Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΟΡΟΣ ΤΟΥ ΣΑΛΟΥΚΟΥ

Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΟΡΟΣ ΤΟΥ ΣΑΛΟΥΚΟΥ

οκτώ γράμματα για προχωρημένους λύτες

της Εύας Χατζάκη

Λίγα μέτρα δυτικά από το νοτιότερο άκρο του αεροδιαδρόμου του αεροδρομίου Νάξου, βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου του Σαλούκου.[01][13] Το συνάντησα τυχαία σε μία από τις προπονήσεις μου για αντοχή φυσικής κατάστασης στο Λιβάδι. Πολλές από τις εκκλησίες του Λιβαδιού, μου είχαν τραβήξει την προσοχή σε όλες αυτές τις διαδρομές μου, με τα αρχαία -προφανώς- μαρμάρινα μέλη που ενσωμάτωναν: ο Άη Γιώργης στα Ύρια, ο Άη Νικόλας κοντά στο ΒΙΟΚΑ, οι Άγιοι Πάντες κι ο Άγιος Πέτρος στο δρόμο προς την Πλάκα, η Αγία Μαρία νότια απ' του Λουκάκη. Ο Άη Γιάννης ο Θεολόγος στου Σαλούκου όμως μου επιφύλασσε την πιο ενδιαφέρουσα έκπληξη. Στο εσωτερικό του βορινού του παραθύρου "ανακάλυπτα" μία μαρμάρινη αρχαιοελληνική επιγραφή! Ή τουλάχιστον νόμισα τότε ότι την ανακάλυπτα εγώ, καθώς δεν την είχα συναντήσει δημοσιευμένη πουθενά στη βιβλιογραφία ή αρθρογραφία που γνώριζα. Όπως θα ανακάλυπτα αργότερα η επιγραφή ήταν παλιά γνώριμη, τουλάχιστον στον πρώην πρόεδρο του Συλλόγου Αγερσανιωτών, κ. Μανόλη Μαργαρίτη.

Ο κ. Μαργαρίτης, σε μία περιήγηση μας στις αρχαιότητες του Αγερσανίου τον περασμένο Δεκέμβριο, μου αφηγούνταν, πώς ο ίδιος, προ πολλών ετών, είχε περισώσει την επιγραφή από σωρό μπαζών (sic) που προέρχονταν από το ιδιόκτητο εκκλησάκι του Σαλούκου, όπου και επέστρεψε ο ίδιος την επιγραφή προτείνοντας στους τότε ιδιοκτήτες να την παραδώσουν στο Αρχαιολογικό Μουσείο.

Σήμερα, η επιγραφή εξακολουθεί να χρησιμεύει για να κλείνει από μέσα το παράθυρο του νεοανακαινισμένου, κλειδωμένου και σιδερόφρακτου ναΐσκου.

Την ύπαρξη της επιγραφής έσπευσα να γνωστοποιήσω τον περασμένο Οκτώβριο στην φίλη αρχαιολόγο Αλεξάνδρα Σφυρόερα, της οποίας η διδακτορική διατριβή αφορά στην επιγραφική, προκειμένου να την φωτογραφίσει, να την "αποκρυπτογραφήσει", και να διασωθεί τουλάχιστον η πολύτιμη επιστημονικά πληροφορία που φέρει η επιγραφή.

Η επιγραφή είναι χαραγμένη πάνω σε λευκό μάρμαρο,[14][12] ορθογωνίου παραλληλεπίπεδου σχήματος, διαστάσεων περίπου 40εκ. x 25εκ. x 15εκ., στις δύο στενότερες πλευρές του πολύ φθαρμένο και ακρωτηριασμένο, ύψους γραμμάτων περίπου 5εκ, και διάστιχου περίπου 2εκ.

