Yitiqatê Dersimi deD U Z G I N (3)
(asparê astorê kimeti)
Munzır COMERD
Wayır u Sıtaê Dina u Darewo
Sultan u Qumandenê’be Pilê Jiar u Diarunê Dersimiyo
Duzgın Roştiya, Evdıl Musa Tariyo
Vervê Evdıl Musay de Eskerê Duzgıni VındenoMınzır COMERD
1EVDIL MUSA TARIYO
Ma cor va ke Evdıl Musa tariyo, Eskere Di tari de fetelino. Coku Dersim de xızmeta Di tari de venene.
Wena ke me perodayis'ı serro misali nede, veren de tari serro qal ra kerime.
Naca de jü misal Ape Mıstefay ra bıderime:
"Qırdım de mordeme, vere çevere xode ceme sodıri de jü mori veneno. No pereno, kemera ke kuyna dest ni ver ceno xıle na mori keno. Mor beno dırvetın, ama remeno beno ra vindi.
Eke beno sand, beno tari dı aspari yene vere çevere ni. Ni, Eskere Evdıl Musay biye. V ane,
To ewro qusıre kerdo! Ma to benime, Sultan gere to veneno.
Ni cene sone, vecene huzıre Evdıl Musay. No, mordemi ra vano,
To ewro qusıro de gıran kerd!
Mormek fikirino, ama tawa ni viri nino. Vano,
Mı qe tawa nekerdo! Evdıl Musa vano, To yi mori ra çı waşt?
Vano,
Peroc bi. Mor ke vere çei de mıde veciya, ez vısiyane pe coku kemere eşte cı!
Sultan, eskere xora vano,
Şere venga dide bero!
Xevere dane cı. Mornıek qayt beno ke dot ra eskere lengeno yeno. Moro ke yi kemere eşta cı no esker biyo. Peroc dılxe mori de feteliyo.
Evdıl Musa vaııo,
Mı sımara çand rey va ke peroc mefeteliye, pesewe bıfeteliye. To gos ro mı neno şiya peroc feteliya. Qusıre ni momıeki çino. Qusır, qusıre" tüyo!
Emır keno nejdiye mormeki nebene, bene çe de uncia caverdane."
2EVDIL MUSA ESKERIe DANO ARE ERZENO DERSIMI SERR
Bava Dewresi mara va ke,
"Almeliya Civice lewe Qargına Tırku dera. Doyeme Almeliya Civice de dewe esta. Nayera `Çawusek' vane, `Dewa Pile' ki yena vatene. Çawusek yeno pe Bızani 'be Sengula doyeme koy.
Çawusek ra Kırmance de ma bene esker, bene Yemen. No hawt seri Yemen de esker maneno. Nia dano ke eskeriye neqedina, roce eskeriye ra remeno. Kuyno ra raye ke bero çe.
No san u sodır nevano yeno. Endi çand roci ke yeno zaf beno vesan. Tawa ke neveneno vase yabani weno, eve wo hal raye ceno. Hete ra ki zaf beno tesan. Axwe neveneno, tesaniye ni kena persan. Jü lüye kuyna ra ni ver, no lüyc drma sono.
Lüye ver no dıma, ni bena vecena koye ser. Qayt beno ke raşte doyeme koy de xeyımi zafe. Eke xeyımu veneno zaf beno sa, Xo xode vano `Nıka ninede axwe gcreke bıbo.'
No, doyeme koy de sono lewe ni xeyımu. Qayt beno ke xeyımu de mordeme ke este, worte çhari de tek jü çıme xo e s t o . Eke tek jü çım worte çhari dero, b e d e n e nine ki qe neşiyo ra mordemi. No vısino pe, tene kuyno tepey.
Mordeme xeyımu ni venene vane,
Beni Adem! Tepey mebe! Tı koti ra ama yitka?
Vano,
Ez berdane esker. Mı hawt seri Yemen de eskeriye kerde. Qayt biyune ke eskeriye nexeleşina remane. Zaf biyune tesan, xore eve axwe feteliyane. Jü lüye kote ra mı ver, mı raa xo sas kerde naca de veciyane.
Ni vane,
Ma to benime lewe Sereskere ma! Sereskere nine ki Evdıl Musawo. Ni, na mormeki cene worte xeyımu ra sone sone sone, yene vere jü xeyıma keske de vındene. Na xeyıma keske de Evdıl Musa vınetayewo. Sone zerre, yi Sultani ra vane ke,
Jü Beni Adem amo yitka!
Evdıl Musa nira pers keno, gos nano ra ciabe ni ser, vano,
Nejdiye ni mebe! Bere qayte ni kere. Cıre xızmete bıkere, tawaye xo kemi mebo!
