ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΣΑΝΤΟΥΙΤΣ ΑΠΟ ΤΟ everest ΜΟΥ ΕΧΕΙ ΚΑΤΣΕΙ ΣΤΟ ΛΑΙΜΟ…
(Ή αλλιώς, πως δεν σηκώνει να μπαίνουν οι εταιρείες στα πανεπιστήμια )
Τα βλέπεις εδώ και καιρό. Είναι μεγάλα με έντονα χρώματα και σου τραβούν την προσοχή. Δεν κάνουν τίποτα άλλο από το να ορίζουν το μέρος στο οποίο υπάρχουν, να σου δίνουν την οικειότητα του δημοφιλούς και του γνωστού και πάνω απ’ όλα να σε έλκουν…
Όποτε ξαφνικά μια μέρα τα βλέπεις να κυριαρχούν κι εκεί όπου μάλλον δε θα το περίμενες. Λάμπουν, απλώνουν τραπεζάκια και οριοθετούν το μέρος που είχες πρώτα για άσυλο. Άσυλο όχι μόνο από αστυνομίες, αλλά κι απ’ οτιδήποτε άλλο επιβάλλει την παρουσία του στην εκτός ασύλου δομή.
Κι αν δεν το κατάλαβες ήδη αυτά τα φοβερά πράγματα που περιγράφονται παραπάνω δεν είναι παρά τα σήματα των φαστφουντάδικων που εδώ και καιρό έχουνε σκάσει μύτη στο πανεπιστήμιο. Κι αν πάλι φαίνεται σαν να είναι μόνο τα σήματα που ενοχλούνε σ’ αυτό τον χώρο, περίμενε να διαβάσεις και τα παρακάτω για να δεις πως παίζεται από καιρό το εταιρειακό παιχνίδι στα πανεπιστημιακά χωράφια. Παιχνίδι που επιδεικνύει κάμποσο την παρουσία του με τα φώτα των κυλικείων, εσωκλείει όμως τεράστια σημασία για το πραγματικό ρόλο και το μέλλον αυτής της έννοιας που λέγεται πανεπιστήμιο.
Γιατί μας αγαπάνε τόσο πολύ….
Η συνεργασία μεταξύ πανεπιστημίων μεταξύ εταιρειών και πανεπιστημίου δεν είναι καθόλου κάτι καινούργιο. Από δεκαετίες ήδη οι επιχειρήσεις, ιδιαίτερα του βιομηχανικού κλάδου, είχαν την ανάγκη της υποστήριξης του πανεπιστημίου για την “παραγωγή” ανθρώπινου δυναμικού από την μία και για την ανεκτίμητη πανεπιστημιακή εγκυρότητα στο πεδίο της έρευνας, που μόνο ένας ακαδημαϊκός οργανισμός θα μπορούσε να προσφέρει. Ως βασική αρχή όλα αυτά καλά. Από ένα σημείο και μετά ωστόσο, τα πράγματα παύουν να είναι τόσο απλά και αθώα. Η ανάπτυξη των εταιρειών σε παγκόσμια κλίμακα τις κατέστησε ικανές να αναπτυχθούν στο πεδίο της έρευνας σε επίπεδα που πολλές φορές ένα πανεπιστήμιο δεν θα μπορούσε να φανταστεί. Αυτή την στιγμή υπάρχουν ανά τον κόσμο κέντρα έρευνας πολυεθνικών εταιρειών με υπόβαθρο εγκαταστάσεων, διασυνδέσεων και χρηματοδότησης που ένα πανεπιστήμιο (βλέπε Α.Π.Θ.) ούτε ίσως στα καλύτερα του όνειρα δεν θα μπορούσε να έχει. Μια πολυεθνική σήμερα που σέβεται τον εαυτό της διαθέτει τουλάχιστον 3 τέτοια ερευνητικά κέντρα σε διαφορετικές χώρες, πληθώρα πιλοτικών προγραμμάτων και κάμποσους πανεπιστημιακούς “συνεργάτες” σε άμεση επαφή με την εταιρεία. Από την άλλη, οι μικρότερες εταιρείες, που δεν διαθέτουν την πολυτέλεια ενός ιδιωτικού ερευνητικού κέντρου, προστρέχουν συχνά πυκνά στη πανεπιστημιακή συνεργασία για να επικυρώσουν και να βοηθηθούνε στις δραστηριότητες τους.
