SHËLBIMI I JEZUSIT 

  

Kundërthëniet vazhdojnë deri në fund të tregimeve, pasi as Gjoni, as Mateu nuk e përmendin Shëlbimin e Jezusit. Për të flasin vetëm Marku dhe Luka. 

Sipas Markut ( 16, 19) Jezusi "u ngrit në qiell dhe rri në të djathtë të Hyjit", pa saktësuar datën lidhur me ringjalljen e tij, por duhet vërejtur se fundi i Ungjillit sipas Markut, që përmban këtë fjali, nuk është autentik, por, sipas R.P.Roge, është tekst "i shtuar më vonë", edhe pse për Kishën është kanonik! 

i vetmi mbetet Luka i cili në një tekst të pakontestueshëm evokon episodin e Shëlbimit (24, 51): "Jezusi u nda prej tyre dhe u ngrit në qiell". Ungjilltari e ka vendosur ngjarjen në fund të tregimit mbi ringjalljen dhe dëftimin e të njëmbëdhjetëve. Hollësirat e tregimit ungjillor implikojnë se Shëlbimi ka ndodhur në ditën e ringjalljes. Por në Veprat e Apostujve, Luka -i cili për tërë boten është autor i tyre- përshkruan (1, 2, 3) dëftimin e Jezusit para apostujve ndërmjet Mundimit dhe Shëbimit me këto shprehje: "Atyre pas mundimit të tij gjithashtu ju ofroi shumë dëshmi se është i gjallë: iu dëftua dyzet ditë dhe u foli për mbretërinë e Hyut". Kjo fjali nga Vepra e Apostujve shërbeu për caktimin e kremtes së krishterë të Shëlbimit dyzet ditë pas Pashkëve, kur kremtohet Ringjallja. Data është caktuar në kundërshtim me Ungjillin sipas Lukës; asnjë tekst ungjillor nuk e arsyeton. 

I krishteri habitet kur e kupton këtë gjëndje, sepse kundërthënia është e qartë. Përkthimi Ekumenik i Biblës, Besëlidhja e Re, prapë i pranon faktet, por nuk flet gjerësisht mbi kundërthëniet, duke u kënaqur me atë që ta përmend rëndësinë që kanë pasur këto dyzet ditë për misionin e Jezusit. Komentuesit që dëshirojnë të shpjegojnë çdo gjë dhe t'i pajtojnë të papajtueshmet, me këtë rast na ofrojnë interpretime të çuditshme. 

Kështu krahasimi i katër Ungjijve, botim i Shkollës Biblike të Jeruzalemit, i vitit 1972, përmban (lib. 2, fq. 451) komentime tepër të habitshme. 

Vetë fjala shëlbim është kritikuar me këto shprehje: "Vërtet, nuk ka ndodhur shëlbimi në kuptimin fizik, sepse Zoti nuk është më "lart, por poshtë".(sic). Është e vështirë të kuptohet kjo vërejtje, sepse është e vështirë të merret me mend si do të mund të shprehej Luka ndryshe. 

Në një vend tjetër, autori i komentimit sheh "mjeshtërinë letrare" në faktin se në "Veprat është thënë se shëlbimi ka ndodhur dyzet ditë pas ringjalljes"; e ashtëquajtura "shkathtësi" ka "për qëllim që të theksojë se si periudha e dëftimeve të Jezusit në tokë po i afrohet fundit". Por, shton ai, në Ungjillin sipas Lukës "ngjarja është vendosur në mbrëmjen e të dielës së Pashkëve (Ringjalljes), pasi që ungjilltari nuk lë aspak interval ndërmjet episodeve të ndryshme për të cilat flet, pas zbulimit të varrit të zbrazët në mëngjes, pas ringjalljes..."- "... a nuk është kjo mjeshtri letrare, qëllimi i të cilës është që të lërë pak distancë në kohë për dëfitimin e të ringjallurit?" (sic). 

Ndjenja e hutisë që shkaktojnë interpretimet e këtilla është edhe më e qartë në librin e R.P.Roge, i cili dallon ...dy shëlbime! 

"Derisa Shëlbimi, nga pikëpamja e Jezusit, koincidon me Ringjalljen, ai, nga pikëpamja e nxënësve, ka ndodhur vetëm atëherë kur Jezusi pushon plotësisht t'ju manifestohet në mënyrë që t'u dërgohet Shpirti dhe të fillojë koha e Kishës". 

Lexuesi i cili nuk është në gjendje të kuptojë suptilitetin teologjik të argumentit të tij, i cili nuk ka asnjë fije bazë biblike, autori ia drejton një vërejtje të përgjithshme, model të llafazanërisë apologjetike: 

"Këtu, si edhe në shumë raste të tjera të ngjashme, problemi duket i pazgjithshëm vetëm nëse pohimet e Shkrimeve kuptohen shprehimisht, materialisht, duke harruar domethënien e tyre fetare. Nuk është fjala krijimin e realitetit të fakteve në simbolizimin e pabazë, por për kërkimin e intencës teologjike të atyre të cilët për ngjarjet shqisore na zbulojnë të fshehtat duke na dhënë shenja të papërshtatshëm me ndijimet e ngulitura të shpirtit tonë”. 

  

  

BISEDIMET E FUNDIT TË JEZUSIT - MBROJTËSI NGA UNGJILLI SIPAS GJONIT 

  

Gjoni është ungjilltari i vetëm, i cili, në përfundim të Darkës së Fundit të Jezusit dhe para arrestimit të tij, tregon episodin mbi bisedën e fundit me apostujt, e cila përfundon me një fjalim tepër të gjatë: katër kapituj të Ungjillit sipas Gjonit (14 -17) i janë kushtuar kësaj ngjarje që nuk shënohet fare në Ungjijtë e tjerë. Por, prapë, në to trajtohen çështje me interes, prespektivat e të ardhmes me rëndësi themelore, të shprehura me tërë madhësinë dhe madhështinë që e karakterizojnë këtë skenë lamtumirëse të Mësuesit me nxënësit. 

