Gramática 14. Verbos regulares

Tiempos simples

En aragonés igual que en castellano hay tres conjugaciones, caracterizadas por su terminación:

Los verbos que siguen un modelo determinado en su conjugación se llaman regulares, el resto son irregulares. Para estudiar los verbos regulares tomaremos un modelo de cada conjugación:

Indicativo
 

PRESENTE SIMPLE
trobo
trobas
troba
trobamos
trobaz
troban
encuentro
encuentras
encuentra
encontramos
encontráis
encuentran
meto
metes
mete
metemos
metez
meten
meto
metes
mete
metemos
metéis
meten
bibo
bibes
bibe
bibimos
bibiz
biben
vivo
vives
vive
vivimos
vivís
viven

El presente simple se utiliza en aragonés para expresar:

Ejemplos:
        Biengo astí toz os chuebes (Vengo aquí todos los jueves)
        ¿Qué fas? (¿Qué haces?)
        Zésar muere en o 44 antis de Cristo (Cesar muere en el 44 antes de Cristo)
 

PRETÉRITO PERFECTO SIMPLE
trobé
trobés
trobó
trobemos
trobez
troboron
encontré
encontraste
encontró
encontramos
encontrasteis
encontraron
metié
metiés
metió
metiemos
metiez
metioron
metí
metiste
metió
metimos
metisteis
metieron
bibié
bibiés
bibió
bibiemos
bibiez
bibioron
viví
viviste
vivió
vivimos
vivisteis
vivieron

Ejemplos:
        La trobé ayer (La encontré ayer)
        Nunca pleguez astí (Nunca llegasteis aquí)
        No te beyoron / beyón en a chunta (No te vieron en la reunión)
        Ixo lo ban rematar fa muito tiempo (Eso lo acabaron hace mucho tiempo)
 

PRETÉRITO IMPERFECTO
trobaba
trobabas
trobaba
trobábanos
trobabaz
trobaban
encontraba
encontrabas
encontraba
encontrábamos
encontrabais
encontraban
meteba
metebas
meteba
metébanos
metebaz
meteban
metía
metías
metía
metíamos
metíais
metían
bibiba
bibibas
bibiba
bibíbanos
bibibaz
bibiban
vivía
vivías
vivía
vivíamos
vivíais
vivían

Ejemplos:
        Allora no lo sabébanos (Entonces no lo sabíamos)
        Estudeaba Dreito cuan la conoxié (Estudiaba derecho cuando la conocí)
        De nino chugaba en ista calle (De niño jugaba en esta calle)
 

FUTURO SIMPLE
trobaré
trobarás
trobará
trobaremos
trobarez
trobarán
encontraré
encontrarás
encontrará
encontraremos
encontrareis
encontrarán
meteré
meterás
meterán
meteremos
meterez
meterán
meteré
meterás
meterá
meteremos
meteréis
meterán
bibiré
bibirás
bibirá
bibiremos
bibirez
bibirán
viviré
vivirás
vivirá
viviremos
viviréis
vivirán

Ejemplos:
        Maitín plegarán (Llegarán mañana)
        No bibirás ta cutio (No vivirás para siempre)
 

CONDICIONAL SIMPLE
trobarba
trobarbas
trobarba
trobárbanos
trobarbaz
trobarban
encontraría
encontrarías
encontraría
encontraríamos
encontraríais
encontrarían
meterba
meterbas
meterba
metérbanos
meterbaz
meterban
metería
meterías
metería
meteríamos
meteríais
meterían
bibirba
bibirbas
bibirba
bibírbanos
bibirbaz
bibirban
viviría
vivirías
viviría
viviríamos
viviríais
vivirían

Ejemplos:
        Me cuacarba tastar-lo (Me gustaría probarlo)
        Dengún no poderba fer-lo millor (Nadie podría hacerlo mejor)

Subjuntivo
 

PRESENTE SIMPLE
trobe
trobes
trobe
trobemos
trobez
troben
encuentre
encuentres
encuentre
encontremos
encontréis
encuentren
meta
metas
meta
metamos
metaz
metan
meta
metas
meta
metamos
metáis
metan
biba
bibas
biba
bibamos
bibaz
biban
viva
vivas
viva
vivamos
viváis
vivan

Ejemplos:
        Si yo estase tu, no dizirba cosa (Si fuera yo, no diría nada)
        ¡Sisquiera no se faigan mal! (¡Ojalá no se hagan daño!)
 

