A Seo de Zaragoza.

Una besita birtual a ro templo reyal

Introduzión istorica

·        O templo romano

 N'o sulero an güei bi-ye A Seo, han amanexito escais arqueoloxicos que mos confirman que n'os tiempos d'Augusto se'n fazió o foro d'a ziudá romana n'iste redolín, an bi-abeba un d'os edifizios publicos más zereños d'a Zesaraugusta romana: o mannifico templo ecsastilo, dedicato a ra benerazión d'a Piedá Augustea. Estió enamplato n'a epoca de Tiberio pos l'auxe d'a ziudá y a suya importanzia como un d'os prinzipals zentros an Roma dixa a suya siñal n'as redoladas peninsulars.

N'o sieglo IVº Zaragoza ye una d'as prinzipals ziudáz d'Ispania an se tarabidan as primeras comunidáz cristianas: San Balero, Santa Engrazia y os martirs cristians u ro conzilio de Zaragoza d'o 379 bi-son contrimuestras d'ixe prozeso de truco a ro cristianismo.

Drento d'A Seo no han aparesito pas garra traza d'ilesia crstiano-bisigotica y tampó no mozarabe,  anquea debozión cristiana se'n remane n'a ziudá durán a ocupazión musulmana, tá d'ixa mena recullir o puesto sagrato y dedicar-lo a San Salbador n'os tiempos d'Alifonso I.

·        A Mezquita

Zaragoza estió una d'as prinzipals ziudáz musulmanas d'a Edá Meya aragonesa, y con tot y con ixo zentro politico, sozial y cultural.Se fazió an güei bi-ye A Seo, a mezquita alxama u prinzipal d'a ziudá, tamién clamata Mezquita Blanca.

As labors d'escarbadura arqueoloxica y de rechira mos amostran ista mezquita como una d'as más alteras de tot Al-Andalus. N'o sieglo VIII, o tarabidato en teneba o patio d'abluzións, y a cambra d'orazión, que se'n fuoron enamplando durán os sieglos IX y XI dica triplicar as amplarias y fer un gran alminar d'a Ziudá Blanca.

·        O templo cristian

Dimpues d'a conquiesta de Zaragoza n'Abiento d'o 1118, o rei Alifonso o Barallador fa de Zaragoza a nueba capital d'o Reino d'Aragón, y turca a mezquita en Ilesia cristiana. N'o 1121 estió consagrata a ro Salbador n'a Naxedura.Arredol d'o 1140 s'enzeta o derribo d'a biella Mezquita y a costruzión d'o templo romanico, de planda basilical y zinco asides, d'os que mos ne quedan bellas decorazións escultoricas n'a zentral.

 O empente d'os Bispes zaragozanos y d'os reis como Alifonso II u Chaime I, fazión d'A Seo zentro d'a espiritalidá aragonesa y ascape se'n conclosó a costruzión d'o primer templo que se'n remane tarcual dica ro sieglo XIV, cuan o Papa fa arquebispe a ro bispe de Zaragoza y por ixo, a catedral truca en metropolitana.

N'ixe inte o estilo gotico s'imposa y s'enamplá ra catedral, fendo-se a Parroquieta (con o impresionán muro con decorazión mudexar) y o nuebo y terzer zimborrio, que encarga o Papa aragonés Benedito XIII.

L'arquebispe Dalmau de Mur, n'a meyana d'o sieglo XV, s'adedicó a fer más polido o templo, con a costruzión d'o coro -an se fazió o fosal baxo una plancha de bronze con as suyas armas eraldicas- y o retablo mairal, encargato a Pere Johan n'o 1434, y cualas eszenas de fusta serban fetas n'alabastro dende 1467 por Piet d'Anso.

·        Catedral d'o Reino

A Catedral ye o Sete d'o Arquebispe de Zaragoza y o Trono d'os Reis d'Aragón.

A Seo ye o puesto an se'n troba a Cadiera d'o Arquebispe, an s'enzeta a charrada d'ida y tornada d'a fe cristiana d'iste con os fiels. Por ixo, se fa un puesto ta ufrir o millor ambién ta l'orazión y a contemplazión.

N'a Edá Meya, a eboluzión d'as catedrals goticas torna arredol d'o conzeuto d'o polido d'a Ilesia material tarcual un mirallo an as birtúz d'a Ilesia Espirital y un meyo ta cullir a polidura d'a Cherusalén Zeleste.

 O siñal y a ripresentazión d'o Paradiso se'n dixa beyer como a casa de Dios debán d'os omes, a trabiés de dosplanteamentos.

D'na banda, a repetizión ritmica d'os trangos y naus se disposa com'un exe direzional u transito, que amanixe como o pas por iste mundo terrenal, con un tarabidato lonxitudinal cualo fin ye un espazio arquiteutonico regular, armonico y chunto clamato Ilesia de Cambra, an s'enzeta a l'orazión de conchuntas.

Alabéz, o sentiu bertical d'elemens tarcual o zimborrio, os arcos u ra torre aduyan a l'aszensión espirital por ista Catedral m'a elebadura a ro Paradiso, dende surte ixa luz que mos atraye y en-leba, y que n'iste lugar en-dibuxa efeutos sobrebuenos y canbeans.

Istituzinalmén, A Seo zaragozana ye a catedral d'o reino, pos dende l'añada 1204 dica l'empemzipiallo d'o sieglo XV, por conzesión d'o Papa Inozenzio III, toz os reis d'a Corona d'Aragón teneban que estar coronatos n'a catedral d'o Salbador ta estar Reis de pleno dreito.