Si mund të shpjegohet ajo se te Mateu, Marku dhe Luka mungon tregimi mbi një lamtumirë aq të prekshme, e cila përmban testamentin shpirtëror të Jezusit? Mund të bëhet kjo pyetje: a mos ka egzistuar më parë teksti tek këta tre ungjilltarë? A mos është hequr më vonë? Dhe pse? Të themi shkurt se nuk mund të jepet asnjë përgjigje: misteri mbetet i plotë lidhur me këtë zbrazëti të madhe në tregimin e tre ungjilltarëve të parë. 

Ajo që dominon në tregim - është e kuptueshme në bisedën më të madhërishme - është prespektiva e të ardhmes së njerëzve që e evokon Jezusi dhe kujdesi i Mësuesit që t'u drejtojë nxënësve të vet, e nëpërmjet tyre tërë njerëzimit, porositë dhe urdhërat e veta dhe më në fund të caktojë kush do të jetë udhëheqësi i cili njerëzit duhet patjetër t'i shkojnë pas kur ky të largohet. Vetëm teksit i Ungjillit sipas Gjonit e quan me emrin grek Parakletos, që në frengjisht është bërë Paraclet. Ja disa nga fragmentet më qenësore sipas Përkthimit Ekumenik të Biblës, Besëlidhja e Re: 

"Nëse më doni, do t'i zbatoni urdhërat e mi. Unë do t'i lutem Atit dhe Ai do t'ju japë një mbrojtës tjetër" (14,15 -16) 

 Çfarë do të thotë Mbrojtës? Teksti i Ungjillit sipas Gjonit, që e kemi tani, e shpjegon kuptimin e tij me këto fjalë: 

"E Shpirti i Shenjtë - Mbrojtësi, të cilin Ati do t'jua dërgojë në emrin tim, do t'ju mësojë të gjitha dhe do t'ju rikujtojë gjithçka që u kam thënë". (14, 26) 

"Ai do të dëshmojë për mua". (15, 26) 

"Është më mirë për ju të shkoj, sepse po s'shkova Mbrojtësi nuk do të vijë te ju, kurse po të shkoj, do ta dërgojë te ju. E kur të vijë Ai do t'ja dëshmojë botës mashtrimin lidhur me mëkatin, drejtësinë dhe gjykimin ..." (16, 7-8). 

"E kur të vijë Ai - Shpirti i së Vërtetës - Ai s’do t'ju flasë prej vetvete, por do të flasë atë që do të dëgjojë dhe do t'ju zbulojë të ardhmen. Ai do të më lavdërojë mua..." (16, 13-14). 

(Tërheqim vërejtjen se fragmentet nga kreu 14-17 të Ungjillit sipas Gjonit, të cilët nuk i kemi cituar këtu, nuk e ndryshojnë aspak kuptimin e përgjithshëm të këtyre citateve). 

Nëse lexohet shpejt e shpejt, teksti francez që përcakton identitetin e fjalës greke Paraclet me Shpirtin e Shenjtë, me të shumtën nuk e tërheq vëmendjen. Për më tepër që nëntitujt e tekstit, të cilët përdoren përgjithsisht në përkthimet dhe në tekstet e komentimeve në veprat popullarizuese, e orientojnë lexusin drejt kuptimit që ortodoksia e mirë dëshiron t'u japë këtyre fragmenteve. Nëse do të haset në çfarëdo vështirsie në kuptimin e tij, sa saktësi do të gjendej aty që t'ja bëjnë të gjitha shpjegimet, sikurse ato të A.Tricotit që i jep në Fjalorin e vogël të Besëlidhjes së Re. Nga pena e këtij komentuesi, në artikullin "Mbrojtësi", me të vërtetë mund të lexohet kjo që vijon: 

"Këtë emër ose titull të tanskriptuar nga greqishtja në frengjisht e përdor vetëm shën Gjoni në Besëlidhjen e Re: katër herë kur e jep fjalimin e Jezusit pas "Darkës së Fundit ""(14, 16dhe 26; 15, 26; 16, 7) dhe një herë në letrën e vet të parë (2, 1). Në Ungjillin sipas Gjonit fjala është për Shpirtin e Shenjtë dhe për mesazhin e Krishtit. "Paraclet" ka qenë emërtimi të cilin hebrjtë helenë të shekullit I e kanë përdorur me kuptimin ndërmjetësues, mbrojtës (...) Jezusi paralajmëron se Shpirti do të dërgohet nga Ati dhe i Biri dhe misioni i tij do të zëvendësojë Birin në rolin e ndihmësit mision të cilin e ka kryer në dobi të nxënësve të vetë gjatë jetës së tij të vdekshme. Shpirti do të ndërhyjë dhe do të veprojë si zëvendësim për Krishtin në cilësinë e mbrojtësit ose të ndërmjetësuesit të plotëfuqishëm". 

Ky koment e bën Shpirtin e Shenjtë udhëheqës të fundit të njerëzve pas zhdukjes së Jezusit. A përputhet ky me tekstin sipas Gjonit? 

Duhet bërë pyetja sepse a priori duket e çuditshme që Shpirti i Shenjtë mund të përshkruhet me paragrafin që e cituam më sipër: "Ai nuk do të flasë prej vetevtes, por do të flasë atë që dëgjon dhe do t'u shpallë të ardhmen". 

