XXI. Πώς πήρε το όνομά του το Pisaurum
Brenno duce Galli, apud Alliam flumen deletis legionibus Romanorum, everterunt
urbem Romam praeter Capitolium, pro quo immensam pecuniam acceperunt. Tum
Camillus, qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Veientanam praedam non
aequo iure divisam, absens dictator est factus; is Gallos iam abeuntes secutus
est: quibus interemptis aurum omne recepit. Quod illic appensum civitati nomen
dedit: nam Pisaurum dicitur, quod illic aurum pensatum est. Post hoc factum
rediit in exilium, unde tamen rogatus reversus est.
XXII. Προτροπές προς τους Ρωμαίους
Imitemur nostros Brutos, Camillos, Decios, Curios, Fabricios, Scipiones,
innumerabiles alios qui hanc rem publicam stabiliverunt; quos equidem in deorum
immortalium coetu ac numero repono. Amemus patriam, pareamus senatui, consulamus
bonis; praesentes fructus neglegamus, posteritatis gloriae serviamus; id esse
optimum putemus, quod est rectissimum; speremus quae volumus, sed feramus quod
acciderit; arbitremur denique corpus virorum fortium magnorumque hominun esse
mortale, animi vero motus et virtutis gloriam sempiternam esse.
XXIII. 'Ενας υπέροχος άνθρωπος
Aegrotabat Caecina Paetus, maritus Arriae, aegrotabat et filius. Filius mortuus est.
Huic Arria funus ita paravit, ut ignoraretur a marito; quin immo cum illa
cubiculum mariti intraverat, vivere filium simulabat, ac marito persaepe
interroganti, quid ageret puer, respondebat: "Bene quievit, libenter cibum
sumpsit". Deinde, cum lacrimae suae, diu cohibitae, vincerent
prorumperentque, egrediebatur; tum se dolori dabat et paulo post siccis oculis
redibat. Scribonianus arma in Illyrico contra Claudium moverat; fuit Caecina in
partibus eius et, occiso Scriboniano, Romam trahebatur. Erat ascensurus navem;
Arria milites orabat, ut simul imponeretur. Non impetravit; conduxit
piscatoriam naviculam ingentemque navem secuta est.
XXIV. Το πάθημα ενός ψεύτη
Cum Cornelius P. Nasica ad Ennium poetam venisset eique ab ostio quaerenti
Ennium ancilla dixisset eum domi non esse, Nasica sensit illam domini iussu id
dixisse et illum intus esse. Accipe nunc quid postea Nasica fecerit. Paucis
post diebus cum Ennius ad Nasica venisset et eum a ianua quaereret, exclamavit
Nasica se domi non esse, etsi domi erat. Tum Ennius indignatus quod Nasica tam
aperte mentiebatur: " Quid" inquit "Ego non cognosco vocem
tuam?" Visne scire quid Nasica responderit? "Homo es impudens. Ego
cum te quaererem, ancillae tuae credidi te domi non esse; tu mihi ipsi non
credis?"
XXV. Πώς ένα σύκο στάθηκε αφορμή να καταστραφεί η Καρχηδόνα
Cato attulit quodam die in curiam ficum praecocem ex Carthagine ostendesque
patribus " Interrogo vos " inquit "quando hanc ficum decerptam
esse putetis ex arbore". Cum omnes recentem esse dixissent, "Atqui
ante tertium diem" inquit "scitote decerptam esse Carthagine. Tam
prope a muris habemus hostem! Itaque cavete periculum, tutamini patriam. Opibus
urbis nolite confidere. Fiduciam quae nimia vobis est, deponite. Neminem
credideritis patriae consulturum esse, nisi vos ipsi patriae consulueritis.
Mementote rem publicam in extremo discrimine quondam fuisse!" Statimque
sumptum est Punicum bellum tertium quo Carthago deleta est.
