Geweldloze communicatie

Geweldloze communicatie

Over communicatie en sociale relaties zijn ontelbare boeken geschreven en talrijke modellen. Samenleven met mensen kan immers één van de moeilijkste dingen zijn die er is. Ik gebruik hier uitgebreid het model van Gordon en daarna nog twee modellen in het kort van dr. Servan-Schreiber.

Een bekend model voor geweldloze communicatie is dat van Thomas Gordon, o.a. bekend van het boek “Luisteren naar kinderen”. Hij heeft dit model ook toegepast voor communicatie tussen volwassenen, tussen leerkrachten en leerlingen, ouders en tieners enz. Ik heb dit boek gebruikt als leidraad voor deze tekst. Op bijgaand schema kan je de structuur volgen.

Bedoeling is de lezer warm te maken voor het lezen van het boek of het volgen van de cursussen die hierover georganiseerd worden. Dit boek hoort thuis in elk huishouden.

We bekijken hier omwille van het kader van hooggevoeligheid (HG) de communicatie tussen ouders en kinderen.

Als er zich een probleem afspeelt in het gezin, dient op de eerste plaats de vraag gesteld te worden: bij wie ligt het probleem? Bij het kind, bij de ouder, of bij beide?

I. Probleem ligt bij het kind

Laten we eerst de communicatie bekijken wanneer het probleem bij het kind ligt. Als het kind een bepaalde behoefte heeft, zich aan iets ergert, een frustratie over iets heeft, zich zorgen maakt, een fout heeft gemaakt enz.

Als startpunt nemen we eender welk gedrag van het kind. Als ouder kan men dit gedrag accepteren of niet accepteren. Of men een gedrag al dan niet accepteert, kan afhangen van:

· de situatie

· de gemoedstoestand van de ouder

· het temperament van het kind

· de persoonlijkheid van de ouder

· het geslacht van het kind

· de leeftijd van het kind

· van de ouder zelf: de moeder kan een gedrag accepteren maar de vader niet en v.v.

Dit betekent dat men niet altijd consequent is, en dat hoeft ook niet, want acceptatie hangt van zoveel factoren af. Het betekent ook dat de ouders geen gesloten front hoeven te vormen. Sommige ouders doen alsof ze veel van hun kind kunnen verdragen, bvb om een “goede moeder” te zijn, terwijl ze dat innerlijk eigenlijk niet doen. Dit heet pseudo-acceptatie en is ook voor het kind nadelig, want het kind is gevoelig aan tegenstrijdige signalen of gemengde boodschappen en kan aldus gevoelens van wantrouwen, onzekerheid, angst krijgen.

Het is belangrijk te begrijpen dat, als men een gedrag van het kind niet accepteert, dit nog niet wil zeggen dat men het hele kind afwijst. Het kind voelt een afgewezen gedrag echter makkelijk aan als een afwijzing van de hele persoon, als de afwijzing of niet-acceptatie van het gedrag op een destructieve manier gebeurt. Het grote risico is dus dat dit aan het kind het gevoel kan geven dat de ouder niet van hem houdt, met alle nefaste gevolgen vandien voor de psychische gezondheid van het kind. Om dit te vermijden brengt Gordon een aantal constructieve communicatiemethodes naar voren. Het komt erop aan dat kinderen het gevoel krijgen dat zijn ouders van hem houden, ook al accepteren ze niet elk gedrag. Als ze dit gevoel hebben, zullen ze bovendien meer openstaan om aanpassen te doen aan hun gedrag.

Vergeet niet dat met wat je zegt tegen een kind, je ook iets over hem zegt (inhoudsniveau – relatieniveau). Met wat je zegt tegen een kind, breng je ook een gevoel over (inhoudsniveau – gevoelsniveau).

Wat zijn destructieve communicatiemethodes? Deze worden de 12 hinderpalen in de communicatie genoemd.

1. Bevelen, dirigeren, commanderen

2. Waarschuwen, berispen, dreigen

3. Vermanen, moraliseren, preken

4. Adviseren, oplossingen of suggesties aandragen

5. De les lezen, beleren, logische argumenten aanvoeren

6. Oordelen, kritiseren, oneens zijn, beschuldigen

7. Prijzen, het ermee eens zijn

8. Schelden, belachelijk maken, beschaamd maken, kleineren

9. Interpreteren, analyseren, diagnose stellen

10. Geruststellen, sussen, troosten

11. Uitvragen, ondervragen, vragen stellen

12. Toegeven, afleiden, over iets anders praten, zich terugtrekken

Voorbeelden:

Ben je gevallen? Je moet maar eens beter leren opletten.

Hoezo, je bent de klas uitgezet? Heb je weer de hele tijd zitten praten?

Jan is gebuisd voor aardrijkskunde en wiskunde. “Je bent nog dommer dan je broer.”

Dirk werd geschopt door een klasgenoot. “Je moet leren jezelf te verdedigen.”

Sophie heeft ruzie met Christine. “Zoek maar een ander vriendinnetje.”

Joren heeft een rotdag gehad op school. “Kom, morgen zal het wel beter gaan.”

Sabine heeft acute honger en begint te zeuren. “Als je niet stopt met zagen, krijg je een klap.”

Willy heeft zich gesneden en huilt. “Ach, het is niet zo erg.”

Sarah werd op een fuif lastig gevallen door een jongen. “Ik wil van naaldje tot draadje weten wat er op die fuif allemaal gebeurd is.”

Wat zijn de gevolgen van destructieve communicatiemethodes voor het kind?

