Przedstawiamy stary tekst Czarka Miżejewskiego z pierwszego numeru Mać Pariadki w 1990 r. Co prawda dziś Miżejewski jest doradcą ministra Hausnera, którego rząd "dyskutuje" z robotnikami przy pomocy pałek np. Ożarów lub gumowych kul (ostatnie blokady), to nie zmienia to faktu, że kiedyś, zanim się przyssał do rządowego koryta to pisał niezłe teksty.

ZWIĄZKI ZAWODOWE

Ludzie zrzeszają się w związki zawodowe dokładnie z tych samych powodów, z jakich tworzą stowarzyszenia wzajemnej pomocy, spółdzielnie czy partie polityczne. Powodem tym jest potrzeba wspólnego działania dla realizacji konkretnych celów. Każde działanie wspólnotowe odzwierciedla jedna (lub kilka) ról jaką pełnimy w społeczeństwie. W przypadku związków zawodowych są to role wytwórcy i pracownika najemnego. Jakież to cele łączyły pracowników w związki zawodowe? Przede wszystkim potrzeba utrzymania pracy oraz utrzymania i polepszenia płacy. Łączyła ich także obrona przeciwko skutkom wypadków przy pracy, w czasie choroby lub śmierci. Obrona przed pozostawaniem bez dochodów w czasie starości lub braku pracy. By pomóc im w zapewnieniu tych rzeczy związki zabezpieczyły sobie składki i pracowały nad rozwinięciem przez państwo ubezpieczeń socjalnych, uznając że te potrzeby jednostki powinna zaspokajać cała społeczność. Byt określa świadomość. Wraz z rozwojem oświaty, rozpowszechnianiem się instytucji demokratycznych, poprawą warunków pracy wzrastały aspiracje pracownicze. Wzrastała chęć wpływania na życie społeczne w ekonomii i w polityce. Wzrastała rola ruchu związkowego, pozbawionego już wąsko ekonomicznego charakteru. Związek oprócz pośrednika pomiędzy pracodawcami a pracownikami zaczął odgrywać rolę jednego z wielkich uczestników życia politycznego w społeczeństwie.
Zanim do tego doszło, nim ruch związkowy przybrał znane nam formy, przeszedł metodą prób i błędów ponad 250-letnią drogę.
PIERWSZE TRADE UNIONY
Ruch związkowy zrodził się w końcu XVIII wieku, w burzliwych latach wojen francuskich i rewolucji przemysłowej. Jego ojczyzną był najbardziej rozwinięty przemysłowo kraj starego kontynentu - Anglia. Zalążkiem były elitarne, grupujące wykwalifikowanych rzemieślników miejskich, KLUBY ZAWODOWE, oraz grupujące robotników przemysłowych ZWIĄZKI FABRYCZNE. Pomimo iż organizacje te nie miały charakteru klasycznych związków zawodowych walczących z pracodawcami, już sam fakt istnienia organizacji robotniczych, spowodował wydanie przez parlament w 1800 roku ustawy o zakazie stowarzyszania się (Combination Act). Na pracowników próbujących się organizować spadły liczne represje. Związki zostały zepchnięte do podziemia, co jednoznacznie zamknęło pokojową drogę załatwiania sporów zbiorowych. Znamienny był przypadek skazania braci Lovelles z Tolpudlle w marcu1834 r. na deportację za morza z powodu "usiłowania namowy do tworzenia" związku zawodowego robotników rolnych. Pomimo represji organizowane były stosunkowo wysoko rozwinięte formy walki strajkowej. Już w 1802 r. w fabryce Gotta w Yorkshire pojawił się strajk z niedopuszczeniem zastępstwa (łamistrajków).W 1833 r. Doszło do powstania pierwszej centrali związkowej Krajowego Związku Zawodowego. W tym samym czasie zaczęły powstawać organizacje związkowe w innych krajach. M.in. w 1834 powstał Krajowy Związek Zawodowy w USA, we Włoszech w latach1820-1870 powstają Robotnicze Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy a we Francji izby syndykalistyczne. Na ziemiach polskich pierwsze zalążki związków, w formie KAS OPORU pojawiają się dopiero w latach siedemdziesiątych XIX w.
