DECLARAZIÓN UNIBERSAL DE DREITOS LINGÜISTICOS

DECLARAZIÓN UNIBERSAL DE
DREITOS LINGÜISTICOS

As estituzions y organizazions no gubernamentals siñaderas d'ista
Declarazión Unibersal de Dreitos Lingüisticos, achuntadas en Barzelona,
entre os diyas 6 y 9 de chunio de 1996,

En considerando a Declarazión Unibersal de Dreitos Umans de 1948, en cualo
branquil espresa «a fe n'os dreitos umans alazetals, n'a dinidá y n'a
balura d'a presona umana y n'a igualdá de dreitos d'ombres y mullers»; y
que n'o suyo articlo segundo estable que «toda presona tien toz os dreitos
y todas as libertaz» sin de distinzión de «raza, color, secso, luenga,
relixión, opinión pulitica u atra, orixen nazional u sozial, posizión
economica, naximiento u cualsiquier atra condizión»;

En considerando o Pauto Internazional de Dreitos Zebils y Puliticos de 16 d'
abiento de 1966 (articlo 27) y o Pauto Internazional de Dreitos Economicos,
Sozials y Culturals d'a mesma calendata, en cualos branquils postulan que o
ser umán no puede estar libre si no se'n creyan as condizions que le
premitan espleitar tanto d'os suyos dreitos zebils y puliticos, como d'os
suyos dreitos economicos, sozials y culturals;

En considerando a Resoluzión 47/135, de 18 d'abiento de 1992 de l'Asambleya
Cheneral d'a Organizazión d'as Nazions Unidas, que adouta a Declarazión
sobre os dreitos d'as presonas pertenexiens a minorías nazionals u etnicas,
relixiosas y lingüisticas;

En considerando as declarazions y combenios d'o Consello d'Uropa, como o
Combenio Uropeyo t'a proteuzión d'os Dreitos Umans y as Libertaz Alazetals
de 4 de nobiembre de 1950 (articlo 14); a Combenzión d'o Consello de
Menistros d'o Consello d'Uropa, de 29 de chunio de 1992, por a cuala s'apreba a Carta Uropeya sobre as luengas rexionals u minoritarias; a
Declarazión d'a Tuca d'o Consello d'Uropa, o 9 d'outubre de 1993, sobre as
minorías nazionals; y a Combenzión-bastida t'a proteuzión d'as minorías
nazionals d'o mes de nobiembre de 1994;

En considerando a Declarazión de Santiago de Compostela d'o International
PEN Club y a Declarazión de 15 d'abiento de 1993 d'o Comité de Treslazions y
Dreitos Lingüisticos d'o International PEN Club sobre a proposa de reyalizar
una conferenzia mundial de Dreitos Lingüisticos;

En considerando que n'a Declarazión de Recife, Brasil, de 9 d'outubre de
1987, o XXII Seminario de l'Asoziazión Internazional ta o Desembolique d'a
Comunicazión Intercultural recomienda a la Organizazión d'as Nazions Unidas
que prengan as midas que sigan amenister con l'ochetibo d'adoutar y
reyalizar una Declarazión Unibersal de Dreitos Lingüisticos;

En considerando a Combenzión lumero 169 d'a Organizazión Internazional d'o
Treballo, de 26 de chunio de 1989, relatiba a os pueblos indixenas
independiens;

En considerando que a Declarazión Unibersal d'os Dreitos Coleutibos d'os
Pueblos, Barzelona, mayo de 1990, declara que toz os pueblos tienen o dreito
d'espresar y de desembolicar a suya cultura, a suya luenga y os suyos regles
d'organizazión y, ta ixa fin, a dotar-se d'as suyas propias estruturas
puliticas, educatibas, de comunicazión y d'almenistrazions publicas, en
bastidas puliticas diferens;

En considerando a Declarazión de Rematanza de l'Asambleya Cheneral d'a
Federazión Internazional de Profesorau de Luengas Mudernas en Pécs (Ongría),
o 16 d'agosto de 1991, que recomienda que os dreitos lingüisticos sigan
consideraus como dreitos alazetals d'a presona;

En considerando l'informe d'a Comisión de Dreitos Umans d'o Consello
Economico y Sozial d'a Organizazión d'as Nazions Unidas, de 20 d'abril de
1994, sobre o borrador de Declarazión d'os Dreitos d'os Pueblos Indixenas,
en cuala declarazión os dreitos indibiduals de baluran n'a bastida d'os
dreitos coleutibos;

