|
|
_____________________________________________________________
Kryengritja
e Malesise kundra perandorise otomane 1907-1912 Periudha
e viteve 1878-1912 i takon periudhave me te lavdishme te
popullit shqiptar. Pas
Lidhjes se Prizrenit (1878), e cila vuri themelet e
ndergjegjejes kombetare, eshte fryt i levizjeve te shumta te
popullit shqiptar per clirimin definitive nga Perandoria
Otomane. Ne fakt
Lidhja e Prizrenit eshte kethese ne krijimin
e maredhenjevet te reja shoqerore-politike te shqiptareve
shtu sikur kane ekzistuar maredhenje te ketilla tek popujt e
tjere ne Ballkan po te asaj kohe. Ditet
me te veshtira qe perjetuan Malesoret e ketyre trevave qene
gjate ekspeditave te ndryshme te komandanteve ushtarak Shefqet
Turgut pashes dhe Bedri pashes.
Ushtria e Turgut pashes hyri ne Hot dhe pasi e beri
shkrum e hi Hotin dhe demtoi kishat, filloi akcionet kundra
Malesise. Kjo i
mbushi Malesoret plot mellef. Edhe
Malesia e Madhe (Malesia e Mbishkodres), ka qene kurdohere ne
kontakte te perhershme me kryengritsit dhe me pjesmarresit te
Lidhjes se Prizrenit. Ajo
ne mbledhjen e pare dhe te dyten dergoi perfaqsuesin e vet Baca
Kurtin Gjokaj nga Gruda. Jane
te njohura kryengritjet kundra rembeshit turk gjate shekullit te
XVII e XVIII (1606-1633, 1638, 1696. etj.)
Kjo do te thot se Malesori pa marr parasysh prezencen e
ushtris turke ka qene ne kryengritje te perhershme. Krimet
dhe perdhunimet qe bente Perandoria turke si ne Malesi ashtu dhe
en trevat tjera te okupuara i detyroi Malesoret qe te arratisen
, te leshojne trojet e veta dhe te organizohen ne lufte kundra
saj. Perpjekjet e Malesoreve te kesaj treve per liri dhe pamvarresi gjate viteve te fundit te shekullit XIX-te kane lidhje te ngushte me luftrat e meparshme te shqiptareve kundra armikut shekullor. Kryengritjes
se pergjithshme te Malesise 1909-1912. u meprin disa ngjarje te
rendesishme qe filluan me 1904.
Ne Uren e Lemajes ne Cem te Trieshit.
Burrat me te dalluar te Trieshit sulmuan po me kete date
posten turke, me c’rast vrane nje numer ushtaresh turq, kurse
nje pjese tjeter e detyruan qe te hike nepermjet te Grykes se
Rapshes se Hotit. Ne
kete perleshje muaren pjese dhe nje numer burrash shqiptar nga
Koja e Kucit dhe ca malazez nga Rahoja-Kuci. I pari qe shtiri me
pushke ne ushtrin turke ne Uren e Lemajes ne Cem te Trieshit, qe
Malote Gjeka nga fshati Nikmarash –Triesh. Me
rentifikimin e pare te kufirit malazezo-turk te vitit 1876. nje
pjese e Malesise se Mbishkodres-Koja e Kucit dhe Trieshi mbeten
nensundimin malazez. Por
ushtria turke mu ne kufi- ne Lemaje mbante forvate veta me
qellim qe t’u perballonte forcave-sulmeve te shumta te
shqiptareve nga Kelmendi, Selca, Hoti, Gruda, Trieshi e trevat
tjera. Debimi i
ushtris turke nga posta e Lemajes, paraqet nje date te
rendesishme, per arsye se eshte si pikenisje e kryengritjes se
madhe dhe te organizuar te Malesise se Madhe. Per
kryengritjen e Malesise (1909-1912),nuk eshte nevoja qe ne kete
moment te flasim, sepse keto ngjarje i ka shenuar edhe historia.
