गजलमा "बहर" अर्थात "शास्त्रिय छन्द" का बारेमा बिभिन्न पत्र-पत्रिकाको अध्ययन र एच. बी सी. एफ एमको "बुल-बुल" द्वारा प्राप्त ज्ञानका आधारमा बहर सम्वन्धी केही आधारभुत तत्वहरु प्रस्तुत गरेको छु । हुन त आँफु पनि भर्खरै गजलबारे जान्दै गरेको हुनाले मेरो बुझाईकै आधारमा यो लेख प्रस्तुत गरेको छु ।� आशा छ यसले गजलको दुनीयामा म जस्तै पाइला टेक्दै गरेका हरुलाई शहयोग गर्नेछ ।

������ गजलका बारेमा बिलकुलै अनवीज्ञहरुले भने पहिलै बहरका बारेमा जान्न नखोजनु नै उचीत हुन्छ । यस्ता व्यक्तिहरुले मुख्य पृष्ठबाट� tutorials मा जानु गर्नु होला ।��������������������������������������������������������������������������������

�

इस्लामीक सिद्घान्त अनुसार गजलकालागी आठ मुल रुक्नहरुको व्यवस्था छ । - यसलाइ यसरी बुझ्ने प्रयास ग-यो भने सजिलो होला । जसरी नेपाली छन्दमा आठ गणहरु -यमाताराजभानसलगा हुन्छन्, इस्लामीक ८ रुक्नहरु पनि यस प्रकार छन् ।

१. मफाईलुन्��� ISSS

२. मुस्तफ्‌इलुन्� SSIS

३. फाइलातुन्��� SSIS

४. फउलुन्����� ISS

५. फाइलुन्����� SIS

६. मुतफाइलुन्�� IISIS

७. मुफाइलतुन्�� ISIIS

८. मफ्‌उलातु��� SSSI

यस्ता दुइ वा दुइभन्दम बढी रुक्नबाट अकार्न बन्दछन् । यीनै अकार्नहरु नै बहर बन्दछन् ।

जस्तै, मुस्तफ्‌इलुन्SSIS + मप्‌उलातुSSSI = मुन्सरेह बहर SSISSSSI

बहरलाई मुख्यतय, ३ प्रकारमा विभाजन गर्न सकिन्छ ।

�१. मुफरद

� मुफरद बहर एकै रुक्नको दोहोर्राई बाट तयार हुन्छन् ।

� जस्तै- हजज (ISSS ISSS ISSS ISSS)

����������������� (ISSS ISSS ISSS)

����������������� (ISSS ISSS)

२. मुरक्कब

मुरक्कब बहर दुइ वा दुइभन्दा बढी रुक्नबाट तयार हुन्छन् ।

जस्तै- मुस्तफ्‌इलुन्SSIS+मफ्‌उलातुSSSI+मुन्सरेहबहर SSISSSSI

३. मुजाहिफ

नियमसम्मत नरहेका, गजलकारद्वारा स्वइच्छामा निर्माण गरीएका बहरहरु यस अर्न्तगत पर्दछन् ।

जस्तै- मफाईलुन् ISSS+मफाईलुन् ISSS+मफाईलुन् ISSS + मफाईलु ISSI