Onderdrukken ipv uitdrukken van zijn gevoelens, verzwijgen, wantrouwen, wrok, angst, liegen, kwaadheid, woede, agressie, depressie, een hekel hebben aan zijn ouders, rebellie, achterbaksheid, onverschilligheid, eenzaamheid, introvertie, zich bedreigd voelen, geweld, teleurstelling, verdriet, dichtklappen, defensief worden, schuldgevoelens, zich niet begrepen voelen, aanvallen, minderwaardigheidsgevoelens, onzekerheid, komedie spelen, gebrek aan respect

Wat zijn constructieve communicatiemethodes van de ouder als het probleem bij het kind ligt?

1. Niet ingrijpen om aan te geven dat je het kind accepteert, het kind zijn gang laten gaan als hij met iets bezig is, zich niet bemoeien, zwijgen, het kind fouten durven laten maken

2. Passief luisteren: oh?, mm, ach?, nee toch?, is dat zo?, stel je voor, allez?, niet waar?

3. Uitnodigingen om te praten: wat is er gebeurd, vertel het eens, wil je er iets over vertellen?, wat vindt jij ervan?, laat eens horen

4. Actief luisteren om het gevoel achter de boodschap van het kind naar boven te brengen, om te controleren of de ouder de boodschap juist begrepen of geïnterpreteerd heeft zonder evaluatie of oordeel of kritiek. Hierdoor toont de ouder interesse, begrip en medeleven voor de gevoelens van het kind, maar laat de verantwoordelijkheid voor het probleem bij het kind. Door de vraagstelling wordt het kind zodanig beïnvloed dat het zelf oplossingen zoekt voor zijn probleem. De ouder is een klankbord of een meevoelende toehoorder. Het kind krijgt respect en erkenning voor zijn gevoelens.

Voorbeeld van een uitgebreid gesprek (overgenomen uit Gordon, p.58-59)

Destructieve wijze:

Johnny: Willem wil vandaag niet met me spelen. Hij wil nooit wat ik wil.

Moeder: Nou, waarom doe je dan niet eens zijn zin? Je moet met al je vriendjes leren opschieten. (adviseren, moraliseren)

Johnny: Ik wil hem niet zijn zin geven, ik wil trouwens niet met hem kunnen opschieten.

Moeder: Nou, ga dan iemand anders zoeken om mee te spelen, als je zonodig spelbreker moet zijn. (een oplossing geven, schelden)

Johnny: Hij is een spelbreker, ik niet. En ik heb niemand anders om mee te spelen.

Moeder: Je bent van streek omdat je moe bent. Morgen zal het wel beter gaan. (interpreteren, geruststellen)

Johnny: Ik ben helemaal niet moe en het gaat morgen vast niet beter. Je snapt helemaal niet wat een hekel ik aan dat rotjong heb.

Moeder: Dat moet je niet zeggen. Als je dat nog eens zegt over een vriendje, ik waarschuw je... (bevelen, dreigen)

Johnny: (Loopt mokkend weg): Ik vind het hier niet fijn, ik wou dat we gingen verhuizen.

Constructieve wijze:

Johnny: Willem wil vandaag niet met me spelen. Hij wil nooit wat ik wil.

Moeder: Ben je teleurgesteld in je vriendje?

Johnny: Nou en of. Ik wil nooit meer met hem spelen. Hij is mijn vriendje niet meer.

Moeder: Je bent zo boos dat je hem nooit meer wilt zien?

Johnny: Ja, maar als ik hèm niet meer als vriendje heb, heb ik niemand meer om mee te spelen.

Moeder: Dan zou je je alleen voelen staan.

Johnny: Tja, ik denk dat ik maar moet proberen met hem op te schieten. Maar ik vind het zo moeilijk niet steeds boos op hem te worden.

Moeder: Je wilt best goede vrienden met hem zijn, maar je weet niet wat je dan met je boosheid moet.

Johnny: Vroeger had ik dat niet, maar toen wilde hij ook altijd wel wat ik wou. Hij laat me nu niet meer de baas spelen.

Moeder: Dus Willem doet niet meer zo gemakkelijk wat jij zegt?

Johnny: Nee, hoor. Hij heeft zelf meer spelideeën. Dat is best leuk.

Moeder: Dus je vindt hem nu eigenlijk leuker?

Johnny: Ja, maar het is wel moeilijk om niet meer de baas over hem te spelen. Misschien zouden we niet meer zoveel ruzie hebben als ik hem af en toe zijn zin geef. Denk je dat dat zou lukken?

Moeder: Je denkt dat het misschien helpt als je af en toe doet wat hij zegt?

Johnny: Misschien wel. Ik zal het eens proberen.

Voorbeeld:

Jolien: Pa, denk je dat ik ooit zal trouwen?

Vader: Twijfel je of je iemand zult vinden? (actief luisteren)

Jolien: De meeste meisjes in de klas hebben al een liefje. Ik heb nog niemand.

Vader: Voel je je teleurgesteld omdat je nog niemand hebt?

Jolien: Ik denk dat jongens me niet mooi vinden. Ze zien me niet staan.

Vader: O? (passief luisteren)

Jolien: Veel andere meisjes zijn slank en hebben mooi haar en krijgen veel aandacht. Ik denk dat ze me niet mooi vinden omdat ik niet slank ben en kort haar heb.

Vader: Ben je jaloers op die meisjes?

Jolien: Ja, misschien moet ik maar eens stoppen met snoepen en gezonder eten en mijn haar laten groeien. Zeg paps, Nicole zit in een zwemclub en die heeft echt een mooi figuur. Mag ik ook lid worden van die zwemclub?