XXVI. Ο Πλίνιος αναγγέλλει ένα θλιβερό γεγονός
C. Plinius Marcellino suo salutem. Tristissimus haec tibi scribo: Fundani
nostri filia minor mortua est. Ea puella nihil umquam festivius, nihil
amabillius nec longiore vita dignius vidi. Nondum annos XIII impleverat, et iam
illi anilis prudentia, matronalis gravitas erat et tamen suavitas puellaris. Ut
illa patris cervicibus inhaerebat! ut nos amicos paternos et amanter et modeste
complectebatur! ut nutrices ut paedagogos, ut praeceptores dilligebat! quam
studiose, quam intellegenter lectitabat! ut parce ludebat! Qua illa patientia,
qua etiam constantia novissimam valetudinem tulit!
XXVII. Το πνεύμα ωριμάζει όπως οι καρποί
Cum Accius ex urbe Roma Tarentum venisset, ubi Pacuvius grandi iam aetate
recesserat, devertit ad eum. Accius, qui multo minor natu erat, tragoediam suam
cui "Atreus" nomen est, ei desideranti legit. Tum Pacuvius dixit sonora
quidem esse et grandia quae scripsisset, sed videri tamen ea sibi duriora et
acerbiora. "Ita est" inquit Accius "ut dicis; neque id me sane
paenitet; meliora enim fore spero quae deinceps scribam. Nam quod in pomis est,
idem esse aiunt in ingeniis: quae dura et acerba nascuntur, post fiunt mitia et
iucunda; sed quae gignuntur statim vieta et mollia, non matura mox fiunt sed
putria.
XXVIII. Στα ίχνη ενός δραπέτη δούλου
Aesopi nostri Licinus servus tibi notus Roma Athenas fugit. Is Athenis apud
Patronem Epicureum paucos menses pro libero fuit, inde in Asiam abiit. Postea
Plato quidam Sardianus, cum eum fugitivum esse ex Aesopi litteris cognovisset,
hominem comprehendit et in custodiam Ephesi tradidit. Tu, hominem investiga,
quaeso, summaque diligentia vel Romam mitte vel Epheso rediens tecum deduc.
Noli spectare quanti homo sit. Parvi enim preti est, qui tam nihili est. Sed,
propter servi scelus et audaciam, tanto dolore Aesopus est adfectus, ut nihil
ei gratius possit esse quam recuperatio fugitivi.
XXIX. Ο Οκταβιανός, ο παπουτσής και το κοράκι
Cum Octavianus post victoriam Actiacam Romam rediret, homo quidam ei occurit
corvum tenens; instituerat haec dicere: "Ave, Caesar, victor
imperator". Caesaris multum interfuit corvum emere; itaque viginti milibus
sestertium eum emit. Id exemplum sutorem quendam incitavit, ut corvum doceret
parem salutationem. Diu operam frustra impendebat; quotiescumque avis non
respondebat, sutor dicere solebat "Oleum et operam perdidi". Tandem
corvus salutationem didicit et sutor, cupidus pecuniae, eum Caesari attulit.
Audita salutatione Caesar dixit: " Domi satis salutationum talium
audio". Tum venit corvo in mentem verborum domini sui: "Oleum et
operam perdidi". Ad haec verba Augustus risit emitque avem tanti, quanti
nullam adhuc emerat.
XXX. Ο Λικίνιος Μουρήνας και τα ήθη της Ανατολής
Hic vero, iudices, et fuit in Asia et viro fortissimo, patri suo, magno
adiumento in periculis, solacio in laboribus, gratulationi in victoria fuit. Et
si habet Asia suspicionem quandam luxuriae, Murenam laudare debemus, quod Asiam
vidit sed in
XXXI. Η γενναιότητα δεν βγαίνει πάντα σε καλό
XXXII. 'Ενας πανηγυρικός της λογοτεχνίας
Pleni omnes sunt libri, plenae sapientium voces, plena exemplorum vetustas;
quae iacerent in tenebris omnia, nisi litterarum lumen accederet. Quam multas
imagines fortissimorum virorum -non solum ad intuendum, verum etiam ad
imitandum- scriptores et Graeci et Latini nobis reliquerunt! Quas ego, cupidus
bene gerendi et administrandi rem publicam, semper mihi proponebam. Colendo et
cogitando homines excellentes animum et mentem meam conformabam. Sic enim
-laudem et honestatem solum expetendo, omnes cruciatus corporis et omnia
pericula mortis parvi esse ducendo- me pro salute vestra in tot ac tantas
dimicationes obicere potui.