Dihet se organizatori kryesor i kryengritjes ka qene
patrioti i madh shqiptar Dede Gjon Luli Dedvukaj nga Hoti.
Ai i pari arrin qe te organizoi shoket me te dalluar te
Malesise si: Nike Gjelosh Lulin, Zef Lan Ulen, Leke Keqin, Nike
Gjeke Brelin, Nikash Martinin, Kole Marash Vaten, Ujke Gjelosh
Leken, Gjon Nike Pllucin dhe te tjere per nje kryengritje te
pergjithshme. Ne
kete kohe situata ne kufirin turko-malazez ishte mjaft e
acaruar. Nuk ishin
te rralla as incidentet ne mes
te rojeve te kufirit turk dhe melesoreve te armatosur.
Numri i malesoreve te armatosur ne Malesi ishte mjaft i
madh. Malesoret ne
krye me Dede Gjone Lulin te ndihmuar nga malesoret e Shales,
Shoshit, Nikajve, Merturit dhe Krasniqes vendosen qe te mos i
zbatojne urdherat e Valiut te Shkodres ne lidhje me pagimin e
taksave dhe dorezimin e armeve. E
ter Malesia: Hot, Grude, Kelmendi, Shkreli, Kastrati dhe
Podgorica ishte e pregaditur per kryengritje.
Podgorica atehere ishte qender e kryengritsave te
armatosur. Ne mesin
e tyre ndodhej edhe patrioti i dalluar nga Kosova Isa Buletini.
Ne Podgorice me ndihmen e Kral Nikolles u formua edhe
komiteti i kryengritjes ne krye te cilit ishte Sokol Baci
Ivezaj, kryetar i fisit Grude.
Komiteti ne fjale ndermori nje varg masash per
organizimin e malesoreve ne kryngritje. Malesoret
pas debimit te ushtire turke nga Lemaja kishin per qellim qe
t’i eleminon te
gjitha pozitat ushtarake ne ket treve, prandaj me 24.III.1911.
sulmuan ushtrin turke qe ndollej ne Gryken e Rapshes.
Pas Grykes se Rapshes u sulmua edhe posta ne Traboinin e
Mocem. Nga kjo
poste turqit u debuan pa lufte dhe pa ndonje viketime. Po
ne kete kohe malesoret debuan ushtaret turq qe ndolleshin ne
posten Fierze. Posta
e peste qe ndollej ne Qafen e Bokrrines, ne Selisht, u sulmua
dhe u clirua nga Grudet, Kelmendet dhe Trieshjant me
29.III.1911. Ne
kete kohe kur turqit u debuan gati nga te gjitha postat kufitare
ne Malesi, Caushi i ushtrise turke me qender ne Tuz, mblodh nje
ushtri mjaft te madhe dhe e drejtoi nga Hoti.
Ne Qepur te Hotit u zhvillua nje perleshje mjaft e
pergjakshme ne mes te ushtris turke dhe burrave te Hotit.
U vra nje numer i madh i ushtris turke, por humben jeten
edhe disa burra nga Hoti si: Kole Marash Vata, Zef Lan Ula, Gjon
Pllumi, Fran Zeka, vellezerit Zef dhe Gjon Luli, Pjeter Uci,
Ujke Gjelosh Leka, dhe Leke Mirashi.
U plagos nje numer i madh burrash nga Hoti.
Turqit ne kete perleshje pesuan disfate te madhe.
Qepuri si date e rendesishme historike permendet edhe ne
kenget popullore. Malesoret
nga Hoti, Gruda, Kelmendi e Trieshi te fryemezuare nga zjarri i
clirimit ndermarrin aksione te nje pas njeshme.
Pas aksionit ne Qepur, sulmuan menjehere posten
ushtarake turke ne Pikale-Grude.
Ne perleshje mbeten te vrare nje numer i madh turqish dhe
u nxune rob rreth 70 sish.