Vader: Je voelt je al een stuk opgeluchter, hè? Nou, goed dan, vraag eens aan Nicole in welke zwemclub ze zit.

Jolien: Dank je wel, paps! (geeft haar vader een zoen).

Wat zijn de gevolgen van constructieve communicatiemethodes voor het kind?

Kunnen groeien, zich ontwikkelen, zichzelf veranderen, leren problemen oplossen, creativiteit, zichzelf zijn, zichzelf graag zien, gevoel van eigenwaarde, zelfstandigheid, zelfvertrouwen, empathie, respect voor de ouders, zichzelf gerespecteerd voelen, openheid, eerlijkheid, vertrouwen, gevoel terecht te kunnen bij iemand

Voordelen van actief luisteren:

· Helpt kinderen minder bang te zijn voor negatieve gevoelens

· Maakt het kind gemakkelijker oplossingen te bedenken en ontdekken voor zijn eigen problemen, stimuleert het creatief denken, het zelfvertrouwen, en de verantwoordelijkheidszin

· Heeft een reinigende werking; opluchting, bevrijding van negatieve gevoelens ook al kan er soms niets aan een situatie veranderd worden

· Bevordert een warme relatie tussen ouders en kind

· Brengt het kind ertoe om meer open te staan voor de gedachten en gevoelens van de ouders

Actief luisteren komt voor velen vreemd, absurd, belachelijk, of onrealistisch over, maar bedenk dat er maar drie manieren zijn van communicatie: passiviteit, agressiviteit of assertiviteit.

Tips bij het actief luisteren:

· Probeer niet om op een subtiele wijze met actief luisteren de kinderen naar uw hand te zetten en ze te laten doen wat u vindt dat ze zouden moeten doen

· Laat het kind uitpraten. Het is dan ook nodig te zorgen voor een goed moment wanneer je tijd hebt, rustig bent.

· Vermijd te papegaaien, de woorden van het kind te herhalen ipv de boodschap te ontcijferen en de innerlijke gevoelens van het kind te achterhalen

· Tracht de juiste intensiteit van een gevoel weer te geven bij het actief luisteren, anders komt het over als luisteren zonder medegevoel

· Sommige ouders ontdekken dat ze zelf niet goed met gevoelens overweg kunnen, dat ze angst hebben voor gevoelens, ze niet kunnen toelaten, zodat ze deze ook niet goed kunnen duiden bij hun kinderen, ze negeren, verkeerd begrijpen.

· Gebruik actief luisteren niet als het kind een vraag stelt naar feitelijke informatie

· Een gesprek kan en mag onaf of onvolledig zijn of geen onmiddellijk resultaat opleveren. Het kan al een aanzet geweest zijn tot kwijtraken van het verhaal en de emoties en tot het beginnen denken van het kind over een oplossing.

· Soms kan er niets anders gebeuren dan dat het kind een situatie accepteert waar niets aan te doen is. Het is net zoals klagen over het slechte weer: dat is goed om de ergernis erover aan iemand kwijt te raken, ook al verandert het niets aan het weer.

· Gevoelens komen en gaan, ook hevige gevoelens, maar moeten wel geaccepteerd en erkend worden voor ze kunnen zakken.

II. Probleem ligt bij de ouder

Hoe kunnen ouders hun kinderen zover brengen dat ze ertoe komen rekening te houden met de ouders? Wat kunnen de ouders doen als ze zich storen aan het gedrag van het kind, zich ergeren, kwaad zijn, enz?

Voorbeelden:

Johan zet zijn muziek luid

Dirk begint in de living met een bal te schoppen

De kamer van Annebelle is een jungle

Antoinette loopt met haar modderschoenen de keuken binnen

Phoebe komt om twee uur ’s nachts thuis

Peter van 4 maanden ligt te draaien als moeder hem probeert aan te kleden

Er zijn drie mogelijkheden:

1. Proberen het kind rechtstreeks te veranderen

2. Proberen de omgeving te veranderen

3. Proberen zichzelf te veranderen

We bespreken deze mogelijkheden achtereenvolgens.

1. Proberen het kind te veranderen

Hier past best het geven van een ik-boodschap.

Een ik-boodschap bestaat uit drie componenten:

Je gevoel
Een niet-veroordelende beschrijving van het onaanvaardbare gedrag van de ander
Het gevolg dat dit gedrag voor jou heeft

Voorbeelden:

“Het stoort me dat ik je kamer niet kan schoonmaken zoals ik elke dinsdag doe, omdat je hem niet hebt opgeruimd”

“Ik kan niet naar het nieuws op TV luisteren, als je je radio zo hard zet, daar heb ik echt last van.”

“Als je voetbalt in de living, heb ik schrik dat er iets breekt”

“Ik heb gisteren de keuken gedweild. Ik ben ontmoedigd als je hier met je vuile schoenen binnenloopt.”

Moeder houdt Peter zacht maar stevig vast en gaat verder met hem aan te kleden (non-verbale boodschap: “ik kan je niet kleden als je zo ligt te rond te draaien”)

De voordelen van ik-boodschappen:

· De kans op ruzie, wederzijdse scheldpartijen en beschuldigingen is veel kleiner

· Geven het kind de kans te leren dat zijn ouders ook gevoelens hebben waar ze rekening moeten mee leren houden; dit bevordert eerlijkheid en openheid in de relatie

· Het werkt minder bedreigend op het kind dan jij-boodschappen

· Laten de verantwoordelijkheid voor het veranderen van het gedrag bij het kind

Tips bij het geven van ik-boodschappen:

· Vermijd aan te geven dat je de oplossing al hebt door iets te bevelen, aanwijzigingen te geven, te commanderen, te waarschuwen, te dreigen, te preken, suggesties te doen. Dit geeft het kind het gevoel dat het niet betrokken wordt bij een beslissing, dat het niet verstandig genoeg is een oplossing te vinden, dat jouw behoeften belangrijker zijn dan de zijne, dat het geen verantwoordelijkheid kan dragen en het zal zich waarschijnlijk verzetten als hun verteld wordt wat ze moeten doen.