En considerando o borrador d'a Declarazión d'a Comisión Interamericana de
Dreitos Umans sobre os Dreitos d'os Pueblos Indixenas, aprebau n'a sesión
1278, de 18 de setiembre de 1995;

En considerando que a más gran parti d'as luengas menazadas d'o mundo
pertenxen a comunidaz no pas sobiranas y que os fautors prenzipals que
empachan o desembolique d'istas luengas y azeleran o prozeso de sustituzión
lingüistica son a manca d'autogubierno y a pulitica d'estaus que imposan as
suyas estruturas puliticas y almenistratibas y a suya luenga;

En considerando que a imbasión, a colonizazión y a ocupazión, asinas como
atras menas de subordinazión pulitica, economica u sozial, emplican asobén a
imposizión direuta d'una luenga allena u a distorsión d'a perzeuzión d'a
balura d'as luengas y l'aparixión d'autituz lingüisticas cherarquizans que
afeutan a la leyaltá lingüistica d'os fabladors; y en considerando que, por
istas causas, mesmo as luengas de bels pueblos que han auzediu t'a
sobiranía, son inmersas en un prozeso de sustituzión lingüistica por una
pulitica que faborexe a fabla d'as antigas colonias y antigos poders
imperials;

En considerando que l'unibersalismo ha d'alazetar-se en bella conzeuzión d'a
dibersidá lingüistica y cultural que prebalexca sobre as tendenzias
omoxeneizaderas y as d'isolamiento esclusibista;

En considerando que diferens fautors de natura estralingüistica (estoricos,
puliticos, territorials, demograficos, economicos, sozioculturals y
soziolingüisticos, asinas como os relazionaus con autituz coleutibas)
cheneran problemas que prebocan a disparixión, marguinazión y eschenerazión
de lumerosas luengas, y que, por ixo, cal que os dreitos lingüisticos se
planteyen dende bella pesperutiba global, ta que se puedan aplicar as
soluzions adoques ta cada caso;

Replecando que ye amenister una Declarazión Unibersal de Dreitos
Lingüisticos que premita correxir os desequilibrios lingüisticos de traza
que asegure o respeto y o desembolique pleno de todas as luengas y que
establa os prenzipios d'una paz lingüistica planetaria chusta y equitatiba,
como fautor clau n'o mantenimiento d'as relazions sozials armoniosas;

DECLARAMOS QUE

BRANQUIL

A situgazión de cada luenga, en beyer as consideranzions prebias, ye o
resultau d'a comberchenzia y a interaizión de bella moltiplizidá de fautors
diferens: pulitico-churidicos, ideyoloxicos y estoricos, demograficos y
territorials, economicos y sozials, lingüisticos y soziolingüisticos,
interlingüisticos y suchetibos.

Concretamén, en l'autualidá, ixos fautors se definen por:

•      A biella tendenzia unificadera d'a más gran parti d'estaus ta reduzir
a dibersidá y ta faborexer autituz albersas t'a pluralidá cultural y o
pluralismo lingüistico.
•      O prozeso de creyazión d'una economía mundial y, en consecuenzia, de
creyazión d'un mercau mundial d'informazión, comunicazions y cultura, que
afeuta a las esferas de interrelazión y a las trazas d'interaizión que
pueden guaranziar a codesión interna d'as comunidaz lingüisticas.
•      O modelo economizista de creximiento empentau por os grupos
economicos internazionals, que pretende identificar a manca de regulazión
con o progreso y o indibidualismo competitibo con a libertá, y que chenera
graus y crexiens desigualdaz economicas, sozials, culturals y lingüisticas.

As menazas que, en l'inte autual, presionan a las comunidaz linguisticas,
siga por a manca d'autogubierno, por una baxa demografía, por bella
poblazión parzialmén u entegramén espardida, por una economía feble, por una
luenga no codificada, u por un modelo cultural oposau con o dominador, fan
que muitas luengas no puedan sobrebibir y desembolicar-sen si no s'encorren
d'una traza estreita os siguiens ochetibos:

•      N'a pespeutiba pulitica, conzebir una organizazión d'a dibersidá
lingüistica que premita a partizipazión efeutiba d'as comunidaz lingüisticas
n'iste nuebo modelo lingüistico.
•      N'a pespeutiba cultural, fer plenamén compatible o espazio mundial
d'as comunicazions con a partizipazión equitatiba de toz os pueblos, de todas
as comunidaz lingüisticas y de todas as presonas n'o prozeso de
desmbolique.
•      N'a pespeutiba economica, faborexer un desembolique sustenible
alazetau n'a partizipazión de toz y n'o respeto por o equilibrio ecoloxico
d'as soziedaz y por bellas relazions equitatibas entre todas as luengas y as
culturas.

