Achternaam: Lucebert

Geboren: 15-09-1924

Te: Amsterdam (Lauriergracht)

Overleden: 10-05-1994

Te: Alkmaar

Pseudoniem(en): Lucebert is het pseudoniem van Lubertus Jacobus Swaanswijk.

Hij gebruikte ook het pseudoniem ***K***.

Werk:

Poëzie:

• Triangel in de jungle, gevolgd door De dieren der democratie (1951)
• Apocrief. De analphabetische naam (1952)
• De Amsterdamse school (1952)
• Van de afgrond en de luchtmens (1953)
• Alfabel (1955)
• Amulet (1957)
• Triangel (Triangel in de jungle+De Amsterdamse school+Van de afgrond en de luchtmens) (1958)
• Val voor vliegengod (1959)
• Lithologie: tien gedichten, tien litho's (1959)
• Gedichten 1948-'63 (door Simon Vinkenoog) (1965)
• Poëzie is kinderspel (bloemlezing door R.A. Cornets de Groot) (1968)
• Verzamelde gedichten (door Lucebert en C.W. van de Watering) (2 delen) (1974)
• Dames en heren (met Bert Schierbeek) (1976)
• Voor vrienden dieren en gedichten (bloemlezing) (1979)
• Mooi uitzicht & andere kurioziteiten (1980)
• Oogsten in de dwaaltuin (1981)
• De moerasruiter uit het paradijs. Gedichten 1981-1982 (1982)
• Ongebundelde gedichten (1983)
• Het hart van de zoeker (1987)
• Troost de hysterische robot (1989)
• Van de roerloze woelgeest (1993)
• Van de maltentige losbol (1994)
• Verzamelde gedichten (2002)

Poëzie, gecombineerd met grafisch werk:

• Lithologie (1959)
• Dag en nacht. Vijftig stadsfoto's van 's-ochtends tot 's-avonds (1959)
• Koppen (1969)
• Drie dagen diep (1969)
• Bühnescreens (1971)
• V.V. (1972)
• ... en morgen de hele wereld (1972)
• Paradijs (1981)

Proza:

• Chambre - Antichambre (prozadialogen met Bert Schierbeek uit 1949) (gebundeld in 1978)
• Kalm aan, kinderen, er komt nog wat bij - Autobiografisch en beschouwend proza (samengesteld door Jan Oegema) (2004)

Radio / Theater:

• De perfekte misdaad (klein radiostemmenspel) (1968).
• Fata Banana en Popopetgom (radiofonisch theaterstuk) (1971)

Vertalingen:

Het werk van Lucebert is in vele talen vertaald, bijv.:

• 1957, eerste Duitse vertaling door Ludwig Kunz, van poëzie van Lucebert in de bloemlezing: 'Junge Niederländische Lyrik'.
• 'Lucebert, Gedichte und Zeichungen' vertaling van 53 gedichten door Ludwig Kunz, met 53 reproducties van tekeningen (1962)
• Later vertaalde Rosemarie Still veel werk van Lucebert in het Duits.
• Andrzej Dabrowka vertaalde werk van Lucebert in het Pools.

Bloemlezingen:

'Gebloemleesd'

Poëzie:

• 8 gedichten in 'Stroomgebied. Eem bloemlezing uit de poëzie van de na-oorlogse dichtersgeneratie', samengesteld door Ad den Besten (1953)
• 9 gedichten in 'Nieuwe griffels schone leien', samengesteld door Paul Rodenko (1954)
• 1 gedicht: 'Onder het boze bed van de boeren knielen de dieren' in 'De muze en de dieren', bijeengebracht door M. Vasalis (1954)
• 1 gedicht: 'Romance' in 'Twee muzen', uitgezocht door Jan Engelman en Wouter Paap (1955)
• 1 gedicht: 'Het einde' in 'Poëtisch akkoord. Honderd gedichten uit tien jaar Noord- en Zuid-Nederlandse literatuur', samenstelling: Pierre H. Dubois, Hubert van Herreweghen, Maurice Roelants en Garmt Stuiveling (1956)
• 1 gedicht: 'Het Boek' in: 'Met twee maten, de kern van vijftig jaar nederlandse poëzie geïsoleerd en experimenteel gesplitst' samengesteld door Paul Rodenko (1956)
• 1 gedicht: 'Moore' in 'De muze en het heelal', bijeengebracht door Guus Sötemann (1959)
• 1 gedicht: 'Klee' in 'De Muze op school', Bijeengebracht door W. van Beusekom (1961)
• 8 gedichten in 'Nederlandse schrijvers en schrijfsters II', L. Leopold (17e druk, 1961)
• 1 gedicht: 'De bouwstopper' in 'Literair akkoord 5', bijeengebracht door C. Bittremieux, Bert Decorte, Ed. Hoornik en Sybren Polet (1961)
• 1 gedicht: 'Visser van Ma Yuan' in 'Een nieuwe bundel verzen', verzameld door Dr. G. Kazemier (13e druk, 1967)
• 1 gedicht: 'Wedergeboorte', in 'Dichters omnibus. 14e bloemlezing', samengesteld door Ad den Besten (1967)
• 1 gedicht: 'Terreur' in 'Zo schrijven de auteurs van nu', samengesteld door C.J.E. Dinaux (1969)
• 1 gedicht: 'Nachtwake' in 'Dichters omnibus 17e bloemlezing' samengesteld door Ad den Besten (1970)
• 6 gedichten in 'Spelend op de kam. Bloemlezing uit de literatuur na 1940', samengesteld door L. Witvliet (1970)
• 7 gedichten in 'Goedemorgen, welterusten', gedichten voor kinderen en andere volwassenen, gekozen door Kees Fens (1975)
• 1 gedicht: 'Wambos' in 'Vluchtig omzien. Een halve eeuw nederlandstalige letterkunde', samengesteld door C.J.E. Dinaux (1975)
• 2 gedichten in: 'Het grote Nederlandse verhalenboek. Een bundel van de opmerkelijkste verhalen, gedichten en prenten uit de laatste 50 jaar' (red. Hella S. Haasse, Ad Petersen, Koos Postema en Willem van Toorn) (VARA, 1977)
• 3 gedichten in: 'Liefdesgedichten', Bulkboek 69 (1977)
• 1 gedicht: 'Buiten het seizoen' in 'Roland Holst, ten afscheid', redactie Wim Ramakers (1977)
• 1 gedicht: 'Visser van Ma Yuan' in 'Groot verzenboek voor al wie jong van hart is', samengesteld door Karel Jonckheere (1978)
• 5 gedichten in 'De spiegel van de Nederlandse poëzie', samengesteld door Hans Warren (1979)
• 1 gedicht: 'Hoop op iwosyg' in 'Het kind', door Willem Wilmink en Fetze Pijlman (1979)
• 1 gedicht: 'De kleine wind' in 'Fietsen', Bulkboek nr. 96 (1979)
• 10 gedichten in 'De Nederlandse poëzie van de 19de en 20ste eeuw in 1000 en enige gedichten, samengesteld door Gerrit Komrij (1980)
• 1 gedicht: 'Het einde' in 'Geloven in gedichten', samengesteld en verklaard door H. van der Ent (1980)
• 1 gedicht: 'De Spelbreker' in 'Aan het werk' Opgedragen aan Geert Lubberhuizen bij zijn afscheid als directeur van De Bezige Bij' (1981).
• 6 gedichten in 'Is dit genoeg: een stuk of wat gedichten (2 delen), samengesteld door C. Buddingh' en Eddy van Vliet (1982)
• 1 gedicht: 'Sonnet' in 'Ik wou dat ik twee hondjes was', samengesteld door Vic van de Reijt (1982)
• 1 gedicht: 'De echte Jordaners' in 'Het land der letteren', samengesteld door Adriaan van Dis en Tilly Hermans (1982)
• 10 gedichten in 'Poëzie is een daad van bevestiging. Noord- en Zuidnederlandse poëzie van 1945 tot heden', gebundeld door C. Buddingh' en Eddy van Vliet (2e druk, 1984)
• 1 gedicht: 'Minnebrief aan onze gemartelde bruid Indonesia' in 'Ons poëtisch Binnenhof, politici kiezen hun dichters' redactie Ernst van Altena (1986), gekozen door Ina Brouwer (CPN).
• 1 gedicht: 'afschuw van school' in 'Klasseboek. Gedichten over school', samengesteld door Anton Oskamp (1986)
• 3 gedichten in 'Gelezen worden ze ontelbre malen. De bekendste gedichten uit de Nederlandse literatuur', samengesteld door Robert-Henk Zuidinga (1986)
• 1 gedicht: 'Thuisreis' in '68 dichters op weg naar huis' (bulkboek 171), samengesteld door Patty Voorsmit (1987)
• 6 gedichten in Grote poëziebloemlezing 'Mij liet je leven', samenstelling Aldert Walrecht (1987)
• 13 gedichten in 'Een kleine mooie revolutie. Stemmen van schrijvers 2', Bulkboek 187 (1989)
• 1 gedicht:'Gross-Berlin 1956' in 'Europa 1992', Bulkboek 204 (1992)
• 4 gedichten in 'Domweg gelukkig in de Dapperstraat', samengesteld door C.J. Aarts en M.C. van Etten (1994)
• 9 gedichten in 'Dichten over dichten. Bloemlezing uit de Nederlandse poëzie van de 19de & 20ste eeuw, samengesteld door Atte Jongstra en Arjan Peters (1994)
• 12 gedichten in: 'En al mijn levensdagen stonden in uw boek. Gedichten naar de Bijbel uit de twintigste eeuw', samengesteld door Huub Oosterhuis (1995), waarvan 'Noach' ook door Jos Brink voorgelezen op de bijbehorende CD.
• 5 gedichten in 'Met gekleurde billen zou het gelukkiger leven zijn', 250 onvergetelijke gedichten met zorg verzameld door Jan van Coillie (1996)
• 3 gedichten in 'De selectie van de eeuw. De 200 beste gedichten van Nederland en Vlaanderen', gekozen door Hugo Brems, Rob Schouten en Rogi Wieg (1999)
• 2 gedichten in 'Groot verzenboek. Vijfhonderd gedichten over leven, liefde en dood. Een thematische bloemlezing uit de Nederlandstalige poëzie van de twintigste eeuw', samengesteld door Jozef Deleu (1999)
• 1 gedicht: 'Haar lichaam heeft haar typograaf' in 'Het liefste gedicht. De favoriete liefdesgedichten van Nederland en Vlaanderen', met een inleiding van Gerrit Komrij (2001)
• 1 gedicht: 'Uiterst klein rond deel' in 'Het lichte gedicht. De grappigste en gekste gedichten van Nederland en Vlaanderen' (2002)