XXXIII. Καιρός για ανασυγκρότηση
Omnia sunt excitanda tibi uni, C. Caesar, quae iacere sentis perculsa atque
prostrata impetu belli ipsius, quod necesse fuit: constituenda iudicia,
revocanda fides, comprimendae libidines, propaganda suboles; omnia quae dilapsa
iam diffluxerunt, severis legibus vincienda sunt. In tanto civili
XXXIV. Ο Σκιπίωνας ο Αφρικανός και οι λήσταρχοι
Cum Africanus in Literno esset, complures praedonum duces forte salutatum ad
eum venerunt. Tum Scipio, cum se ipsum captum venisse eos existimasset,
praesidium domesticorum in tecto conlocavit. Quod ut praedones animadverterunt,
abiectis armis ianuae appropinquaverunt et clara voce Scipioni nuntiaverunt
(incredibile auditu!) virtutem eius admiratum se venisse. Haec postquam
domestici Scipioni rettulerunt, is fores reserari eosque intromitti iussit.
Praedones postes ianuae tamquam sanctum templum venerati sunt et cupide
Scipionis dextram osculati sunt. Cum ante vestibulum dona posuissent, quae
homines deis immortalibus consecrare solent, domum reverterunt.
XXXV. Ο φιλόσοφος μπροστά στα δεινά της εξορίας
Unum fuisse Homero servum, tres Platoni, nullum Zenoni tradunt. Nemo vero eos
miseretur, quod infeliciter vixerint. Menenius Agrippa, qui inter patres et
plebem publicae gratiae sequester fuit, aere collato funeratus est. Atilius
Regulus, cum Poenos in Africa funderet, ad senatum scripsit mercenarium suum
discessisse et ab eo desertum esse rus; id senatui curari placuit quoniam
Regulus aberat. Scipionis filiae ex aerario dotem acceperunt, quia nihil illis
reliquerat pater. Aequum mehercule erat populum Romanum tributum Scipioni
conferre, cum a Carthagine semper tributum ipse exigeret. O felices viros
puellarum, quibus populus Romanus loco soceri fuit!
XXXVI. Μια απόπειρα δωροδοκίας
Manius Curius Dentatus maxima frugalitate utebatur, quo facilius divitias
contemnere posset. Die quodam Samnitium legati ad eum venerunt. Ille se in
scamno assidentem apud focum et ex ligneo catillo cenantem eis spectandum
praebuit. Samnitium divitias contempsit et Samnites paupertatem eius mirati
sunt. Nam cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent, ut eo
uteretur, vultum risu solvit et protinus dixit: " Supervacaneae, ne dicam
ineptae, legationis ministri, narrate Samnitibus Manium Curium malle
locupletibus imperare quam ipsum fieri locupletem; et mementote me nec acie
vinci nec pecunia corrumpi posse".
XXXVII. Η κατάρα των εμφυλίων πολέμων
In eum locum res deducta est, ut, nisi qui deus vel casus aliqui subvenerit,
salvi esse nequeamus. Equidem, ut veni ad urbem, non destiti omnia et sentire
et dicere et facere, quae ad concordiam pertinerent; sed tantus furor omnes
invaserat, ut pugnare cuperent, etsi ego clamabam nihil esse
XXXVIII. Η μοίρα της Καικιλίας
Caecilia, uxor Metelli, dum more prisco omen nuptiale petit filiae sororis,
ipsa fecit omen.
XXXIX. 'Ενα πρότυπο ιδανικού ανθρώπου
Sapientem nec paupertas nec dolor prohibet, nec eae res, quae imperitos
avertunt et praecipites agunt. Tu illum premi putas
XL. Ακλόνητη αποφαστιστικότητα μπροστά στις απειλές του δικτάτορα
Sulla, occupata urbe, senatum armatus coegerat ut C. Marius quam celerrime
hostis iudicaretur. Cuius voluntati nemo obviam ire audebat; solus Quintus
Mucius Scaevola augur de hac re interrogatus sententiam dicere noluit. Quin
etiam cum Sulla minitans ei instaret, dixit is Sullae: "Licet mihi
ostendas agmina militum, quibus curiam circumsedisti; licet mortem miniteris,
nunquam tamen ego hostem iudicabo Marium. Etsi senex et corpore infirmo sum,
semper tamen meminero urbem Romam et Italiam a Mario conservatam esse.
