SAPIENTISSIMIS CLARISSIMISQUE VIRIS

 

                                                 

             SACRAE FACULTATIS THEOLOGIAE PARISIENSIS

 

                                                 

                              DECANO & DOCTORIBUS

 

                                                 

                                 RENATUS DES CARTES S. D.

 

1. Tam justa causa me impellit ad hoc scriptum vobis offerendum, & tam justam etiam vos habituros esse
confido ad ejus deffensionem suscipiendam, postquam instituti mei rationem intelligetis, ut null? re melius
illud h?c possim commendare, qu?m si quid in eo sequutus sim paucis dicam. [ E][F]

 

2. Semper existimavi duas quaestiones, de Deo & de Anim?, praecipuas esse ex iis quae Philosophiae
potius qu?m Theologiae ope sunt demonstrandae: nam quamvis nobis fidelibus animam humanam cum
corpore non interire, Deumque existere, fide credere sufficiat, certe infidelibus nulla religio, nec fere etiam
ulla moralis virtus, videtur posse persuaderi, nisi prius illis ista duo ratione naturali probentur: c?mque
saepe in hac vit? majora vitiis qu?m virtutibus praemia proponantur, pauci rectum utili praeferrent, si nec
Deum timerent, nec aliam vitam expectarent. Et quamvis omnino verum sit, Dei existentiam credendam
esse, quoniam in sacris scripturis docetur, & vice vers? credendas sacras scripturas, quoniam habentur a
Deo; quia nempe, c?m fides sit donum Dei, ille idem qui dat gratiam ad reliqua credenda, potest etiam
dare, ut ipsum existere credamus; non tamen hoc infidelibus proponi potest, quia circulum esse judicarent.
Et quidem animadverti non modo vos omnes aliosque Theologos affirmare Dei existentiam naturali ratione
posse probari, sed & ex sacr? Scriptur? inferri, ejus cognitionem multis, quae de rebus creatis habentur,
esse faciliorem, atque omnino esse tam facilem, ut qui illam non habent sint culpandi. Patet enim Sap. 13
ex his verbis: Nec his debet ignosci. Si enim tantum potuerunt scire, ut possent aestimare saeculum,
quomodo hujus dominum non facilius invenerunt? Et ad Rom. cap. I, dicitur illos esse inexcusabiles.
Atque ibidem etiam per haec verba: Quod notum est Dei, manifestum est in illis, videmur admoneri ea
omnia quae de Deo sciri possunt, rationibus non aliunde petitis qu?m ab ips?met nostr? mente posse
ostendi. Quod idcirco quomodo fiat, & qu? vi? Deus facilius & certius qu?m res saeculi cognoscatur, non
putavi a me esse alienum inquirere. [ E][F]

 

3. Atque quantum ad animam, etsi multi ejus naturam [3] non facile investigari posse judicarint, &
nonnulli etiam dicere ausi sint rationes humanas persuadere illam simul cum corpore interire, sol?que fide
contrarium teneri, quia tamen hos condemnat Concilium Lateranense sub Leone 10 habitum, sessione 8,
& expresse mandat Christianis Philosophis ut eorum argumenta dissolvant, & veritatem pro viribus
probent, hoc etiam aggredi non dubitavi. [ E][F]

 

4. Praeterea, quoniam scio plerosque impios non aliam ob causam nolle credere Deum esse, mentemque
humanam a corpore distingui, qu?m quia dicunt haec duo a nemine hactenus potuisse demonstrari: etsi
nullo modo iis assentiar, sed contr? rationes fere omnes, quae pro his quaestionibus a magnis viris allatae
sunt, c?m satis intelliguntur, vim demonstrationis habere putem, vixque ullas dari posse mihi persuadeam,
quae non prius ab aliquibus aliis fuerint inventae: nihil tamen utilius in Philosophi? praestare posse
existimo, qu?m si semel omnium optimae studiose quaerantur, tamque accurate & perspicue exponantur,
ut apud omnes constet in posterum eas esse demonstrationes. Ac denique, quoniam nonnulli quibus
notum est me quandam excoluisse Methodum ad quaslibet difficultates in scientiis resolvendas, non
quidem novam, quia nihil est veritate antiquius, sed qu? me saepe in aliis non infoeliciter uti viderunt, hoc
a me summopere flagitarunt: ideoque officii mei esse putavi nonnihil hac in re conari. [ E][F]

 