· Vermijd kleinerende opmerkingen te maken, te oordelen, bekritiseren, beschuldigen, schelden, belachelijk maken, interpreteren, beleren, enz. Dit geeft het kind het gevoel dat het wordt afgekeurd als individu, dat zijn eigenwaarde wordt gekrenkt, dat het onbemind of afgewezen wordt, dat het minderwaardig is en het reageert met defensief of aanvallend gedrag, met leugens, schuldgevoelens, enz.

· Vermijd jij-boodschappen, vermits je immers zelf degene bent die zich ergens aan stoort; het gevoel van ergernis ligt bij jou, het is dus jouw probleem. Jij-boodschappen werken bedreigend, geven het kind het gevoel dat de fout bij hem ligt.

· Vermijd een verborgen jij-boodschap te geven door voor elke beschuldigende opmerking “ik vind dat” te zetten.

· Vermijd negatieve boodschappen te zenden terwijl u een positief gevoel had. Vb kwaad zijn dat je dochter zo laat thuis komt ’s nachts terwijl je blij bent dat haar niets is overkomen

· Zorg ervoor dat je ik-boodschap overeenkomt met de intensiteit van je gevoelens

· Kwaadheid is een secundair gevoel dat komt na een eerder gevoel zoals bvb teleurstelling, verdriet, angst, beledigd zijn, ontmoediging enz. Kwaadheid, zelfs uitgedrukt in de ik-vorm is bijna altijd gericht tegen de ander, en de ander interpreteert dit als een beschuldigende jij-boodschap. Leer daarom het primaire gevoel bij jezelf te ontdekken en uit te drukken.

· Als er op de eerste ik-boodschap niet gereageerd wordt omdat het kind doet alsof hij het niet hoort of het negeert, kan de ouder een tweede ik-boodschap geven, wat luider, intenser waardoor het kind begrijpt dat je het ernstig meent.

· Soms geven kinderen een ik-boodschap terug waarbij ze u vertellen wat zij ervan denken bvb “ik vind dat je overdrijft met het huishouden”. De beste reactie hierop is actief luisteren om te weten te komen waar het kind mee zit.

· Soms weigert het kind ten alle prijze om zijn gedrag te veranderen. In dit geval bestaat de mogelijkheid dat je te maken hebt met een behoeftenconflict, waarbij het probleem bij de ouder én het kind ligt. Hierover later meer.

2. De omgeving veranderen

Veel problemen of ongewenste gedragingen kunnen opgelost worden door een praktische verandering aan te brengen in de omgeving.

Gordon vermeldt 8 mogelijkheden:

De omgeving verrijken
De omgeving verarmen
De leefruimte van het kind uitbreiden
De leefruimte van het kind beperken
De omgeving vereenvoudigen
Een alternatieve activiteit
Het kind voorbereiden op verandering in zijn omgeving
Organiseer met oudere kinderen zoveel mogelijk op voorhand

Eigenlijk spreekt het vanzelf dat er in het huis allerlei zaken moeten veranderd worden als er een kind komt. Er zijn ouders die vinden dat er niets hoeft te veranderen in huis en ze verwachten van het kind dat het zich aanpast.

Voorbeelden:

Tassen en glazen kopen die niet kunnen breken

De haakjes van de kapstok lager hangen

Een opstapje maken zodat het kind bij zijn kleding kan in de kast

Kleinere borden en bestek voor het kind kopen

Zorgen voor kruiswoordraadsels of leesboekjes voor de kinderen in de auto

Opruimen zodat er meer orde is voor het hooggevoelige kind

Een speelkamer inrichten voor het kind

De tienerdochter die graag lang met vriendinnen belt, een draadloze telefoon geven met een Freephone abonnement

Kinderen uitleggen wat er op vakantie allemaal gaat gebeuren en hoe de verblijfplaats eruitziet

Aan je dochter uitleggen hoe ze zelf haar kleren kan wassen. Een kind kan de was doen.

Aan je zoon van 8 uitleggen hoe hij zelf zijn slaapkamer kan stofzuigen.

3. Proberen zichzelf te veranderen

In een aantal gevallen waarin er blijkbaar tot geen oplossing gekomen wordt, kan er sprake zijn van een waardenconflict vb make-up, kleding of het dragen van lang haar door een zoon. De ouder dient zich steeds af te vragen of het gedrag van het kind hem werkelijk aantoonbare last bezorgt. In het geval van de zoon die zijn haar lang wil dragen, is er voor de ouder geen aantoonbare last.

Als ouders willen dat hun kinderen leven volgens bepaalde waarden, dienen ze zelf er naar te leven en dus een voorbeeld te zijn ipv hen te dwingen zich te gedragen volgens bepaalde regels.

Verder is het natuurlijk ook zo dat kinderen het recht hebben fouten te maken en hieruit te leren, ook al ziet de ouder dat het kind in de fout gaat.