Γιατί όμως τώρα που οι εταιρείες, οι οποίες έχουν πια τόσες δυνατότητες, αποζητούν ακόμη την αλληλεπίδραση με το πανεπιστήμιο; Είναι αυτό που ειπώθηκε και παραπάνω: Το πανεπιστήμιο δεν είναι εταιρεία, οπότε δεν έχει σκοπό το οικονομικό όφελος. Είναι ένας έγκυρος αυτόνομος ακαδημαϊκός οργανισμός που προσφέρει ανεκτίμητη ανιδιοτελή υπηρεσία κι εγκυρότητα. Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό που ποτέ της μια εταιρεία δεν θα μπορούσε να έχει.
Από την άλλη συμβαίνει το εξής. Το πανεπιστήμιο δεν είναι μόνο η θεωρία περί του ναού της γνώσης, είναι και μια τεράστια αγορά. Πουθενά αλλού ίσως μέσα σ’ ένα αστικό συγκρότημα δεν θα μπορούσε να βρεθεί ένα μέρος που να συγκεντρώνει ένα τόσο δελεαστικό κομμάτι του καταναλωτικού κοινού. Ηλικία 18-24, διαθέσιμοι να ξοδέψουν και συγκεντρωμένοι όλοι σε μερικά τετραγωνικά χιλιόμετρα. Σίγουρα θα ήταν κοροΐδα να μην προσπαθήσουν τουλάχιστον να εισχωρήσουν…
Εισβολή από τον πλανήτη των Α.Ε.
Οι τρόποι με την οποίους μια επιχείρηση μπορεί να αναμιχθεί και να κάνει αισθητή ή μη την παρουσία της στον πανεπιστημιακό χώρο είναι, συνήθως, δυο ειδών και αφορούν από την μία τις εργολαβίες catering με το σπονσοράρισμα χώρων κι εκδηλώσεων, ενώ από την άλλη, την συνεργασία στο επίπεδο της ακαδημαϊκής έρευνας.
Το σπονσοράρισμα από εταιρείες είναι κάτι που δεν έχει προχωρήσει ακόμη σε μεγάλο βαθμό στα ελληνικά πανεπιστήμια, συγκρίνοντας με αυτά του εξωτερικού. Το κύριο είδος σπόνσορα σήμερα καλύπτει συνήθως εκδηλώσεις του πανεπιστημίου όπως ημερίδες και πολιτιστικά γεγονότα και τους βλέπεις κάθε φορά στην κάτω άκρη της αφίσας). Φαινομενικά δεν υπάρχει κάτι σημαντικά επίφοβο σ’ αυτό, ωστόσο τα παραδείγματα από οπουδήποτε αλλού υπήρξε ανεπιφύλακτη αποδοχή, δείχνουν άλλα (παραπομπή 1). Δεν ήταν λίγα τα φαινόμενα δεσμεύσως των πανεπιστημίων στο να εκφέρουν άποψη σχετικά με τις εταιρείες-σπόνσορες, παρεμπόδισης δραστηριοτήτων διαμαρτυρίας και με λίγα λόγια φίμωση του δικαιώματος για το οποίο το πανεπιστήμιο έχυσε πολλές φορές αίμα να το κατακτήσει, την ελευθερία λόγου και άποψης. Κι αυτό μόνο και μόνο γιατί τα λεφτά είναι πολλά …
Ένα άλλο είδος εταιρειακής διείσδυσης είναι και η γνωστή μας πια εργολαβία των κυλικείων από μεγάλες εταιρείες. Το φαινόμενο πέρα από οικονομικές κρύβει και πολλές κοινωνιολογικές προεκτάσεις. Η εισαγωγή οργανωμένων φαστφουντάδικων στο πανεπιστήμιο εισήγαγε μαζί της και τακτικές και αξίες εμπορικής εκμετάλλευσης που μέχρι τώρα έμεναν έξω από αυτό τον χώρο. Μεγάλα λογότυπα των εταιρειών, εξευγένιση και ιδιοποίηση χώρου και πάνω απ’ όλα επιβολή του πολυεθνικού μοντέλου κατανάλωσης-αυτό το ίδιο το οποίο δυο σχολές παραπέρα περιγράφεται και επικρίνεται από την ίδια την ακαδημαϊκή διανόηση.