No berbeno, vıroşiye hardi beno vano,
Mı bırusne memleket! Se beno yi Sultani ra vace mı bırusno memleket!
Sultan vano,
Lerze meke! Zamane xo ke ame sona memleket.
Dano cı, ni peyser bene qayte cı kene. Zamane maneno, vane,
Esker bero peser! Xebere dane ni vane,
Ma sonime memlekete to! To xode benime, tedarıke xo bivene.
No zaf beno sa. Ane astore dane ni, kulıke nanc ra ni sarre serr. Kulık, ni keno vindi, no çımane mordemi ver de neaseno.
Na xebere ke vecina, zivatiye kuyna rae worte zav u zeçe nine. Tavi cenike nine este, ma u piye nine 'be domane nine este. No mormek vano,
Ni ceniye sıma, domane sıma çıra berbene? Seveb çıko?
Vane,
Memlekete sımade Duzo de Qırr esto, Mubarek Duzgıni ra vaneeskere ma ke sono uca no lete de eskere ma qırr keno. Sultan Duzgıo mara esker neverdano, coku berbene.Efendiye mı ke tı be! Kulık nane ra ni sarre, kene aspar cene yene memlekete ma.
Ni ane bıne Dewa Pile. Esker zaf sıxlet beno. Bene lewe Evdıl Musay.
No vano,
Meterse! Ma, tı arda yitka. Tawa tore nebeno. Kulıke xo yitka weda, so çe, Ama, nebo ke tı çe de qale ma bıkerc; Dı roci çe de vınde, roca hireine be yitka na kulıke xo bice. Ez esker rusnenu, astore to rusnenu nisena cı tey yena lewe ma. Wora dıme ma dıhire roci ke mendime, to caverdanime sonime memlekete xo.
Evdıl Musa ni caverdano, eskere xo ceno sono.
Evdıl Musa ke eskere xo ceno sono, no kulıko ke yine no ra ni sarre serr xo sarre re veceno, zerre bırri de dano we sono çe.
Çe de ni ke venene şin u şiwan kuyno woıtc sare çei, hete ra berbene, kurrene hetera ki zaf bene sa. Mordemo ke endi qe yinam nekene kc weso, veciyo amo çe. Ni, gay ane ke vere lıngane nide qırvane kere, no neverdano vano,
Gay sarre mebırrne!
Vane,
Seveb? Vano, Raa de mı esta. Roca hireine sonu. Eke amane qırvan4 xo kenime!
Ni qırvane nekene.
Beno roca hireine no sono bırr. Kulıke xo ke koti do we uca ra veceno, nano ra xo sarre serr.Esker 'be astori ra yene. No niseno cı sone resene Eskere Evdıl Musay. Ni pero pia Gawrinciya Lolu, Pelegoze 'be dewane yi heti serro sone.
Dewane na heti de domani zaf bene newes. Eskere Evdıl Musay kuyno ra ni domanu, na dewu de zaf doman kiseno.
Esker sono dewe, nine çeu ra kene bare. No 'be taine ra gınene jü çe ro. Ni sone wo çe de aldani sero nisene ro. Ni sare çei venene, sare çei nine neveneno. Eskere Evdıl Musay xora mılakete, momıekı ki kulık noro sarre wo ki coku neaseno.
Na çe de ki domane beno. No ki zaf biyo newes. Ni, aldani serro nisene ro ke sare çei ke şi hewn ra, layeki xiştike ver sane bikise. Na çe ki, tek jü lace xo beno. Pi venga bavay dano, lace xore qırvane keno.
Bavae yeno dewe. No ke qırvana xo keno, nafa ki sande çe nide venga Heqi dane. Cemat zaf herey xeleşino. Herkes sono çe xo. Mormek 'be eskeri ra ki aldani sero eve nine pine. Piy u maa layeki çıla saynene kuyne cıle. Cıle de yeno piye layeki vir, ceniya xora vano ke,
Ere! Na veybıka ke kaleka ma dera domanu newesa. To, tawa raa Heqi de loqme daere berd neberd?
Cenike vana,
Wax!... Mı xo vira kerd neberd. Ma vano,
Çı çe de esto? V ana,
Qe goşt çe de nemend, jü ıerriya şiae menda!
De vano,
Herbi ! ...
Cenike çıla finara cı. Ana adır kena hira. Zerriya şiae qılasnena ra, sole sanena cı pocena. Kena worte nun'ı cena bena veybıke re. Sona vere çeveri ke veybıke wena ra nekota. Çever dana pıro, veybıke vecina vana,
Naçıki, naçıki! Heqi ra aseno ke çıme mı çeveri ra peqay ke ha nıka mıre loqme ane, ha deqena ane. Sundi ra biyo çıme mı çeveri dere! Ez coku ra nekcıtane.