5. Quicquid autem praestare potui, totum in hoc Tractatu continetur. Non quod in eo diversas omnes
rationes, quae ad eadem probanda afferri possent, colligere conatus sim, neque enim hoc videtur operae
pretium esse, nisi ubi nulla habetur satis certa; sed primas tant?m & praecipuas ita prosecutus sum, ut jam
pro certissimis & evidentissimis demonstrationibus illas ausim proponere. Addamque etiam tales esse, ut
non putem ullam viam humano ingenio patere, per quam meliores inveniri unquam possint: cogit enim me
causae necessitas, & gloria Dei, ad quam totum hoc refertur, ut h?c aliquanto liberius de meis loquar
qu?m mea fert consuetudo. Atqui quantumvis certas & evidentes illas putem, non tamen ideo mihi
persuadeo ad omnium captum esse accommodatas: sed, quemadmodum in Geometri? multae sunt ab
Archimede, Apollonio, Pappo, aliisve scriptae, quae, etsi pro evidentibus etiam ac certis ab omnibus
habeantur, quia nempe nihil plane continent quod seorsim spectatum non sit cognitu facillimum, nihilque
in quo sequentia cum antecedentibus non accurate cohaereant, quia tamen longiusculae sunt, & valde
attentum lectorem desiderant, non nisi ab admodum paucis intelliguntur: ita, quamvis eas quibus h?c utor,
certitudine & evidenti? Geometricas aequare, vel etiam superare, existimem, vereor tamen ne a multis
satis percipi non possint, tum quia etiam longiusculae sunt, & aliae ab aliis pendent, tum praecipue quia
requirunt mentem a praejudiciis plane liberam, & quae se ipsam a sensuum consortio facile subducat. Nec
certe plures in mundo Metaphysicis studiis qu?m Geometricis apti reperiuntur. Ac [5] praeterea in eo
differentia est, quod in Geometri?, c?m omnibus sit persuasum nihil scribi solere, de quo certa
demonstratio non habeatur, saepius in eo peccant imperiti, quod falsa approbent, dum ea videri volunt
intelligere, qu?m quod vera refutent: contr? ver? in Philosophi?, c?m credatur nihil esse de quo non possit
in utramque partem disputari, pauci veritatem investigant, & multo plures, ex eo quod ausint optima
quacque impugnare, famam ingenii aucupantur.[ E][F]

 

6. Atque ideo, qualescunque meae rationes esse possint, quia tamen ad Philosophiam spectant, non spero
me illarum ope magnum operae pretium esse facturum, nisi me patrocinio vestro adjuvetis. Sed c?m tanta
inhaereat omnium mentibus de vestr? Facultate opinio, tantaeque sit authoritatis SORBONAE nomen, ut
non modo in rebus fidei nulli unquam Societati post sacra Concilia tantum creditum sit qu?m vestrae, sed
etiam in human? Philosophi? nullibi major perspicacia & soliditas, nec ad ferenda judicia major integritas
& sapientia esse existimetur; non dubito quin, si tantam hujus scripti curam suscipere dignemini, primo
quidem, ut a vobis corrigatur: memor enim, non modo humanitatis, sed maxime etiam inscitiae meae, non
affirmo nullos in eo esse errores; deinde, ut quae vel desunt, vel non satis absoluta sunt, vel majorem
explicationem desiderant, addantur, perficiantur, illustrentur, aut a vobis ipsis, aut saltem a me, postquam
a vobis ero admonitus; ac denique, ut postquam rationes in eo contentae, quibus Deum esse, mentemque
a corpore aliam esse probatur, ad eam perspicuitatem erunt perductae, ad quam ipsas perduci posse
confido, ita [6] nempe ut pro accuratissimis demonstrationibus habendae sint, hoc ipsum declarare &
publice testari velitis: non dubito, inquam, quin, si hoc fiat, omnes errores, qui de his quaestionibus
unquam fuerunt, brevi ex hominum mentibus deleantur. Veritas enim ipsa facile efficiet ut reliqui ingeniosi
& docti vestro judicio subscribant; & authoritas, ut Athei, qui scioli magis qu?m ingeniosi aut docti esse
solent, contradicendi animum deponant, atque etiam ut forte rationes, quas ab omnibus ingenio praeditis
pro demonstrationibus haberi scient, ipsi propugnent, ne non intelligere videantur. Ac denique caeteri
omnes tot testimoniis facile credent, nemoque amplius erit in mundo, qui vel Dei existentiam, vel realem
humanae animae a corpore distinctionem ausit in dubium revocare. Cujus rei quanta esset utilitas, vos ipsi,
pro vestr? singulari sapienti?, omnium optime aestimare potestis; nec deceret me vobis, qui maximum
Ecclesiae Catholicae columen semper fuistis, Dei & Religionis causam pluribus h?c commendare. [ E][F]

[S][P] [M I] [M 2][M 3] [M 4] [M 5] [M 6]

PRAEFATIO AD LECTOREM

 

1. Quaestiones de Deo & mente human? jam ante paucis attigi in Dissertatione de Methodo recte
regendae rationis &veritatis in scientiis investigandae, gallice edit? anno 1637, non quidem ut ipsas ibi
accurate tractarem, sed tant?m ut delibarem, & ex lectorum judiciis addiscerem qu? ratione postea essent
tractandae. Tanti enim momenti mihi visae sunt, ut plus un? vice de ipsis agendum esse judicarem;
viamque sequor ad eas explicandas tam parum tritam, atque ab usu communi tam remotam, ut non utile
putarim ipsam in gallico & passim ab omnibus legendo scripto fusi?s docere, ne debiliora etiam ingenia
credere possent eam sibi esse ingrediendam.[ E]

 

2. C?m autem ibi rogassem omnes quibus aliquid in meis scriptis reprehensione dignum occurreret, ut ejus
me monere dignarentur, nulla in ea quae de his quaestionibus attigeram notatu digna objecta sunt, praeter
duo, ad quae h?c paucis, priusquam earumdem accuratiorem explicationem aggrediar, respondebo.[ E]

 

3. Primum est, ex eo quod mens humana in se con[8]versa non percipiat aliud se esse qu?m rem
cogitantem, non sequi ejus naturam sive essentiam in eo tant?m consistere, quod sit res cogitans, ita ut
vox tant?m caetera omnia excludat quae forte etiam dici possent ad animae naturam pertinere. Cui
objectioni respondeo me etiam ibi noluisse illa excludere in ordine ad ipsam rei veritatem (de qu? scilicet
tunc non agebam), sed dumtaxat in ordine ad meam perceptionem, adeo ut sensus esset me nihil plane
cognoscere quod ad essentiam meam scirem pertinere, praeterquam quod essem res cogitans, sive res
habens in se facultatem cogitandi. In sequentibus autem ostendam quo pacto, ex eo quod nihil aliud ad
essentiam meam pertinere cognoscam, sequatur nihil etiam aliud revera ad illam pertinere.[E]