Το παιχνίδι αρχίζει και χοντραίνει περισσότερο όμως με την ανάμιξη των εταιρειών στο επίπεδο της ακαδημαϊκής έρευνας. Η αγορά σήμερα βρίθει από συνεργασίες εταιρειών-πανεπιστημίων και αυτό γιατί όπως ήδη αναφέρθηκε, οι εταιρείες επωφελούνται από τις παν/μιακές ερευνητικές εγκαταστάσεις που προσφέρει και, πάνω απ’ όλα, από την “αδιάσειστη” επιστημονική εγκυρότητα του. Η πραγματοποίηση όμως τέτοιου είδους συνεργασιών είναι γεμάτη από “ανωμαλίες” (παραπομπή 2) που θα ανέτρεπαν πολύ εύκολα οποιοιδήποτε επιχείρημα περί πανεπιστημιακού συμφέροντος, άλλο από το οικονομικό. Έρευνες οι οποίες θα μπορούσαν να βάλουν σε κίνδυνο και περιπέτειες το κύρος και το οικονομικό συμφέρον μιας εταιρείας συνήθως παρακωλύονται από το να δημοσιοποιηθούν και αυτό εξασφαλίζεται συχνά μέσω των συμβολαίων που υπογράφει ένα πανεπιστήμιο με μια εταιρεία. Παγκόσμια δημοσιογραφική έρευνα του 1994 έδειξε ότι ήδη ένα 35% των συνεργασιών, σε επίπεδο βιομηχανικής έρευνας, αποκρύπτονται από τις εταιρείες γιατί θίγονται τα συμφέροντα τους ενώ ένα άλλο 53% καθυστερεί στη δημοσίευση των αποτελεσμάτων.
Επίσης, πολλές φορές το μόνο πράγμα που απέτρεψε απο την απόκρυψη και την αλλοίωση της διατηρώντας το κύρος ενός πανεπιστημίου ψηλά ήταν η όποια επιμονή και ήθος των πανεπιστημιακών. Παρόλα αυτά, τα πανεπιστήμια συχνά παγιδεύονται από τα ίδια τα συμβόλαια που υπογράφουν και τις περισσότερες φορές προτιμούν να υπογράψουν κάτι έναντι αδρής αμοιβής ακόμη κι αν αυτό θα σημαίνει την χρήση των αποτελεσμάτων μόνο από πλευρά της εταιρείας, Ακόμη κι αν αυτά τα αποτελέσματα αντικρούονται με τη νοοτροπία της ακαδημαϊκής έρευνας που την θέλει ανιδιοτελούς και δημόσιου ενδιαφέροντος.
Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι με την ευρεία χρηματοδότηση της ακαδημαϊκής έρευνας από κερδοσκοπικούς οργανισμούς οι κατευθύνσεις που ακολουθούνται είναι πολύ μεμονωμένου επιχειρηματικού ενδιαφέροντος, επικαλύπτοντας οτιδήποτε άλλο δεν θα ήταν τόσο άμεσα οικονομικά εκμεταλλεύσιμο. Αυτό σημαίνει ότι τα ποσά που ξοδεύονται για την ανάπτυξη της έρευνας στο πεδίο της δημιουργίας νέων εμπορικών προϊόντων (όπως ας πούμε μια νέα διαιτητική γκοφρέτα ή καινούργιες επαναστατικές γεύσεις στα chips) είναι τεράστια, σε σύγκριση με αυτά που θα δοθούν για προγράμματα καταγραφής και διάσωσης μιας κάποιας λαογραφικής κληρονομιάς η οτιδήποτε άλλο φανερά ανεπικερδές. Επιπρόσθετα οι επιστήμονες που θα εξειδικεύονται σε τέτοιου είδους έρευνες είναι πολύ μακριά από το μοντέλο της ιδανική επιστημονικής κατάρτισης με “ευρύτερο υπόβαθρο γνώσης ανθρωπιστικού και κοινωνικοπολιτικού περιεχομένου” κάνοντας τους ανίκανους “να ερμηνεύσουν και να διατυπώσουν σκέψεις και προτάσεις για τη δημιουργία μιας καλύτερης και πιο ανθρώπινης κοινωνίας”
Οι πανεπιστημιακοί το ξέρουν ήδη…