Veybıke nia kena eskera, duway kena vana, Cenabi Heq loqme sıma qebul kero'. Berge çetini ver sano! Yi aze sıma hüzürhürmetiya xo sano!
Cenike cerena yena çe, sona cıla xode meredina ra. Merde vano,
To da neda?
Vana,
Da cı amane. Çıme veybıke çever de biye. Cenike zaf duway kerd!
Nia pede tawo ke şere hewn ra sıngais u tıngaise astoru kuyno dewe. Ni xıle xo bene, çıla fine ra cı. Qayt bene ke venge sıngene, tıngene yeno astori hirene ama neasene. Venge berbene, çikene, vaz dayene kuyno te.
Yoxro ke loqmewo ke nine do veybıke, wo loqme qevul biyo. A m o comerdiye. Duwa veybıke verda, Duzgıni eskere xo gureto eşto Eskere Evdıl Musay ser.
Sevetane loqme dayera Eskere Duzgıni reseno cı, nane ra Eskere Evdıl Musay dıma nine qırr kene, pernene ane pe Pırde Kotıre ke lete de eskere dine nemendo. Lace yi mormeki xelesnene ra.
Maaa!... Zaf qırr keno mubarak Duzgın! Nia Evdıl Musay ra esker neverdano! Coku, wo momıeko ke Çawusek ra xode fetelnene yira vane ke,
I)uıe de sıma esto koka eskere ma ano'. Ma zafeteni naca ra sonime, uca ra wes nenime. Eskere Duzgıni ma qırr keno qcdeneno!
Eskere Evdıl Musay damişe Eskere Duzgıni nebeno. Duzgın yine keno pak.
Eskere Evdıl Musay ke mıreno beno koseve dari. Dar ke veseno beno komıro şia, yira `koseve' vane. Tefera koti ke koseve di wo Eskere Evdıl Musaiyo.
Ni ke yene pe Pırde Kotıre, Evdıl Musa nia dano ke eskere xora hire de jü nemendo. Ni mcırmeki bene Çawusek de verdane ra, yi teknene sone.
No yeno çe wena qırvana xo keno."
Bava Dewresi ke na vatene xelesne, peyde va ke,
"Eskere Duzgıni ke mebo Evdıl Musa koka mıleti ano. Coku, Eskere Duzgıni ra `Dısmene Hal u Qotıki' vane. Wo dısmene mılaketano. Eskere Evdıl Musay Duzgıni ra terseno, coku zaf ra nebeno.
Eskere Evdıl Musay veren de her sere amcne. Domanu ke sureki vetene, mada vatcne `Eskcre Evdıl Musay amo', duway kerdene vatene `Ya Cenabi Hcq bere comerdiye!' `Ya Aspare Astore Qıri, ya Dısmene Hal u Qotıki tı ma rcse!"
Bava Dcwrcs ke vınet, Ccniye Di va, e`Bavay Gcwrıke de venga Heqi da, tewte xode va ke,
Ya Xızır, ya Duzgın! Tabure esker ame verd, tabura Evdıl Musay biye!
Cemati va,Ya Xızır, ya Duzgın tı haware made herey mekuye!”
3 DEWRES SILAMAN 'BE ESKERE EVDIL MUSAY RA
Mordem ke qayte Kuresune Qızılbeli beno, Eskere Evdıl Musay çım de Kırmanc u Kuresıc jüyo ama ni en jede Kuresu re zulm kene, xıraviye kene. Eke pe bışikiye koka Kuresu ane. Kuresu 'be Eskere Evdıl Musay zaf do pero, juvini ra mordemi kiste, xer 'be juvini nekerdo.
Bava Rızae Garşiye vano ke,
"Mordeme Neweşiye 'be Gıraniye ra Qızılbel de zaf zugır kene. Ni, Eskere Evdıl Musaye. Evdıl Musa Eskere xo Qızılbel ra newonceno.Dewres Sıleman bıraane xora vano,
Lawo hasare xo vındere! Nebo ke sıma fırsend yine de. Sone koti deste sıma thal mebo. Hega de ke gurine, axwe dane ki huye xo xora düri ronıene.Name bırae qıci `eMamudxân" beno. Nö hega axwe dano, huye xo mera xo uca caverdano yeno çe ke pize xo mırd kero.
Mordeme Neweşiye va anero cı kuyne zerre cene nira. Mamudxan, huskerıka ke xo dest dera ceno kuyno pa, yinera jü kiseno. Huskerıke nira bena pan u puçe. Esker sıxlet beno Mamudxan xo nine des ra nexelesneno ra. Ni ki Mamudxani kisene.