Duket se është e pakonceptueshme që Shpirti i Shenjtë t'i përshkruhen cilësi të tilla se ai "flet dhe thotë atë që dëgjon"...Sa di unë, kjo pyetje që na imponon logjika, përgjithësisht nuk është objekt i komentimit. 

Që të kemi një pasqyrë të saktë mbi problemin, duhet t'i referohemi tekstiti themelor grek, gjë që është me rëndësi sepse është vërtetuar se ungjilltari Gjon ka shkruar greqisht e jo në ndonjë gjuhë tjetër. E kemi konsultuar tekstin grek nga “Novum Testamentum graece”³⁵. 

Çdo kritikë serioze e teksteve niset nga kërkimi i varianteve. Këtu duket se në të gjitha dorëshkrimet e njohura të Ungjillit sipas Gjonit nuk ka ndonjë variant tjetër që do të mund të ndryshonte kuptimin e fjalisë, pëveç asaj të fragmentit 14, 26, nga versioni i njohur në gjuhën sirishte të vjetër,e quajtur Palimpsest³⁶. Këtu nuk përmendet Shpirti i Shenjtë, por vetëm Shpirti. A thua shkruesi e ka harruar thjesht, apo i ballafaquar me një tekst për kopjim, sipas të cilit Shpirti i Shenjtë do të dëgjonte dhe do të fliste, nuk ka pasur guxim atë që i është dukur absurde? Pëveç kësaj vërejtjeje, nuk ka arsye të ngulim këmbë në variante të tjera, pëveç në variante gramatikore të cilat nuk ndryshojnë aspak kuptimin e përgjithshëm. Është me rëndësi se kjo që u tha këtu lidhur me kuptimin e saktë të fjalëve “të dëgjojë” dhe “të flasë” vlen për të gjithë dorëshkrimet e Ungjijve sipas Gjonit. 

Folja “të dëgjojë” nga përkthimi frëng është folja greke “acouo” që do të thotë percipimi i tingujve. Ajo, për shembull, në frengjisht e ka dhënë fjalën “acoustique” (akustik), në anglisht “acoustics”, që ka kuptimin e shkencës mbi tingujt. 

Folja “të flasë” nga përkthimi frëng është folja greke “laleo”, që ka kuptim të përgjithshëm emitimi i tingujve, kurse kuptim të veçantë “të flasë”. Kjo folje përsëritet shpesh në tekstin grek të Ungjijve për të shënuar ndonjë deklaratë solemne të Jezusit gjatë predikimit të tij. Domethënë, duket se shpjegimi që u bëhet njerëzve, për të cilin bëhet fjalë këtu, nuk konsiston në frymëzimin që do të vinte nga Shpirti i Shenjtë, por ai ka cilësi të qartë materiale për shkak të nocionit të emitimit të tingullit që lidhet me fjalën greke, e cila e përkufizon. 

Dy foljet greke “akouo” dhe “laleo” përkufizojnë veprime konkrete që mund të lidhen vetëm me qënien e paisur me organin e të folurit. Prandaj, nuk është e mundur të aplikohen në Shpirtin e Shenjtë, përkatësisht nuk mund të jenë cilësi të Shpirtit të Shenjtë. 

Domethënë, ashtu siç na e kanë përcjellur dorëshkrimet greke, teksti i këtij fragmenti, i një fjalie të vetme, e cila në Ungjillin sipas Gjonit përcakton identitetin ndërmjet Mbrojtësit dhe Shpirtit të Shenjtë: (14,26) “E Shpirti i Shenjtë-Mbrojtës, të cilin Ati do t’ua dërgojë në Emrin tim ...” është krejtësisht i pakuptueshëm nëse e pranojmë shprehimisht si Shpirt i Shenjtë. 

Por nëse e heqim fjalën Shpirti i Shenjtë (to pneuma to agion) nga kjo fjali, atëherë i tërë teksti i Gjonit bëhet i qartë. Ai në fund fundit është konkretizuar me një tekst tjetër të ungjilltarit, me letrën e parë, në të cilën Gjoni përdor të njëjtën fjalë “Mbrojtësi” për ta treguar thjesht Jezusin si ndërmjetsues te Zoti. Dhe kur Jezusi sipas Gjonit, thotë: ( 14, 16) “Unë do t’i lutem Atit dhe Ai do t’ju japë një Mbrojtës tjetër”, ai do të thotë se njerëzve do t’u dërgohet një ndërmjetësues “tjetër” te Zoti, si ka qenë edhe ai vetë gjatë jetës së tij tokësore. 

Logjikisht kemi arritur deri aty që në Mrojtësin sipas Gjonit të shohim qënie njerëzore, siç ka qenë dhe Jezusi, të paisur me aftësinë e të dëgjuarit dhe me aftësinë e të falurit, me aftësitë të cilat teksti grek i implikon formalisht. Domethënë Jezusi paralajmëron se Zoti më vonë do të dërgojë një qënie njerzore në Tokë në mënyrë që ai të luajë rolin që ia ka përcaktuar Gjoni dhe i cili, me një fjalë, është roli i profetit që dëgjon zërin Hynor dhe u përsërit njerëzve porosinë e tij. Kështu është interpretimi logjik i tekstit të Gjonit, nëse fjalive u jepet kuptimi i vërtetë. 

Prania e sintagmës “Shpirti i Shenjtë” në tekstin që e kemi sot do të mund të zbulonte shumë mirë një shtojcë të mëvonshme krejtësisht të qëllimshme, qëllimi i së cilës është modifikimi i kuptimit të mirëfilltë të një fragmenti, i cili, me paralajmërimin e ardhjes së një profeti pas Jezusit, ka qenë në kundërshtim me mësimet e kishave të krishtera që lindën dhe të cilat dëshiruan që Jezusi të jetë profeti i fundit. 