Por todas ixas razons, ista Declarazión prene as comunidaz lingüisticas, y
no pas os estaus, como punto de rancada, y s'entrefica n'o contesto d'o
refirme d'as estituzions internazionals capazes de guaranziar un
desembolique sustenible y equitatibo t'a totalidá d'a umanidá y tien como
finalidá empentar a creyazión d'una bastida pulitica t'a dibersidá
lingüistica, alazetada n'o respeto, a combibenzia armoniosa y o benefizio
reziproco.

TETULO PRELIMINAR
Conzeutos

Articlo 1
1. Ista Declarazión considera como comunidá lingüistica á cualsiquier
soziedá umana que, establida en bel espazio territorial determinau,
reconoxiu u no, s'autoidentifica como pueblo y ha desembolicau una luenga
común como meyo de comunicazión natural y de codesión cultural entre os
suyos miembros. O termino de luenga propia d'un territorio se refiere a la
fabla d'a comunidá establida estoricamén n'ixe espazio.
2. Ista Declarazión ranca d'o prenzipio de que os dreitos lingüisticos son
de begada indibiduals y coleutibos. Ta definir a plena estensión d'os
dreitos lingüisticos, s'adouta como referén o caso de bella comunidá
estorica n'o suyo espazio territorial, entendíu iste no sólo que l'aria
territorial an que i bibe ista comunidá, sino tamién o espazio sozial y
funzional impreszindible ta o pleno desembolique d'a fabla. Sólo que sobre
ixos alazez ye posible definir os dreitos d'os grupos lingüisticos ementadas
n'o punto 5 d'o presén articlo, y os d'as presonas que biben difuera d'o
territorio d'a suya comunidá, en terminos de bella gradazión u continuum.
3. A os efeutos d'ista Declarazión, son coleutibidaz que se troban n'o suyo
territorio propio y pertenexen a una comunidá lingüistica as que:
I. se troban sapartadas d'o cuerpo mayoritario d'a suya comunidá por güegas
puliticas u almenistratibas;
II. se troban estoricamén establidas en bella chiqueta aria cheografica,
redoladas por os miembros d'atras comunidaz lingüisticas; u
III. se troban estoricamén establidas en bella aria cheografica compartida
con os miembros d'atras comunidaz lingüisticas d'antezedens estoricos
semellans.
4. Ista Declarazión considera tamién a os pueblos nomadas, n'as suyas arias
estoricas de migrazión, y a os pueblos estoricamén establius en puestos
cheograficos espardius, como comunidaz lingüisticas aintro d'o suyo
territorio.
5. Ista Declarazión considera como grupo lingüistico á cualsiquier comunidá
umana que comparte una mesma fabla y que ye establida n'o espazio
territorial de belatra comunidá lingüistica, pero que no poseye antezedens
estoricos equibalens a os d'ista comunidá. Son exemplos d'ixos grupos os
immigraus, refuxiaus, deportaus u os miembros d'as diasporas.

Articlo 2
1. Ista Declarazión considera que, cuan diferens comunidaz y grupos
lingüisticos combiben n'un mesmo territorio, os dreitos formulaus n'ista
Declarazión han d'exerzer-sen sobre os alazez d'o respeto reziproco y aintro
d'as guaranzias democraticas n'a más gran estensión suya.
2. En l'inte d'establir l'apropiada articulazión entre os respeutibos
dreitos d'istas comunidaz y grupos lingüisticos, y d'as presonas que en
forman parti, cal rechirar un equilibrio soziolingüistico satisfautorio n'o
que se pare cuenta en os respeutibos prezedens estoricos n'o territorio y a
suya boluntá espresada democraticamén. Entre istos fautors, en trobamos os
que pueden consellar un trato de finalidá compensatoria ta restablir o
balanze: o caráuter coerzitibo d'as migrazions que ha empentau ent'a
combibenzia d'as diferens comunidaz y grupos, y o suyo grau de bulnerabilidá
pulitica, sozioeconomica y cultural.