 

4. Alterum est, ex eo quod ideam rei me perfectioris in me habeam, non sequi ipsam ideam esse me
perfectiorem, & multo min?s illud quod per istam ideam repraesentatur existere. Sed respondeo h?c
subesse aequivocationem in voce ideae: sumi enim potest vel materialiter, pro operatione intellect?s, quo
sensu me perfectior dici nequit, vel objective, pro re per istam operationem repraesentat?, quae res, etsi
non supponatur extra intellectum existere, potest tamen me esse perfectior ratione suae essentiae.
Quomodo ver?, ex hoc solo quod rei me perfectioris idea in me sit, sequatur illam rem revera existere,
fuse in sequentibus exponetur.[E]

 

5. Vidi quidem praeterea duo quaedam scripta satis longa, sed quibus non tam meae his de rebus rationes
qu?m conclusiones argumentis ex Atheorum locis [9] communibus mutuatis impugnabantur. Et quoniam
istiusmodi argumenta nullam vim habere possunt apud eos, qui rationes meas intelligent, adeoque
praepostera & imbecillia sunt multorum judicia, ut magis a primum acceptis opinionibus, quantumvis falsis
& a ratione alienis, persuadeantur, qu?m a ver? & firm?, sed posterius audit?, ipsarum refutatione, nolo
h?c ad illa respondere, ne mihi sint prius referenda. Tant?mque generaliter dicam ea omnia, quae vulgo
jactantur ab Atheis ad existentiam Dei impugnandam, semper ex eo pendere, quod vel humani affectus
Deo affingantur, vel mentibus nostris tanta vis & sapientia arrogetur, ut quidnam Deus facere possit ac
debeat, determinare & comprehendere conemur; adeo ut, mod? tant?m memores simus mentes nostras
considerandas esse ut finitas, Deum autem ut incomprehensibilem & infinitum, nullam ista difficultatem
sint nobis paritura.[ E]

 

6. Jam ver?, postquam hominum judicia semel utcunque sum expertus, iterum h?c aggredior easdem de
Deo & mente human? quaestiones, simulque totius primae Philosophiae initia tractare; sed ita ut nullum
vulgi plausum, nullamque Lectorum frequentiam expectem: quin etiam nullis author sum ut haec legant,
nisi tant?m iis qui seri? mecum meditari, mentemque a sensibus, simulque ab omnibus praejudiciis,
abducere poterunt ac volent, quales non nisi admodum paucos reperiri satis scio. Quantum autem ad illos,
qui, rationum mearum seriem & nexum comprehendere non curantes, in singulas tant?m clausulas, ut [10]
multis in more est, argutari studebunt, non magnum ex hujus scripti lectione fructum sunt percepturi; &
quamvis forte in multis cavillandi occasionem inveniant, non facile tamen aliquid quod urgeat aut
responsione dignum sit objicient.[E]

 

7. Quia ver? nequidem etiam aliis spondeo me in omnibus prim? fronte satisfacturum, nec tantum mihi
arrogo ut confidam me omnia posse praevidere quae alicui difficilia videbuntur, primo quidem in
Meditationibus illas ipsas cogitationes exponam, quarum ope ad certam & evidentem cognitionem veritatis
mihi videor pervenisse, ut experiar an fort? iisdem rationibus, quibus ego persuasus sum, alios etiam
possim persuadere. Postea vero respondebo ad objectiones virorum aliquot ingenio & doctrin?
excellentium, ad quos hae Meditationes, antequam typis mandarentur, examinandae missae sunt. Satis
enim multa & varia ab illis fuerunt objecta, ut ausim sperare non facile quicquam aliis, saltem alicujus
momenti, venturum in mentem, quod ii nondum attigerint. Ideoque rogo etiam atque etiam Lectores, ut
non prius de Meditationibus judicium ferant, qu?m objectiones istas earumque solutiones omnes perlegere
dignati sint. [E]

[E][S] [M I] [M 2][M 3] [M 4] [M 5] [M 6]


SYNOPSIS

 

 

                       SEX SEQUENTIUM MEDITATIONUM

 

1. In prim?, causae exponuntur propter quas de rebus omnibus, praesertim materialibus, possumus
dubitare; quandiu scilicet non habemus alia scientiarum fundamenta, qu?m ea quae antehac habuimus.
Etsi autem istius tantae dubitationis utilitas prim? fronte non appareat, est tamen in eo maxima qu?d ab
omnibus praejudiciis nos liberet, viamque facillimam sternat ad mentem a sensibus abducendam; ac
denique efficiat, ut de iis, quae poste? vera esse comperiemus, non amplius dubitare possimus.[ E][F]

 