  

PËRFUNDIMET 

  

Faktet që i përmendëm këtu dhe komentimet e cituara të ekzegetëve të krishterë shumë të njohur i demantuan pohimë e ortodoksisë që mbështeten në linjën e miratuar nga koncili i fundit në lidhje me hitorikun absolut të Ungjijve: se ata përcjellin me vërtetësi atë që vërtetë e ka bërë dhe atë që ka mësuar Jezusi. 

Arugumentet që i paraqitëm u takojnë kategorive të ndryshme. 

Para së gjithash, t’i marrim vetëm citatet nga Ungjijtë që tregojnë kundërthënie të hapëta. Nuk mund të besohet në dy fakte që kundërshtojnë njëri-tjetrin. Nuk mund të pranohen disa gjëra dhe pohime të pabesueshme që janë në kundërshtim me faktet të cilat në sajë të njohurive bashkëkohore janë vërtetuar në mënyrë të përkryer. Dy gjenealogjitë e Jezusit, që i gjejmë në Ungjijtë, dhe të pavërtetat që implikojnë ato, janë krejtësisht demostrative në këtë pikëpamje. 

Shumë të krishterë nuk dinë për këto kundërthënie, gjëra të pabesueshme dhe të papërputhshme me shkencën bashkëkohore dhe habiten kur i zbulojnë, aq shumë janë nën ndikimin e leximit të komentimeve që ofrojnë shpjegime subtile, të cilat janë në gjendje t’i qetësojnë me ndihmën e lirizmit apologjetik. Kemi dhënë shumë shembuj karateristikë të mjeshtrisë së disa apologjetëve për ta maskuar atë që me turp e quajnë “vështirësi”. Vërtet janë shumë të rralla fragmentet nga Ungjijtë që pranohen si joautentikë, kurse Kisha i ka shpallur zyrtarisht si kanonikë. 

Sipas R.P.Kannengiesser punimet shkencore të kritikës bashkëkohore të teksteve kanë zbuluar të dhëna që paraqesin “revolucionin e metodave ekzegete” dhe çojnë deri aty që “më mos të kuptohen shprehimisht” faktet “e shkruara sipas rasteve” ose “ luftarakisht” që Ungjijtë i paraqesin për Jezusin. Njohuritë bashkëkohore, pasi e kanë ndriçuar historinë judeo-krishtere dhe të rivalitetit ndërmjet bashkësive, shpjegojnë ekzistimin e fakteve që i habisin lexusin e kohës sonë. Më nuk mund të mbrohet pikëpamja mbi ungjilltarët dëshmitarë, por këtë e mbrojnë edhe më tej shumë të krishterë. Punimet e Shkollës Biblike të Jeruzalemit (R.P. Benoid dhe R. P. Boismard) tregojnë shumë mirë se Ungjijtë kanë qenë shkruar, rishkruar dhe përmirësuar shumë herë. Kështu ata e kanë tërhequr vëmendjen e lexuesit se “në më shumë se një rast duhet të heqin dorë nga ajo se po e dëgjojnë drejt për drejt zërin e Jezusit”. 

Karakteri historik i Ungjijve nuk është kontestues, por këto dokumenta, ndërmjet tregimeve që i përkasin Jezusit, na informojnë mbi mentalitetin e autorëve, të cilët janë gojëtarë të traditës së bashkësive të krishterë primitive të cilave u takojnë, e posaçërisht mbi luftat ndërmjet judeo-krishterëve dhe Palit: punimet e kardinal Danielit janë meritore për këto çështje. 

Atëherë si të habitemi që ungjilltarët, qëllimi i të cilëve është të mbrojnë një pikëpamje personale, i ndryshojnë disa ngjarje nga jeta e Jezusit, si të habitemi me heshtjen e disa ngjarjeve, si të habitemi me karakterin romanizues të përshkrimeve të disa të tjerave? 

Kemi arritur deri aty sa Ungjijtë t’i krahasojmë me këngët tona të trimërisë të letërsisë mesjetare. Krahasimi që mund të bëhet me “Këngën mbi Rolandin”, më të njohurën nga të gjitha, e cila në mënyrë të romanizuar e paraqet një ngjarje të vërtetë, është sugjestiv. A dihet gjë për atë tregimin e një episodi autentik: mbi pritën që i është ngritur tërheqejes së Karlit të madh, të cilën e ka drejtuar Rolandi, në grykën e Roncevoksit? Ky episod me rëndësi dytësore sipas kronikës historike (Eginhard), ka ndodhur më 15 gusht 778; Ai është shndërruar në një vepër tepër të madhe trimërie, sa një betejë e luftës së shenjtë. Tregimi është fantastik, por, kjo fantazi nuk mund ta errësojë realitetin e një betejë që Karli i Madh ka qenë i detyruar ta ndërmarrë për t’i siguruar kufijtë e vet nga përpjekja e popujve të tjerë për depërtim: këtu qëndron origjinalja, por mënyra epike e rrëfimit nuk e shlyen. 

E njëjta gjë vlen edhe për Ungjijtë: fantazmagoritë e Mateut, kundërthëniet e hapta mes Ungjijve, gjërat e pabesueshme, mospërputhjet me të arriturat e shencës bashkëkohore, ndryshimet e vazhdueshme në tekste, bëjnë që Ungjijtë të kenë kapituj dhe fragmente që vetëm e zbulojnë imagjinatën e njeriut. Por këto mangësi nuk e vënë në dyshim ekzistimin e misionit të Jezusit: dyshimet rrinë pezull vetëm mbi zhvillimin e atij misioni. 