Articlo 3
1.Ista Declarazión considera como dreitos presonals inallenables, exerzibles
en cualsiquier situgazión, os siguiens:
·      o dreito d'estar reconoxiu como miembro d'una comunidá lingüistica;
·      o dreito d'emplegar a luenga propia tanto en pribau como en publico;
·      o dreito d'emplegar o propio nombre;
·      o dreito d'interrelazionar-se y a asoziar-se con atros miembros d'a
propia comunidá lingüistica d'orixen;
·      o dreito de mantener y desembolicar a cultura propia;
y toz os dreitos idiomaticos reconoxius n'o Pauto Internazional de Dreitos
Zebils y Puliticos de 16 d'abiento de 1966 y n'o Pauto Internazional de
Dreitos Economicos, Sozials y Culturals d'a mesma calendata.
2. Ista Declarazión considera que os dreitos coleutibos d'os grupos
lingüisticos, incluyen, antimás d'os siñalaus ta os suyos miembros en l'
alpartau de debán, d'alcuerdo con as condizions que se siñalan en l'articlo
2.2, os siguiens:
·      o dreito de l'amostranza d'a luenga y cultura propias;
·      o dreito de disposar de serbizios culturals;
·      o dreito d'una presenzia equitatiba n'os meyos de comunicazión d'a
luenga y cultura propias;
·      o dreito d'estar atendiu n'a luenga propia por l'almenistrazión
publica y n'as relazions sozioeconomicas.
3. Os debanditos dreitos presonals y d'os grupos lingüisticos no deben
comportar garra ostaclo n'a suya interrelazión ni n'a suya entegrazión
aintro d'a comunidá lingüistica acullidora. Tampoco no debe restrinchir os
dreitos d'ista comunidá u d'os suyos miembros ta o total emplego publico d'a
luenga d'a suya comunidá n'o conchunto d'o espazio territorial propio.

Articlo 4
1. Ista declarazión considera que as presonas que se tresladan y s'establen
n'o territorio d'unatra comunidá lingüistica, tienen o dreito y o deber de
mantener una autitú d'entegrazión en ella. Iste termino s'apercaza como una
sozializazión adizional de tals presonas, de traza que puedan preserbar as
suyizas carauteristicas culturals d'orixen, y que de begada compartan con a
soziedá an que s'ubican, as referenzias, as baluras y os modos sufiziens que
premitan un funzionamiento sozial global, sin de más grans dificultaz que as
d'os miembros d'a comunidá acullidora.
2. Ista declarazión considera, por atro costau, que l'asimilazión, replecada
como aculturazión n'a soziedá acullidora, de traza que se sustituigan as
carauteristicas d'a cultura orixinal por as referenzias, as baluras y os
modos d'ista soziedá, no debe preduzir-se en dengún caso d'una traza forzada
u induzida, sino sólo que como resultau d'una ouzión plenamén libre.

Articlo 5
Ista Declarazión s'alazeta n'o prenzipio de que os dreitos de todas as
comunidaz lingüisticas son iguals y independiens d'a suya considerazión
legal como fablas ofizials, rexionals u minoritarias. Terminos como fablas
rexionals u minoritarias no s'emplegan n'ista Declarazión porque, encara
que en bels casos a considerazión de fablas rexionals u minoritarias pueda
fazilitar l'exerzizio de bels dreitos, ixos y atros calificatibos s'emplegan
asobén ta restrinchir os dreitos d'as comunidaz lingüisticas.

Articlo 6
Ista Declarazión considera que una luenga no puede estar proclamada como
espezifica d'un territorio por o sólo feito d'estar a luenga ofizial d'o
estau, u por tener tradizión d'o suyo emplego como luenga almenistratiba u
de bellas autibidaz culturals.

TETULO PRIMERO
Prenzipios Chenerals

Articlo 7
1. Todas as luengas son a espresión d'una identidá coleutiba y d'una traza
diferén de perzebir y describir a reyalidá y, por ixo, cal que puedan
espleitar d'as condizions que sigan amenister ta o suyo desembolique en
todas as funzions.
2. Toda luega ye una reyalidá costituyida coleutibamén y resulta disponible
ta o emplego indibidual aintro d'una comunidá, como traste de codesión, d'
identificazión, de comunicazión y d'espresión creyatiba.

Articlo 8
1. Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito d'organizar y de
chestionar os propios recursos con a fin d'asegurar o emplego d'a suya
luenga en todas as funzions sozials.
2. Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito de disposar d'os meyos
que sigan amenister ta asegurar a trasmisión y continidá d'as suya propia
luenga.