2. In secund?, mens quae, propri? libertate utens, supponit ea omnia non existere de quorum existenti? vel
minimum potest dubitare, animadvertit fieri non posse quin ipsa interim existat. Quod etiam summae est
utilitatis, quoniam hoc pacto facile distinguit quaenam ad se, hoc est, ad naturam intellectualem, &
quaenam ad corpus pertineant. Sed quia forte nonnulli rationes de animae immortalitate illo in loco
expectabunt, eos h?c monendos [13] puto me conatum esse nihil scribere quod non accurate
demonstrarem; ideoque non alium ordinem sequi potuisse, qu?m illum qui est apud Geometras usitatus, ut
nempe omnia praemitterem ex quibus quaesita propositio dependet, antequam de ips? quidquam
concluderem. Primum autem & praecipuum quod praerequiritur ad cognoscendam animae
immortalitatem, esse ut qu?m maxime perspicuum de e? conceptum, & ab omni conceptu corporis plane
distinctum, formemus; quod ibi factum est. Praeterea ver? requiri etiam ut sciamus ea omnia quae clare &
distincte intelligimus, eo ipso modo quo illa intelligimus, esse vera: quod ante quartam Meditationem
probari non potuit; & habendum esse distinctum naturae corporeae conceptum, qui partim in ips?
secunda, partim etiam in quint? & sext? formatur; atque ex his debere concludi ea omnia quae clare &
distincte concipiuntur ut substantiae diversae, sicuti concipiuntur mens & corpus, esse revera substantias
realiter a se mutu? distinctas; hocque in sext? concludi. Idemque etiam in ips? confirmari ex eo qu?d
nullum corpus nisi divisibile intelligamus, contr? autem nullam mentem nisi indivisibilem: neque enim
possumus ullius mentis mediam partem concipere, ut possumus cujuslibet quantamvis exigui corporis;
adeo ut eorum naturae non modo diversae, sed etiam quodammodo contrariae agnoscantur. Non autem
ulteri?s e? de re in hoc scripto me egisse; tum quia haec sufficiunt ad ostendendum ex corporis
corruptione mentis interitum non sequi, atque sic ad alterius vitae spem mortalibus faciendam; tum etiam
quia praemissae, ex quibus ipsa mentis immortalitas concludi potest, ex totius Physicae explicatione
dependent: primo [14] ut sciatur omnes omnino substantias, sive res quae a Deo creari debent ut existant,
ex natur? su? esse incorruptibiles, nec posse unquam desinere esse, nisi ab eodem Deo concursum suum
iis denegante ad nihilum reducantur; ac deinde ut advertatur corpus quidem in genere sumptum esse
substantiam, ideoque nunquam etiam perire. Sed corpus humanum, quatenus a reliquis differt corporibus,
non nisi ex cert? membrorum configuratione aliisque ejusmodi accidentibus esse conflatum; mentem ver?
humanam non ita ex ullis accidentibus constare, sed puram esse substantiam: etsi enim omnia ejus
accidentia mutentur, ut qu?d alias res intelligat, alias velit, alias sentiat, &c, non idcirco ipsa mens alia
evadit; humanum autem corpus aliud fit ex hoc solo qu?d figura quarumdam ejus partium mutetur: ex
quibus sequitur corpus quidem perfacile interire, mentem autem ex natur? su? esse immortalem.[ E][[F]

 

3. In terti? Meditatione, meum praecipuum argumentum ad probandum Dei existentiam satis fus?, ut mihi
videtur, explicui. Verumtamen, quia, ut Lectorum animos qu?m maxime a sensibus abducerem, nullis ibi
comparationibus a rebus corporeis petitis volui uti, multae fortasse obscuritates remanserunt, sed quae, ut
spero, postea in responsionibus ad objectiones plane tollentur; ut, inter caeteras, quomodo idea entis
summe perfecti, quae in nobis es t. tantum habeat realitatis objectivae, ut non possit non esse a caus?
summe perfect?, quod ibi illustratur comparatione machinae valde perfectae, cujus idea est in mente
alicujus artificis; ut enim artificium objectivum hujus ideae debet habere aliquam causam, nempe
scientiam hujus artificis, vel alicujus alterius a quo illam accepit, ita [15] idea Dei, quae in nobis est, non
potest non habere Deum ipsum pro caus?.[ E][[F]

 

4. In quart?, probatur ea omnia quae clare er distincte percipimus, esse vera, simulque in quo ratio
falsitatis consistat explicatur: quae necessari? sciri debent tam ad praecedentia firmanda, qu?m ad reliqua
intelligenda. (Sed ibi interim est advertendum nullo modo agi de peccato, vel errore qui committitur in
persecutione boni & mali, sed de eo tant?m qui contingit in dijudicatione veri & falsi. Nec ea spectari quae
ad fidem pertinent, vel ad vitam agendam, sed tant?m speculativas & solius luminis naturalis ope cognitas
veritates.)[ E][[F]

 

5. In quint?, praeterquam qu?d natura corporea in genere sumpta explicatur, nov? etiam ratione Dei
existentia demonstratur: sed in qu? rursus nonnullae fort? occurrent difficultates, quae postea in
responsione ad objectiones resolventur: ac denique ostenditur quo pacto verum sit, ipsarum
Geometricarum demonstrationum certitudinem a cognitione Dei pendere.[ E][F]

 

6. In sext? denique, intellectio ab imaginatione secernitur; distinctionum signa describuntur; mentem
realiter a corpore distingui probatur; eandem nihilominus tam arct? illi esse conjunctam, ut unum quid cum
ips? componat, ostenditur; omnes errores qui a sensibus oriri solent recensentur; modi quibus vitari
possint exponuntur; & denique rationes omnes ex quibus rerum materialium existentia possit concludi,
afferuntur: non qu?d eas valde utiles esse putarim ad probandum id ipsum quod [16] probant, nempe
revera esse aliquem mundum, & homines habere corpora, & similia, de quibus nemo unquam sanae
mentis seri? dubitavit; sed quia, illas considerando, agnoscitur non esse tam firmas nec tam perspicuas
qu?m sunt eae, per quas in mentis nostrae & Dei cognitionem devenimus; adeo ut hae sint omnium
certissimae & evidentissimae quae ab humano ingenio sciri possint. Cujus unius rei probationem in his
Meditationibus mihi pro scopo proposui. Nec idcirco h?c recenseo varias illas quaestiones de quibus etiam
in ipsis ex occasione tractatur. [ E][[ F]

[E][P] [M I] [M 2][M 3] [M 4] [M 5] [M 6]

Meditatio I

 

                             De iis quae in dubium revocari possunt.

