Ang Salidum-ay ng Fetad!
KAPWA BAHAGI NG tradisyunal na kultura ng mga katutubo sa Kordilyera ang salidum-ay ng Fetad! Sa pag-awit o sa pakikidigma, taglay ng mga katutubo ang mga kaugaliang nakapagpapanatili ng kanilang lipunan sa harap ng mga pagtatangkang sakupin sila, mula sa panahon ng kolonyalismong Espanyol hanggang sa kasalukuyang paghahari ng imperyalismong US, pyudalismo at burukratang kapitalismo, dagdag pa ang pambansang pang-aaping dinaranas nila bilang pambansang minorya sa kamay ng mga lokal na naghaharing uri.
Sinasagisag ng mga kantang nasa
koleksyon ito (Balligi, cassette
tape ng mga kanta [Komisyon sa Kultura ng CPDF at Pambansang Seksyon sa Musika,
ARMAS], 1989 ang antas ng organisasyon at pakikibakang naabot na ng mga katutubo
sa Kordilyera para sa pambansang demokrasya at tunay na otonomya.
Noong 1981, sinimulang itatag sa
rehiyon ang Cordillera People’s Democratic Front (CPDF) bilang organisasyong
pampulitika ng mga katutubo. Ang CPDF ang nagsisilbing panimulang binhi ng Cordillera
People’s Revolutionary Movement Government (CPRAG), isang probisyunal na
rebolusyonaryong gubyerno para sa pakikibaka.
Ang mga batayang yunit panteritoryal ay binubuo bilang mga
lokal na rebolusyonaryong gubyerno ng mamamayan (Organo Dagiti Demokratiko
Bilig Pampulitika o ODBP) sa mga lugar na may relatibong lakas ng Bagong
Hukbong Bayan, may mga milisyang bayan, may makinarya ng mga aktibista at
organisasyong masa ng CPDF, at kung saan napahina na ang otoridad ng
reaksyunaryong gubyerno.
Kaya nga mga kantang ito ay mga panawagan para sa
pagpapatatag ng mga ODBP sa mga lugar na
kinikilusan ng Chadli Molintas Command, ang destakamento ng Bagong Hukbong
Bayan sa rehiyon, at nasasakop ng pamamahala ng CPDF.
Ang kantang Umili
iti Kordilyera ay nananawagan para sa pagtatayo ng
gubyerno ng mamamayan hanggang sa pananagumpay:
(Gubyerno ng mamamayan
Itatag hanggang sa tagumpay)
Ang lahat ng mamamayan, armado man o hindi, ay hinihikayat
na ipagtanggol ang kanilang gubyerno laban sa mga atake ng kaaway, tulad ng
sinasabi ng Fetad!:
Ububbing, kababaihan
Armado ka man
Wenno
sibilyan
PRG,
salakniban
Saan
tayo a palubusan
A
sumrek ti kalaban
Intayo
ngarud
Pagtintinnulungan
(Kalalakihan, kabataan
Armado ka man
O sibilyan
PRG ipagtanggol
Huwag nating papayagang
Pumasok ang kalaban
Tayo na’t
Magtulung-tulong
PRG ay bantayan)
Sa ilalim ng
bagong gubyerno, isinusulong ang iba’t ibang gawain para sa pagpapahusay ng
pamumuhay ng mamamayan, tulad ng produksyon, kalusugan at hustisya.