Τα περισσότερα από τα παραπάνω είναι ήδη γνωστά γι’ αυτούς που έρχονται σε άμεση επαφή με τις διαδικασίες έρευνας και γενικότερα με τις λειτουργίες του πανεπιστήμιου. Εδώ και καιρό εμφανίζονται, συχνά πυκνά, άρθρα πανεπιστημιακών, οι οποίοι εκφέρουν επίφοβη άποψη, αν και σε γενικές γραμμές η αντίδραση τους είναι σχετικά παθητικές. Χαρακτηριστικό είναι ίσως κάποιο άρθρο του πρώην υπουργού Γ. Ρωμαίου σε γνωστό κυριακάτικο φύλλο, με τον τίτλο “Πανεπιστήμιο εργοστάσιο;” όπου μεταξύ άλλων δηλώνονταν ότι “…υπάρχει κίνδυνος (το πανεπιστήμιο εργοστάσιο) να παράγει μονόπλευρους δογματιστές ανίκανους να κατανοήσουν…” καθώς και ότι “…τα πανεπιστήμια, και όλο το σύστημα της εκπαίδευσης, δεν μπορούν ν’ ανήκουν στις δυνάμεις της ελεύθερης οικονομίας ούτε στη κοινωνία της πληροφορίας αλλά στην κοινωνία των πολιτών…” Για να παράγονται τέτοιου είδους προβληματισμοί από εκπρόσωπους των αρχών του τόπου και άλλους πανεπιστημιακούς, βαθύτερους γνώστες της κατάστασης, γίνεται εμφανέστατο και σε ποιο σημείο έχει φτάσει η κατάσταση της διείσδυσης των εταιρειών στις ακαδημαϊκές λειτουργίες. Και άντε μετά να είναι ήσυχοι οι φοιτητές…
Όμορφο λογότυπο από έξω, πικρός μέσα ο καφές.
Τα παραδείγματα κατά της ασύστολης εμπορευματοποίησης στο πανεπιστήμιο είναι λοιπόν πολλά και δυνατά. Θα μπορούσαν ωστόσο να ειπωθούν από την άλλη και κάμποσα αντεπιχειρήματα που να μετριάζουν την έκδηλη “εταιρειοφοβία”. Γι’ αυτό, κακά τα ψέματα, ζούμε ήδη σ’ έναν κόσμο εμπορευματοποίησης, έχουμε αναπτύξει την απαραίτητη κριτική ικανότητα για να διακρίνουμε την ουσία της εκπαίδευσης από τα εμπορευματικές εκφράσεις που μας κατακλύζουν. Ακόμη, τα οικονομικά οφέλη του πανεπιστημίου από συνεργασίες με εταιρείες είναι πολλά και πολλές φορές μεγαλύτερα από αυτά που δίνει το κράτος. Σε συνέντευξη με τον αρμόδιο της Εταιρείας Αξιοποίησης και Διαχείρισης του Α.Π.Θ. (προηγούμενο τεύχος) δηλώθηκε ήδη πως το αυτό έχει συμβάλει σημαντικά στην σημαντική αύξηση των εσόδων και τέλος πάντων δεν σηματοδοτείται και τόσο εύκολα κάποια εμπορευματική στροφή του πανεπιστημίου…
Ωστόσο η εμπορευματική στροφή έχει ήδη γίνει…και εδώ και αλλού. Απλά, στη δικιά μας περίπτωση έχουμε την “τύχη” να βλέπουμε το πως εκδηλώνεται από τα πρώτα κιόλας σπυράκια της εμπορευματικής ασθένειας και να έχουμε ίσως τον χρόνο μιας πιο συνεπούς αντίδρασης
Η εισαγωγή εταιρειακής φιλοσοφίας σ’ ένα χώρο όπως το πανεπιστήμιο μπορεί μόνο να βλάπτει. Και αυτό για ένα πολύ απλό λόγο που οι τεχνοκρατικές αντιλήψεις μια εταιρείας δεν μπορούν να συλλάβουν, ακόμη κι αν αυτή ανήκει στο ίδιο το πανεπιστήμιο. Η εξάρτηση για εισροή χρημάτων και καλυτέρευση των οικονομικών του πανεπιστημίου με αυτή τη πολιτική-δηλαδή, δεν δίνει το κράτος, θα τα πάρουμε από τις εταιρείες-είναι “κακή τροφή”, είναι λυκοφιλία. Προτιμώ φτωχότερο και πιο ανεξάρτητο πανεπιστήμιο παρά το χρήμα των εισφορών αγκαζέ με λογότυπα και τις επιταγές που θα προστάζει μια πανεπιστημιακή νοοτροπία, εξοικειωμένη με τα εμπορευματικά μοντέλα.