Proza:

• 1 citaat: 'In deze tijd heeft wat men altijd noemde / Schoonheid schoonheid haar gezicht verbrand' in 'Spectrum citatenboek', samengesteld door C. Buddingh' (1967)
• 'Voorwoord voor Val voor vliegengod' in 'Verhaal halen' (1980)
• 18 citaten in 'Kosmos groot citatenboek' (1986)
• 1 citaat in 'Het Trouwboekje', samengesteld door Gerd de Ley (1987): 'Je hebt op het ogenblik al mensen die zijn niet gescheiden van tafel en bed, maar van Peugeot en Renault.'
• 2 citaten in 'Prisma van de citaten' (1994)

Prenten:

• 5 prenten in: 'Het grote Nederlandse verhalenboek. Een bundel van de opmerkelijkste verhalen, gedichten en prenten uit de laatste 50 jaar' (red. Hella S. Haasse, Ad Petersen, Koos Postema en Willem van Toorn) (VARA, 1977)

Tijdschriften:

• Lucebert maakte illustraties voor het literaire tijdschrift 'Het Woord' (1947).
• In februari 1948 (het jaar van de tweede 'politionele actie') debuteert hij met zijn gedicht 'Minnebrief aan onze gemartelde bruid Indonesia' in 'Reflex'.
• In november 1949 verschijnt het gedicht 'Verdediging van de 50-ers' in 'COBRA' no. 4, dat als catalogus diende van de tentoonstelling in het Stedelijk Museum van Amsterdam.
• In 'Podium' 6e jaargang no. 6 (juni 1950) verschijnt zijn eerste gedicht in een 'echt letterkundig tijdschrift': 'Chambre-antichambre'.
• In juli 1950 wordt Lucebert mede-redacteur van 'Braak'.
• In de jaren 1962-1966 besteedt 'Merlyn' veel aandacht aan de poëzie van Lucebert.
• Gedichten van Lucebert verschenen o.a. in 'Maatstaf' en 'Galerie Zuid'.

