SHQYRTIMI MBI ILAÇIN E FRIKES NGA
VDEKJA DHE SHERIMIN NGA SHQETESIMI QE SJELL AJO

nga: Ibni Sina
artikulli eshte marre nga Thirrja Islame, New York

Falenderimi i qoftë All-llahut, Zotit të gjithësisë; bekimi dhe paqja e Zotit qofshin per Muhammedit dhe farefisit të tij!

Meqenëse friga më e madhe që mund të kaplojë njeriun është frika nga vdekja dhe meqë ajo është e përgjithëshme dhe, përkundër përgjithshmërisë së saj,është më e tmerrshmja e të tëra frigave, e ndjeve veten të obliguar që ta shpjegoi këtë çështje.
Frigë nga vdekja mund të katë ai që nuk di se ç'është vdekja në esncë, ose nuk di se ku do të shkojë shpirti i tij, apo mendon se kur të prishet dhe të shkatërrohet organizmi i tij, do të humbet dhe personi i tij dhe t'i zhduket shpirti, ashtu që s'do të ekzistojë më, ndërsa bota tjetër do të mbetet edhe më tutje pa marrë parasysh se a ekziston ai apo jo, ashtu siç mendojnë ata të cilët nuk e njohin ekzistencën eshpirtit pas vdekjes dhe jetën e tij të re.
Gjithashtu, frigë mund të ketë për arsye se mendon se vdekja dhimbje të rëndë përveç sëmundjeve të cilat mund t'i paraprijnë si shkaktar të saj. Shkaktar i frigës mund të jetë edhe ajo se i tilli beson në dënim i cili do t'i fillojë menjëherë mbas vdekjes, ose sepse e ka humbur shpresën dhe nuk di se çfarë do të bëhet me te, apo për arsye se id himbet pasuria dhe çdo gjë që ka fituar. Të gjitha këto mendime janë të pabaza dhe të paarsyeshme.

I
Atij që nuk di se ç'është vdekja, do t'ia shpjegoj se ajo s'është kurgjë tjetër përveç asaj se shpirti e braktis të përdorurit e veglës së vet, e ajo vegël janë pjesët e ndryshme të trupit të cilat së bashku quhen organizem.
Kjo është njësoj sikur mjeshtri ta le veglën e vet, sepse shpirti është një substancë jo e lëndët, imateriale, e jo dukuri e gjë e rastit. Për atë arsye ai nuk duron prishje apo shkatërrim. Për ta argumentuar këtë nevojitet më parë një njohuri e veçantë e ajo është dhënë e shpjeguar në vend të vet. Edhe atëherë, kur kjo substancë do të ndahet nga organizmi, ajo edhe më tutje do të ekzistojë ashtu si i takon; bëhet e kthjelltë dhe e pastër prej turbullirës fizike, e gëzuar dhe e përsosur. Ajo nuk mund të shkatërrohet, as të zhduket, sepse substanca si e tillë nuk shkatërrohet, as nuk humb qenien e vet. Zhduken vetëm dukuritë, cilësitë, relacionet dhe lidhjet mes saj dhe trupit me çfaqjen e kundërshmërive të tyre. Sa i takon substancës, ajo s'ka kundërshmëri, e çdo gjë që shkatërrohet, nga kundërshmëritë e saja. Sikur të vëzhgojmë substancën materiale, të lëndët, e cila është sa e sa më e ultë se substanca e lartësuar e lartëpërmendur, do të shohim se as ajo nuk shkatërrohet dhe si e tillë nuk zhduket, por vetëm shndërrohet prej një forme në tjetrën, me ç'rast zhduken vetëm disa cilësi dhe dukuri të saja. Sa i takon substancës shpirtrore, e cila në esencë nuk duron ndërrime as ndryshime, por vetëm pranon përsosmëri dhe plotësime të formës së saj, si atëherë nuk mund të mendohet a sypozohet se ajo shaktërrohet dhe zhduket.