PASADO SIMPLE
trobase
trobases
trobase
trobásenos
trobasez
trobasen
encontrase
encontrases
encontrase
encontrásemos
encontraseis
encontrasen
metese
meteses
metese
metésenos
metesez
metesen
metiese
metieses
metiese
metiésemos
metieseis
metiesen
bibise
bibises
bibise
bibísenos
bibisez
bibisen
viviese
vivieses
viviese
viviésemos
vivieseis
viviesen

Ejemplos:
        !Sisquiá plebese! (¡Ojalá lloviese!)
        Si no bibisez tan lexos... (Si no vivieseis tan lejos...)
 

IMPERATIVO
troba trobaz encuentra encontrad mete metez mete meted bibe bibiz vive vivid

Ejemplos:
        ¡Dixa-me estar! (¡Déjame estar!)
        ¡Traye-lo ya! (¡Tráelo ya!)
 

INFINITIVO
trobar encontrar meter meter bibir vivir

Ejemplos:
        Ye difízil de dizir (Es difícil de decir)
        Queremos crompar ixa casa (Queremos comprar esa casa)
        No te sintié plegar (No te oí llegar)
 

GERUNDIO
trobando encontrando metendo metiendo bibindo viviendo

 

Examples:
        En rematando a faina, marcharemos (Cuando acabemos el trabajo nos marcharemos)        
        Lo consiguió fochando ambute (Lo consiguió trabajando muy duro)
 

PARTICIPIO
trobau encontrado metiu
[meso]
metido bibiu vivido

Ejemplos:
        Ista ye a pata crebada (Esta es una pierna rota)
        No lo eban leyiu encara (No lo habían leído aún)
        Dito isto, se'n fue (Dicho esto se fue)

 

Tiempos compuestos

                Ejemplos:
                        Han bendidas todas as güellas que teneban (Han vendido todas las ovejas que tenían)
                        Tres en he trayidas (He traido tres de ellas).

Indicativo

PRESENTE PERFECTO
he trobau
has trobau
ha trobau
emos trobau
ez trobau
han trobau
he encontrado
has encontrado
ha encontrado
hemos encontrado
habéis encontrado
han encontrado
he meso
has meso
ha meso
emos meso
ez meso
han meso
he metido
has metido
ha metido
hemos metido
habéis metido
han metido
he bibiu
has bibiu
ha bibiu
emos bibiu
ez bibiu
han bibiu
he vivido
has vivido
ha vivido
hemos vivido
habéis vivido
han vivido

                Ejemplo: ¿Qué has dito? (¿Qué has dicho?).

                Ejemplo: Plego de dizir-lo-te (Acabo de decírtelo).

                Ejemplos:
                        Leban tres horas asperando (Llevan tres horas esperando)
                        Lebamos estudeando dende as güeito (Llevamos estudiando desde las ocho)
                        No la he bisto dende fa zinco añadas (No la he visto desde hace cinco años)
 

PLUSCUAMPERFECTO
eba trobau
ebas trobau
eba trobau
ébanos trobau
ebaz trobau
eban trobau
había encontrado
habías encontrado
había encontrado
habíamos encontrado
habíais encontrado
habían encontrado
eba meso
ebas meso
eba meso
ébanos meso
ebaz meso
eban meso
había metido
habías metido
había metido
habíamos metido
habíais metido
habían metido
eba bibiu
ebas bibiu
eba bibiu
ébanos bibiu
ebaz bibiu
eban bibiu
había vivido
habías vivido
había vivido
habíamos vivido
habíais vivido
habían vivido
PRETÉRITO PERFECTO COMPUESTO
abié trobau
abiés trobau
abió trobau
abiemos trobau
abiez trobau
abioron trobau
hube encontrado
hubiste encontrado
hubo encontrado
hubimos encontrado
hubisteis encontrado
hubieron encontrado
abié meso
abiés meso
abió meso
abiemos meso
abiez meso
abioron meso
hube metido
hubiste metido
hubo metido
hubimos metido
hubisteis metido
hubieron metido
abié bibiu
abiés bibiu
abió bibiu
abiemos bibiu
abiez bibiu
abioron bibiu
hube vivido
hubiste vivido
hubo vivido
hubimos vivido
hubisteis vivido
hubieron vivido
FUTURO PERFECTO
abré trobau
abrás trobau
abrá trobau
abremos trobau
abrez trobau
abrán trobau
habré encontrado
habrás encontrado
habrá encontrado
habremos encontrado
habréis encontrado
habrán encontrado
abré meso
abrás meso
abrá meso
abremos meso
abrez meso
abrán meso
habré metido
habrás metido
habrá metido
habremos metido
habréis metido
habrán metido
abré bibiu
abrás bibiu
abrá bibiu
abremos bibiu
abrez bibiu
abrán bibiu
habré vivido
habrás vivido
habrá vivido
habremos vivido
habréis vivido
habrán vivido
CONDICIONAL PERFECTO
aberba trobau
aberbas trobau
aberba trobau
abérbanos trobau
aberbaz trobau
aberban trobau
habría encontrado
habrías encontrado
habría encontrado
habríamos encontrado
habríais encontrado
habrían encontrado
aberba meso
aberbas meso
aberba meso
abérbanos meso
aberbaz meso
aberban meso
habría metido
habrías metido
habría metido
habríamos metido
habríais metido
habrían
metido
aberba bibiu
aberbas bibiu
aberba bibiu
abérbanos bibiu
aberbaz bibiu
aberban bibiu
habría vivido
habrías vivido
habría vivido
habríamos vivido
habríais vivido
habrían vivido