Over Lucebert:

• C. Buddingh', 'Eenvouds verlichte waters', een inleiding tot de poëzie van Lucebert (1960). Later herdrukt in 'Leve het bruine monster en andere schrifturen (1969).
• Jan Eijkelboom, 'Over het plastisch werk van de dichter Lucebert' (1964)
• Piet Calis besteedt een hoofdstuk aan Lucebert in 'Daling van temperatuur. Twaalf Nederlandse dichters 1890-1960' (1964)
• 1 fragment uit een interview van H.U. Jesserun d'Oliveira in 'Spelend op de kam. Bloemlezing uit de literatuur na 1940', samengesteld door L. Witvliet (1970)
• Een interview met Lucebert in 'Scheppen riep hij gaat van Au', H.U. Jesserun d'Oliveira (1977)
• C.W. van de Watering, 'Met de ogen dicht. Een interpretatie van enkele gedichten van Lucebert' (proefschrift) (1980)
• Een bijdrage over Lucebert in 'Kritisch Lexicon van de Nederlandstalige Literatuur na 1945' door C.W. van de Watering (augustus 1984)
• Willemijn Stokvis, 'Lucebert' (serie Literaire leerbundels, met geluidscassette) (1984)
• 'Namiddag van een faun. Luceberts wandschildering in het Letterkundig Museum' (1985)
• Jan Oegema, 'Lucebert, mysticus' - Over de roepingsgedichten en de 'Open brief aan Bertus Aafjes' (proefschrift) (1999)
• Hans Groenewegen (redactie), 'Licht is de wind der duisternis - Over Lucebert' (1999)
• Jens Christian Jensen, 'Lucebert, schilder' (2001)
• Peter Hofman, 'Lichtschikkend en zingend. De jonge Lucebert' (2004)

Diversen: (Zonder een schijn van volledigheid)

• Sextet voor Corneille (met Kousbroek, Elburg, Claus, Vinkenoog en Kouwenaar) (1954)
• 'Vijf 5 tigers', een bloemlezing uit het werk van Remco Campert, Jan Elburg, Gerrit Kouwenaar, Lucebert, Bert Schierbeek (1955)
• Johan van der Keuken maakt in opdracht van de VPRO in 1962 een zwart-wit tv-film: 'Lucebert, dichter-schilder'. Ook in 1966 maakte Johan van der Keuken een tv-documentaire.
• Bulkboek 61 was aan Lucebert gewijd, met als titel: 'Beelden in het heden'.
• 'Het hart van de zoeker' (foto's) (1986)
• De Stichting Schrijvers in Beeld bracht in 1986 'Lucebert, een videoportret' uit.
• 'Apocrief. De analfabetische naam' werd in 1986 door C.J. Aarts en N. van der Meulen in hun boek 'Het literair eeuwboek. Honderd jaar het boek van het jaar' uitgeroepen tot het beste boek van 1952.
• Luceberts gedicht 'Ik draai een kleine revolutie af' werd op de CD 'Denkend aan de Dapperstraat', uitgegeven t.g.v. de boekenweek1994, gezongen door Hans Dorrestein.
• Uitgeverij Rivendell brengt een T-shirt op de markt, bedrukt met het gedicht 'Alles van waarde' van Lucebert.
• In Leiden is, in het kader van het project 'Muurgedichten' het gedicht 'Poëzie is kinderspel' van Lucebert te lezen op een muur aan de Apollolaan 262 (schoolgebouw).
• 'Als ik mijn ogen aanraak'. (9 originele, ongepubliceerde foto's door Lucebert met een tekst van Cees Nooteboom) (bibliofiel, 15 ex.) (1999)
• In het Cobramuseum in Amstelveen is van 15 februari tot 5 mei 2002 een overzichtstentoonstelling van het werk van Lucebert. Er zijn zo'n 150 werken te zien, een aantal is niet eerder of zelden te zien geweest.
• In 2003 verscheen de CD 'Herfst der muziek', waarop Lucebert zelf gedichten voorleest, opgenomen op Poetry International..
• Op 9 juni 2005 organiseert 'Salon voor Literatuur en Poëzie Van Kooij & Ravensbergen' een avond over Lucebert, door Hans Groenewegen, publicist over poëzie en kenner van het werk van Lucebert.