Uit onderzoek blijkt dat mensen die zichzelf accepteren, ook veel makkelijker anderen kunnen accepteren. Mensen die veel dingen in zichzelf niet kunnen accepteren, zullen het ook moeilijker hebben om veel van anderen te aanvaarden, incl van hun kinderen. Ouders dienen ook te begrijpen dat elk kind zijn eigenheid heeft, zijn eigen persoonlijkheid en dat het kind niet hoeft te zijn zoals de ouders. Sommige ouders zijn voor een deel van hun eigenwaarde en zelfrespect afhankelijk van de kinderen, van hoe anderen over hun kinderen denken. De kinderen zijn voor hen ahw een statussymbool en ze zullen alles doen om ervoor te zorgen dat ze als “goede ouders” bestempeld worden. Ze gebruiken dus hun kinderen om meer eigenwaarde te bekomen en beïnvloeden hen om zich te gedragen zoals zij dat best achten.

Sommige ouders met een onbevredigende partnerrelatie gaan op hun kinderen een groter emotioneel gewicht leggen voor het vinden van voldoening en geluk die ze missen in de parnterrelatie. Zij hechten veel te veel belang aan het gedrag van hun kinderen. Effectieve ouders vinden hun partnerrelatie primair en de kinderen nemen een plaats in die niet belangrijker is dan die van de partner en geven de kinderen meer vrijheid en zelfstandigheid.

Kinderen hebben hun eigen leven, hun eigen persoonlijkheid, en hebben het recht op hun eigen keuzes en op de ontwikkeling van hun eigen waarden. De waarden en overtuigingen van de ouders zijn niet de enige ware. Het kind hoeft zich niet op een bepaalde manier te ontwikkelen, zolang het zich maar ontwikkelt.

Bedenk dat kinderen zich niet verzetten tegen volwassenen, maar tegen de pogingen van de volwassenen hen van hun vrijheid te beroven.

Bij het toepassen van andere communicatiemethoden en vooral bij het niet slagen ervan, kan het gebeuren dat ouders tot het inzicht komen dat ze soms ingebakken opvattingen en overtuigingen over opvoeding en over maatschappij moeten opgeven.

Deze methoden scheppen immers niet alleen bij het kind mogelijkheden tot groei en verandering, maar ook bij de ouders.

Enkele van de door Gordon vermelde misvattingen over opvoeding:

· Om een effectieve ouder te zijn, moet men consequent zijn.

· We moeten evenveel van al onze kinderen houden.

· Als ouders moeten we een gesloten front vormen in de omgang met onze kinderen.

· Ouders moeten een of andere rol spelen als ze kinderen hebben.

· We moeten alles van onze kinderen accepteren.

· Als je een kind accepteert, zal hij precies zo blijven als hij is en als hij een goed mens wil worden, moet je hem vertellen wat je niet in hem kunt accepteren.

· Mijn kinderen moeten dezelfde opvattingen hebben als ik.

· Ouders mogen geen fouten maken en zijn onfeilbaar.

· We mogen macht gebruiken als we maar consequent zijn.

III. Het probleem ligt bij ouder én kind: het behoeftenconflict

Overal waar er twee mensen samenleven, moeten er vroeg of laat conflicten ontstaan, omdat iedere mens nu eenmaal anders is. Een conflict is dus niet slecht, het is onvermijdelijk en dient op een constructieve manier opgelost te worden. De manier waarop conflicten opgelost worden, is waarschijnlijk de belangrijkste factor in ouder-kindrelaties. Ze kunnen ouder en kind van elkaar verwijderen of dichter bij elkaar brengen.

Voorbeelden:

De televisie

Vakanties

De telefoon

Maaltijden

Taken in het huishouden

Etenstijd

Het gebruik van de auto

Zakgeld

Bedtijd

Huisdieren

Jammer genoeg zijn volgende twee klassieke oplossingsmethodes de meest gebruikte:

I. De ouder beslist de oplossing en tracht het kind te overreden; lukt dat niet, dan gebruikt de ouder macht en autoriteit, straf of beloning. De ouder wint en het kind verliest.

II. Het kind beslist de oplossing en tracht de ouder te overreden, desnoods met macht dmv huilbuien, driftbuien, opzadelen van de ouder met een schuldgevoel, kwetsende opmerkingen enz. Het kind wint en de ouder verliest.

In beide gevallen houdt de een geen rekening met de ander, is er geen inspraak en is er een machtsstrijd. Het gevolg is dat de verliezer blijft zitten met een gevoel van verzet, wrok, vijandigheid, boosheid, frustratie, oneerlijkheid, onrechtvaardigheid enz.

Ouders kleven vast aan methode I en/of II omdat ze geen alternatief kennen. Zodra het kind groter wordt en minder afhankelijk, verliezen de ouders stilaan hun macht.. Ze rebelleren en de ouders spreken van puberteitsperikelen. Macht duurt slechts zolang als men voor de bevrediging zijn behoeften afhankelijk is van een ander.

Wat doen kinderen om zich te weren tegen de macht van hun ouders? Zich verzetten, opstandigheid, boosheid, haat, liegen, dichtklappen, tiranniseren, niet tegen verlies kunnen, agressie, wraak, andere kinderen de schuld geven, samenspannen tegen de ouders, onderwerping, meegaandheid, trachten in de gunst te komen, angst, fantaseren, regressie, depressie, introvertie enz.

Methode III is de geen-verliesmethode, of de win-winsituatie.

Deze methode wordt vaak toegepast bij conflicten tussen twee mensen die ongeveer evenveel macht hebben, zodat het gebruik van macht geen zin heeft. Beide zoeken naar oplossingen, doen voorstellen, bespreken deze, kiezen er één, die voor beide acceptabel is.