Οι δύο στίχοι της επιγραφής, χαραγμένοι με εμφανή επιμέλεια στη μία από τις έδρες με την μεγαλύτερη επιφάνεια, θα μπορούσαν να μεταγραφούν ως εξής:

[...]ΡΟΣΧΩ[..]

[....]ΟΥΟ[...]

Η φίλη αρχαιολόγος, αμέσως, διέγνωσε το προφανές, ο,τι δηλ. πρόκειται για έναν "όρο", επιγραφή δηλ. που σηματοδοτούσε τα όρια μιας περιοχής, ενός ιερού ή ακόμα και ενός ιδιωτικού χώρου.[02] Πολύ γνωστοί "όροι" από τη Νάξο είναι ο "ΟΡΟΣ ΔΙΟΣ ΜΗΛΩΣΙΟΥ",[03][04][02] "ΟΡΟΣ ΧΩΡΙΟΥ ΙΕΡΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΟΣ",[05] και άλλοι ακόμα δημοσιευμένοι,[06][07][08][09] με το συνολικό αριθμό πάντως των γνωστών όρων από το νησί να παραμένει σχετικά πολύ μικρός.

Με μία πρώτη εκτίμηση, η Αλεξάνδρα, τοποθέτησε την επιγραφή, βάσει της γραφής, στους ελληνιστικούς χρόνους. Το περισσότερο αινιγματικό ήταν, το ποιο θα μπορούσε να είναι το όνομα του θεού ή ήρωα στον οποίο αναφερόταν η επιγραφή καθώς, μόνο το πρώτο γράμμα του ονόματος ήταν άμεσα αναγνώσιμο (το "Ο"), και το δεύτερο τόσο φθαρμένο που μόνο εικασίες θα μπορούσαν να γίνουν. Η φίλη αρχαιολόγος αμφισβήτησε έντονα, με πλήθος επιχειρημάτων, την δική μου αυθόρμητη -και αυθαίρετη- εικασία, ότι θα μπορούσε να ήταν το γνωστό στη Νάξο και από άλλη επιγραφή, όνομα "ΩΤΟΥ" ("ΟΡΟΣ ΤΕΜΕΝΟΥΣ ΤΟΥ ΩΤΟΥ ΚΑΙ ΕΦΙΑΛΤΟΥ" επιγραφή από την περιοχή Χώρας-Μελάνων),[09][07][10] ότι θα μπορούσε δηλ. η επιγραφή να διαβαστεί ως

"ΟΡΟΣ ΧΩΡΙΟΥ (IEPOY) ΟΤΟΥ" (σωστότερα "ΟΡΟΣ ΧΩΡΙΟΥ (IEPOY) ΟΥΤΟΥ")[07]

Θα μπορούσε η επιγραφή να προέρχεται από το γειτονικό Ιερό του Διονύσου των Υρίων, και πόσο ανατρεπτικό θα ήταν αυτό για την ως τώρα ερμηνεία των αρχαιολογικών ευρημάτων των Υρίων, δεδομένης της έλλειψης επιγραφικής τεκμηρίωσης;[08][11][12] Πού θα μπορούσε να αναζητηθεί, και με ποιο ιερό θα μπορούσε να ταυτιστεί, το ιερό το οποίο υπαινίσσεται η επιγραφή;

Τα οκτώ γράμματα των δύο στίχων εξακολουθούν να μου δημιουργούν ερωτήματα, σαν μία ακροστιχίδα για προχωρημένους λύτες. Για λίγους μήνες ακόμα. Μέχρι την ολοκλήρωση της διατριβής της φίλης αρχαιολόγου, στην οποία θα περιλαμβάνεται και η επιγραφή του Σαλούκου. [15]

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[01]Κεφαλληνιάδης Ν.: Αγερσανί Νάξου. Έκδοση Συλλόγου Αγ. Αρσενίου Νάξου, Αθήνα 1987 (σ. 80).