Articlo 9
Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito de codificar, estandarizar,
preserbar, desembolicar y promober o suyo sistema lingüistico, sin d'
interferenzias induzidas u forzadas.

Articlo 10
1. Todas as comunidaz lingüisticas son iguals en dreitos.
2. Ista Declarazión considera como inalmisibles as descriminazions contra as
comunidaz lingüisticas, sigan alazetadas n'o grau de sobiranía pulitica, n'a suya situgazión sozial, economica u cualsiquier atra, u n'o libel de
codificazión, autualizazión u mudernizazión, u por cualsiquier atro
criterio.
3. Deben prener-se todas as midas que sigan amenister ta que se faiga
reyalidá iste prenzipio d'igualdá, y ta que ixa igualdá siga reyal y
efeutiba.

Articlo 11
Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito d'espleitar d'os meyos de
treslazión direuta y indireuta respeuto a atras fablas, de traza que se
guaranzie l'exerzizio d'os dreitos cuaternaus n'ista declarazión.

Articlo 12
1. Todas as presonas tienen o dreito de desembolicar todas as autibidaz d'os
ambitos publicos n'a suya luega, si ye a luenga espezifica d'o territorio
an que i bibe.
2. Todas as presonas tienen d'emplegar a suya luenga n'os ambitos presonals
y familiars.

Articlo 13
1. Todas as presonas tienen o dreito de conoxer a luenga propia d'o
territorio an que i biben.
2. Todas as presonas tienen o dreito de charrar dibersas luengas y de
conoxer y emplegar a luenga que millor premita o desembolique presonal u a
mobilidá sozial, sin de perchuizio d'as guaranzias establidas n'ista
Declarazión ta o emplego publico d'a luenga propia d'o territorio.

Articlo 14
As disposizions d'ista Declarazión no se pueden entrepretar ni emplegar en
detrimento de cualsiquier norma u prautica deribada d'a reglamentazión
interna u internazional de bella luenga, si ye más faborable ta o suyo
emplego aintro d'o territorio que li'n ye propio.

TETULO SEGUNDO
Reximen lingüistico cheneral

Seuzión I
Almenistrazión publica y organismos ofizials

Articlo 15
1. Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito d'o emplego ofizial d'a
suya luenga aintro d'o suyo territorio.
2. Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito de que os autos
churidicos y almenistratibos, que os decumentos publicos y pribaus, y que os
apuntamientos en rexistros publicos que sigan reyalizaus n'a luenga propia
d'o territorio tiengan balura y sigan efeutibos, y que denguna presona no
pueda alegar-ne esconoximiento d'a fabla.

Articlo 16
Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito de comunicar-se por meyo d'a
suya luenga propia con serbizios y autoridaz publicos zentrals,
territorials, locals y supraterritorials, asinas como con os trestallos
almenistratibos en que s'incluye o territorio an que a luenga ye propia.

Articlo 17
1. Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito de disposar y d'outener
n'a suya propia luenga toz os decumentos ofizials pertinens t'as relazions
que afeuten a o territorio an que a luenga ye propia, imprentaus sobre
papel, en soporte informatico u de cualsiquier atra traza.
2. Os poders publicos deben disposar de formularios y atros modelos de
decumentos, imprentaus sobre papel, en soporte informatico u de cualsiquier
atra traza, redautaus n'a luenga propia de cada territorio, y ofrexer-los a
o publico n'os serbizios que afeuten a os territorios an que cada luenga
respeutiba ye propia .

Articlo 18
1. Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito de que as leis y atras
disposizions churidicas que les pertoquen se publiquen n'a luenga propia d'o territorio.
2. Os poders publicos que poseyen más d'una fabla territorialmén estorica n'as suyas churisdizions, deben publicar todas as leis y disposizions
churidicas de caráuter cheneral en todas istas luengas, con independenzia de
que os suyos fabaldors replequen u no atras luengas.

Articlo 19
1. As asambleyas de representans han de considerar ofizial cadaguna d'as
luengas que se fablan n'o territorio que representan.
2. Iste dreito ye d'aplicazión tamién t'as comunidaz d'ubicazión espardida
que se refieren en l'articlo uno, porrafo 4.