XLI. Μίλα για να σε καταλαβαίνουν, όχι για να μιλάς
Curius et Fabricius, antiquissimi viri, et his antiquiores Horatii plane ac
dilucide cum suis locuti sunt; non Sicanorum aut Pelasgorum, qui primi
colluisse Italiam dicuntur, sed aetatis suae verbis utebantur. Tu autem,
proinde quasi cum matre Evandri nunc loquaris, sermone abhinc multis annis iam
obsoleto uteris, quod neminem scire atque intellegere vis, quae dicas. Quin,
homo inepte, taces, ut consequaris, quod vis? Sed antiquitatem tibi placere
dicis, quod honesta et bona et modesta sit. Sic ergo vive, ut viri antiqui, sed
sic loquere,ut viri aetatis nostrae; atque id quod a C. Caesare scriptum est,
habe semper in memoria et in pectore: "tamquam scopulum, sic fugias verbum
insolens atque inauditum".
XLII. Ο Κικέρωνας και η συνομωσία του Κατιλίνα
Nonnulli sunt in hoc ordine, qui aut ea, quae imminent, non videant, aut ea,
quae vident, dissimulent: qui spem Catilinae mollibus sententiis aluerunt
coniurationemque nascentem non credendo confirmaverunt; quorum auctoritatem
secuti multi, non solum improbi verum etiam imperiti, si in hunc animadvertissem,
crudeliter et regie id factum esse dicerent. Nunc intellego, si iste in
Manliana castra pervenerit, quo intendit, neminem tam stultum fore, qui non
videat coniurationem esse factam, neminem tamimprobum, qui non fateatur.
XLIII. Η οργή της μάνας
Num ad hostem veni et captiva in castris tuis sum? In hoc me longa vita et
infelix senecta traxit, ut primum exsulem deinde hostem te viderem? Qui
potuisti populari hanc terram, quae te genuit atque aluit? Non tibi ingredienti
fines patriae ira cecidit? Quamvis infesto et minaci animo perveneras, cur, cum
in conspectu Roma fuit, tibi non succurrit: "intra illa moenia domus ac
penates mei sunt, mater coniux liberique"? Ergo ego nisi peperissem, Roma
non oppugnaretur; nisi filium haberem, libera in libera patria mortua essem.
Ego nihil iam pati possum nec diu miserrima futura sum: at contra hos, si
pergis, aut immatura mors aut longa servitus manet.
XLIV. Η ζωή των τυράννων
Haec est tyrannorum vita, in qua nulla fides, nulla caritas, nulla fiducia
benevolentiae stabilis esse potest; tyrannis omnia semper suspecta atque
sollicita sunt; nullus locus amicitiae eis est. Nescio enim quis possit
dilligere eum, quem metuat, aut eum, a quo se metui putet. Coluntur tamen
simulatione dumtaxat ad tempus.Quodsi forte, ut fit plerumque, ceciderunt, tum
intellegitur, quam fuerint inopes amicorum. Hoc est quod Tarquinium dixisse
ferunt exulantem: " Tum intellexi, quos fidos amicos habuissem, quos
infidos,cumiam neutris gratiam referre poteram".
XLV. Μια επιστολή στα ελληνικά αναπτερώνει το ηθικό των πολιορκημένων
Caesar ex captivis cognoscit quae apud Ciceronem gerantur quantoque in periculo
res sit. Tum cuidam ex equitibus Gallis persuadet ut ad Ciceronem epistulam
deferat. Curat et providet ne, intercepta epistula, nostra consilia ab hostibus
cognoscantur. Quam ob rem epistulam conscriptam Graecis litteris mittit.
Legatum monet ut, si adire non possit, epistulam ad amentum tragulae adliget et
intra castra abiciat. In litteris