ZWIĄZKI FACHOWE I GENERALNE
W warunkach "złotego wieku" panowania królowej Wiktorii, przeobrażeń brytyjskiego przemysłu (nowa technika, organizacja pracy)oraz pomyślnej koniunktury gospodarczej, pojawiły się organizacje związkowe "nowego modelu". Związki te grupowały wyłącznie nową warstwę społeczną - robotników wykwalifikowanych, tworząc silnie scentralizowane, elitarne i silne finansowo związki fachowe (craft union). Związki "nowego modelu" zogniskowały swoją działalność wokół zapewnienia związkowcom prawnie chronionego statusu zawodowego.
Podobna tendencja występowała wówczas w Niemczech, gdzie w 1868 r. z inicjatywy M. Hirscha i F. Drucknera utworzono związki wysoko kwalifikowanych robotników (głównie metalowców), propagujących "pokój klasowy", zwalczających strajki i ruch socjaldemokratyczny. Starcie pomiędzy związkami fachowymi a radykałami w Anglii rozpoczął podział, w wyniku którego w 1868 r. na konferencji w Manchesterze radykalni związkowcy powołali Kongres Związków Zawodowych (TUC). Jednak decydującym zdarzeniem, które zadało ostateczny cios związkom "nowego typu", był kryzys gospodarczy (1872-1885), który doprowadził do bankructwa finansowego (a w praktyce i do rozwiązania) wiele organizacji związkowych. Wzrastająca liczba pół i niewykwalifikowanych robotników (79% wszystkich robotników w 1867), powodowała iż anachronizmem było działanie wąskich organizacji zawodowych. Przełomową rolę odegrał strajk robotników gazowni i dokerów londyńskich (sierpień 1889). Strajk który ogarnął ok.100 tys. robotników doprowadził do olbrzymiego wzrostu brytyjskiego ruchu związkowego. Podobnie we Francji, słynny - trwający pół roku - strajk- 3 tys. górników w De cazeville (1886) doprowadził do utworzenia Krajowej Federacji Związków Zawodowych.
W akcji strajkowej wykształcił się istniejący do dzisiaj model związku powszechnego (general union), organizującego wszystkich robotników bez względu na przygotowanie zawodowe i aktualne więzi z określonym działem przemysłu. W dzisiejszej strukturze TUC związki te odgrywają najpoważniejszą rolę. Najważniejsze z nich to Związek Zawodowy Transportowców i Robotników Wykwalifikowanych (TGWU), Zjednoczony Związek Pracowników Przemysłu Maszynowego (AUEW), czy Związek Zawodowy Pracowników Niewykwalifikowanych i Miejskich (GMWU).
ZWIĄZKI BRANŻOWE I TERYTORIALNE
Początkowo ruch związkowy skupiał pracowników wyłącznie na poziomie zakładów, następnie wyrastał w struktury międzyzakładowe. Skupiał one pracowników tego samego zawodu, branży bądź tworzyły struktury powszechne. Oryginalną formę organizowania się pracowników stanowiły struktury terytorialne. Pierwszymi ogniwami tej struktury były tworzone we Francji Giełdy Pracy, finansowane przez organa samorządowe. Giełdy zrzeszały robotników z tego samego miasta. Z czasem Federadja Giełd Pracy Francji połączyła się (1895) z Krajową Federacją ZZ w Powszechną Konfederację Pracy (CGT). Zbliżony do francuskich giełd model ruchu związkowego przyjęto we Włoszech. Podstawę związków stanowiły Izby Pracy (La Camera del Lavoro), zjednoczone w federację. W późniejszym okresie po pełnym ukształtowaniu się ruchu związkowego, związki przyjęły strukturę mieszaną branżowo-terytorialną. Jednak w większości central przewagę mają struktury branżowe. Związane jest to z dominującą orientacją na działania ekonomiczne. Regułą jest, że związek w którym przeważa struktura terytorialna, staje się ruchem bardziej politycznym niż czysto związkowym. Typowym przykładem jest działalność NSZZ "Solidarność" w latach 1980-81.