Literaire prijzen:

• De bundel 'Apocrief', ingezonden voor de Reina Prinsen Geerligs-prijs, wordt door de jury geretourneerd met een 'meer dan onvriendelijk' begeleidend briefje (1951).
• 'Apocrief' wordt bekroond met de poëzieprijs van de gmeente Amsterdam (1953).
• Poëzieprijs van de gemeente Amsterdam 1956 voor de gedichtencyclus 'De beulen'.
• Poëzieprijs van de gemeente Amsterdam 1962 voor 'Terreur'.
• Constantijn Huygens-prijs 1965.
• P.C. Hooft-prijs 1967 voor poëzie voor zijn gehele oeuvre.
• Prijs der Nederlandse Letteren 1983 voor zijn gehele oeuvre.
• Jacobus van Looy-prijs 1990.

Opmerkingen:

• Lucebert werd geboren in de Jordaan. Zijn vader was huisschilder. Zijn moeder liep weg toen hij twee jaar oud was.
• Hij speelde op straat met Hans Andreus, later mede-Vijftiger.
• Lucebert is dichter en schilder.
• Lucebert is autodidact.
• Van 1935-1937 volgde hij de driejarige ULO. De leraar Duits wekt zijn belangstelling voor Goethe en poëzie in het algemeen. Zijn tekenleraar geeft hem de hoogste cijfers en gratis privéles. Na de ULO had hij allerlei baantjes op kantoren en in het bedrijf van zijn vader. Ook bezocht hij - kort - de kunstnijverheidsschool.
• In 1943 wordt hij (gedwongen) te werk gesteld in Duitsland. Hij ontdekt daar de poëzie van Hölderlin. Hij doet zijn werk in Duitsland zo slecht, dat men hem terug laat gaan naar Nederland.
• Hij sloot zich in 1948 aan bij de 'Vijftigers' en was één van de opvallendste vertegenwoordigers. Hij werd 'Keizer van de Vijftigers' genoemd. Dit vooral ook, omdat hij zich in 1954 als keizer verkleed had bij de uitreiking van de aan hem toegekende poëzieprijs van de gemeente Amsterdam. In eerste instantie wilde men hem (zo uitgedost) niet eens toelaten in het Stedelijk Museum, waar de uitreiking zou plaatsvinden.
• Lucebert wordt beschouwd als de meest revolutionaire, authentieke en beeldende dichter van de experimentele generatie.
• In 1948 had Lucebert zijn eerste tentoonstelling (samen met Martineau).
• Vanaf 1953 woonde Lucebert in Bergen (NH).
• Bertus Aafjes geeft in vier artikelen in Elseviers Weekblad felle kritiek op de experimentelen in het algemeen en op Lucebert in het bijzonder. Lucebert reageert met een 'Open brief aan Bertus Aafjes' in 'De Groene Amsterdammer' van 04-07-1953.
• In 1955-1956 verbleef Lucebert , op uitnodiging van Bertolt Brecht, enige tijd in Oost-Berlijn.
• Lucebert is zeer vrij in zijn taalgebruik. Hij trekt zich niets aan van grammaticale wetten en vindt klankverbanden belangrijker. Zelf dicht hij: 'Geen applaus bekrachtigt de regels van het echte vers / de echte regels tegen de regels geschreven'.
• In zijn werk stelt hij de burgerlijkheid aan de kaak.
• In de jaren zestig en zeventig kwam de nadruk te liggen op zijn schilderkunst. Bij dit werk stond hij onder invloed van de Cobra-beweging, waarbij hij zijdelings betrokken was.
• Zowel in zijn schilderwerk als in zijn poëzie komen de principes van het antidogmatisme, het primitieve, het naïeve en het spontane naar voren.
• In zijn pseudoniem Lucebert zit twee keer 'licht': luce (Italiaans voor licht) + bert (Oud-Germaans, omzetting van brecht, vgl. Engels 'bright'). Een andere uitleg is dat 'beran' Germaans is voor brenger. Dus lichtbrenger. Hij heet eigenlijk 'Lubertus', daar heeft hij -ce- tussen gezet. Ik heb zijn pseudoniem ook gespeld gezien als Louche Bert.
• Lucebert woonde afwisselend in Nederland (hij had een atelier in Bergen) en Spanje.
• Lucebert maakte in 1983 in het Letterkundig Museum een grote wandschildering, waarin hij 36 literaire citaten verwerkte.
• Lucebert overleed in het ziekenhuis van Alkmaar aan Leukemie. Hij werd op 19-05-1994 begraven op de Algemene Begraafplaats in Bergen (graf IN-01-X).
• In Rotterdam staat op het dak van een verzekeringskantoor aan de Blaak zijn spreuk: 'Alles van waarde is weerloos'. In Rotterdam-zuid hangt op een kunstenaarsatelier (Lange Hilleweg) het anagram: 'Van alles is weer waardeloos'.
• Bij de samenstelling van zijn 'Verzamelde gedichten' bleek zijn weduwe - T. Swaanswijk - in het bezit van 25 nog ongepubliceerde gedichten die Lucebert na zijn laatste bundel nog had geschreven. Ze zijn toegevoeg aan de 'Verzamelde gedichten'.

