây là
các phiên khúc đều có được một
vế nhạc giống nhau. Những câu 2,3 và 4 cũng
dễ cho ta phần nào trong việc xoay xở sắp
xếp ca từ ...dù chúng không hoàn toàn cùng âm
vận...Miễn sao chúng có thể đi qua các
tiến tŕnh hợp âm là được. Riêng
phần điệp khúc tôi đă lấy cụm thơ
thứ 5 hoán chuyển vị trí chữ trong
mỗi câu thơ theo giai điệu phác thảo cũng
như hợp với tiến tŕnh hợp âm cho đoạn
này. Sau khi viết lại ca từ tôi đều
email hội ư với tác giả bài thơ là Yến
Nhy (tức thi sĩ Y Nguyên) để được
hoàn chỉnh.
Mời nghe:
Về Thăm
Nhạc: Nhật Vũ
Tiếng hát: Tuyết Dung
Ḥa âm: Nguyễn Minh Châu
Tóm lại
tôi ưng ư phương cách làm việc của tôi
cho ca khúc Về Thăm này ở những điểm
sau đây:
Thứ nhất: là đă chắt lọc ra
từ bài thơ, dài tới 36 câu, được 20
câu dùng làm ca từ cho ca khúc này.
Thứ hai: là cách dùng tiến tŕnh
hợp âm chạy up and down cho các phiên khúc
A1 & A2 ...khiến cho hai phiên khúc kế cận có
sự tương phản độ dốc, âm
vực trầm bổng rơ rệt...
Thứ ba: Cách phối hợp được
giữa giai điệu và hợp âm, để dù ca
từ có chút khác biệt về âm vận cũng
vẫn nghe thấy mượt mà giống nhau...Tỉ
như ta chăng giây đèn màu trong dịp Giáng
Sinh..theo các khung của ngôi sao hay h́nh tượng các
cây thông Noel hay các con hươu vậy, tuy giây đèn
màu có chạy ḷng ṿng nhưng nó vẫn cho ta cái h́nh
dáng tượng trương cho ngôi sao hay bất
cứ khung h́nh nào ta đă dàn dựng.
Thứ bốn: Sự nhất trí trong ca khúc...cho
dù ca từ được rút ra từ bài thơ,
ở nhiều phần khác nhau, để ráp lại
nhưng câu chuyện vẫn có đầu đuôi, trước
sau như một.
Nhật Vũ
Arlington, TX 4-2005
***Mời đọc thêm bài ...Đem Thơ Vào Nhạc ...Của Nhật Vũ