 

1. Animadverti jam ante aliquot annos qu?m multa, ineunte aetate, falsa pro veris admiserim, & qu?m
dubia sint quaecunque istis postea superextruxi, ac proinde funditus omnia semel in vit? esse evertenda,
atque a primis fundamentis denuo inchoandum, si quid aliquando firmum & mansurum cupiam in scientiis
stabilire; sed ingens opus esse videbatur, eamque aetatem expectabam, quae foret tam matura, ut
capessendis disciplinis aptior nulla sequeretur. Quare tamdiu cunctatus sum ut deinceps essem in culp?, si
quod temporis superest ad agendum, deliberando consumerem. Opportune igitur hodie mentem curis [18]
omnibus exsolvi, securum mihi otium procuravi, solus secedo, seri? tandem & libere generali huic mearum
opinionum eversioni vacabo.[ E][F]

 

2. Ad hoc autem non erit necesse, ut omnes esse falsas ostendam, quod nunquam fortassis assequi
possem; sed quia jam ratio persuadet, non minus accurate ab iis quae non plane certa sunt atque
indubitata, qu?m ab aperte falsis assensionem esse cohibendam, satis erit ad omnes rejiciendas, si aliquam
rationem dubitandi in un?qu?que reperero. Nec ideo etiam singulae erunt percurrendae, quod operis esset
infiniti; sed quia, suffossis fundamentis, quidquid iis superaedificatum est sponte collabitur, aggrediar
statim ipsa principia, quibus illud omne quod olim credidi nitebatur[E][[ F]

3. Nempe quidquid hactenus ut maxime verum admisi, vel a sensibus, vel per sensus accepi; hos autem
interdum fallere deprehendi, ac prudentiae est nunquam illis plane confidere qui nos vel semel
deceperunt.[E][[ F]

 

4. Sed forte, quamvis interdum sensus circa minuta quaedam & remotiora nos fallant, pleraque tamen alia
sunt de quibus dubitari plane non potest, quamvis ab iisdem hauriantur: ut jam me h?c esse, fovo assidere,
hyemali tog? esse indutum, chartam istam manibus contrectare, & similia. Manus ver? has ipsas,
totumque hoc corpus meum esse, qu? ratione posset negari? nisi me forte comparem nescio quibus
insanis, [19] quorum cerebella tam contumax vapor ex atr? bile labefactat, ut constanter asseverent vel se
esse reges, c?m sunt pauperrimi, vel purpur? indutos, c?m sunt nudi, vel caput habere fictile, vel se totos
esse cucurbitas, vel ex vitro conflatos; sed amentes sunt isti, nec min?s ipse demens viderer, si quod ab iis
exemplum ad me transferrem.[E][[ F]

 

5. Praeclare sane, tanquam non sim homo qui soleam noctu dormire, & eadem omnia in somnis pati, vel
etiam interdum min?s verisimilia, qu?m quae isti vigilantes. Qu?m frequenter ver? usitata ista, me h?c
esse, tog? vestiri, foco assidere, quies nocturna persuadet, c?m tamen positis vestibus jaceo inter strata!
Atqui nunc certe vigilantibus oculis intueor hanc chartam, non sopitum est hoc caput quod commoveo,
manum istam prudens & sciens extendo & sentio; non tam distincta contingerent dormienti. Quasi scilicet
non recorder a similibus etiam cogitationibus me ali?s in somnis fuisse delusum; quae dum cogito
attentius, tam plane video nunquam certis indiciis vigiliam a somno posse distingui, ut obstupescam, &
fere hic ipse stupor mihi opinionem somni confirmet.[ E][[F]

 

6. Age ergo somniemus, nec particularia ista vera sint, nos oculos aperire, caput movere, manus
extendere, nec forte etiam nos habere tales manus, nec tale totum corpus; tamen profecto fatendum est
visa per quietem esse veluti quasdam pictas imagines, quae non nisi ad similitudinem rerum verarum fingi
potuerunt; ideoque saltem generalia haec, oculos, caput, manus, totumque corpus, res quasdam non
imaginarias, sed veras existere. Nam sane pictores ipsi, ne tum qui[20]dem, c?m Sirenas & Satyriscos
maxime inusitatis formis fingere student, naturas omni ex parte novas iis possunt assignare, sed
tantummodo diversorum animalium membra permiscent; vel si forte aliquid excogitent adeo novum, ut
nihil omnino ei simile fuerit visum, atque ita plane fictitium sit & falsum, certe tamen ad minimum veri
colores esse debent, ex quibus illud componant. Nec dispari ratione, quamvis etiam generalia haec, oculi,
caput, manus, & similia, imaginaria esse possent, necessario tamen saltem alia quaedam adhuc magis
simplicia & universalia vera esse fatendum est, ex quibus tanquam coloribus veris omnes istae, seu verae,
seu falsae, quae in cogitatione nostr? sunt, rerum imagines effinguntur.[ E][[F]