De fasen van de geen-verliesmethode:

De aard van het conflict vaststellen en verder omschrijven
Mogelijke oplossingen bedenken
Bespreken van de mogelijke oplossingen
Kiezen van de meest aanvaardbare oplossing
De praktische uitvoering van de gekozen oplossing bespreken
Na een tijdje nagaan of de oplossing werkt (evaluatie)

Kort voorbeeld: (Gordon, p.169)

Carla: Ik wil niet meer naar de crèche

Moeder: Wil je niet meer naar juffrouw Willy als ik ga werken?

Carla: Nee, ik wil er niet meer naar toe.

Moeder: Ik moet naar mijn werk en je kunt niet alleen thuisblijven, maar je voelt je ongelukkig als je daar naar toe moet. Wat kunnen we doen, zodat je het niet zo erg vindt om daar te blijven?

Carla: (Stilte) Misschien kan ik o de stoep blijven staan tot je wegrijdt.

Moeder: Maar juffrouw Willy wil graag dat je binnen bent bij de andere kinderen, anders weet ze niet waar je bent.

Carla: Ik kan wel voor het raam kijken als je wegrijdt.

Moeder: Zou je dat fijn vinden?

Carla: Ja.

Moeder: Goed, laten we dat dan de volgende keer proberen.

De voordelen van de geen verliesmethode:

· Beide partijen participeren in het zoeken naar een oplossing en de beslissing; ze hebben dus beide inspraak; het is een democratische methode

· Dit maakt dat beide partijen gemotiveerd zijn om de oplossing uit te voeren, ze voelen zich verantwoordelijk voor de uitvoering

· Beide partijen zullen zich betrouwbaarder gedragen en er is meer respect, geen wrok, vijandigheid, verzet, achterbaksheid enz.

· Stimuleert de creativiteit en de intellectuele capaciteiten

· Stimuleert de samenwerking, het vertrouwen in elkaar, de openheid in het uitdrukken van gevoelens

· Verhoogt de kans op een oplossing van hoge kwaliteit

· Ouders dragen bij aan de groei en ontwikkeling van het kind; ze gaan niet uit van het idee dat ze de beste oplossing hebben omdat ze verstandiger, realistischer, meer ervaren e.d. zijn

· Er bestaat een kans of mogelijkheid dat de werkelijke problemen die het kind of de ouder heeft naar boven komen

· Het stimuleert het inzicht dat het mogelijk is dat een groep tot een effectief besluit komt, in weerwil van de uitdrukking “een kameel is het resultaat van een comité dat een groepsbesluit nam over het tekenen van een paard”

· Het kind krijgt de kans voor zijn ouders respect te krijgen dat niet op angst gebaseerd is

· Deze manier van communicatie vraagt wel meer tijd, maar op langere termijn is het tijdsbesparend omdat er niet continu hoeft herinnerd te worden aan de gemaakte afspraken, omdat er geen ruzies zijn en omdat na zekere tijd blijkbaar steeds minder conflicten voorkomen

Methode I kan wel van toepassing zijn als er sprake is van gevaar, tijdnood, of als een behoefte zeer kritiek is. Na het gebruik van macht moet de ouder wel achteraf uitleggen waarom hij iets gedaan heeft, excuses aanbieden en luisteren naar het kind en samen bespreken hoe een dergelijke situatie een volgende kan voorkomen worden.

Tips bij de geen-verliesmethode:

· Als je niet gewoon bent in je gezin van op deze manier te overleggen, vertel je kinderen dan best op voorhand dat je conflicten voortaan op een andere manier gaat aanpakken.

· Begin niet direct met acute, hevige conflicten op deze manier te benaderen, maar wel al langer bestaande conflicten.

· Bij deze methode zijn veel actief luisteren en duidelijke ik-boodschappen noodzakelijk.

· Ga niet over een bepaalde beslissing stemmen, iedereen moet akkoord zijn.

· Hou rekening met weerstand en wantrouwen in het begin, omdat de kinderen jarenlang met methode I en II zijn geconfronteerd.

· Bouw geen strafmaatregelen in bij de uitvoering van de beslissing.

· Speel niet de rol van scheidsrechter of bemiddelaar die bepaalt wie gelijk heeft en wat de oplossing moet zijn.

Ik wil hier ook even aandacht besteden aan de bijzondere moeilijkheid voor HG ivm het omgaan met autoritaire mensen.

Iemand die veel kennis en ervaring heeft verworven op een bepaald terrein, heeft op dat terrein deskundigheid verkregen. Hij mag zichzelf dan ook op dat vlak een autoriteit noemen. Hij heeft recht van spreken.

Tot zover is er niets mis. Als deze persoon zich nu echter op een ander terrein deskundig voordoet terwijl hij dat eigenlijk niet is, is hij hierin geen autoriteit. Als hij tekenen krijgt dat hij hierin niet deskundig is en deze negeert, gaat hij zijn boekje te buiten en kan hij autoritair gedrag vertonen omdat hij vindt dat hij hierin toch iets te zeggen heeft. Zo kan iemand een autoriteit zijn op gebied van zijn werk maar binnen zijn gezin niet.

Als hij echter binnen zijn werkelijke terrein van bevoegdheid nu soms niet gerespekteerd wordt of als hij kritiek krijgt en zich in zijn gezag aangetast voelt, kan hij zich ook autoritair gedragen om zijn domein te verdedigen. Een echte autoriteit zou nochtans ook de attitude moeten hebben om steeds open te staan voor nieuwe dingen. Er doen zich immers zodanig veel ontwikkelingen voor op allerlei gebieden dat men nooit zeker kan zijn dat zijn kennis en kunde up to date is. Hij zou ook moeten begrijpen dat sommige mensen één en ander in twijfel trekken, en daar hebben ze het recht toe, zodat hij gewoon hen zou kunnen voorzien van de nodige uitleg.