  

  

  

KURANI DHE SHKENCA BASHKËKOHORE 

  

I 

HYRJE 

  

Një lidhje e tillë e Kur'anit dhe shkencës bashkëkohore a priori habit sepse bëhet fjalë për përputhjen e jo për mospërputhjen. Po a thua krahasimi i një libri fetar me pikëpamjet profane në të cilat mbështet shkenca nuk duket në sytë e shumicës si diçka paradoksale në kohën tonë? Me të vërtetë, sot shkencëtarët, pëveç në disa përjashtime, janë të frymëzuar me teori materialiste dhe shpesh janë indiferent ose kanë një urrejtje ndaj çështjeve fetare, që ata i konsiderojnë si të bazuara në legjenda. Për më tepër, kur në vendet tona Perëndimore flitet për shkencën dhe fenë, diptikun fetar e përfshijnë vetëm besimin hebraik dhe krishtërimin, por as që mendohet fare për ta futur edhe Islamin. Për të, në fund të fundit, janë dhënë mendime aq të pasakta, të cilat janë mbështetur në pikëpamje të gabuara, kështu që sot është shumë vështirë të paraqitet një pasqyrë lidhur me atë se ç'është në të vërtetë Islami.  

Siç duket, si hyrje të çdo konfrontimi të Shpalljes Islame me shkencën, është absolutisht e nevojshme të jepet një pasqyrë e shkurtër e një feje që është aq pak e njohur në vendet tona. 

Të gjitha gjykimet e gabuara që janë bërë për Islamin në Perëndim janë rezultat e mosnjohjes dhe i njollosjes sistematike. Por e pavërteta më e rëndë që është përhapur janë të pavërtetat që kanë të bëjnë me faktet, sepse nëse mashtrimet në gjykime mund të falen, paraqitja e fakteve në kundërshtim me të vërtetën nuk mund të falet. Njeriu çmeritet kur në veprat më serioze, që janë shkruar nga autorë shumë kompetentë, lexon fragmente të pavërteta. Ja një shembull: në Encyklopedia Unviersalis, libri 6 artikulli "Ungjijtë" është bërë aludim në ndryshimin në raport me Kur'anin dhe autori shkruan: "Ungjilltarët (...) nuk pretendojnë (...) si Kur'ani që të japin autobigrafinë të cilën Zoti, për çudi, ja ka diktuar Profetit..." Kur'ani nuk ka kurrëfarë lidhje me autobiografinë: ai është predikim; sikur autori të kishte konsultuar përkthimin më të keq, ai do të mund të bindej në këtë. Ky konstatim është aq i kundër me të vërtetën sikur Ungjijtë t'i përkufizonim si tregim mbi jetën e një ungjilltari. Për këtë të pavërtetë mbi Kur'anin është fajtor një profesor i Fakultetit Teologjik të Jezuitëve në Lion! Thënia e të pavërtetave të këtij lloji bën që të krijohet pasqyrë e rreme mbi Kur'anin dhe Islamin. 

Ka arsye për shpresë, pra, sepse sot fetë nuk janë si dikur të kthyer nga vetvetja dhe shumë prej tyre kërkojnë mirëkuptim reciprok. Si të mos çuditemi me faktin se në shkallën më të lartë të hierarkisë, katolikët e krishterë përpiqen të vënë kontakt me muslimanët, duke u përpjekur që të shmangin keqkuptimin dhe duke u kujdesur që t'i reformojnë mendimet jo të sakta të përhapura mbi Islamin.  

Në Hyrjen e këtij libri unë e kam përmendur ndryshimin mjaft të rëndësishëm që ka ndodhur viteve të fundit dhe e kam përmendur një dokument që ka dalë nga Sekretariati i Vatikanit për jo të krishterët, i quajtur: "Orientimet për dialog ndërmjet të krishterëve dhe muslimanëve", një dokument tepër i rëndësishëm për qëndrimin e ri që është mbajtur ndaj islamit. "Ai kërkon, - lexojmë në botimin e tretë (1970) të këtij studimi, - revizionin e qëndrimit tonë ndaj tij dhe kritikën e paragjykimeve tona... Duhet të merremi më parë me atë që shkallë-shkallë të ndryshojmë mentalitetin e vëllezërve tanë të krishterë. Kjo është para së gjithash e rëndësishme". Duhet të heqim dorë nga "paraqitja e vjetëruar që është trashëguar nga e kaluara dhe e shtrembëruar me paragjykime dhe shpifje... të pranohen padrejtësitë në raport me muslimanët për të cilat është përgjegjës Perëndimi i krishterë"37. Dokumenti i Vatikanit, i cili ka gati njëqind e pesësdhjet faqe, në këtë mënyrë përhap demantimin e mendimeve klasike që të krishterët i kanë pasur mbi Islamin dhe tregon ç'është ky dokument në të vërtetë.  

Me titullin "Të lirohemi nga paragjykimet tona më të mëdha", autorët e këtij dokumenti ua drejtojnë këtë thirrje të krishterëve: "Këtu ne, gjithashtu, duhet të ndërmarim një pastrim të thellë të mentaliteteve tona. Ne veçanërisht mendojmë në disa gjykime të gatshme që i shprehim shpesh dhe shpejtë mbi Islamin. Duket se është kapitale që në asnjë mënyrë mos t'i kultivojmë në thellësi të zemrave tonë këto mendime shumë të ngutshme dhe arbitrare në të cilat nuk mund të njihet muslimani i sinqertë".  