7. Cujus generis esse videntur natura corporea in communi, ejusque extensio; item figura rerum
extensarum; item quantitas, sive earumdem magnitudo & numerus; item locus in quo existant, tempusque
per quod durent, & similia.[ E][[F]

 

8. Quapropter ex his forsan non male concludemus Physicam, Astronomiam, Medicinam, disciplinasque
alias omnes, quae a rerum compositarum consideratione dependent, dubias quidem esse; atqui
Arithmeticam, Geometriam, aliasque ejusmodi, quae nonnisi de simplicissimis & maxime generalibus
rebus tractant, atque utrum eae sint in rerum natur? necne, parum curant, aliquid certi atque indubitati
continere. Nam sive vigilem, sive dormiam, duo & tria simul juncta sunt quinque, quadratumque non
plura habet latera qu?m quatuor; nec fieri posse videtur ut tam perspicuae veritates in suspicionem
falsitatis incurrant. [ E][[F]

 

9. Verumtamen infixa quaedam est meae menti vetus opinio, Deum esse qui potest omnia, & a quo talis,
qualis existo, sum creatus. Unde autem scio illum non fecisse ut nulla plane sit terra, nullum coelum, nulla
res extensa, nulla figura, nulla magnitudo, nullus locus, & tamen haec omnia non aliter qu?m nunc mihi
videantur existere? Im? etiam, quemadmodum judico interdum alios errare circa ea quae se perfectissime
scire arbitrantur, ita ego ut fallar quoties duo & tria simul addo, vel numero quadrati latera, vel si quid
aliud facilius fingi potest? At forte noluit Deus ita me decipi, dicitur enim summe bonus; sed si hoc ejus
bonitati repugnaret, talem me creasse ut semper fallar, ab e?dem etiam videretur esse alienum permittere
ut interdum fallar; quod ultimum tamen non potest dici.[ E][[F]

 

10. Essent ver? fortasse nonnulli qui tam potentem aliquem Deum mallent negare, qu?m res alias omnes
credere esse incertas. Sed iis non repugnemus, totumque hoc de Deo demus esse fictitium; at seu fato,
seu casu, seu continuat? rerum serie, seu quovis alio modo me ad id quod sum pervenisse supponant;
quoniam falli & errare imperfectio quaedam esse videtur, quo min?s potentem originis meae authorem
assignabunt, eo probabilius erit me tam imperfectum esse ut semper fallar. Quibus sane argumentis non
habeo quod respondeam, sed tandem cogor fateri nihil esse ex iis quae olim vera putabam, de quo non
liceat dubitare, idque non per inconsiderantiam vel levitatem, sed propter validas & meditatas rationes;
ideoque etiam ab iisdem, non min?s qu?m ab aperte falsis, [22] accurate deinceps assensionem esse
cohibendam, si quid certi velim invenire.[ E][[F]

 

11. Sed nondum sufficit haec advertisse, curandum est ut recorder; assidue enim recurrunt consuetae
opiniones, occupantque credulitatem meam tanquam longo usu & familiaritatis jure sibi devinctam, fere
etiam me invito; nec unquam iis assentiri & confidere desuescam, quamdiu tales esse supponam quales
sunt revera, nempe aliquo quidem modo dubias, ut jam jam ostensum est, sed nihilominus valde
probabiles, & quas multo magis rationi consentaneum sit credere qu?m negare. Quapropter, ut opinor,
non male agam, si, voluntate plane in contrarium vers?, me ipsum fallam, illasque aliquandiu omnino
falsas imaginariasque esse fingam, donec tandem, velut aequatis utrimque praejudiciorum ponderibus,
nulla amplius prava consuetudo judicium meum a rect? rerum perceptione detorqueat. Etenim scio nihil
inde periculi vel erroris interim sequuturum, & me plus aequo diffidentiae indulgere non posse,
quandoquidem nunc non rebus agendis, sed cognoscendis tant?m incumbo.[ E][[F]

 

12. Supponam igitur non optimum Deum, fontem veritatis, sed genium aliquem malignum, eundemque
summe potentem & callidum, omnem suam industriam in eo posuisse, ut me falleret: putabo coelum,
a?rem, terram, colores, figuras, sonos, cunctaque externa nihil aliud esse qu?m ludificationes somniorum,
quibus insidias credulitati meae tetendit: considerabo [23] meipsum tanquam manus non habentem, non
oculos, non carnem, non sanguinem, non aliquem sensum, sed haec omnia me habere fals? opinantem:
manebo obstinate in hac meditatione defixus, atque ita, siquidem non in potestate me? sit aliquid veri
cognoscere, at certe hoc quod in me est, ne falsis assentiar, nec mihi quidquam iste deceptor, quantumvis
potens, quantumvis callidus, possit imponere, obfirmat? mente cavebo. Sed laboriosum est hoc institutum,
& desidia quaedam ad consuetudinem vitae me reducit. Nec aliter qu?m captivus, qui forte imaginari?
libertate fruebatur in somnis, c?m postea suspicari incipit se dormire, timet excitari, blandisque illusionibus
lente connivet: sic sponte relabor in veteres opiniones, vereorque expergisci, ne placidae quieti laboriosa
vigilia succedens, non in aliqu? luce, sed inter inextricabiles jam motarum difficultatum tenebras, in
posterum sit degenda.[ E][[F]

[E][S] [P] [M 2][M 3] [M 4] [M 5] [M 6]

Meditatio II.

 

 

                                   De natura mentis humanae:

 

                                quod ipsa sit notior qu?m corpus.