Het is niet makkelijk voor HG om een autoritair iemand te wijzen op de gevolgen van zijn gedrag en toon, in het bijzonder omdat iemand die autoritair gedrag vertoont, blijkbaar erg weinig rekening houdt met iemands gevoelens. Hij zou het kunnen proberen zodra hij communicatietechnieken zoals ik-boodschappen en actief luisteren voldoende onder de knie heeft. Misschien kan de HG het schriftelijk proberen of via een hoger geplaatst persoon of op een geschikt moment met de nodige diplomatie en stroop aan de baard smeren waarbij de HG te kennen geeft diens autoriteit op het terrein te erkennen. Hij zou kunnen positieve metacommunicatie uitproberen waarbij hij het heeft over de wijze van communicatie en niet over de inhoud.

Enkele boodschappen zouden kunnen zijn:

“U weet dat ik groot belang hecht aan uw ervaring en uw visie op de zaken. Daarom zou ik u willen vragen of u mij met dit speciale probleempje eventjes uit de brand zou willen helpen, zodat ik er zelf mee voortkan.”

(in een brief): “Meneer, ik heb in de jaren dat ik hier werk, mogen ervaren dat u een heel deskundig diensthoofd bent. Vanuit uw rijke ervaring en deskundigheid in het bedrijfsleven, weet u ook dat werknemers beter presteren als ze zich goed voelen in hun werk en als ze gewaardeerd worden voor hun bijdrage. Als er echter door omstandigheden te weinig personeel aanwezig is of veel werk op korte tijd, raken een aantal werknemers vermoeid, kunnen zich moeilijker concentreren, maken meer fouten waardoor het tijdsverlies toeneemt. Als ze dan kritiek krijgen, voelen ze zich met de rug tegen de muur gezet. Daarom zou ik u willen vragen wat we zouden kunnen doen om de omstandigheden en de productie te verbeteren en onze waardevolle werknemers niet te verliezen.”

“Ik geloof dat wat u zegt zeer belangrijk is en dat u allicht gelijk heeft. Niettemin voel ik een vorm van teleurstelling als u dit op dergelijke toon zegt, omdat ik zeker weet dat u dit niet zo bedoelt. Ik heb er behoefte aan om met mensen die ik belangrijk vind, op een aangename wijze te kunnen omgaan.”

“Ik heb er behoefte aan om te weten dat ik geen schrik of angst hoef te hebben als ik bepaalde vragen of moeilijkheden tegenkom en om bij iemand terecht te kennen als ik misschien iets verkeerds gedaan heb.”

Geraadpleegde literatuur:

Gordon, T., Luisteren naar kinderen, Tirion, Baarn, 1991

In het boek van Dr. Servan-Schreiber vinden we ook nog enkele interessante zaken, die vrij sterk gelijken op de methodes van Gordon.

Vier fatale manieren om te communiceren:

Kritiek

Kritiek geven leidt bij de ander tot een gevoel van gekwetst zijn, beschuldigd zijn, wrok, kwaadwilligheid en de impuls om in de aanval te gaan of om als een hond met de staart tussen de benen af te druipen.

Als je een terechte klacht hebt, tracht dit dan te formuleren op zo’n manier dat daarin zowel je gevoel zit, het gedrag van de ander waar je je aan ergert, en het gevolg van dat gedrag voor jou. Dit alles geformuleerd in de vorm van een ik-boodschap.

Minachting

Beledigen, sarcasme, arrogantie, zich meerderwaardig gedragen leiden eveneens tot dezelfde gevoelens.

Tegenaanval en terugtrekking

Als men kritiek krijgt of geminacht wordt, wordt dit door het lichaam ervaren als een vorm van gevaar of bedreiging en komt de stressreactie op gang met twee mogelijke oplossingen: fight or flight. Bij een tegenaanval zal dit meestal leiden tot een excalatie van emoties, verbaal geweld met als uitkomst de scheiding of het uit elkaar gaan. Bij het affectief terugtrekken probeert men zich terug te trekken, afwezig te zijn, kalm te houden tot het weer voorbij is tot ergernis van de ander.

Een betere manier van communicatie

Eigenlijk zijn er maar drie manieren van communicatie in een conflictsituatie:

1. Passiviteit

2. Agressiviteit

3. Assertiviteit

Assertiviteit heet ook: geweldloze communicatie. Hiervoor bestaan er enkele modellen, die alle min of meer op hetzelfde neerkomen.

1. “OPVOET”:

Oorsprong

Zorg ervoor dat je je richt naar de persoon wiens gedrag oorsprong is van het probleem. Het is makkelijk het met anderen erover te hebben bvb in de vorm van roddelen maar dit is niet efficiënt en verergert de zaak vaak.

Plaats en tijd

Zorg voor een gunstig moment voor het gesprek en voor een veilige plaats waar je onder vier ogen met iemand kan praten. En zorg ervoor dat je er tijd voor hebt en niet gestresseerd bent.

Vriendelijke benadering

Gebruik om te beginnen de voornaam van uw gesprekspartner, omdat mensen gevoeliger zijn voor hun naam dan wat ook en dit hen op hun gemak stelt.

Zeg vervolgens iets aardigs dat ook waar is. Dit kan soms moeilijk zijn, maar het is belangrijk. Iedere mens heeft wel goede eigenschappen of zaken die hij verwezenlijkt heeft.