RUCH ZWIĄZKOWY I RUCH POLITYCZNY
Równolegle z ruchem związkowym tworzył się ruch polityczny. Początkowo działania pracownicze były ukierunkowane także na działania polityczne, głównie na osiągniecie powszechnego prawa wyborczego. Z czasem organizacje związkowe opanował programowy ekonomizm. Za przykład może służyć statut Związku Szczotkarzy (Society of Jour nemen Brushmakers): "Jeżeli jakiś człowiek wszczyna dyskusję polityczną, zaklina się, proponuje grę w karty lub powoduje inny nieporządek (!) oraz nie podporządkowuje się gdy "przewodniczący każe zamilczeć - winien uiścić karę w wysokości l szylinnga" (wówczas b. wysoka kara).
Jednak, gdy ruch związkowy rozpoczął działania na poziomie ogólnokrajowym, siłą rzeczy musiał zająć się problemami politycznymi społeczeństwa. Tak więc większość związków podjęło współ pracę z ruchami politycznymi. W praktycznym działaniu związkowym wykształciło się kilka modeli współpracy z partiami politycznymi.
1.PARTIA ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH "Konieczność zmian ustawodawczych oraz potrzeba istnienia reprezentacji robotniczej w Izbie Gmin spowodowało w 1899 podjęcie przez brytyjskie "TUC" utworzenia własnej organizacji parlamentarnej. Na słynnej konferencji związkowej 27.11.1900 r. w Memorial Hall powołano Komitet Reprezentacji Robotniczej, który wkrótce przekształcił się w Partię Pracy (Labour Party). Wykształcił się tutaj model, w którym partia stała się instrumentem politycznego działania związków zawodowych. Widoczne jest to choćby w składzie LP. W 1980 r. na ogólną liczbę członków partii, ok. 88% stanowili związkowcy.
2.ORIENTACJA POLITYCZNA CENTRAL ZWIĄZKOWYCH - W wielu krajach (odwrotnie niż w W. Brytanii) związki zawodowe tworzyły się pod wpływem ruchów i partii politycznych, bądź były wręcz przez nie tworzone. Wg. tego ostatniego wzoru tworzyła swoje socjaldemokratyczne organizacje związkowe SDKPiL w 1894 r. Jednakże model partyjnych związków zawodowych zakończył życie dość szybko. (Odrodził się jednak w państwach komunistycznych, gdzie związki wg. definicji Lenina były "pasem transmisyjnym" partii do mas).
Bardziej funkcjonalnym modelem okazały się niezależne związki zawodowe, zewnątrz których partie i organizacje polityczne walczą o wpływy. Przeważnie odbywa się to poprzez konkretnych działaczy, rzadziej poprzez zorganizowane frakcje. Klasycznym przykładem tego drugiego przypadku jest francuska Federacja Pracowników Oświaty (FEN), w której działają: Jedność, Niezależność i Demokracja (UID) - zbliżona do Partii Socjalistycznej. Jedność i Akcja (UA) - zbliżona do Partii Komunistycznej, Wyzwolona Szkoła na rzecz Jednolitego Frontu Robotniczego (EEFUO) - anarchosyndykaliści. Odnowa Związkowa (RS) zbliżona do Zjednoczonej Partii Socjalistycznej oraz Jednolity Front Robotniczy (FUO) - trockiści. Z czasem ukształtowało się kilka orientacji, które dominują w światowym ruchu związkowym. Najliczniejszą grupę stanowią związki powiązane z partiami socjaldemokratycznymi. Tworzą one Międzynarodową Konfederację Wolnych Związków Zawodowych (ICFTU). Należą do niej m.in. brytyjska TUC, zachodnioniemiecka DGB, francuskie CGT-FO i CFDT, włoska UIL, hiszpańska UGT. Drugą grupę stanowią związki o orientacji chrzęścijańsko-demokratycznej skupione w Światowej Konfederacji Pracy. Należą do niej m.in. włoska CISL, francuska CFTC, belgijska CSC, holenderskie