(  خبر ؛  پروسه ی نقل تا دگردیسی ذهن!  )

1

یک واقعه رخ می دهد ؛ یک واقعه رخ داده است ؛ یک واقعه امکان رخ دادن دارد !

آن چه واقعه را به دیگری انتقال می دهد ، خبرآن واقعه است که از زبان کسی شنید ه ـ

می شود .      گوینده ی خبر واقعه را ممکن است به طور کامل گزارش کند .

یعنی همه ی جزئیات آن را دقیق وهمان گونه که اتفاق افتاده است به دیگری منتقل کند .

شنونده ی خبرشاهدعینی ماجرا نبوده است ؛ امّا با تصّورماجرا در ذهن خود و پرداختی که ازآن دارد ، ماجرا را دوباره سازی می کند ! چیزی ازآن می کاهد ، یا به آن اضافه ـ

می کند و به دیگری انتقال می دهد .

این روند در ادامه ی خود واقعه ی رخ داده شده را از جزئیات اوّلیه اش تا حدودی دور می کند ودرعلت ها ودلایل رخ دادن آن نیزتغییراتی به وجود می آورد .

حالا ما با خبری روبه روایم که از نقل ِ در نقل برگزفته شده است !  یعنی ما با راویان ِ متعددی از یک واقعه روبه روایم که بر سندیّت گفته ها یشان هیچ اطمینانی نیست ! با این همه خبردرذهن ما تبدیل به باوری از یک واقعه ی رخ داده شده است .

2

رخ داد واقعه در یک مکان مشخّص جغرافیایی ( کشور ، شهر ، منطقه ، خیابان و . . . )

و در یک زمان ِ معیّن تقویمی ( سال ، فصل ، ماه ، روز یا شب ، سپیده دم یا شامکاه ، صبح ، ظهر و یا عصر . . . ) صورت گرفته است !  در نتیجه اطمینان ما از موقعیّت مکانی ـ زمانی واقعه باید روشن باشد ؛ امّا مکان و زمان واقعه در نقل روایات متعدد از آن دست خوش ِ جا به جا یی می شود .  یعنی که مکان و زمان آن از جای اصلی به جاهای دیگر و از زمان وقوع واقعه به زمان های دیگر انتقال پیدا می کند  و درک ما را

دراین جا به جایی از اصل ماجرا دچار آشفته گی می سازد .   ما سر در گم می شویم !

ولی از آن جا که بخشی از خبر با واقعیّت رخ داده منطبق است ما را در موقعیّت مکانی و زمانی ماجرا قانع می سازد .

یعنی ما باور می کنیم که واقعه در یک جای مشخّص و دریک زمان معیّن و درست در همان موقعیّت گفته شده رخ داده است !

3

عامل یا عوامل واقعه اگرحوادث طبیعی نباشند ( توفان ، سیل ،زلزله ،آتش سوزی  و ... )

و با کنش یا واکنش انسانی صورت گرفته باشند ؛ دریافت ما را با توّجه به نحوه ی بیان خبراز جانب خبررسان دچار گونه ای عدم اطمینان از چگونه گی ماجرای رخ داده می سازد .    به این معنا که نسبتِ تعلق خاطروتعلق منافع و دوری یا نزدیکی ِ خبررسان ـ به عامل یا عوامل ِبه وجود آورنده ی ماجرا مؤثر است !

در این مرحله ما با دریافتی مثبت یا منفی " بسته به تعّلقات ذکرشده دربالا " از به وجودآورنده خبرروبه روایم . این امر در تأ ثیرپذیری ما و واکنش مان نسبت به ماجرا نقشی اساسی بازی می کند .  آن چنان که گاه واقعه ای هولناک می تواند به حادثه ای پیش پا افتاده و ناچیز تبدیل شود !  عکس این امر نیز صادق است .

در نتیجه ما با نگاهی از حذف و جذب ، نسبت به راوی یا راویان ِ ماجرا روبه روایم !

4

دورشدن عامل یا عوامل ماجرا و کم رنگ شدن ؛ یا پُررنگ شدن آن ـ در نحوه ی خبررسانی ، این نتیجه را می دهد که ماجرای رخ داده شده در هاله ای از گُنگی نسبت به ذات خود " یعنی همان گونه که صورت پذیرفته است " قرار گیرد !  در این مرحله با کم رنگ شدن نقش عامل ودور شدن او از ماجرا ، ما با خبری سر و کار داریم که از انگیزه ی کنش ویا واکنش اش کاسته می شود . یعنی با حذف تعمدی عامل خود رااز دست رسی به شخصیّت اش در کل محروم ساخته ایم !

در سویه ی دیگر ، با پرُرنگ کردن نقش و جایگاه عامل واقعه ، ما به گمانه زنی های اغراق آمیز روی می آوریم و گاه آن جا پیش می رویم که انگیزه ای ساده را به داستانی شگرف و عاملی عادی وپیش پا افتاده را به قهرمان واسطوره ای تاریخی مبدّل می کنیم .

5

نقل خبرابتداُ با انتقال چگونه گی واقعه ، انگیزه ای جز شرح یک رویداد ندارد .

امری رخ داده است ! کسی آن را مشاهده کرده است و به دیگری انتقال می دهد .

امّا در نحوه ی انتقال است که که نسبت به آن دخالت صورت می گیرد ـ تا هدف های پیشینی راوی منظور شود !   صرف انتقال واقعه به خودی خود ، هیچ جیزی را دربرندارد .  آن چه واقعه را از حود جدا می کند تا شکلی به خود بگیرد ، همانا هدفی ست

که از آن در جهت امیال انتقال دهنده منظور است !