Njëri nga mendimet e tilla arbitrare të shkallës më të lartë është ai që na shtyn që në gjuhën tonë të përdorim sistematikisht fjalën All-llah për ta shënuar Zotin musliman, sikur muslimanët të besonin në një Zot tjetër që nuk është Zot i krishterë. Në arabishte fjala All-llah do të thotë Hyjni; pra është fjala për një hyjni të vetme gjë që implikon që përkthimi korrekt frënk mund të japë kuptimin e drejtë vetëm me anë të fjalës "Zot". Për muslimanin All-llahu nuk është askush tjetër përveç Zotit të Moisiut (Musait) dhe të Jezusit (Isai a.s.).  

Dokumenti i Sekretariatit të Vatikanit për jo të krishterët këmbëngul në këtë fakt themelor me këto fjalë:  

"Duket se është e kotë mbrohet mendimi, së bashku me disa Perëndimorë, që All-llahu me të ëvrtetë nuk është Zot! Tekstet e Koncilit kanë dhënë gjykim të drejtë për një pohim të tillë. Do të ishte vështirë të bëhej një rezyme më e mirë për besimin Islam në Zotin se sa e bën këtë kjo fjali në Lumena Gentiuma: "Muslimanët që e predikojnë besimin e Abrahamit e adhurojnë së bashku me ne të vetmin Zot mëshirëplotë, gjyqtarin e ardhshëm të njerëzve bë Ditën e Gjykimit..." 

Prandaj, për këtë arsye, është e kuptueshme protesta muslimane kundër zakonit shumë të shpeshtë që në gjuhët europiane nuk thuhet Zot, por "All-llah"... Muslimanët e arsimuar e kanë lavdëruar përkthimin e D. Massonit me që në të më në fund është shkruar "Zot" e jo "All-llah". Kurse teksti i Vatikanit thotë: "All-lalhu është e vetmja fjalë që të krishterët e gjuhës arabe e kanë për të shënuar Zotin".  

Muslimanët dhe të krishterët e adhurojnë një Zot të vetëm. 

Dokumenti i Vatikanit pastaj kritikon gjykimet e tjera të gabuara mbi Islamin.  

Është shqyrtuar paragjykimi aq i përhapur mbi "fatalizmin musliman" dhe, me ndihmën e citateve nga Kur'ani dokumenti ja ka kundërvënë mendimin mbi përgjegjësinë e njeriut që do të jetë i gjykuar për veprat e veta. Ai tregon se pikëpamja mbi legjislacionin Islamik është e gabuar dhe ja vë përballë pikpamjen mbi sinqeritetin e besimit duke i vituar dy fjali që kanë qenë të panjohura plotësisht nga Perëndimorët: 

"Në fe nuk ka dhunë" (S2 - A256) 

"... dhe nuk ju obligoi në fe me ndonjë vështirësi, në fenë e babait tuaj, Ibrahimit." (S22 - A78). 

Përfytyrimit të përhapur mbi Islamin si fe të frikës, dokumenti ja kundërvë Islamin, si fe të dashurisë; dashuria ndaj të afërmit është rrënjosur ndaj besimit në Zotin. Ai e hedh e poshtë idenë e propagandës së rreme, sipas të cilës nuk ekziston morali musliman, si dhe atë, për të cilën mendojnë njësoj aq shumë hebrej dhe të krishterë, mbi fanatizmin musliman; komentimi është si vijon: "Gjatë historisë së tij Islami nuk ka qenë aspak më fanatik se krishterimi kur ka qenë fjala për shkaqe politike". Këtu autorët citojnë shprehje nga Kur'ani të cilat shprehje Perëndimorët i përkthejnë gabimisht si "luftë e shenjtë"39 që në arabisht do të thotë "Al xhihad fi sabil All-llah, për përpjekje në rrugën e Zotit", "përpjekje në përhapjen e Islamit dhe në mbrojtjen e tij nga agresori". Dhe dokumenti i Vatikanit vijon: "Xhihadi nuk është në asnjë mënyrë kheremi biblik, ai nuk kërkon shfarosje, por kërkon të përhapë të drejtën e Zotit dhe të njerëzve në viset e reja". - "Dhunimet e kaluara të xhihadit kanë ndjekur, përgjithësisht, ligjet e luftës, kurse në kohën e kryqëzatave nuk kanë qenë gjithnjë muslimanët ata që kanë vrarë më së shumti". Dokumenti më në fund trajton paragjykimin sipas të cilit Islami do të ishte një "besim i ngurtë që adhuruesit e vet i mban në prapambetjen e Mesjetës së dikurshme dhe i bën e paaftë që t'iu përshtaten të arriturave teknike të kohës bashkëkohore". Ai bën krahasime me situatën analoge që janë vërejtur në vendet e krishtera dhe deklaron: "Ne (...) në elaborimin tradicional të mendimit musliman gjejmë pranimin e evoluimit të mundshëm të shoqërisë borgjeze".  

Kjo mbrojtje e Vatikanit ndaj Islamit do t'i çuditë shumë, jam i sigurt, bashkëkohësit tanë që besojnë, qofshin ata muslimanë, hebrej ose të krishterë. Ky është manifestim i sinqeritetit dhe i frymës së hapjes që në mënyrë të pazakonshme bie ndesh me qëndrimet nga kaluara. Por, sa pak Perëndimorë dinë për këto pikëpamje të reja që i mbajnë në nivelet më të larta të Kishës së krishterë.  