[02]Ψαρράς Στ. Εμμ.: Το Φιλώτι της Νάξου στα αρχαία χρόνια. Φιλώτι, τόμος Α', έκδοση Συλλόγου Φιλωτιτών Νάξου, Αθήνα 1984, σ. 15-62 (ιδ. σ. 17, 58, 38, 60, 40, 41, 42).

[03]IG, XIΙ, 5, 48.

[04]Προμπονάς Ι.Κ.: Ζας, το ιερό βουνό της Νάξου. Φιλώτι, τόμος Α', έκδοση Συλλόγου Φιλωτιτών Νάξου, Αθήνα 1984, σ. 63-68.

[05]Λεβογιάννης Ν.Ι.: Ιστορία του τοπίου - τοπικές ιστορίες. Κωμιακή, τόμος Α', Αθήνα 1996, σ. 23-72 (ιδ. σ. 55, 68)

[06]Ψαρράς Στ. Εμμ.: Δύο όροι από τη Νάξο. HOROS, 4, 1986, σ. 85-87.

[07]Ψαρράς Στ. Εμμ.: Η λατρεία του Ελικωνίου Ποσειδώνος στη Νάξο και ο ιωνικός αποικισμός. Επετηρίς Εταιρίας Κυκλαδικών Μελετών, τόμος ΙΒ', 1995, σ. 152-162.

[08]Προμπονάς Ι.Κ.: Η αρχαία ελληνική λατρεία και η σημερινή τοπονυμική παράδοση στη Νάξο. Επετηρίς Εταιρίας Κυκλαδικών Μελετών, τόμος ΙΕ', 1994, μέρος Β', Αθήνα 1996, σ. 198-203 (ιδ. σ. 200)

[09]Κεφαλληνιάδης Ν.: Η ιστορία της Νάξου μέσα από τα μνημεία της. Πρακτικά του Α' Πανελλήνιου Συνεδρίου με θέμα "Η Νάξος δια μέσου των αιώνων", έκδοση Κοινότητα Φιλωτίου, Αθήνα 1994, σ. 515-540 (ιδ. σ. 518).

[10]IG, XII, 5, 56.

[11]Lambrinoudakis v. - Gruben G.: Das neuentdeckte Heiligtum von Iria auf Naxos. Archaeologischer Anzeiger, 1987, s.569-621 (insb. s. 581,584)

[12]Λαμπρινουδάκης Β. - Gruben G.: Ανσκαφή αρχαίου Ιερού στα Ύρια της Νάξου. Αρχαιογνωσία, τόμος 5, 1987-88, σ. 133-190 (ιδ. σ. 151, 152, 170).

[13]Σύμφωνα με πληροφορία που μου μετέφερε ο φίλος Μανόλης Σαντοριναίος, το εκκλησάκι παλιότερα ήταν αφιερωμένο στον απόστολο ή όσιο Λουκά, San-Louca, και κατά παραφθορά, Σαλούκο.

[14]Με μία πρώτη ματιά το μάρμαρο φαίνεται να είναι χονδρόκοκκο ναξιακό, ωστόσο μία εργαστηριακή ανάλυση του, θα φώτιζε περισσότερο την προέλευση του και, εφόσον υπάρχουν ανάλογα δεδομένα, το αν θα μπορούσε να προέρχεται από λατομείο που προέρχονται και μάρμαρα άλλων μνημείων του νησιού.

[15]Πάνω από την είσοδο του ξωκλησιού, εξωτερικά, βρίσκεται (εντοιχισμένη) μία δεύτερη επιγραφή, μαρμάρινη, (ορατών) διαστάσεων περίπου 20εκ. πλάτος και 30εκ. ύψος, πολύ νεώτερη, με πυκνή, σε πολλές σειρές, γραφή που μοιάζει βυζαντινή ή προσπαθεί να τη μιμηθεί, σχεδόν ασβεστωμένη και δυσανάγνωστη.

[το θέμα δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Αρχατός», τεύχος 3, χειμώνας 2006, σελ. 36-38]