Nga malesoret mbeten te vrare: Tome Hasi, Hasa Mirashi
dhe Sokol Doka. U
plagosen gjashte malesore. Me
28.III.1911. clirohet edhe posta e shtate e cila ishte e
vendosur ne Lishah ne afersine e Ledines ne Malesi.
Edhe ketu mbeten te vrar shum turq.
Nga malesoret mbeten: Zef Kurti dhe Martin Ujka, kurse
shtate u plagosen rende. Malesoret
gadi cdo poste qe pushtonin i jepin zjarr, keshtu vepruan edhe
ne posten ne Pikale dhe Lishah. Po
ne kete kohe debuan edhe ushtaret turq te postes kufitare ne
Paroki ne afersine e Fundnave.
Posta kufitare ne Omerbozhaj, afer Dinoshes, konsiderohej
si posta me e forte. Ne
kete poste ishin perqendruar gadi e tere ushtria turke qe ishin
debuar nga postat e ndryeshme.
U cliruan edhe postat ne Uren e Rzharnices dhe Dheut te
Zi. Qender
kryesore e koncentrimit te forcave ushtarake turke ishte Kalaja
e Shipshanikut ne Tuz. Malesoret
edhe kete fortifikat turke e rrethuan me 22.IV.1911. Me ket rast
mbet i vrar Nike Pretash Leci nga Gruda, duke tentuar te
depertonte ne Kala me te cilin rast u vra ne afersine e Kalase. Ne
lufterat me te njohura te malesoreve permendet lufta ne Qafe te
Ugles. Deciqi
eshte permendore e vertet e betejave te pergjakshme te
malesoreve kundra forcave ushtarake turke.
Me 1.V.1911 ne Deciq ne Majen e Kratiles per te paren
ehere ne historine e popullit shqiptare, pas historise se
levdishme shqiptare gjate jetes se fatosit te madh shqiptar-
Gjergj Kastriotit-Skenderbeut, Dede Gjon Luli ngriti flamurin
shqiptare dhe tregoi armikut turk dhe tere botes se Malesia
kerkon lirine dhe pamvaresine e vet. Pas
ngritjes e flamurit shqiptar ne muajin maj te vitit 1911 ushtria
turke ndermori cdo mase per te pushtuar perseri Deciqin dhe me
14.V.1911 arriti perseri pe ne Deciq te vendos flamurin gjysem
hene. Mirepo
malesoret e frymezuar dhe nga dashuria per liri dhe urrejtja
ndaj roberise se huaj nuk i humben shpresat.
Per clirimin e Deciqit
pervec malesoreve muaren pjese edeh njesit e rregullta
ushtarake malazeze nen komanden e gjeneraleve malazez Janko
Vukotiqit dhe Mill Spasit.
Gjate vitit 1912 ne perleshjet qe u zhvilluan ne Deciq me
28.mars dhe 3.maj, mbeten te vrar 14 malesore. Po ne maj te
vitit 1912. ne Bukoviq u zhvillua lufte e pergjakshme, ashtu
edhe ne Helmice e ne Qafe te Kishes. Ne keto perleshje mbeten te
vrar afer 15 malesore. Ne
lufterat e pergjakshme qe beri Malesia kundra ushtris turke,
duke filluar prej vitit 1907-1912 mbeten te vrar 150 malesore,
kurse u plagosen afer 90. Ata
gjate kesaj kohe cliruan, me perjashtim te Kalase se
Shipshanikut te
gjitha trevat e Malesise se Mbishkodres.
Perpjekjet e malesoreve me arem e material ushtarak i
ndihmoi edhe Mali i Zi. Mbas
largimit te ushtris turke nga Kalaja e Shipshanikut, malesoret
muaren pjese se bashkut me formacionet ushtarake malazeze ne
lufterat e ndryshme gjer me Shkoder.
Perleshjet me te pergjakura u zhvilluan ne Bardhajt e
Shkodres dhe ne Tarabosh.
|
|
Copyright
© 2000-2001 Malesia.org |