Articlo 20
1. Todas as presonas tienen o dreito d'emplegar a luenga estoricamén fablada
n'o territorio an que i biben, de traza oral y por escrito, n'os trebunals
de chustizia ubicaus n'ixe territorio. Os trebunals de chustizia han d'
emplegar a luenga propia d'o territorio n'as suyas autuazions internas y,
si á causa d'o sistema chudizial d'o estau, o prozedimiento contina difuera,
o emplego d'a luenga orixinal debe mantener-se.
2. Con tot y con ixo, todas as presonas tienen o dreito d'estar chuzgaus n'una luenga que replequen y que sigan capazes de fablar, asinas como d'
espleitar d'os serbizios d'un entrepete libre de boso.

Articlo 21
Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito de que os apuntamientos n'os rexistros publicos sigan redautaus n'a luenga propia d'o territorio.

Articlo 22
Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito de que os decumentos
autentificaus por notarios publicos u zertificaus por atros ofizials
publicos sigan redautaus n'a luenga propia d'o territorio an que ditos
profesionals desembolican as suyans funzions.

Seuzión II
Educazión

Articlo 23
1. A educazión debe posibilitar a capazidá d'autoespresión lingüistica y
cultural d'a comunidá ligüistica d'o territorio an que s'imparte.
2. A educazión debe aduyar a mantener y desembolicar a luenga fablada por a
comunidá lingüistica d'o territorio an que s'imparte.
3. A educazión debe estar siempre a o serbizio d'a dibersidá lingüistica y
cultural y d'as relazions armoniosas entre as diferens comunidaz
lingüisticas de tot o mundo.
4. N'a bastida d'os debanditos prenzipios, todas as presonas tienen o
dreito d'aprender cualsiquier luenga.

Articlo 24
Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito de dezidir cuál ha d'estar o
grau de presenzia d'a suya luenga, como beicular y como ocheto d'estudio, en
toz os rans d'amostranza, aintro d'o suyo territorio: infantil, primaria,
segundaria, teunica y profesional, unibersitaria y amostranza de presonas
adultas.

Articlo 25
Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito d'espleitar d'os recursos
materials y umans ta adubir que a suya luenga siga presén n'o grau deseyau
en toz os rans d'a,ostranza: profesorau adecuadamén formau, metodoloxía
pedagoxica adecuada, libros de testo, finanziazión, locals y equipamientos,
teunoloxía tradizional y innobadora.

Articlo 26
Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito d'espleitar d'una educazión
que premita a toz os miembros suyos alquirir un completo dominio d'a propia
luenga, incluyindo-ie as diferens abelidaz relatibas a toz os ambitos
cutianos d'emplego, asinas como o millor dominio posible de cualsiquier atra
luenga que deseyen conoxer.

Articlo 27
Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito d'espleitar d'una educazión
que premita a os suyos miembros alquirir o conoximiento d'as luengas
relazionadas con a suya tradizión cultural, tals como as luengas literarias
u relixiosas que yeran d'antis más luengas cutianas d'a comunidá.

Articlo 28
Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito d'espleitar d'una educazión
que premita a os suyos miembros alquirir un conoximiento fundo d'o suyo
erenzio cultural (estoria, cheografía, literatura y atras manifestazions d'a
cultura suya), , asinas como o millor dominio posible de cualsiquier atra
cultura que deseyen conoxer.

Articlo 29
1. Toda presona tiene o dreito d'estar educada n'a luenga propia d'o
territorio an que i bibe.
2. Iste dreito no escluye o dreito d'alquirir o conoximiento oral y escrito
de cualsiquier luenga que pueda emplegar como traste de comunicazión con
atras comunidaz lingüisticas.

Articlo 30
A luenga y a cultura de cada comunidá lingüistica deben estar ocheto d'
estudio y de rechira a libel unibersitario.

Seuzión III
Nombres propios

Articlo 31
Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito de preserbar y emplegar o
suyo sistema de nombres propios en toz os ambitos y en todas as ocasions.

Articlo 32
1. Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito d'emplegar os toponimos
n'a luenga propia d'o territorio, de traza oral y escrita, y n'os ambitos
pribaus, publicos y ofizials.
2. Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito d'establir, preserbar y
rebisar a toponimia autotona. Ista toponimia no puede suprimir-se,
distorsionada ni adautada arbitrariamén, ni tampoco sustituyida por cambeos
n'a situgazión pulitica u d'atra mena.

Articlo 33
Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito d'autodenominar-sen con o
nombre emplegau n'a suya luenga. Cualsiquier treslazión enta atras luengas
debe ebitar denominazions ambiguas u dispreziatibas.

Articlo 34
Toda presona tiene o dreito d'emplegar o suyo antroponimo n'a suya propia
luenga, en toz os ambitos, y, cuan siga amenister, que se'n emplegue a
trascrizión fonetica más achustada posible ent'atro sistema grafico.