Sa Salidum-ay Hustisya, inilalarawan kung
paano tumatakbo ang mga korte ti umili (hukumang bayan) para maresolba ang mga
problema sa hanay ng mamamayan at mapanatili ang kapayapaan sa kanilang mga
komunidad:
Risiris ket isimpa
Tapno ili
natalna
Sino’t nagbasul kanyada
Agpayso kadi dayta
Daytoy ti usigen da
Kitaen padapada
(Komite sa Hustisya
Ang gawain nila
Gulo ay ayusin
Upang baya’y maging payapa
Kung sino ang may sala
Katotohana’y aalamin
Ito’y uusigin
Susuriing mahusay)
Sa Salidum-ay Salun-at, inilalarawan ang
kahalagahan ng pagpapaunlad ng katutubong panggagamot, kalinisan sa mga
komunidad, pag-iwas sa sakit at ng paghahanda para gamutin ang mga kasama at
masang nasusugatan sa digma:
Nagadu ti masugat
Intayo mangiwayat
Programa ti salun-at
(Talagang sa digmaan
Maraming nasusugatan
Ating ilunsad
Programa sa kalusugan)
Sa Salidum-ay Pangkabiagan, hinihimok ang
mamamayang magtatanim ng mga masustansyang gulay; gumawa ng irigasyon, tulay,
daan, iskwela, klinik; magbuo ng mga kooperatiba; at pataasin ang
produksyon. Pinapahalagahan ang
kolektibong paggawa para sa pagpapahusay ng kabuhayan:
Intayo pairutan
Trabaho nabingayan
Kolektibo pamuspusan
(Kolektibong paggawa
Ating palakasin
Hatian sa gawain
Ating pagsikapan)
Ang muling-paghuhubog-sa-sarili ang siya namang
nilalaman ng kantang Sinnogom Akay. Idinidiin ang pagtatakwil sa
bulok na kaisipan, ang pagharap sa mga sakripisyo at kahirapan, ang pagiging
malapit sa masa, ang pagkilos para sa kapakanan ng nakararami, at ang
pagtataguyod ng pamumuna at pagpuna-sa-sarili bilang paraan ng pagwawasto sa
mga kamalian:
Ibelleng ken rimbawan
Galad rebolusyonaryo
Ipinget, ipangato
(Bulok na kaisipan
Itapon, itakwil
Rebolusyonaryong diwa
Isapuso, paglinangan)
Ilang himig ng salidum-ay ang inilalarawan sa koleksyong ito. Bukod sa
salidum-ay may halimbawa rin ng oggayam, isang tipo ng katutubong chant. Minimal ang paggamit ng katutubong plawta o
kawayang patpat, at sa isang kanta ay gumagamit ng
sound effects tulad ng huni ng ibon at bagsak ng bomba. Walang pagtatangkang gawaing “moderno” ang
salidum-ay, tulad ng paglalagay ng second o third voice, counterpoint
o pagkantang ala-rock sa naunang koleksyong Salidum-ay (1987). Mahusay na disisyon
ito, sapagkat nilalayon ng koleksyong ipopularisa ang mga kanta sa hanay mismo
ng mga katutubo at awitin nila ang mga ito batay sa kanilang kinagisnang paraan
at kasalukuyang pangangailangan sa paggubyerno at pakikidigma.
Namamayani sa mga kantang ito ang diwa ng Fetad!, ang panawagan para sa pakikibaka ng mga katutubo sa
Kordilyera. Ang pangunahing kahulugan ng salitang ito, kapwa sa
tradisyunal at rebolusyonaryong paggamit, ay armadong pakikibaka. Gayunman, batay sa karanasan sa pagkilos ng
mga katutubo sa rehiyon, yumayaman ang kahulugan nito para masakop ang
pakikibaka sa hayag na kilusang masa, ang pagbubuo ng ekonomyang panggyera, ang
pagpapaunlad ng kakayahang magtanggol ng mamamayan at ang pagbigo sa mga pakana ng kaaway na paglaban-laban ang iba’t
ibang tribu sa Kordilyera.
Tulad ng Fetad! Bodong, sagang at iba pang kinamihasnang
ritwal sa kabundukan ng Kordilyera, ang mga salidum-ay
at oggayam sa song cassette tape na ito ay nagkakaroon ng bagong gamit at
kahulugan para sa mga katutubo na nakikibaka para sa pambansang demokrasya at
otonomya.