sna

Fig. 1 Organizimi anatomik i rrug�ve motorike, n� sistemin motorik somatik dhe sistemin motorik autonom. A. N� sistemin motorik somatik, neuronet motorike efektore (t� cilat inervojn� efektor�t) jan� t� lokalizuar n� SNQ, dhe projektohen direkt deri tek muskujt skeletor�.
B. N� sistemin motorik autonom, neuronet motorike efektore (fijet postganglionare q� inervojn� efektor�t visceral), jan� t� lokalizuar jasht� SNQ-s� dhe kontrollohen nga fijet preganglionare.
(Kandell E.R. Schwartz J.H., Jessel T.M.: Principles of Neural Scince 4th ed.. � 2000 McGraw-Hill, (Fig. 49-1).

SISTEMI NERVOR AUTONOM
(Systema nervosum autonomicum)

Kur ne frigohemi zemra jon� rreh shpejt, frym�marja na shpejtohet, goja na teret, muskujt tkuren, shuplakat na djersiten dhe ndiejm� nj� nevoj� q� t� vrapojm�. P�r k�to ndryshime p�rgjegj�s �sht� pik�risht sistemi nervor autonom. Sistemi nervor autonom (SNA)/vegjetativ,visceral, vet�veprues (Fig. X) paraqet nj� entitet funksional t� ve�ant� i cili morfologjikisht lokalizohet n� sistemin nervor periferik dhe n� sistemin nervor q�ndror. Ky sistem �sht� i specializuar p�r kontrollin e funksioneve viscerale, respektivisht funksionin e muskujve t� lemuar, muskulit t� zemr�s dhe gjendrave. P�r dallim nga sistemi nervor somatik, i cili kontrollon funksionin e muskujve skeletor� (t� striuar) (Fig. X).*
Fjala autonom/vet�veprues, rrjedh nga auto (n�nkupton vet�) dhe nomos (n�nkupton ligj) pra sistemi vet�-ligj�v�n�s, q� funksionon kryesisht jasht� vullnetit dhe vet�dijes son�.** �Autonomia� e k�tij sistemi �sht� relative, dhe ndryshon var�sisht nga pjes�t e caktuara t� tij, psh. sistemi nervor enterik (�sht� pjes� e SNA q� lokalizohet n� tr. gastointestinal) �sht� kryesisht i pavarur nga inervimi i sistemit nervor q�ndror, kurse sistemi nervor simpatik ndikohet fuqish�m nga ndryshimet psiqike. Sistemi nervor autonom n� bashk�veprim me sistemin endokrin dhe me qendra t� larta nervore si hypothalamus-i modulojn� funksionet vitale t� organizmit si: frym�marjen, pun�n e organeve t� brend�shme, sekretimin e gjendrave metabolizmin, qarkullimin e gjakut, mbajtjen e temperatur�s konstante, tretjen, lirimin e hormoneve etj.

NDARJA E SISTEMIT NERVOR AUTONOM
(SISTEMI I INTEGRUAR TRIPJES�SH)***

Sistemi nervor autonom p�rb�het nga tre pjes� (divizione) kryesore: pjesa simpatetike (Pars sympathetica), pjesa para-simpatetike (Pars parasympathetica) dhe sistemi enterik. K�t� klasifikim e ka b�r� Langley n� 1921 bazuar mbi origjin�n e fijeve preganglionare, dhe pak a shum� �sht� ruajtur deri n� dit�t e sodit.*** Pjesa simpatetike, origjin�n e fijeve pregangli-onare e ka nga qel. nervore trupi i t� cilave gjindet n� pjes�n torakolumbale t� palc�s kurizore TH1 � L2, nga ku em�rohet edhe si sistemi torakolumbal (sistemi simpatetik) (Fig. X). Origjina e fijeve preganglionare parasimpatetike �sht� nga qel. nervore trupi i t� cilave gjindet n� trungun truror (pjesa kraniale e sis. parasimpatetik) dhe n� pjes�n sakrale S2 - S4 t� palc�s kurizore (pjesa sakrale e sis. parasimpatetik). Nga kjo rrjedh edhe em�rimi sistemi kraniosakral (sis. parasimpatetik) (Fig X). Sistemi enterik nuk merr gati fare ose th�n� ka shum� pak fije preganglionare nga sistemi nervor q�ndror. Ky sistem �sht� i lokalizuar n� muret e traktit digjestiv dhe p�rmban n� vehte neurone senzorike dhe motorike t� cilat nd�rtojn� reflekset e shumta digjestive. Organizimi neuronal i k�tij sistemi p�rbehet
nga dy pleksuse, pleksusi i Auerbach-ut dhe Meissner-it (Fig. X). M� gj�r�sisht do t� flitet ne vijim, p�r �do pjes� n� ve�anti.

_____________________________
* Kandell E. R. Schwartz J.H., Jessel T.M: Principles of Neural Science 4th ed.. Elsevier 2000, (Faq. 960).
** De Mayer W.: Neuroanatomy 2nd ed.. Williams & Wilkins 1998, (Faq. 99).
*** Ky klasifikim referohet n� tekstet e: Parent A.: Carpenter�s Human Neuroanatomy 9th ed.. Williams & Wiklins 1996, (Faq. 293); Williams P.L.: Gray�s Anatomy 38th ed.. Churchill & Livingstone, (Faq. 1293); Kandell E.R.: Principles of Neural Science 4th ed.. Williams & Wilkins 2000, (Faq. 961). Ndarja e k�till� e SNA-s� mund t� shkaktoj� habi, pasi q� n� shumic�n e librave n� gjuh�n shqipe SNA ndahet n� pjes�n simpatetike dhe parasimpatetike. Q� t� dy ndarjet jan� t� akceptueshme dhe mund t� hasen n�p�r literatur�n anatomike, var�sisht nga referencat e autorit.