Anderen over Lucebert:

• Diep onder de indruk van Luceberts Van de afgrond en de luchtmens, een bundel van een gehalte zoals er niet veel in ons land verschenen zijn. Voornaam van rythme, bezwerend van taal... Lucebert is in onze taal een vernieuwer. Zijn poëzie schiet als een reuzenboom omhoog in het meestal zo prutserige Nederlandse dichthofje. Zijn lover ruist van nieuwe, grootse, soms verschrikkelijke geheimen. (Hans Warren, Geheim dagboek 1954-1955, blz. 67/68, 27-03-1954)
• Bestaan er mensen die wel van Luceberts poëzie houden en niet van zijn tekeningen (of omgekeerd)? 'Er is alles in de wereld' en vermoedelijk dat dus ook, maar mij voorstellen kan ik het niet. Toen ik eenmaal doorhad wat ik mooi vond aan de gedichten maakte dat ook de tekeningen voor mij toegankelijk: dezelfde sleutel paste op beide deuren. (Rudy Kousbroek, Vrij Nederland, 21-12-1985)
• Ik denk wel eens dat er niet genoeg Lucebert meer wordt gelezen. Nog altijd worden veel gedichten door die van hem rood van verlegenheid. Of bleek van bloedarmoede. (Kees Fens, Volkskrant, 06-03-1992)
• Bijna ieder gedicht van Lucebert is een bundel. Misschien nooit eerder heeft de Nederlandse taal zoveel van haar mogelijkheden kunnen tonen. Zoveel in elk geval dat het opnamevermogen van de lezers er te klein voor is. Veel gedichten van Lucebert vertonen bij herlezing nieuwe, tot dan toe verborgen gebleven mogelijkheden. (Kees Fens, Doorluchtig glas. Vijftig jaar P.C. Hooft-prijs, blz. 46)

Mijn favoriete citaat:

Links:

• Raban Internet Antiquariaat - voor tweedehands boeken van Lucebert
• Lucebert interactive -tekeningen en gedichten van Lucebert
• Schrijversnet - Lucebert
• Gedicht: Sin & Meriba
• Gedicht: Ik tracht op poetische wijze

Bronnen o.a.:

• Lucebert, Val voor vliegengod (1959)
• H.U. Jesserun d'Oliveira, Scheppen riep hij gaat van Au' (1977)
• Lexicon van de moderne Nederlandse Literatuur (1978)
• Querido's letterkundige reisgids van Nederland (1983)
• Spectrum Nederlandstalige auteurs (1985)
• Nederlandse literaire prijzen 1880-1985 (1986)
• Winkler Prins lexicon van de Nederlandse letterkunde (1986)
• Kosmos groot citatenboek (1986)
• Schrijversgezichten (1990)
• Prisma van de pseudoniemen (1992)
• Oosthoek Lexicon Nederlandse & Vlaamse literatuur (1996)
• Kees Fens, Doorluchtig glas. Vijftig jaar P.C. Hooft-prijs (1997)
• Hans Heesen e.a., Waar ligt Poot (1997)
• Encarta '98 (1998)
• Kees Stip, Geen punt (1998)
• Volkskrant (22-03-1999)
• Schrijvers. 2000 auteurs van de 20e eeuw van A tot Z (2002)