O feto ye seguntes l'erenzio d'os reis d'Aragón, que cualsiquier rei que no ese estau coronato n'A Seo, no puestar clamato rei d'Aragón, y no en tién dreitos denzima d'os ziudadáns aragoneses.

Si durán ixos sieglos se fazió o zeremonial de coronazión y consagrazión, dende o sieglo XV o que fan os reis ye solo que o churamén d'os Fueros Aragoneses, zeremonial que encara fazió n'A Seo Carlos I n'o 1518.

Zeremonial d'a Coronazión.

O Zeremonial de coronazión comenzipiaba a nuei d'antis, belando o rei as suyas armas, y s'enzetaba con o solenne desfile, por as carreras d'a ziudá dende l?alxafería dica ra Seo, nabesando-ie o rei con os ripresentans de toz os territorios d'a Corona d'Aragón. N'a catedral se feba o ritual con cuatro escais:

-enbestidura d'as armas

-unzión d'o santo olio

-imposazión d'a coronay os siñals reyals

-churamén d'os fueros y libertáz d'o Reino d'Aragón.

Tamién n'A Seo se feban as solennes eszenografias cuan se'n zelebran os acontezimientos relichiosos d'a familia reyal: goyosos diyas de baltismo u casorios de reis y prinzipes (dende o casorio d'Alifonso II n'o 1172) u tristes diyas n'os que se'n fan grans catafalcos funerencos ta plorar a muerte d'o rei.

D'a mesma mena que os monarcas, os nobles y a burguesiya aragonesa aimaron d'estar enterratos n'a catedral, y s'ubrieron astí capiellas familiars.

Alabéz, a catedral se fa punto de debozión aragonesa (San Balero, San Bizién, San Chorche u Santa Orosia), n'o eszenario de grans suzesos (l'asasinato de San Pietro Arbués, u os miraclos d'o Santo Cristo d'o trascoro) y n'o punto d'enchegue d'as grans prozesions que se fan n'a capital d'o reino.

A Restaurazión d'o templo

O prozeso de restaurazión d'a catedral metropolitana s'ha feto parellano a ra istoria d'Aragón n'as zagueras añadas, pos dende 1980 toz os gubiernos d'a Diputazión Cheneral d'Aragón han triballau n'a recuperazión d'iste molimento que güei cal beyer restaurato de raso.

Con a D.CH.A. han colaborato n'iste prozeso l'Arquebispato de Zaragoza y o Cabildo Metropolitano, o Menisterio Español d'Amostranza y Cultura, Ibercaja, y a Caxa d'Estalbios d'a Imaculada, estando os diners totals ta ra restaurazi´on de más de dos mil millons de pezetas, y más de zincozientos os profesionals que han triballato n'istas zagueras bainte añadas.

As partis d'a restaurazión han estau cuatro:

PRIMERA ETAPA: 1975-1987

SEGUNDA ETAPA: 1987-1992

TERZERA ETAPA: 1992-1994

CUARTA ETAPA: 1995-1998.

A dentrata a ra catedral por l'atrio de San Agustin mos ne leba, dimpués de sorprisar-mos con as amplarias d'o templo, a un primer espazio an mos charran d'as Edáz d'a Catedral (O templo romano, a mezquita musulmana y A Seo cristiana con a suzesión de diferéns estilos: romanico, gotico, mudexar, renacentista, barroco u nueboclasico). Dentramos a iste espazioa ro canto d'a capiella fuenerenca de don Ernán d'Aragón, l'arquebispe que enzetó o que güei ye a catedral, y surtimos a trabiés d'a capiella d'o Molimento, an bi-ha un diaporama que mos charra d'a binculazión de A Seo con a familia reyal aragonesa, an se fan as coronazións reyals, os churamens d'os erenzios u a zelebrazión d'as Cortes.

Dende ixe inte se enzeta O Camín Debozional por o templo, beyendo a influyenzia d'o mezenazgo reyal y eclesiastico u d'a nobleza y burgesiya aragonencas: a informazión istorica que s'alporta en cada puesto s'enampla con bels bisors que mos amuestra os templos disparexitos. Ta eleméns espezials tarcual o Retablo Mairal, s'ufren montaches espezials y bi-ha una mosica feta de propio ta ra esposizión.

N'a nabesadura d'a catedral cal beyer a monico parti d'o tresoro artistico capitular y bels espazios siñaleros, an se recupera l'imaxen d'a catedral n'o empenzipiallo d'o sieglo XX. (A Seo, Güelladura Maxica) u a solenidá d'os tumulos funerencos (O Trunfo d'o Remembro).

1. Retablo Mairal
2. Zimborrio
3. Coro
4. Portalada nueboclasica
5. Torre
6. Atrio de San Bruno
7. Atrio de San Agustín
8. A Parroquieta
9. Aside romanico
10. Mur mudexar
11. Capiella de San Pietro y San Pablo
12. Sacristía Mairal
13. Capiella de San Pietro Arbués
14. Capiella de San Agustín
15. Capiella de Sto. Dominguito d'a Bal
16. Capiella d'os Santos Arcanchels
17. Capiella de Sta. Elena u d'o Carmen
18. Capiella de San Balero
19. Capiella de Nuesa Seña d'as Nieus
20. Capiella de San Bernardo
21. Capiella de San Benito
22. Capiella de San Marcos u d'o Molimento
23. Capiella d'a Naxedura
24. Capiella d'as Stas. Chusta y Rufina
25. Capiella de San Bizién
26. Capiella de Santiago
27. Capiella d'o Santo Cristo
28. Trascoro
29. Organo