Vetëm atëherë kur na bëhet e njohur ky fakt çuditemi më pak kur të njihemi me ç'vepra konkrete ka qenë vulosur ky afrim: së pari kryetari i Sekretariatit të Vatikanit për jo të krishterët u prit të mbreti i Arabisë Saudite, Fejsali, pastaj u bë pritja solemene dijetarëve të mëdhenj nga Arabia te papa Pali VI, gjatë vitit 1974. Prej kësaj kohe kuptohet më mirë rëndësia e madhe shpirtërore e pritjes që ju bë dijetarëve të mëdhenj tek imzot Elchingeri, në katedralen e tij në Strasburg, gjatë së cilës prelati i ftoi dijetarët që të falen në korpusin e katedrales, gjë që ata e bënë para altarit, të kthyer në drejtim të Mekës. Nëse përfaqësuesit e nivelit më të lartë të botës muslimane dhe të krishterë, duke besuar në të njëjtin Zot, dhe duke respektuar reciprokisht dallimet, pajtohen ashtu sa të fillojnë një dialog fetar, a nuk është e natyrshme që edhe aspektet e tjera të çdo Shpalljeje të konfrontohen? Objekte të këtij konfrontimi këtu është shqyrtimi i Librave të Shenjtë në dritën e të arriturave dhe të njohurive shkencore që kanë të bëjnë me origjinalitetin e teksteve. Këtë shqyrtim duhet bërë për Kur'anin, ashtu siç është bërë edhe për besimin hebraik e të krishterë.  

Marrëdhëniet mes besimeve dhe shkencës nuk kanë qenë të njëjta kudo dhe në të gjitha kohët. Është fakt se asnjë shkresë e një feje monoteiste nuk e dënon shkencën. Por duhet pranuar se në praktikë shkencëtarët janë grindur me autoritetet fetare të disa konfeksioneve. Në mesin e krishterë, gjatë shumë shekujsh, autoritetet përgjegjëse, me iniciativën e tyre dhe pa u mbështetur në tekstet autentike të Librave të Shenjtë, e kanë kundërshtuar zhvillimin e shkencës. Ata dalin kundër atyre që janë përpjekur t'i zhvillojnë duke ndërmarrë masa që i njohim dhe që shpesh i kanë detyruar shkencëtarët të emigrojnë, nëse kanë dashur t'i shpëtojnë stivës së druve, përveç rastit nëse janë penduar publikisht, e kanë ndërruar qëndrimin e tyre dhe janë lutur për falje. Me këtë rast merret si shembull shpesh rasti i Galileut, i cili ka qenë i ndjekur për shkak se i ka korrigjuar zbulimet e Kopernikut mbi rrotullimin e Tokës. Ai ka qenë i dënuar për interpretimin e gabuar të Biblës, sepse asnjë Shkrim ( i Shenjtë) nuk ka mundur të citohet si duhet kundër tij.  

Në Islam, qëndrimi ndaj shkencës ka qenë përgjithsisht i ndryshëm. Asgjë nuk është më e qartë se hadithi i famshëm i Profetit: "Kërkoje shkencën qoftë edhe në Kinë" ose ai tjetri, sipas të cilit, kërkimi i diturisë është detyrim i rreptë që i është imponuar çdo muslimani dhe muslimaneje. Është me rëndësi të madhe, siç do të shohim më tej në këtë pjesë të librit, që Kur'ani, i cili vazhdimisht thërret për kultivimin e shkencës, përmban shqyrtime të shumta të fenomeneve të natyrës me detale eksplikative që janë tërësisht në përputhje më të arriturat e shkencës bashkëkohore. Ekuivalentët e këtij lloji nuk egzistojnë në Shpalljen hebraiko-krishtere.  

Përsëri do të ishte gabim të besohet se në asnjë kohë të historisë së Islamit besimtarët e tij nuk kanë pasur qëndrime të kundërta ndaj shkencës. Është fakt se në disa epoka detyrimi i arsimimit pesonal dhe arsimimit të të tjerëve ka qenë kuptuar keq dhe se në botën muslimane, si edhe çdokund tjetër, ndonjëherë është bërë përpjekje që të ndalet progresi shkencor. Por, ta sjellim ndër mend se në periudhën e rritjes së Islamit, ndërmjet shekujve VIII dhe XII të erës së krishterë, është bërë një numër i madh hulumtimesh dhe zbulimesh shkencore në universitetet islamike, kurse në vendet tona të krishtera ka qenë imponuar kufizimi në zhvillimin shkencor. Në këtë epokë mu aty kanë egzistuar mundësi të shkëlqyeshme për kulturë. Në Bibliotekën e khalifit, në Kordobë, ka pasur 400.000 libra. Aty ka ligjëruar Averosi (Ibni Rushdi 1126- 1198)40. Aty është transmetuar shkenca greke, indase dhe persiane. Ja përse nga shumë vende të Europës kanë shkuar në Kordobë, ashtu siç shkojnë sot për përkryerjen e studimeve në SHBA. Sa dorëshkrime të vjetra kanë arritur deri tek ne me anë të shkencëtarëve arab të cilët në vendet e pushtuara sillnin kulturën! Sa i kemi borxh kulturës arabe në matematik (algjebra është arabe), në astronomi, fizikë (optika), gjeologji, botanikë, mjekësi (Avicena- Ibni Sina 980-1037) 41etj. Shkenca për herë të parë mori karakter ndërkombëtar në fakultetet islamike të Mesjetës. Në këtë epokë njerëzit kanë qenë më shumë të përshkuar me frymën fetare se sa janë sot, por kjo nuk i ka penguar që në mjedisin Islam të jenë njëkohësisht besimtarë dhe shkencëtarë. Shkenca ka qenë binjake e fesë; nuk ka qenë dashur të pushojë së qëni si e tillë. 