NKV i CNV, zachodnioniemiecka CGB. Trzecią grupę stanowią związki o orientacji komunistycznej, których centralą jest Światowa Federacja Związków Zawodowych. Należą do niej m.in. włoska CGIL, francuska CGT, hiszpańskie Komisje Robotnicze CCOO, portugalska OGTP-IN oraz polski OPZZ. Co do Polski, na leży dla porządku dodać, że NSZZ "Solidarność" obecnie należy (od 1986) a raczej jest afiliowana przy ŚKP i MKWZZ. Czwartą grupę stanowią związki powiązane z partiami liberalnymi ("żółte zz") stanowiące zaledwie ok. 0.17% ogółu związkowców. Piątą grupę stanowią "autonomiczne" związki zawodowe, kierujące się przede wszystkim pragmatyzmem ekonomicznym, będące formalnie niezależne od jakiejkolwiek partii. Typowym przykładem są amerykańska AFL-CIO. i kanadyjska CLC. Piątą grupę, stanowią związki anarchosyndykalistyczne Na początku XX w. we Francji pojawił się nowy prąd polityczny będący syntezą anarchizmu i ruchu związkowego. Sztandarowym dokumentem rewolucyjnego syndykalizmu (anarchosyndykalizmu) była przyjęta w 1906 przez Powszechną Konfederację Pracy (CGT) Karta z Amiens. Autorzy Karty deklarowali, że codzienna walka o poprawę położenia materialnego i społecznego klasy robotniczej, jest jedynie częścią zadań ruchu związkowego, albowiem przygotowuje on całkowite wyzwolenie, które może nastąpić jedynie w wyniku wydziedziczenia kapitalistów. Jako środek działania uznano strajk generalny, zaś związki jako "...dzisiejsze ugrupowania oporu, staną się w przyszłości jednostkami produkcji i podziału, podstawą przebudowy społecznej". Syndykaliści na pierwszy plan wysuwali (i wysuwają nadal) zasadę wyrażoną w haśle I Międzynarodówki, że "wyzwolenie ludzi pracy będzie ich własnym dziełem". Wyprowadzali stąd twierdzenie, że świat pracy w swej walce nie może zdawać się na żadnych pośredników. Nie powinien ufać żadnym "zawodowym politykom", żadnym partiom, żadnemu państwu. Po drugie, byli oni skłonni widzieć w organizacjach podstawowych działających w miejscu pracy oraz w miejscu zamieszkania (wiążących to co polityczne i to co ekonomiczne) fundamentalny czynnik organizacji życia zbiorowego. Po trzecie -proponowali przyjęcie w strukturze społecznej formy federacji. Po czwarte - zakładali zniesienie wszelkiego aparatu kierowniczego i powierzenie funkcji administracyjnych mandatariuszom związku zawodowego. Syndykaliści przeciwni są tworzeniu gotowych rozwiniętych projektów przyszłego ustroju społecznego. Główny teoretyk syndykalizmu George Sorel przeciwstawiał w związku z tym utopie - dzieła intelektualnej spekulacji -mitom: spontanicznym i mobilizującym do działania projekcjom woli grup i klas społecznych. Poza Francją, w okresie swojego największego rozkwitu, syndykalizm poważnie obecny był w Hiszpanii (1900-1919, 1936-1939), gdzie działała Krajowa Konfederacja Pracy (CNT), we Włoszech (1900 - 1919), gdzie działały Izby Pracy (z centrum w Parmie) oraz w Rosji (1917-1921). Syndykalizm przetrwał do dzisiaj. Aktywnie działa| Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników (IWA) i mniejsze centrale międzynarodowe. Większe organizacje i związki anarchosyndykalistyczne działają w: Hiszpanii (CNT-AIT CNT-CGT), Francji (CNT), Argentynie (FORA), Anglii (DAM-IWA) Szwecji (SAC).Tworzą się także nowe struktury syndykalistyczne w Europie Wschodniej - m.in. dynamiczna Konfederacja Anarchosyndykalistów w ZSRR.

CZAREK MIŻEJEWSKI