Subjuntivo
 

PRESENTE PERFECTO
aiga trobau
aigas trobau
aiga trobau
aigamos trobau
aigaz trobau
aigan trobau
haya encontrado
hayas encontrado
haya encontrado
hayamos encontrado
hayáis encontrado
hayan encontrado
aiga meso
aigas meso
aiga meso
aigamos meso
aigaz meso
aigan meso
haya metido
hayas metido
haya metido
habremos metido
hayáis metido
hayan metido
aiga bibiu
aigas bibiu
aiga bibiu
aigamos bibiu
aigaz bibiu
aigan bibiu
haya vivido
hayas vivido
haya vivido
hayamos vivido
hayáis vivido
hayan vivido
PLUSCUAMPERFECTO
ese trobau
eses trobau
ese trobau
ésenos trobau
esez trobau
esen trobau
hubiese encontrado
hubieses encontrado
hubiese encontrado
hubiésemos encontrado
hubieseis encontrado
hubiesen encontrado
ese meso
eses meso
ese meso
ésenos meso
esez meso
esen meso
hubiese  metido
hubieses metido
hubiese  metido
hubiésemos metido
hubieseis metido
hubiesen metido
ese bibiu
eses bibiu
ese bibiu
ésenos bibiu
esez bibiu
esen bibiu
hubiese vivido
hubieses vivido
hubiese vivido
hubiésemos vivido
hubieseis vivido
hubiesen vivido

 

INFINITIVO
aber trobau haber encontrado aber meso haber metido aber bibiu haber metido
GERUNDIO PERFECTO
abendo trobau habiendo encontrado abendo meso habiendo metido abendo bibiu habiendo vivido

Tiempos compuestos con "estar"

Los verbos intransitivos de movimiento (y el verbo estar) tienen como auxiliar el verbo estar para la formación de los tiempos compuesto y además el participio debe conjugar en género y número con el sujeto.

        Ejemplos: Zilia ya se'n ye ida (Zilia ya se ha ido)

En la siguiente tabla se resumen los principales tiempos compuestos del verbo "plegar" (llegar)

Indicatibo  

Significado

Presente Perfeito soi plegáu, yes plegáu... he llegado, has llegado...
Mas que perfeito (Pluscuamperfecto) yera plegáu, yeras plegáu... había llegado, habías llegado...
Perfeito Compuesto (Pret. Perfecto Comp.) estié plegáu, estiés plegáu... hube llegado, hubiste llegado...
Esbenidero Compuesto (Futuro Comp.) seré plegáu, serás plegáu... habré llegado, habrás llegado
Ipotetico Compuesto (Condicional Comp.) estarba plegáu, estarbas plegáu... habría llegado, habrías llegado...
Suchuntibo    
Presente Perfeito siga plegáu, sigas plegáu... haya llegado, hayas llegado...
Mas que perfeito (Pluscuamperfecto) estase plegáu, estases plegáu... hubiera llegado, hubieras llegado...

Vocabulario: Verbos

Puyar Subir Baxar Bajar Sucarrar Socarrar Minchar Comer
Chitar-se Acostarse Crexer Crecer Charrar Hablar Trepuzar Tropezar
Afogar Ahogar Ascuitar Escuchar Cremar Quemar Sentir Oir
Fuyir Huir Trancar Cerrar Ubrir Abrir Amagar-se Esconderse
Estalapizar-se Caerse Chugar Jugar Prexinar Imaginar Pleber Llover
Plorar Llorar Esmelicar-se Reírse mucho Ruxiar Regar Chirar Girar
Alufrar Contemplar Esnabesar Andar monte Esmortezer-se Morirse Amortar-se Morirse

 

Hosted by www.Geocities.ws

1