Në vendet e krishtera, në këtë epokë mesjetare, kanë mbisunduar stagnimi dhe konformizmi absolut. Hulumtimin shkencor, si të thuash, nuk e ka frenuar Shpallja hebraiko-krishtere, por atë e kanë bërë, po e përsërisim, atë e kanë bërë ata që janë shpallur ai zyrtarë të saj. Pas Rilindjes, reagimi i natyrshëm i shkencëtarëve ka qenë që t'u revanshohen kundërshtarëve të tyre të djeshëm dhe ky revansh vazhdon edhe në kohën tonë, deri në atë masë, saqë sot në Perëndim të flasësh për Zotin do të thotë të të konsiderojnë për të çuditshëm. Ky qëndrim i sulmon të gjithë të rinjtë që mësojnë në universitetet tona, duke përfshirë këtu edhe muslimanët.  

Si mos të jetë kështu kur dihet se çfarë pikëpamje ekstreme kanë pasur shkencëtarët tanë më të njohur. Një fitues i çmimit Nobel për mjekësi ka provuar në vitet e fundit që në një libër, të cilën ia ka kushtuar publikut të gjërë, ta imponojë idenë se në sajë të rastit, materia e gjallë është krijuar vetëvetiu nga disa përbërës elementarë dhe se nga kjo materie e gjallë primitive, nën ndikimin e rrethanave të jashtme të shumëllojshme, janë formuar qënie të gjalla të organizuara për të arritur deri te kompleksi i çuditshëm siç është njeriu. 

A thua çuditë e njohurive shkencore bashkëkohore në fushën e jetës nuk do ta detyronin ta çojnë në përfundim të kundërt personin që mendon? A thua organizmi, i cili drejton lindjen e jetës dhe mbajtjen e saj, nuk i paraqitet atij që e studion gjithnjë e më i komplikuar: sa më shumë të njihet në hollësira, aq më shumë shkakton admirim edhe më të madh. A thua njohja e tij nuk na shtyn se roli i rastësisë në fenomenin e jetës është gjithnjë e më pak i besueshëm? Sa më shumë të arrihen njohuri, e sidomos të tilla që i takojnë vogëlsisë së pakufishme, aq më të qarta janë argumentet që tregojnë se ka një Krijues. Por në vend se para këtyre fakteve njeriu të bëhet më i bindur dhe më modest, ai përkunrazi mburret me kryelartësi. Ai beson se është i autorizuar për ta përqeshur çdo ide mbi Zotin, ashtu siç e nënvlerëson çdo gjë që has në rrugën e tij, nëse ajo paraqet ndonjë pengesë për kënaqësinë dhe orekset e tij për t'u kënaqur. E tillë është shoqëria materialiste që është në ekspansion të plotë në Perëndim.  

Çfarë force shpirtërore duhet t'i kundërvejmë kësaj ndotjeje të mendimit nga shumë shkencëtarë bashkëkohorë?  

Para baticës së materializmit dhe pushtimit të Perëndimit nga ateizmi edhe krishtërimi edhe hebraizmi tregojnë paaftësi për t'u mbrojtur. Ata janë tërësisht të shushatur dhe nga dhjetëvjeçari në dhjetëvjeçar dobësohet rezistenca ndaj rrymës që kanoset të marrë gjithçka me vete. Për ateistin materialist krishterimi klasik është vetëm një sistem të cilin e kanë ndërtuar njerëzit dhe në të kanë punuar gati dy mijëvjeçare për ta përforcuar autoritetin e një pakice mbi të afërmit e tyre. Ai në shkrimet judeo-krishtera nuk mund të gjejë gjuhën e cila së paku nga larg do të ishte e ngjashme me të tijën: këto përmbajnë aq të pavërteta, kontradikta dhe mungesë përputhshmërie me të arriturat e shkencës bashkëkohore, sa që ai refuzon së paku të marrë në shqyrtim tekstet të cilat shumica e pafund e teologëve dëshiron t'i ofrojë si tërësi të pandashme. 

A i flitet për Islamin? Ai zgërdhihet me arrogancë të tillë të cilës i përgjigjet vetëm njohja e tij e mangët e lëndës. Si shumica e intelektualëve Perëndimorë, pa marrë parasysh çfarë bindjesh fetare kanë, ai për vete ka tepri impresive të përfytyrimeve të rreme. 

Nga ky pikëvështrim duhet të arsyetojmë deri diku: para së gjithash, me përjashtim të pikëpamjeve tërësisht të reja të niveleve më të larta të katolicizmit, Islami në vendet tona ka qenë gjithnjë objekt i asaj që quhet " fyerje qindvjeçare". Secili Perëndimor, që për të ka marrë njohuri më të thella, e di se deri në ç'masë historia e tij, ideologjia e tij dhe qëllimet e tij kanë qenë të shëmtuara. Duhet t'i marrim njësoj parasysh faktet se dokumentet që janë botuar në gjuhët Perëndimore lidhur me këtë objekt, përveç studimeve shumë të specializuara, nuk ia lehtësojnë punën atij që dëshiron të marrë informacione. 

 Në të vërtetë njohja e Shpalljes Islamike nga ky pikëvështrim është themelore. Por ka raste kur fragmentet nga Kur'ani, më tepër ato që janë të lidhura me të dhënat e shkencës, janë përkthyer keq ose janë komentuar në atë mënyrë saqë shkencëtari do të kishte të drejtë - me arsye, natyrisht sikur - t'i kritikonte po të cilat kritika Libri nuk i meriton. Ja një hollësi që vlen të theksohet këtu: këto pasaktësi të përkthimit ose këto komentime te gabuar ( që të dyja janë të lidhura shpesh), të cilat nuk do të ngjallnin habi para një apo dy shekujsh, sot e stepin shkencëtarin të cilin një fjali e përkthyer keq, e cila për këtë arsyje përmban pohim shkencor të palejueshëm, e shtyn që të mos e marrë seriozisht në shqyrtim. Në kapitullin kushtuar riprodhimit njerëzor do të japim një shembull shumë karakteristik të këtij lloji të mashtrimit.