Bıray qayt bene ke zaf biye xıravıne Eskere Evdıl Musay zaf zor dano nine, ni bar kene sone çengelane Bağıre, uca xeyımane xo nane ro.
Dewres Sıleman ninera vano,
Bırayene! xore bıtekne şere". Wulle ez yitka xore" manenu. Xora hatan ke adıre mı nevesa, bızane ke mordemu wena hukımdare. Sata ke sıma di ke adırt; vtiseno, bızane ke mı mordeme neweşiye de bıne xoro. Sıma endi xeyımane xo bıqılayne ra bere Qızılbel.
Dewres Sıleman yentiçala Qızılbeli ,de xeyima xo nano ro, uca vındeno. No maneno ama Wayıre xora zaf herediyo. Zerre xo cıra zaf gikiyo. Qe venga Wayıri nedano. Vano,
Ni çıke To verde yaxe m? Eke Wayıreni kena nine mara diiri fıye! Tı mara çı wazeaıa?
Xore Wayıre xora nazu keno.
Roce, çena Dewres Sılemani axıle de mali verde bena. hande qayt bena ke Eskere Evdıl Musay kot axıle çever kerd ra, mal sana Çeneke kuyna nine dıma. Ni heni kene Dewres Sılemani bonce ko bikise.
Çeneke 'be ninura jüvini zaf feteln çerexnene waxto ke endi perese, na qayt t ke Aspare Astore Kimeti dot ra vec Aspari rım bırrno ra worte gos Wtori. Dotra heni yeno ke bulişki No, saneno worte nine jüvini ra bırrne ra, n ra Eskere Evdıl Musay dıme saneno ver beno. Taye ke maneno vecino yı Çeneke ra vano,
Çena mı tı mı nas kena?
Na vana,
Ne! Aspari vato,
Ez cede piye to Sultan Duzgına Yi piye to çıra çan rociyo ke yinat ke qe venga mı nedano?
No, harmane xo semerneno we, dırvetane musneno çeneke vano,
Qaye, mı hunde ke harme xo e sıma ver kote çı hal! Ni dırvete har mı pero ye Eskere Evdıl Musaye. herç ke amene sıma ro de, mı harme eştene ver. Ni dırveti pero uçka gureti. Uncia ki piye to mıra herediı So piye xora vace, mı yi day t kerdene. Endi xeyımane xo raqılayne bere çe.
Dewres Sıleman adır keno we bıraye yene çe."
4 DEWRES KEKIL 'BE ESKERE EVDIL MUSAY RA
Qızılbel de teyna Dewres Sılemani bıreune xora Eskere Evdıl Musay de n pero, yira dıme ki wena çand.rey no mev; biyo. Ninede ki serre rındiye ge Xızıro, Kureso, ge Duzgıno.
Bava Rızay mare misalena qesey kerc ke,
"Dewres Kekıl sono are Axver xore ardu reno ra. Herkes ardane xo ren oncino sono. Sıra ke yena ni endi arede nemaneno. Avsanci ki veciyo tefer.
Mılaket zaf biyo. Qe kesi xo nine des nexelesno ra. Ewlade Resuli de y Kuresu de ki ni zaf zıt biye. Seke dısr kuyne te heni mavene nine çine biyo. K Dewres Usıvi42 ke arede teyna maneno : venga Heqi dano. Taye ke maneno qayt ken mordemane neweşiye dorme ro ary gur zıng zıng dane çever ro.
Dewres Kekıl yeno ra xo serr kıle de venga Wayıri dano vano,
`Çıme mıno Mekane tode
Dal u budax 43 ro mı bırriyo
se beno aspar be reye yimdat Keke xode
Vano, Keko veng de veng de
Asparo Yaxız 44 veciyo bero
part berzo Kemero Deng de
Cedde mı Sultan Duzgıno kafiran
de ceng de!'Vırade Dere Paçıke de jü nisan ronayiyo, kemere gırsi ronayiye. Asparo Yaxız part erzeno uca, reseno Dewres Kekıli, nano ra Eskere Evdıl Musay dıma her prtıke nano ra caye."
5 SEY QAJI 'BE ESKERE EVDIL MUSAY RA
Sey Qaji45 (cıra "Dewres Qaji"i ki
vane) çımu ra sefıl biyo. Roce ni cene bene Koma Çhareku. Sey Qaji naca cem gire dano, cemat keno, venga Heqi dano.Nezo sewe çığas sona, wena cemo cemato, Eskere Evdıl Musay erzeno nine serr. Hayleme kuyno kar, beno qubırti. Sey Qaji yaxe Wayıri neverdano ra, Xorte Kuresi resneno xo, ceno verve dinede yi rusneno. Eskere Evdıl Musay be Xorte Kuresi ra dane pero. Xorte Kuresi nine pızıkneno nano ra kowu.