 

1. In tantas dubitationes hestern? meditatione conjectus sum, ut nequeam ampli?s earum oblivisci, nec
videam tamen qu? ratione solvendae sint; sed, tanquam in profundum gurgitem ex improviso delapsus, ita
turbatus sum, ut nec possim in imo pedem figere, nec enatare ad summum. Enitar tamen & tentabo rursus
eandem viam quam heri fueram ingressus, removendo scilicet illud omne quod vel minimum dubitationis
admittit, nihilo secius qu?m si omnino falsum esse comperissem; pergamque porro donec aliquid certi, vel,
si nihil aliud, saltem hoc ipsum pro certo, nihil esse certi, cognoscam. Nihil nisi punctum petebat
Archimedes, quod esset firmum & immobile, ut integram terram loco dimoveret; magna quoque speranda
sunt, si vel minimum quid invenero quod certum sit & inconcussum.[E][ F]

2. Suppono igitur omnia quae video falsa esse; credo nihil unquam extitisse eorum quae mendax memoria
repraesentat; nullos plane habeo sensus; corpus, figura, extensio, motus, locusque sunt chimerae. Quid
igitur erit verum? Fortassis hoc unum, nihil esse certi.[ E][ F]

3. Sed unde scio nihil esse diversum ab iis omnibus quae jam jam recensui, de quo ne minima quidem
occasio sit dubitandi? Nunquid est aliquis Deus, vel quocunque nomine illum vocem, qui mihi has ipsas
cogitationes immittit? Quare ver? hoc putem, c?m forsan ipsemet illarum author esse possim? Nunquid
ergo saltem ego aliquid sum? Sed jam negavi me habere ullos sensus, & ullum corpus. Haereo tamen;
nam quid [25] inde? Sumne ita corpori sensibusque alligatus, ut sine illis esse non possim? Sed mihi
persuasi nihil plane esse in mundo, nullum coelum, nullam terram, nullas mentes, nulla corpora; nonne
igitur etiam me non esse? Imo certe ego eram, si quid mihi persuasi. Sed est deceptor nescio quis, summe
potens, summe callidus, qui de industri? me semper fallit. Haud dubie igitur ego etiam sum, si me fallit; &
fallat quantum potest, nunquam tamen efficiet, ut nihil sim quamdiu me aliquid esse cogitabo. Adeo ut,
omnibus satis superque pensitatis, denique statuendum sit hoc pronuntiatum, Ego sum, ego existo, quoties
a me profertur, vel mente concipitur, necessario esse verum.[ E][F]

4. Nondum ver? satis intelligo, quisnam sim ego ille, qui jam necessario sum; deincepsque cavendum est
ne forte quid aliud imprudenter assumam in locum me?, sicque aberrem etiam in e? cognitione, quam
omnium certissimam evidentissimamque esse contendo. Quare jam denuo meditabor quidnam me olim
esse crediderim, priusquam in has cogitationes incidissem; ex quo deinde subducam quidquid allatis
rationibus vel minimum potuit infirmari, ut ita tandem praecise remaneat illud tant?m quod certum est &
inconcussum.[ E][F]

5. Quidnam igitur antehac me esse putavi? Hominem scilicet. Sed quid est homo? Dicamne animal
rationale? Non, quia postea quaerendum foret quidnam animal sit, & quid rationale, atque ita ex un?
quaestione in plures difficilioresque delaberer; nec jam mihi tantum otii est, ut illo velim inter istiusmodi
subtilitates abuti. Sed h?c potius attendam, quid sponte [26] & natur? duce cogitationi meae antehac
occurrebat, quoties quid essem considerabam. Nempe occurrebat primo, me habere vultum, manus,
brachia, totamque hanc membrorum machinam, qualis etiam in cadavere cernitur, & quam corporis
nomine designabam. Occurrebat practerea me nutriri, incedere, sentire, & cogitare: quas quidem actiones
ad animam referebam. Sed quid esset haec anima, vel non advertebam, vel exiguum nescio quid
imaginabar, instar venti, vel ignis, vel aetheris, quod crassioribus me? partibus esset infusum. De corpore
ver? ne dubitabam quidem, sed distincte me nosse arbitrabar ejus naturam, quam si forte, qualem mente
concipiebam, describere tentassem, sic explicuissem: per corpus intelligo illud omne quod aptum est figur?
aliqu? terminari, loco circumscribi, spatium sic replere, ut ex eo aliud omne corpus excludat; tactu, visu,
auditu, gustu, vel odoratu percipi, necnon moveri pluribus modis, non quidem a seipso, sed ab alio
quopiam a quo tangatur: namque habere vim seipsum movendi, item sentiendi, vel cogitandi, nullo pacto
ad naturam corporis pertinere judicabam; quinimo mirabar potius tales facultates in quibusdam corporibus
reperiri.[E][ F]

6. Quid autem nunc, ubi suppono deceptorem aliquem potentissimum, &, si fas est dicere, malignum, dat?
oper? in omnibus, quantum potuit, me delusisse? Possumne affirmare me habere vel minimum quid ex iis
omnibus, quae jam dixi ad naturam corporis perti[27]nere? Attendo, cogito, revolvo, nihil occurrit; fatigor
eadem frustr? repetere. Quid ver? ex iis quae animae tribuebam? Nutriri vel incedere? Quandoquidem jam
corpus non habeo, haec quoque nihil sunt nisi figmenta. Sentire? Nempe etiam hoc non fit sine corpore, &
permulta sentire visus sum in somnis quae deinde animadverti me non sensisse. Cogitare? H?c invenio:
cogitatio est; hacc sola a me divelli nequit. Ego sum, ego existo; certum est. Quandiu autem? Nempe
quandiu cogito; nam forte etiam fieri posset, si cessarem ab omni cogitatione, ut illico totus esse
desinerem. Nihil nunc admitto nisi quod necessario sit verum; sum igitur praecise tant?m res cogitans, id
est, mens, sive animus, sive intellectus, sive ratio, voces mihi pri?s significationis ignotae. Sum autem res
vera, & vere existens; sed qualis res? Dixi, cogitans.[ E][F]