Seuzión IV
Meyos de comunicazión y nuebas teunoloxías

Articlo 35
Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito de dezidir cuál ha d'estar o
grau de presenzia d'a suya propia luenga n'os meyos de comunicazión d'o
suyo territorio, tanto n'os meyos locals y tradizionals como n'os de más
gran espardidura y de teunoloxía más enantada, cualsiquiera que siga o
metodo de difusión u trasmisión emplegau.

Articlo 36
Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito d'espleitar d'os recursos
materials y umans que sigan amenister ta asegurar o grau de presenzia
deseyau d'a suya luenga y d'a propia espresión cultural n'os meyos de
comunicazión n'o suyo territorio: presonal adecuadamén formau,
finanziazión, locals y equipamientos, teunoloxía tradizional y innobadora.

Articlo 37
Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito de recullir, a trabiés d'os
meyos de comunicazión, un conoximiento fundo d'o suyo erenzio cultural
(estoria, cheografía, literatura y atras espresions d'a suya cultura
propia), asinas como a más gran cantidá posible d'informazión sobre
cualsiquier atra cultura que os miembros suyos deseyen conoxer.

Articlo 38
As luengas y culturas de todas as comunidaz lingüisticas deben recullir o
mesmo trato equitatibo y no descriminatorio n'os meyos de comunicazión d'o
mundo.

Articlo 39
As comunidaz descritas en l'articlo 1, porrafos 3 y 4, d'ista Declarazión, y
os grupos nombraus n'o porrafo 5 d'o mesmo articlo, tienen o dreito d'
espleitar d'una representazión equitatiba d'a suya luenga n'os meyos de
comunicazión d'o territorio an que son establius u por o que migran. Iste
dreito s'ha d'exerzer n'armonía con os dreitos d'os atros grupos u
comunidaz n'o territorio.

Articlo 40
N'a demba d'a teunoloxía informatica, todas as comunidaz lingüisticas
tienen o dreito d'espleitar d'equipos adautaus a o suyo sistema lingüistico,
asinas como ainas y produitos n'a suya luenga, ta poder aprobeitar plenamén
o potenzial que ufren istas nuebas teunoloxías n'os prozesos de
publicazión, treslazión y informazión, asinas como n'a espardidura cultural
en cheneral.

Seuzión V
Cultura

Articlo 41
1. Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito d'emplegar, mantener y
potenziar a suya luenga en todas as menas d'espresión cultural.
2. Todas as comunidaz lingüisticas pueden exerzer iste dreito plenamén sin
que o espazio de cualsiquier comunidá siga soxeto a una ocupazión exemonica
d'unatra cultura forana.

Articlo 42
Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito de desembolicar-se plenamén
n'o suyo propio ambito cultural.

Articlo 43
Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito d'auzeder t'as obras
produzidas n'a suya luenga.

Articlo 44
Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito d'auzeder t'as programazions
interculturals a trabiés d'a difusión d'una adecuada informazión, y de que
se refirmen as autibidaz d'aprendizache ta presonas foranas, as de
treslazión, doplache, sincronizazión posterior y subtetulau.

Articlo 45
Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito de que a luenga espezifica
d'o suyo territorio ocupe una posizión primordial n'as manifestazions
culturals y n'os serbizios (librerías, bidiotecas, zines, teyatros,
museyos, archibos, produzión informatica, folclore, industrias culturals y
todas as demás manifestazions culturals).

Articlo 46
Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito de preserbar o suyo erenzio
lingüistico y cultural, incluyendo-ie as manifestazions culturals, como os
archibos decumentals, obras artisticas, arquiteutonicas y monumentals, y d'a
suya retulazión n'a luenga propia.

Seuzión VI
Ambito sozioeconomico

Articlo 47
1. Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito d'establir o emplego d'a
suya luenga en todas as autibidaz sozioeconomicas aintro d'o propio
territorio.
2. Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito de disposar, n'a suya
propia luenga, de toz os meyos que en calgan ta l'exerzizio d'as autibidaz
profesionals, como decumentos y obras de consulta, istruzions, formularios y
equipos, ainas y produitos informaticos.
3. O emplego d'atras luengas n'iste ambito sólo puede desixir-se n'a mida
de que lo chustifique a natura d'a propia autibidá profesional
desembolicada. En dengún caso una luenga posterior no puede relegar u amagar
o emplego d'a luenga propia d'o territorio.