6 DEWRES DIL 'BE ESKERE EVDIL MUSAY RA
Dewres Dıl Mazra Lolu de cem gire ,elano. Thamur dest dero kıiame heqiye vano. Kaftıla jü kuyno zerre, vano,
Zerre; dewe de jü hermeta fıstane sıpiye fetelina!
Dewres Dıl zano ke a hermete Mordema Neweeiya, Eskere Evdıl Musay rawa, kota wo dılx ke kes hasare cı mebo.
Jüye ki ama zerre de, cawo ke venga Heqi dane pe çeveri de xo dowe. Dewres Dıl hasarC naye beııo. No se ke dosega xo serru vazeno ra ke a bine dıma no, nawa ke pe çeveri de xo dowe gaze bena serrehanne D e w r e s Dıli ro. Dewres Dıl nano ra nine dıme, vano,
Sıma heni zanee ke ez Eskere Evdıl Musay 'be Weriya Kuresi teserra cera nekenu!
Weriya Kuresi resena cı, nine sanena xo ver dewe ra tina düri.
Dewres Dd emre xode tek yitka dosega xo qedeneno. Yaııe cem ke gire da uşto ra dosega xora bırriyo ra. Wo naca de weşiya khalıke xorâ veciyo. Dewres Sıleman nejdiye 400 serrE nayz ra raveri amo Qızılbel. Khalıke Kuresune Qızılbeliyo. Yi ke aze xore" weşiye xo kerde, jü ki vato ke,
Sıma ke venga Heqi da dosega xo meqedene! Key ke sıma venga Heqi da qedcna wena dosega xo serra urze ra!
Dewres Dıl yitka beno newes, heşte gıneno cıle ro. Mordema Neweşiya ke xo sanena pe çeveri, gaz bena sarrehanne Dewres Dıli ro nvate gaze dayera.
C PEYNIYE DE
Çığa ke destebera ma ame, ma Yitiqate Dersimi de caye Duzgıni ard ra tiji ver. Çutır ke Sıma ki na nuste ra vecene, mordem neşikino ke yitiqate sare Dersimi Anadoliye de zobina yitiqate jü mıleti de tever sano.
Ama xo vira mekerime ke sare Dersimi asmen ra neamo. Yane qe mordem mefıkiriyo ke, dina de yitiqate kesi neşiyo ra Yitiqate Dersimi. No flkro de xelato. Mılete na dina çığas ke jüvin de yirtibate xobiyo hunde ki jüvin ra her çi, tavi ke yitiqat u kulturi ra ki hem gureto, hem do.
Ma wazenime ke naca de eve yitiqate mılete Qalaşi Sımare jü misal bıderime:
Mılete Qalaşi; zıme Pakistani de, nejdiyt3 sindore Afganistani de Kowune Hindukuşi serro xore mekan gureto. Yitiqate ninede Wayıri zafe. Coku Mıslımane donn_ e nine sevete yitiqate ninera mılete Qalaşi ra "Kafir", harde nine ra ki "Kafiristan" vane.
Tavi yitiqate sare Dersim 'be ye sare Qalaşi jü niyo, ama eca 'be ca sono ra jüvini. Vacime jü Wayıre xo esto ke; no je Xızıre Dersimi, je Duzgıne Dersimi Asparo.
Name ni "Balumain"o. "Balumain", Wayıre Ber u Bereketiyo (Alm: Gott der Fnıchtbarkeit); bereket, deste ni verde ro. N o, Aspare Astore de hewliyo.
Taye Jiarune sare Qalaşi pey de Astore "Balumain"i esto. Lınga Astore Di kemer de ke diya, kemer; nezo koti ke diya uçka ';erdo Jiare. Nacawu serro qırvanu kene. Dersim de çand Jiarune ma pey de lınga Astore Qıri esta qe nina hesav:
Hem Yitiqate Dersimi de, hemı ki yitiqate sare Qalaşi de caye Astoru wena zaf hewlo. Dersim de teyna Xızır 'be Duzgıni ra Aspar niye, Wayıre Jiar u Diaru ki Aspare, Evdıl Musa 'be Eskere xora ki Asparo. Yitiqate sare Qa 1 aş i de ki wena Wayıre Aspari zafe. Çutır ke eı'itiqate Dersime de Xızır, Asma Xızıri de çhar heşti vecino meymaniye,
yitiqate sare Qalaşi dc ki "Balumain" asma Gaxandi de dase roci vecino meymaniye. Sare Dersimi na gite xora "Roce Xızıri" vano, sare Qalaşi ki na gite xora "Şomoz" vano. "Balumain"i re qırvanu kene, miazu pocene, duwa u reca kene, xo crzene vere lıngune Astore Di ver, cıra mıradu wazene, dilegu kene.Dersim de Kuresu çım de kılame heqiye ki yi vane jiargeye, her waxt nevacine, her ca de nevacine; qeydo de nianen sare Qalaşi de ki esto.