II

Ai i cili i frigohet vdekjes sepse nuk di se çfarë do të bëhet me te ose mendon se, kur organizmi i tij do të prishet dhe shkatërrohet, me te do të zhduket edhe personaliteti i tij, ashtu që edhe shpirti i tij do të përfundojë së ekzistuari, sepse nuk e di se shpirti edhe më tutje do të ekzistoj, apo nuk di si do të jetë jeta e re e tij, ai në të vërtetën nuk i frigohet vdekjes, por nuk e di ate që duhet ta dijë. Për këtë arsye mosdija është ai rrezik i cili e shkakton frikën. Ky fakt në të vërtetë i ka shtyrë dijetarët të shtojnë dituri ashtu që nuk u kujdesen për nevojat e tjera të veta, duke hequr dorë prej kënaqësive trupore. Ata vërejten se qetësia të cilën e mbërrin njeriu kur çlirohet nga padituria është qetësi e vërtetë, e që lodhje e vërtetë është lodhja që vjen nga padituria, sepse padituria është sëmundje shpirtrore, shërimi nga e cila është shpëtim dhe kënaqësi e përhershme. Dijetarët të cilët kanë mbërrijtur në këtë shkallë, kanë ndier një qetësim shpirtëror. Të mirat e kësaj bote, tak ata, nuk kanë pasë një vlerë të çmuar. Pasurinë, andjet trupore dhe ato dëshira që e kënaqin trupin, dhe të gjitha ato që masa e rëndomtë i çmon së tepërmi, ata i kanë përbuzë sepse ato janë të paqëndrueshme dhe të përkohshme, shpejt zhduken dhe kalojnë, e përndryshe, sendërtmin e atyre të mirave e kënaqësive e përcjellin shumë brenga ndërsa zhdukjen e tyre dhimbje të mëdha. Për këtë arsye ata e konfizuan vetveten vetëm në atë që është e domosdoshme për jetën në këtë botë duke hequr dorë nga çdo tepricë e komoditete që sjellin të meta.
Nga ana tjetër, të gjitha ato dëshira apo andje janë të pafundë sepse kur, në realizimin e tyre, njeriu mbërrinë te ndonjë kufi, atëherë hapen dëshira të reja që kërkojnë shtyrjen e mëtutjeshme të atij kufiri, ashtu që kurrë nuk mund të përfundojnë në një pikë të caktuar. Kjo, pra, është vdekja e pafrigë; lakmia për dëshira është lakmi ndaj të kalueshmes; kujdesi ndaj tyre është kujdes ndaj të padobishmes. Për këtë arsye, dijetarët kanë pohuar se ekzistojnë dy lloje vdekjeje: vdekja me kënaqësi dhe vdekja e natyrshme; ashtu siç ekzistojnë edhe dy jeta: jeta me kënaqësi dhe jeta e natyrshmee. me vdekjen me kënaqësi nënkuptojnë zhdukjen e epsheve dhe ndërprerjen e lidhjeve dhe kujdesit ndaj tyre; me jetën me kënaqësi nënkuptojmë ushqimin, epshet dhe dëshirat tjera për të cilat njeriu orvatet në këtë jetë, ndërsa me jetën e natyrshme nënkuptojmë qëndrimin e përhershëm të shpirtit në kënaqësi të vazdueshme të cilën e mbërrinë me anën e diturisë, gjegjësisht duke iu shmngur injorancës. Për këtë Platoni - Zoti i dhashtë paqë në varr! - ate që dëshiron të pajiset me dituri e porosit; "Vdiq me kënaqësi, për të jetuar shpirtrisht (natyrshëm)."

Ai i cili i frigohet vdekjes së natyrshme, në të vërtetë, frigohet nga ajo në të cilën duhet ta dëshirojë. Një gjë e tillë pohohet për arsye se vdekja nocion i cili e plotëson definincionin e njeriut. Me fjalë të tjera, njeriu është qenie e gjallë që mendon dhe vdes. Për atë arsye nocioni i vdekjes e plotëson dhe përsosë esncën e tij dhe me ndihmën e saj ai ngritet në sfera më të larta. Ai që e ka të njohur se çdo gjë e përbën esenca e saj, e që esenca përbëhet prej gjinisë së nocionit më të afërm dhe shenjave me të cilat dallohet prej nocioneve të tjera të të njëjtës gjini si dhe nocioni më i afërm i gjinis ë së njeriut është "qenie e gjallë" e shenjat e tia "mendon" dhe "vdes" ai, atëherë, duhet ta dijë se do të shkrihet në gjini dhe shenja të veta, sepse çdo gjë që është e përbërë do të shkrihet në ata nocione prej të cilave është e përbërë. A, ka, pra injorant më të madh se ai i cili
frigohet nga ajo që e përbën personin e tij: kush mund të jetë në gjendje më të vështirë se ai i cili mendon se zhduket duke jetuar dhe mungohet duke u plotsuar! Sepse, kur i manguri i frigohet plotsimit të vet, ai, atëherë, deri në fund nuk e njeh vetveten. Andaj, çdo i kuptuar duhet të frigohet nga të metat, dhe mungesat, ndërsa të jetë i kënaqur me çdo gjë që e përsos. Ai duhet të kërkoi çdo gjë që duhet ta plotësojë, përsosë, madhështojë dhe që do ta çlirojë nga shrëngesat dhe sigurojë nga rreziku, e jo që të jetë më i shtrënguar, më i komplikuar. Detyrë e tij është që të jetë plotësisht i sigurtë se substanca hyjnor, kur të çlirohet nga substanca e matur trupore duke u bërë më e pastërt dhe e kthjelltë, e jo më e ngjitur dhe e turbulltë, do të ngritet në botën më të lartë, i kthehet mbretërisë së vet, duke iu afruar Krijuesit-Mbretit të gjithësisë dhe përzihet me shpirta të mirë si ai apo të tillë, ndërsa duhet të dëshirojë që të shpëtojë nga çdo gjë që është e  kundërta e kësaj.
Në bazë të kësaj dimë se shpirti i cili ndahet prej trupit duke pasur lakmi ndaj tij dhe duke iu friguar kësaj ndarje është i pafat dhe ndien dhimbje të madhe ndaj qenies së vet: dredhon në skajin më të largët të banimit të tij të përhershëm dhe gjithnjë kërkon paqë e qetësi në banimin etij të përkohshëm..