Ενέργειες σαν αυτές μπορούν μόνο να προετοιμάζουν το έδαφος για την περαιτέρω εισβολή εταιρειακών μεθόδων και πρακτικών στο χώρο του πανεπιστημίου κάνοντας το να αναιρεί τις ίδιες τις αρχές του. Να διακυβεύεται το ανιδιοτελές και δημόσιο μοντέλο της παιδείας ωθώντας το ν’ αντικατασταθεί από αυτό μιας επιχείρησης.
Συμβαίνει το εξής: Το πανεπιστήμιο είναι κάτι πολύ παραπάνω από έναν δημόσιο χώρο συνεύρεσης σπουδαστών κι έρευνας. Είναι μια απόλυτη έκφραση της συλλογικότητας του ανθρώπου. Ένα σύμβολο κι αντικατοπτρισμός των κοινωνικών σημείων και ως μια από τις πιο απτές εκφράσεις δημοκρατικών αρχών προάγει άμεσες ανθρωπιστικές αξίες και φέρει περισσότερο από οτιδήποτε, την συλλογική ευθύνη.
Και αυτά δεν
είναι συναισθηματισμοί, τζάμπα λυρισμός και ρομάντζα που ξαφνικά ανακαλύψαμε με
το που είδαμε το σήμα των Έβερεστ και του Γρηγόρη στις σχολές.
Είναι ρεαλιστική κριτική για το πρακτικό της εφαρμογής των αρχών με τις οποίες
μας φούσκωσαν οι από πάνω και τις έχουν πρόχειρες για κάθε εκπομπή στη
τηλεόραση και για τους λόγους στις ορκωμοσίες. Είναι επίσης απόρροια του πικρού
συναισθήματος να βλέπεις το πανεπιστήμιο- με την ήδη πληγωμένη του υπόληψη- να
μετατρέπεται εμφανώς, όπως οι περισσότεροι αστικοί χώροι αυτής της πόλης, αυτής
της χώρας και του κόσμου όλου, σε μια γρηγοροστημένη εμπορευματική έκφραση και
μια ακόμη προέκταση των επιχειρήσεων. Το ελάχιστο λοιπόν που μπορούμε να
κάνουμε είναι να είμαστε ενεργητικά επιφυλακτικοί. Και δεν μπορούμε παρά να
είμαστε εναντίον.
Το 1996 οι φοιτητές και το
πανεπιστήμιο του Wisconsin βρέθηκαν
προ εκπλήξεως όταν ανακάλυψαν πως στα ψιλά γράμματα ενός συμβολαίου που
αφορούσε το σπονσοράρισμα του πανεπιστημίου από την αθλητική μάρκα Reebok περιλαμβάνονταν και κάποιος όρος που θα απαγόρευε
την οποιαδήποτε κριτική και δυσφήμιση προς την εταιρεία, την πολιτική και τα
προϊόντα της από οποιοδήποτε φορέα του πανεπιστημίου. Η εταιρεία αυτή
εντωμεταξύ είχε βεβαρημένο μητρώο σχετικά με τη καταπάτηση εργατικών
δικαιωμάτων και εκμετάλλευσης σε χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας και με το
συμβόλαιο οποιαδήποτε νύξη από πλευρά πανεπιστημιακών θα θεωρείτο προσβλητική
προς τα συμφέροντα της εταιρείας. Το συγκεκριμένο πανεπιστήμιο απαίτησε και άλλαξε τον παραπάνω όρο, κάτι που δεν
έγινε με το παν/μιο του Kentucky του οποίο
σε συμβόλαιο με την εταιρεία Nike
ξεκαθαρίζονταν η επιστροφή των 25 εκ. δολαρίων, που έδωσε η εταιρεία, σε
περίπτωση που πραγματοποιούνταν οποιαδήποτε δυσφήμιση κατά αυτής. Η Nike παρεμπιπτόντως είχε κατηγορηθεί, με ακράδαντα
στοιχεία, για περιπτώσεις παιδικής εκμετάλλευσης και εργασιακών δικαιωμάτων
στην Ασία. Έτσι αν ο κύριος καθηγητής ήθελε να συγγράψει κάτι για αυτό το φαινόμενο
σε κάποιο σύγγραμμα αυτόματα ακυρωνότανε η συμφωνία και τα λεφτά χάνονταν.