Sare Qalaşi ki gite "Şomoz"i de, yane "Balumain" ke ame meymaniya dine kılama de heqiye vane, cerene Di vero. Na kılame jiargewa, teyna "Ş o m o z" de "B a I u m a i n"i re vacina. "Şomoz" ke verd nevacina.
Cor ma qal kerd, Yitiqate Dersimi de malo pez 'be pesküfü male Duzgıniyo, coku jiargewo. Yitiqato de nianen sare Qalaşi de ki esto. Malo pez (Tr. Dagkeçisi) sare Qalaşi de ki jiargewo. Yirtibate ni ki "Balumain"i de esto.
Yitiqate sare Qalaşi de Wayıri zafe. Jiare Wayıru ki este. Çutır ke Dersim de dısmeni sone Jiarııı de yene were, sare Qalaşi de ki adeto de nianen esto.
Yitiqate ninede Wayıre Mali ki esto. Çutır ke ma hete veri de va, Yitiqate Dersimi de ki Wayıre Mali esto. Vatene ke Wayıre Mali serro vacine, mendere vatena ke made Duzgın çele zımıstani dc mal çereneno na vatene (Na nuste de qayte çıme "Duzgın Çıke Kuresiyo?" be).
Jü ki her çede jü Wayır çino; çeu penıne re jü Wayıre esta. Name Wayıra Çei "Ceztag"a (Alm: Gott der Familie und des Hauses).
Teyna hete yitiqati ra ne, ca 'be ca hete lavatiya sosyali ra ki sare Qelaşi sono ra sare Dersimi. Vacime, niye ke zewecine eke hawt khalike xo sanıte xo pey wena şikine ke bızeweciye. Yane no lace xaliyo, na çena apiya... ni jüvin de nezewecine.
Dersim de ki niye ke jüvin de bene mısayıv, ya ki kewrayeni gire dane ninera teyna yiye ke hawt khalıku sanene xo pey yi şikine ke bızeweciye. Mara heni aseno ke no zagone ma lavatiya sosyali de çıga ke vuriyo, yitiqat ede caye xora nebiyo. Elewiye ke Tırkki, ya ki Kırdas ki qesey kene ninede şarte hawt khalıku çino.
Teyna sare Qalaşi ne, uncia na mıntıqa de, Kafiristano Verroci de yitiqate jü mılete birıi de wayıre xo "Mara"(name wayıriyo) gege beno teyre, reseno tenga nine. Xo vira mekerime ke Yitiqate Dersimi de ki Duzgın
beno Heliyo Çhal, gege ki heni reseno tene Dersimıcu.46Dersim koti ro, Hindikuş koti ro? Teyı sare Qalaşi ne, Hindukuş de wena, yitiqatu mıletune binu de ki je nine Yitiqate Dersiı ra zaf çi venenime.
Teyna Hindukuş de ne, Hindistani de venenime. Vacime, Wayıe ke Aspare e seneta moderni ra heykele nine bi vırajiyc. Kıtavu de resme nine este.
Tavi Yitiqate Dersimi 'be yitiqate sa Qalaşi çutır ke ma va jü niyo. Ma nine tev nesanenime. No mevzuato de zaf hirawo, ke na nusti ki niyo. Ama na misalune cori de sono ra jüvini. No ma çım de zaf enteresanto.
Çıra? Ciave na persi gereke bıdiyo. Eke hı ro mordem gereke ni serro gıno, seveve ni era bıfeteliyo. Ma eve misale sare Qalaşi waşt diqate wendoğu boncime nacay serr.Teyna yitiqat niyo, zone na mıntıqa mühime. Vacime, zone esto ke cıra "Dame vane. Uncia zono de bin esto ke c "Dumaki" vane. Beno ke ni neşiye ro zc Dersimi. Ama name nine sono ra cı. Name ıc Dersimi ra jü ki "D ı m ı 1 i"yo. Eceba name zonu yine serro teyna seveta zone din mendo, ya ki yitiqate dine ki role de xo esto?
Kok u bıngele Yitiqate Dersimi zaf ı dero. Sare Dersimi no teyna xora yeı nekerdo. Heni, dı kırameti nearde telewe te; eve nine yitiqate xo neardo. Sisteme de esto. No, Dersim de ke çıko, Hindukuş de ki uyo.