Met de voornaam en iets aardigs heb je de deur geopend naar communicatie met iemand die bereid zal zijn te luisteren.

Objectief gedrag

Dit is de kern van de zaak. Dit is het gedrag dat u geïrriteerd heeft. Het gaat om een objectieve beschrijving van de feiten.

Onthoud u hierbij van elk moreel oordeel. Ook al komt u in de verleiding om een oordeel uit te spreken, en ook al is dit makkelijk en kost het geen enkele moeite: doe het niet!

Emotie

Beschrijf het gevoel of de emotie die u had bij de gebeurde feiten.

Vermijd hierbij echter het gevoel “kwaadheid”, “woedend”, “boos” te gebruiken. Kwaadheid is immers een emotie die op anderen gericht is; kwaadheid is een secundaire emotie, beschrijf het gevoel dat u éérst had voor u kwaad werd, dus de primaire emotie bvb teleurgesteld, gekwetst, vernederd, schrik. Dit kan zelfs blijdschap zijn bvb in geval van de dochter die om twee uur ’s nachts thuiskomt ipv de afgesproken twaalf uur; als moeder ben je in eerste instantie blij dat je dochter niets is overkomen en pas in tweede instantie kwaad omdat je teleurgesteld bent dat ze zich niet aan de afspraak heeft gehouden.

Teleurstelling

Je kan het bij de emotie laten, maar je kan er ook nog aan toevoegen dat je teleurgesteld bent in je verwachting of dat je niet bevredigd bent in je behoefte bvb om je veilig en geaccepteerd te voelen op kantoor, om een goed contact met iemand te hebben.

Je kunt deze 6 stappen op een kaartje schrijven en in je portefeuille steken. Eventueel kun je enkele standaardformuleringen erbij schrijven.

2. “WELKE”: een model dat vooral voor artsen en crisishulpverleners geschikt is, die weinig tijd hebben, maar ook ons kan helpen in het dagelijks leven:

Wat is er gebeurd?

De persoon mag hierbij max. 3 minuten over het gebeurde in detail uitweiden, want anders loop je het risico nooit de kern te raken en dat zijn de gevoelens, niet de feiten. Daarom wordt er snel overgegaan naar de tweede vraag:

Welke emotie hebt u gevoeld?

Wat voelde u toen u dat is overkomen, toen dat gebeurd is? Dan komt de belangrijkste vraag:

Wat is voor het lastigste? Wat is het moeilijkste voor u geweest?

Hier duikt de persoon helemaal in zijn emoties, tot op de bodem van bvb het verdriet. Alleen op de bodem kun je je afzetten zodat je weer boven komt. Hierbij richt de persoon zich op één punt, waardoor hij in staat is orde te scheppen in zijn ideeën ivm het belangrijkste punt dat het meeste pijn doet. Het is zo dat als onze geest aan zichzelf wordt overgelaten, hij de neiging vertoont alle kanten op te gaan.

Wat zou u het meeste helpen om terug in het zadel te klimmen en de moeilijkheden te boven te komen?

Hier richt de aandacht van de persoon zich op de hulpmiddelen die hem ter beschikking staan in de omgeving en die hem kunnen helpen erdoor te geraken. We hebben de neiging om het vermogen van mensen om zich uit moeilijke situaties te redden, te onderschatten. Waar ze het meeste behoefte aan hebben, is eigenlijk dat je aanwezig bent, luistert, begeleidt, dat ze het gevoel hebben niet alleen te zijn met hun probleem, dat ze even door dit moeilijke moment heen worden gedragen ipv de ene oplossing na de andere aangeraden te krijgen. Mensen moeten immers leren de problemen in hun eigen leven zelf op te lossen ivp afhankelijk te zijn van een ander.

Empathie

Het is als slot nuttig om te zeggen wat je zelf voelde tijdens het gesprek, zodat de persoon voelt dat je even de last hebt meegedragen voordat hij weer alleen verder de weg opgaat die is ingeslagen. Het is niet alleen de pijn die verlicht moet worden, het is vooral de eenzaamheid.

Enkele fantastische, aangename, vlot leesbare boeken over communicatie met vele tips en voorbeelden:

Gordon, T., Luisteren naar kinderen

Carnegie, D., Zo maakt u goede vrienden en relaties

Voor HG die zo gevoelig zijn voor wat de ander zegt en niet zegt, en de manier waarop, is het erg belangrijk zich actief toe te leggen op een verbetering van de communicatie. Het is tragisch om te zien hoe het onderwijs hierin zwaar tekort is gekomen en hoeveel vriendschappen en relaties er stuk gaan door slechte communicatie.

Vrijheid, onafhankelijkheid, zelfontwikkeling zijn de grote waarden in dit tijdperk. De prijs die velen ervoor betalen is de andere kant van de medaille: eenzaamheid, depressie, een gevoel van zinloosheid van het bestaan, normloosheid, angst.

Het is bewezen dat gerichtheid op anderen en altruïsme deel uit maken van onze genen. In onderzoeken naar gezondheid komt naar voren dat mensen met goede affectieve relaties en betrokkenheid bij de gemeenschap gelukkiger en gezonder zijn en langer leven. Het gevoel ergens bij te horen is een geneesmiddel voor het emotionele brein en dus voor het lichaam.

Daarom is het zo belangrijk om te trachten onze communicatie met onze medemensen te verbeteren.

Geraadpleegde literatuur:

Gordon, T., Luisteren naar kinderen, Tirion, Baarn, 2005

Servan-Schreiber, D., Uw brein als medicijn, Kosmos-Z&K, Utrecht, 2005