Είπατε τίποτα για ελευθερία λόγου;
Από No
Logo, N. Klein
ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ 2
Η χρηματοδότηση της έρευνας που πραγματοποιείται από πανεπιστημιακά ιδρύματα είναι ίσως τα πιο ενδιαφέρον καθώς και από τα πιο “επίφοβα” πεδία όσον αφορά την διείσδυση των εταιριών στις εσωτερικές ακαδημαϊκές λειτουργίες.
Το 1994 μια ιατρικός ερευνητής του
πανεπιστημίου της California είχε την
“τύχη” να αναλάβει μια ερευνητική εργασία μια λογαριασμό μεγάλης φαρμακευτικής
εταιρείας με αντικείμενο την σύγκριση ενός φαρμάκου για τον θυρεοειδή με
κάποιο άλλο, ανταγωνιστικό και πιο
φθηνό, φάρμακο. Η εταιρεία ήλπιζε ν’ αποδείξει πως το φάρμακο της ήτανε κατ’
εξοχήν καλύτερο από το ανταγωνιστικό, έχοντας την έρευνα ενός αξιόπιστου
πανεπιστημίου να το επικυρώνει. Τα πράγματα πήγανε ωστόσο στραβά γιατί τ΄
αποτελέσματα που εξήχθησαν έδειχναν ότι τα δύο φάρμακα ήταν όμοια μεταξύ τους.
Αυτό σήμαινε ότι οι ασθενείς δεν θα χρειαζότανε να ξοδευτούν αγοράζοντας το
συγκεκριμένο φάρμακο, κάτι που θα σήμαινε απώλεια 600 εκ. δολαρίων από την
πλευρά της εταιρείας. Φυσικά αυτή δεν έχασε χρόνο και εμπόδισε την
δημοσιοποίηση των πορισμάτων της έρευνας εκμεταλλευόμενη τους όρους του
συμβολαίου με το πανεπιστήμιο που της επέτρεπε την άσκηση βέτο επί της
δημοσιοποίησης των ερευνών. Το πανεπιστήμιο φοβούμενο το κόστος μιας μήνυσης
από πλευράς της εταιρείας για παραβίαση όρων του συμβολαίου έδειξε συγκατάβαση
και τελικά το άρθρο δεν δημοσιεύθηκε
παρά 3 χρόνια κατόπιν , μετά από αποκάλυψη του θέματος από την εφημερίδα
Wall Street journal.
Το πιο
θλιβερό παράδειγμα ωστόσο είναι ίσως η περίπτωση αμερικάνου καθηγητή ο οποίος είχε μισθωθεί από μεγάλη βιομηχανία
υφασμάτων για την πραγματοποίηση μιας νοσοκομειακής έρευνας που αφορούσε 2
κρούσματα πνευμονικής πάθησης στο προσωπικό της βιομηχανίας. Η έρευνα έδωσε
ανησυχητικά αποτελέσματα καθώς βρήκε άλλα 6 παρόμοια κρούσματα στο, σύνολο 150
άτομα, προσωπικό όταν στον πληθυσμό μιας χώρας οι περιπτώσεις είναι μια στις
40.000. Η εταιρεία κατάφερε και απέκρυψε τα στοιχεία και εμπόδισε οποιαδήποτε
δημοσιοποίηση της, επικαλούμενη πάλι όρους συμφωνίας με το πανεπιστήμιο και το
νοσοκομείο οι οποίοι θα παρεμπόδιzαν
την δημοσίευση “εμπορικών μυστικών”.
Από No
Logo, N. Klein