Tuberculosis (TB).....
TB cu a ho paoh nih hngalh cia mi zawtnak a si ko. Vawlei pumpluk ah a kum chimte mi 9 millions hrawng kha TB a ngei hna i 3 millions hrawng kha mah zawtnak in a kum chimte a thi tawn hna (Kelly's textbook of IM, 4 th ed., 2000).
TB tiah kan ti tawn mi zawtnak hi Mycobacterium tuberculosis ti mi “bacteria” nih a chuahpi mi zawtnak phunkhat a siiI kan ruah hmasa mi cu a fak pi in khuh I thi luak i thih phun TB zawknak kha a sit awn, a si na tein mah zawtnak cu kan cuap chung lawngah si lo in ka dang kan pum chung um mi thil te hoi zong ah a chuahk kho mi a si. Tahchunnak ah “TB of the bone” – kan ruh chung a um mi TB zawtnak phun kha. A si na tein a zual tling mi TB cu mirang nih “Pulmonary TB” tiah an ti tawn mi “cuap chungah chuak mi TB” kha a si ko.
TB cu chawnh kho mi zawtnak phunkhat a si, TB a ngei mi nih khan mi dang kha a chawnh kho hna. A hlei in TB zawtnak a ngei mi a khuh tik, hla a sak tik, le midang he neih te in bia an ra ruah tikah fawi te in i chawnh khawh a si. Mah caah sibawi pawl nih TB a ngei mi hna kha an hmai an ra khuh sak tawn hna. Cunin mi pakhat kha a khuh zungzal caah TB a ngei tiah chim kho si lo. TB zawtnak ngei mi cu khuh lawng si lo in a taksa a lin lai, mah hnu khan a kik bang a ti lai, zan ah a thlan a tampi a chuak lai, a kuah lai, a khuh zungzal lai i a khuh tikah khak a chuak lai, cunin mah zawtnak a zual hnu ah a khuh tikah thi a khuh chih lai.
A sin a te in sizung te hoi ah cun TB a si tak tak ko tiah hngalh awk ah sibawi pawl nih x-ray te hoi an can yite sak lai, cunin na khak ta hoi kha laboratory ah an zoh hmasa rih lai. Mah te hoi an tuah hnu le mah te hoi chung in zawtnak a chuah pi tu “bacteria” kha an hmuh lawngah TB zawtnak a si tiah fek tein an ti kho tawn.
Hi zawtnak hi vawlei pumpluk ah a zual tling mi zawtnak pakhat ah aa tel ve ko na te in khap a fawi le damter awk ah a fawi mi zawtnak ah aa tel ve. Kan ngakchiat lio i khamhnak si (ka kwe say) an kan chut tawn mi ah BCG (Bacille Calmette-Guerin) an ti mi khamh si phun khat kha an kan chut tawn. Mah si cu TB zawtnak in a kan khamhtu a si. Mah si an pum chung ah a ngei cang mi cu fawi te in TB zawtnak chawnh khoh a si ti lo.
Cunin, nai te ah World Health Organization (WHO) nih mah TB khap awk le damter awk caah DOTS (Directly Observe Treatment Short course) tiah an ti mi programme kha an chuahpi. Mah programme ah cun TB a ngei mi paoh paoh kha sizung ah si an din sak tawn i a dam le dam lo kha an chek zungzal tawn. A dam hlan tiang sizung ah va kal i si va din a ho tawn. Zei tiah ti ah cun, TB in a zaw mi hna caah khan si kha phun thum in an din sak tawn. Mah si pawl kha kan a si vai a thawng ngai ngai mi si hna i kan pum nih a chai pah tawn lo. Cu caah mi zaw cheu khat cu a pit tiang din huam ti tawn lo hna. Mah caah WHO nih DOTS programme kha an chuah pi mi a si i a tu tiang cu hlawhtling mi programme pakhat a si rih ko.
TB cu khamh kho mi zawtnak a si caah a tha tein nan um ah cun zei hmanh thinphan awk um lo. Cunin sibawi pawl nih an pek mi si le an chim ning kha that e in na zulh khoh ah cun a fawi te in na dam ko lai.
***** Kan lai holh hi a tling lo caah mirang holh ka telh chih pah. Cunin hi article hi um har pheng ah ka tial chom mi a si caah lai ca ka tial mi zong ka palh mi tam pi um ko. Rak ka ngai thiam law nuam tein rel kho rak ka zuam piak ko uh tiah ka can nawl hna. Ka lawm*****
|