Yitiqate Dersimi serro tesire yitiq Zerduşteni senıko. Mordemi ke yitiqate nas kerd naye daha nnd keno ra xo çım Xomılete Kurdu Yitiqate Dersimi berd so Zerduşteni, va ke Yitiqate Dersi Zerduşteni ra veciyo. Eve na fıkir yine jiyan da yitiqate ma. Wena ki tesire na fı nedariyo we. Entellektüle ma, gence ma e şiya na fıkir dere.
Tavi ke sare Dersimi Elewiyö. Xızıre Kurese xo, Duzgıne xo 'be wena çıga yitiqate xo este xode arde Elewiyeni.
Anadoliye hem hete mıletu ra, hem 1 yitiqatu ra, hemı ki hete kulturu ra reng renga. Tavi ke no sewle xo dano ra Elewiy serro ki. Herkes xora çiye ano kı Elewiycni. Elewiyeni eve nine bena dew bena rengın. Duzgını ki Yitiqate Dersim jü rengo, xo dano ra Elewiyeni serr.
Serve yitiqate xora, qedere sare Dersirn tene şiyo ra qedere sare Qalaşi. Çutır Mıslımanune dornıe dine, yinera "Kafir" vı taye Mıslımane dorme Dersimi ki sare Dersimi ra heni "Qızılbaş" vane. Nine çım de Dersimi ki "Kafiristan"e Elewiyune Anadoliyewo. Yane na qesa "Qızılbaş"i yine çım de hasa je qesa "Kafir"i vacina. Coku taye yobazi Qızılbaşu dest ra newene, nesımene.
Tavi na qesa teyna sare Dersimi ra nevacina. Kamci zon qesey kene bıkere, na qesa Elewiyune Anadolye re pero pia eve bare "Kafir"i vacina. Xora nine, yane Elewiyune Anadoliye mordem neşikino ke jüvini ra rabırmo. Sare Dersimi, yitiqat her çi ra raveri gureto. Coku qe Tırkki qesey bıkere qe Kırdaski, qe Zazaki qesey bıkere qe Erevki mavene Elewiyu de dosteniya ke nine gureta, tarig de pençe eşto çand sey sere. Ma gereke na dosteni bısevknime, bıramirne, raveri berime. Hem Elewiyeni, hemı mordemeni, hemı ki bıraeni 'be jübiyena sare Anadoliye mara naye wazene.
Kaynaklar:
1 PiR, Sayı 4, Yitiqatti Dersimi de KURES, Munzır COMERD.
2 Bava Rıza (65)(1995), Garşiye ra Torne Dewres Hesene Deriyo, nıka dewa de Erzıngani de maneno. 3Aspar, naca de nam u nisane de Duzgın'ryo.
4 Apo Ismail bırriyo ra teqawut, Almanya de maneno, Kuresıc niyo.
SNaml; na beyite ki ma rıa pa.
6 Dal u budağ (budak), dı qese Tırkkiye, zone made "gılve dare" vacino, ama Tırkki de zobina baru de ki vacino, naca de ki zone made hurendiya "poşti" de vaciyb. 7 BERHEM, Isveç, Sayı 11-12, Dı Beyite Davud Sulari, Munzır COMERD, Bıra Ali vano, s. 93.
BBava Usen(55) (1995), Qızılbel ra Torne Dewres Memede Warwayiyo, nıka dewa de Qonya de mancno. 9 BERHEM, Ankara, Sayı 3, Taye Çeküye Kılmi, Munzır COMERD, s. 36.
LO Bava Hesene Kolu (Hasan Eroğlu) qelve xora persan bi. Roci; Xızıri de, roca phoncsemiye,l8. Ol. 1996'de, Avusturya Viyana de kıriz guret, şi heqiya xo serr. Berd dewa Di Erzıngan Kani Efendl Çiftliği de dawe. I1 BERHEM, Ankara, Sayı 67, Bava Hesene Kolu Venga Heqi Dano, Munzır COMERD, s. 91. 12BERHEM, Ankara, Sayı 1, Yitlqate Kırmancu de Venga Heqi Dayene, Munzır COMERD, Bıra DERGI daare, S. 56.
13 BERHEM, lsveç, Sayı 7, Urze Sılo Sodıro, Alaverdi vata, H. Tornecengi daare, s. 44.
l4 Apo Mıstefa nıka BursaKestel de maneno.
15HeVI, Paris, llejmar 1, Folklore Kurdi ebe zarave dımılıki, Zılfi.
16 BERHEM, Ankara, Sayı 67, Nustewo kc name xo vcreno(N.n.v.)
l7 Ma va ke "kimet" hete rengi ra suri serro marino, ama surcı de tariyo. Mavene sur u şiay de maneno. Yitiqatc Dersimi de ke "Astoro Kimet" va Duzgın ycno ra mordemi viri. Yane na qesa "Kimet"i yitiqat de bare xo bencı jede, bena name Astora Duzgıni.
