Okupacja sowiecka na terenach zajętych w 1939 roku różniła się od okupacji hitlerowskiej tylko w jednym szczególe. Hitlerowcy nie byli owacyjnie witani przez miejscowš ludnoœć. Żydzi zamieszkali na zajmowanych przez sowietów terenach witali okupantów kwiatami i bramami triumfalnymi. Przedłużeniem tego entuzjastycznego powitania była jak najdalej posunięta kooperacja Żydów z niewštpliwie równymi hitlerowskim, lub przewyższajšcych hitlerowców, zbrodniarzami sowieckimi. Zarówno hitlerowcy jak i sowieci dšżyli do wymordowania polskiej inteligencji, przedstawicieli przedwojennej administracji, wszelkich autorytetów moralnych i organizatorów życia społecznego. Po wkroczeniu Niemców miejscowa ludnoœć Jedwabnego, a także innych uprzednio okupowanych przez sowietów miejscowoœci (na terenach od Estonii do Ukrainy) zgotowała krwawš zemstę kolaborantom, często też, wzorujšc się na sowieckich metodach, ich rodzinom. To właœnie ci, którzy wymordowali lub zesłali miejscowš inteligencję, pozbyli się kogokolwiek, kto mógłby powstrzymać krwawy odwet za zbrodnie niespełna dwuletniej sowieckiej okupacji.
W pewnym sensie, setki tysięcy okrutnie wymordowanych i miliony zesłanych na katorżniczš œmierć znalazły zadoœćuczynienie za sowieckie zbrodnie, za zbrodnie byłych sšsiadów, jakoby lojalnych współobywateli. Zadoœćuczynienie to było krwawe i nieludzkie, tak jak krwawe i nieludzkie były sowieckie zbrodnie. Symptomatycznie, tam gdzie okupantami byli tylko hitlerowcy nie było takiej spirali odwetu. Po zmianie okupacji z sowieckiej na hitlerowskš, na wszystkich doœwiadczonych tym terenach, zaistniały wypadki mordowania żydowskich kolaborantów, często wraz z ich rodzinami. Teoria, że Żyd jest nietykalny, cokolwiek by nie robił, nie znalazła i nigdy nie znajdzie potwierdzenia poœród obywateli Europy Centralnej. Poœród milionów obywateli Europy Centralnej wymordowanych przez hitlerowców i sowietów Żydzi stanowiš zdecydowanš mniejszoœć. Zamiast podziękowań za stulecia "przechowywania" ich, zamiast przeprosin za zbrodnie ich współbraci, żšdajš jednostronnego kajania się i jednostronnej wiecznej pokuty.

Rozdziały "Okruchów": STEREOTYPY, GLOBALNY SHTETL i POJEDNANIE zawierajš o parę lat wczeœniejsze refleksje na powyższy temat. Być może przemilczane "Okruchy", rozdane dla paru setek "luminarzy", sprowokowały Jana Tomasza Grossa do spłodzenia "politologii" pt. "Sšsiedzi".

Powrot