6

ذهنیّت سازی مهّم ترین و اساسی ترین جنبه ی کارکردی خبر است .  از واقعه ی رخ داده شده باید نتایجی مطلوب گرفته شود . نتایج مورد نظرفی نفسه در واقعه نیست ، بلکه در انتقال آن است ، که با حذف عامل ویا فرا فکنی ِ واقعه و نیز با درهم ریختن موقعیّت مکانی و زمانی آن و با تعریفی " کلی ـ واقعی " از آن ، گیرنده ی خبردر موقعیّتی انتزاعی قرار گیرد ـ تا با تحلیل امر کلی ، به حقیقتی دست یابد که از انضمامات اش ــ تهی ست .   زیرا که واقعیّت اش در تعریف و نقل آن تحریف شده است  .

اکنون زمینه های ایجاد فضایی صوری و مجازی آماده است تا نتایج مطلوب راوی از نقل واقعه میّسر شود !

7

ایجاد چنین فضایی درامرذهنیّت سازی به کمک رسانه های جمعی صورت می گیرد .

در زمان کنونی ، رسانه های پیشرفته ای همچون پُست های الکترونیکی ،اتاق های

 گفت وگوهای غیرحضوری  و ابزارهای دیگر همچون ، پیام های نوشتاری بردستگاه تلفن های همراه ، امکان تعمیم امری کلی ، و فرا فکنی آن را به مثابه ی امکان وقوع

مشابهات رخ داده شده میّسرمی گرداند !

این جا دیگردریافت از طریق مشاهده ی عینی ودر جریان امری تجربی قرارگرفتن ،

ودخالت گری درایجاد واقعه ، جای خود را به نوعی دریافت ِشهودی ِ صرف که از جنبه های حسّی نیز حتی تهی ست می دهد  !  که  القاء آن با بزرگ نما کردن برخی جنبه های کم اهمیّت تر ، امّا مورد نظرخبررسان ، میّسر می گردد .

بی زمان کردن واقعه وایجاد فضاهای مکانی ِ مجازی وحضور ِبی حضور ِملموس ِ گیرنده گان خبر ، امکان بسیار وسیعی ست تا از امری واقعی و حقیقی ، صورتی به نمایش درآید که به تمثیل از آن باید به گفت وگودر آمد !

8

کلی کردن خبراین امتیاز را دارد تا منبع خبررسان ،گیرنده ی خبررا ازچندوچون ماجرا و از اندیشه های اصلی عامل و یا عوامل واقعه ، به دور نگه دارد .  همین ایجاد فاصله ـ تصویری نا روشن ازهدف های طرح ریزی شده به دست می دهد که امکان هرنوع تفسیری از ماجرا را میّسر می سازد .  این امردرواقع ایجاد تعّمدی نوعی دگردیسی در ذهن است ! شکل دهی ِ ذهن با روش هایی که در حیطه ی قدرت قابل فهم است . قدرت با دراختیارداشتن ابزارهای لازم ِذهنیّت سازی ، همواره درپی توجیهی عقلانی ! از اقتدار خویش است .  ایجاد فاصله ازهدف های " پیشینی " وتصویری نا روشن وکلی از آن به دست دادن ، فهم و دریافتِ گیرنده ی خبررابه حیطه های تقلیل گرایانه ی واقعیّت ارجاع می دهد ، تا امر کلی نه دررفت و برگشتی مدام از کل به جزء و از جزء به کل به تعریف درآید ، بلکه ذهن ِگیرنده ی خبررا در ماندن و اسکان گزیدن ، دریک یا چند امرجزیی به خود مشغول می دارد !

9

خبرنقل واقعه است .  واقعه رخ داد امری اتفاقی یا از پیش تعیین شده است !

نقل خبردرجهت ایجاد زمینه های دل خواه در ذهنیّت گیرنده ی خبراست .  ایجاد زمینه های دل خواه ، لزوماُ همسو کردن بخشی از نیروی بالقوه ی اجتماعی به منظور دستیابی به مطلوبیّت های از پیش تعیین شده ی خبررسان است !   ابزارهای به کارگیرنده ی خبررسانی به نوعی " ماشین جنگی " تبدیل می شوند ، تا هدف های مورد نظرآسان تر به زیر سلطه درآیند .   کارکرد مؤثردگردیسی و همسان سازی از وظایف اصلی این" ماشین  جنگی " ست !  

نقل خبرپروسه ی درازمدت ِذهنیّت سازی در پیدایش هستی ِ انسانی ست . گذار درازمدتی که قادر بوده است تا ـ اسطوره بیافریند ! اسطوره بزداید ؛ القاء کند ، و از قِبَل این ــــ

القاء گری زمینه های همسویی قدرت و ایدئولوژی را فراهم سازد  ـ تا این اندیشه القاء شود ،که عقلانیّتی ازلی ـ ابدی  در کار است ، تا توجیه گر همه ی آن چیزهایی باشد که در حال گذار است ! یا شاید این که " تاریخ ، تاریخ احتمالات و مواجهات است ! " *  نه روندی مربوط به امر واقعی انسان .

امّا اگرنقل خبراز روایتی خالی از قصد در نظرگرفته نشود ، آن گاه با اطمینان می توان باور داشت که :

" تمام رخ داده هایی که حیات یک چیزرا احیاء می کنند ، با رخ داده هایی که برای اولین بار باعث حیات آن چیز شده اند ، تفاوت دارد . " **

* ـ  نیچه

** ـ ژیل دولوز

                                          شهریار دادور ــ استکهلم

                                          فوریه ی 2007