"Kimet"i ra 'Tırkki de "dorıi" vane. "Doru" Tırkki cle mavene "kara"y 'be "kıııl"i de maneno, coku cıra "kızıl
kahveregi" vacino. "Kimet" zone made, "doru" ki Tırkki de teyna qale astoru de vane. Yane astora kimete ra, astorune kimetu ra "doru at", "doru atlar" vane. Ama çevero ke na reng dero, ceketo ke na reng dero ninera "doru kapı", "doru ceket" nevane. No qeyde zone made ki heni ro.
I8 BERHEM, Isveç, Sayı 1112, (N.n.v.)
l9 Bava Dewres (71) (1995), Çe Raybere Çholaxu ra Torne Dewres Hemediyo, lace Sey Mıstefayiyo, nıka dewa de Erzıngan i de maneno.
20 He VI, Paris, Hejmar 1, (N.n.v.)
21 BERHEM, Isveç, Sayı 10, Şaire Dersımi Bava Sey Qajl, M. DUZGIN, p. 62.
22 BERHEM, Isveç, Sayı 10, (N,n.v.)
23 Bava Sayder(76) (1995), Mazra Dewresi ra lace Bava Eylasiyo, Torne Dewres Murtezayiyo, nıka Erzıngan de maneno.
24 BERHEM, Ankara, Sayı 1, (N.n.v.)
25 BERHEM, Ankara, Sayı 3, (N.n.v.)
26 BERHEM, lsveç, Sayı 10,(N.n.v.)
27 Dırnax; qesa de Tırkkiya, raşta xo "Tırnak"a. Zone made verve na qesa "Nenıg"o.
28 Hewso ke naca de Bava Sayder qale cı beno, Qızılbel de Hewse Dewres Sılemaniyo.
29 Mezela Sıpiye Qırdım de jü jiara. Mezela Khaloliya. Khaloli re Xııır biyo meyman. Jüyo de Kılauşiawo, yan"e Kuresıc niyo.
30 Aspare Serre Qosani naca de Xızıri ra vano. Qale Asparu ke bi ra mordem gereke kılama heqiye de rınd qayt kero. Aspar, teyna Xızır niyo. Duzgını ki Asparo. Wayıre jiar u Diaru ki Aspare. Kılamc de ke rınd qayt bi wo taw kami ra vacina veceno.
31 BERHEM, Ankara, Sayı 1, (N.n.v.)
32 BERHEM, Isveç, Sayı 10,(N.n.v.)
33 Hesen Efendiye Baskoye 1973 de şi heqiya xo serr.
34 Sey Memed(74)(1995); Çe Aliye Abbasi ra lace Dewres Khaliyo. Dewa Kuresu ra amc Almcliya Dere ßalabanu. nıka zerrc Erzıngani de maneno.
35 Na qesa "Doli de Duzgıno" naca de eve barc "Duzgıno ke seniya u deqa de rescno mordemi" de vaciya.
36 "Doeri" T'ırkkiyo, rate xo "Doğru"yo. Zone made bare xo "Raşti"yo.
37 BERHEM, Ankara, Sayı 67, (N.n.v.)
38 Torne Dewres Dıli Bava Hesen(65) (1995), lace Dewres Useniyo, Kuresunc Qııılbeli rawo, nıka dewa de Erzıngani de maneno.
39 "Kurr", jüyo ke gose xo zaf qıçkeke yira vane. No mali re ki heni ro. Vacime, miya ke gosi qe neasene, cıra "miya kurre"; eke kavıro "kavıro kurr" vane.
40 BERHEM, Ankara, Sayı 3, (N.n.v.)
41 Jüyo ke porc xo rısiyo, yane sarre xo kel bi, keçel bi yira eve bare qesa "kel u keçel"i dc zotıe ınade "qırr" vanc. 42 Name piyc Dewres Kekıli "Dewres Usıv"o. Coku naca de Dewres Kekıli ra "Keke Dewres Usıvi" vano.
43 Qaytc note 6'i be.
44 Asparo Yaxız, nam u nisanc dc Duzgıniyo.
45 No Scy Qaji ki çığa ke çunıı ra sefilo, ama uncia no Sey Qajiyo Şair niyo. Ncı, âze Kuresune Qızılbcli rao.lace Dewrcs Mısefaiyo. Bırayc Dewres Hesene Deriyo. Ape (dedej Dewres Dıli beno.
46 Kar1 Jettmar ıı. a., Dic Rcligioncn dcs Hindukusch, Verlag W. Kohlhammer.::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
Kaynak : P i R Dergisi Sayı 6 İstanbul Ekim 1996