Articlo 48
1. Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito d'emplegar a suya propia
luenga con plena balura legal n'as transaizions comerzials u d'atra mena,
tals como a merca y a benda de biens y serbizios, as operazions bancarias,
as aseguranzas, achustes de treballo y atros.
2. Denguna clausula d'istos autos pribaus puede escluyir u restrinchir o
emplego d'una luenga n'o territorio an que ye propia.
3. Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito de disposar d'os
decumentos requerius t'a reyalizazión d'as operazions debanditas redautaus
n'a luenga suya. Istos decumentos incluyen formularios, cheques, achustes,
fauturas, recullidas, albarans, demandas y atros.

Articlo 49
Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito d'emplegar a suya luenga en
toda mena d'organizazions sozioeconomicas, tals como as laborals, sindicals,
profesionals, gremials y artesanals.

Articlo 50
1. Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito de que a suya luenga
ocupe un puesto prenzipal n'a publizidá, retulazión, siñalizazión esterior,
y en tos os atros elementos que conforman a imachen d'o país.
2. Todas as comunidaz lingüisticas tienen o dreito de recullir n'a suya
propia luenga una completa informazión oral y escrita sobre os produitos y
serbizios ufrius por os establimientos comerzials aintro d'o territorio,
tals como as istruzions d'emplego, etiquetas, ingrediens, albertenzias,
guaranzias y atros.
3. Todas as siñalizazions publicas que afeutan a la seguridá d'as presonas
han d'estar redautadas, por o menos, n'a luenga propia d'o territorio y en
condizions no inferiors a las d'atras luengas.

Articlo 51
1. Todas as presonas tienen o dreito d'emplegar a suya luenga propia aintro
d'o suyo territorio n'as suyas relazions con interpresas, establimientos
comerzials y entidaz pribadas y d'estar tamién atendidas u respondidas n'a
mesma luenga.
2. Todas as presonas tienen o dreito, como comprers, cliens, consumidors u
emplegaires, de recullir informazión oral y escrita n'a luenga propia d'o
territorio an que os establimientos son ubiertos ta o publico.

Articlo 52
Todas as presonas tienen o dreito d'exerzer as suyas autibidaz profesionals
n'a luenga propia d'o suyo territorio, fueras d'as funzions inerens a os
puestos de treballo que requieran o emplego d'atras fablas, tals como o
profesorau de luengas, os tresladadors u os guías toristicos.

DISPOSIZIONS ADIZIONALS

Primera
Os poders publicos deben prener todas as midas adecuadas ta l'aplicazión d'
os dreitos proclamaus n'ista Declarazión aintro d'as suyas respeutibas
arias u churisdizions. Más espezificamén, cal creyar fundos internazionals
ta guaranziar l'exerzizio d'os dreitos lingüisticos n'as comunidaz que
tiengan ebidens mancas de recursos. D'ixa traza, as autoridaz publicas deben
alportar o refirme que calga t'as luengas d'as dibersas comunidaz t'a suya
codificazión, trascrizión escrita, amostranza y o suyo emplego en l'
almenistrazión.

Segunda
Os poders publicos deben guaranziar que as autoridaz, as organizazions y as
presonas conzernidas sigan informadas d'os dreitos y os correspondiens
debers que surchen d'ista declarazión.

Terzera
Os poders publicos deben establir, n'a bastida d'a lexislazión esistén, as
sanzions correspondiens por a biolazión d'os dreitos lingüisticos cuaternaus
n'ista Declarazión.

DISPOSIZIONS ZAGUERAS

Primera
Ista Declarazión proposa a creyazión d'o Consello d'as Fablas n'o sino d'a
Organizazión d'as Nazions Unidas. Á l'Asambleya Cheneral d'a Organizazión d'
as Nazions Unidas ye á qui pertoca a creyazión d'iste Consello, a definizión
d'as suyas funzions y o nombramiento d'os suyos miembros, y creyar un
organismo de dreito internazional que protexca a las comunidaz lingüisticas
en l'exerzizio d'os dreitos reconoxius n'ista Declarazión.

Segunda
Ista declarazión recomienda y promuebe a creyazión d'una Comisión Mundial de
Dreitos Lingüisticos, no pas ofizial, con caráuter consultibo, formada por
representans d'organizazions no gubernamentals y organizazions que treballan
n'a demba d'o dreito lingüistico.

Barzelona, chunio de 1996.

(traduzión: Francho Rodés)

Hosted by www.Geocities.ws