III
Përsa i takon atij që mendon se vdekja ka dhimbje të madhe, Perveç dhimbjes së sëmundjes, që mund t'i paraprijnë ose të çojnë në të, ai ka mendim plotësisht të pabazë dhe të gabueshëm. Këtë për arsye se dhimbja ndihet me të të kuptuarit, kurse vetëm ai që është i gjallë kupton dhe ndjenë, kështu që i gjalli pranon ndikimin e shpirtit, ata nuk mund të kenë as dhimbje, as që e ndjejnë fare. Prandaj vdekja, e cila nuk është gjë tjetër vetëm ndarja e shpirtit nga trupi, nuk mund të ketë fare dhimbje, sepse organizmi ka qenë i sëmundë dhe e ka ndier ate në saje të shpirtit dhe veprimit të shpirtit, atëherë ai nuk ndien as që ka fare dhimbje. Nga kjo shihet qartë se vdekja është gjendje e organizmit që pason në saje të ndarjes së shpirtit prej tij dhe kështu kjo gjendje nuk mund të jetë e ndjeshme, as që dhimb, sepse organizmi ka pasur dhe ndierë dhembje, përmes shpirtit.

IV
Ai që i frigohet vdekjes për shkak të Dënimit, në të vërtetë nuk i frigohet vdekjes, por dënimit. Denimi pra, mund të jetë për ata që merr me vete edhe pas vdekjes. Nga kjo rrjedh se ai domos do i pranon mëkatet dhe veprat e liga për shkak të të cilave meriton dënimin, kështu që pranon gjykatësin e drejtë i cili dënon për vepra të këqija e jo për vepra të mira. Veprat e këqija të cilat quhen gjynah, rrjedhin nga anët e dobëta dhe negative të shpirtit e këto anë negative të shpirtit janë të meta që ne i kemi numruar (në vendin tjetër) dhe cekur virtyte të cilat qëndrojnë përballë tyre. Prandaj, ai që i frigohet vdekjes në këtë mënyrë, ai në të vërtetë nuk e njeh atë prej së cilës duhet friguar, ndërsa frigohet nga ajo e cila nuk ka frigë dhe as që ka farë veprimi. Ilaçi i mosditurisë është dija: kush di është i qetë dhe e ka të qartë udhën e fatit dhe asaj udhe niset.
Kush niset rrugës së drejtë për ndonjë qëllim, ajo rrugë edhe do ta shpjerë atje a dyshim. Kjo siguri, e cila bazohet në shkencë, është bindja të cilën e ka ia që është i pastër në pikpamje të besimit të vet dhe që i përmbahet mençurisë.

V
Kush, mendon se nuk i frigohet vdekjes, por ankon për familje, fëmijë dhe pasuri që len dhe është i pikëllueshëm për kënaqësitë e kësaj jete, të cilat do ta kalojnë, ai duhet sqaruar se nuk ka dobi nga pikëllimi për atë që patjetër duhet të ngjajë. Njeriu bën pjesë në grupin e qenieve të cilat zhduken. Çdo gjë që lind edhe zhduket. Prandaj, ai që do të dëshironte që të mos zhduket, ai në të njëjtën kohë dëshiron edhe të mos ekzistojë. Pra, kush dëshiron të mos ekzistojë, ai vetë dëshiron të zhduket, edhe të mos zhduket, dëshiron të ekzistojë dhe të mos ekzistojë. Kuptohet se kjo është e pamundshme, që nuk mund t'i bjerë në mend të mençurit. Përveç kësaj, sikur t'ishte e mundur që njeriu të jetë i përjetshëm, atëherë do të kishin mbetur të Përjetshëm ata që kanë qenë para nesh. Sikur njerëzit të mbetnin të përjetshëm, përkundër shumëzimit që ekziston tek ata dhe sikur të mos vdisnin, e mbarë toka do t'ishte e ngushtë. Këtë më së miri do ta kuptosh nga kjo që vijon: merre me mend se një njeri nga ata që kanë ekzistuar para katërqind vitesh të kishte mbetur deri tash dhe le të jetë ai nga njerëzit me autoritativ që të mundesh t'i numrosh pasardhësit e tij që ekzistojnë, si p.sh. emirulnuminin Ali Ibn Ebi talib. Ta marrim me mend se ai i ka pasardhësit e vet dhe se kështu mbeten për jetë duke u shmëzuar dhe se askush sish nuk vdes. Pastaj llogarite sesa sish deri më sot do të shumëzohen. Me siguri do ta gjejsh se sish do të jenë në këtë shekull në mbarë botën, në lindje dhe në përendim. Sikurse në këtë mënyrë në mbarë botën në lindje dhe në perendim. Sikurse ne ti caktosh.

Shqipëroi: Idriz Demiri