7. Quid praeterea? Imaginabor: non sum compages illa membrorum, quae corpus humanum appellatur;
non sum etiam tenuis aliquis a?r istis membris infusus, non ventus, non ignis, non vapor, non halitus, non
quidquid mihi fingo: supposui enim ista nihil esse. Manet positio: nihilominus tamen ego aliquid sum.
Fortassis ver? contingit, ut haec ipsa, quae suppono nihil esse, quia mihi sunt ignota, tamen in rei veritate
non differant ab eo me quem novi? Nescio, de hac re jam non disputo; de iis tant?m quae mihi nota sunt,
judicium ferre possum. Novi me existere; quaero quis sim ego ille quem novi. Certissimum est hujus sic
praecise sumpti notitiam non pendere ab iis quae exi[28]stere nondum novi; non igitur ab iis ullis, quae
ima[gi]natione effingo. Atque hoc verbum, effingo, admonet me erroris mei: nam fingerem rever?, si quid
me esse imaginarer, quia nihil aliud est imaginari qu?m rei corporeae figuram, seu imaginem, contemplari.
Jam autem cert? scio me esse, simulque fieri posse ut omnes istae imagines, & generaliter quaecunque ad
corporis naturam referuntur, nihil sint praeter insomnia. Quibus animadversis, non minus ineptire videor,
dicendo: imaginabor, ut distinctius agnoscam quisnam sim, qu?m si dicerem: jam quidem sum experrectus,
videoque nonnihil veri, sed quia nondum video satis evidenter, dat? oper? obdormiam, ut hoc ipsum mihi
somnia verius evidentiusque repraesentent. Itaque cognosco nihil eorum quae possum imaginationis ope
comprehendere, ad hanc quam de me habeo notitiam pertinere, mentemque ab illis diligentissime esse
avocandam, ut suam ipsa naturam qu?m distinctissime percipiat.[ E][F]

8. Sed quid igitur sum? Res cogitans. Quid est hoc? Nempe dubitans, intelligens, affirmans, negans,
volens, nolens, imaginans quoque, & sentiens.[ E][F]

9. Non pauca san? haec sunt, si cuncta ad me pertineant. Sed quidni pertinerent? Nonne ego ipse sum qui
jam dubito fer? de omnibus, qui nonnihil tamen intelligo, qui hoc unum verum esse affirmo, nego caetera,
cupio plura nosse, nolo decipi, multa vel invitus imaginor, multa etiam tanquam a sensibus venientia
animadverto? Quid est horum, quamvis semper dor [29] miam, quamvis etiam is qui me creavit, quantum
in se est, me deludat, quod non aeque verum sit ac me esse? Quid est quod a me? cogitatione
distinguatur? Quid est quod a me ipso separatum dici possit? Nam quod ego sim qui dubitem, qui
intelligam, qui velim, tam manifestum est, ut nihil occurrat per quod evidentius explicetur. Sed ver? etiam
ego idem sum qui imaginor; nam quamvis fort?, ut supposui, nulla prorsus res imaginata vera sit, vis
tamen ipsa imaginandi revera existit, & cogitationis meae partem facit. Idem denique ego sum qui sentio,
sive qui res corporeas tanquam per sensus animadverto: videlicet jam lucem video, strepitum audio,
calorem sentio. Falsa haec sunt, dormio enim. At certe videre videor, audire, calescere. Hoc falsum esse
non potest; hoc est proprie quod in me sentire appellatur; atque hoc praecise sic sumptum nihil aliud est
qu?m cogitare.[ E][F]

10. Ex quibus equidem aliquanto melius incipio nosse quisnam sim; sed adhuc tamen videtur, nec possum
abstinere quin putem, res corporeas, quarum imagines cogitatione formantur, & quas ipsi sensus
explorant, multo distinctius agnosci qu?m istud nescio quid me?, quod sub imaginationem non venit:
quanquam profecto sit mirum, res quas animadverto esse dubias, ignotas, a me alienas, distinctius qu?m
quod verum est, quod cognitum, qu?m denique me ipsum, a me comprehendi. Sed video quid sit: gaudet
aberrare mens mea, necdum se patitur intra veritatis limites cohiberi. Esto igitur, & adhuc semel laxissimas
habe [30] nas ei permittamus, ut, illis paulo post opportune reductis, facilius se regi patiatur.[E][ F]

11. Consideremus res illas quae vulgo putantur omnium distinctissime comprehendi: corpora scilicet, quae
tangimus, quae videmus; non quidem corpora in communi, generales enim istae perceptiones aliquant?
magis confusae esse solent, sed unum in particulari. Sumamus, exempli caus?, hanc ceram: nuperrime ex
favis fuit educta; nondum amisit omnem saporem sui mellis; nonnihil retinet odoris florum ex quibus
collecta est; ejus color, figura, magnitudo, manifesta sunt; dura est, frigida est, facile tangitur, ac, si
articulo ferias, emittet sonum; omnia denique illi adsunt quae requiri videntur, ut corpus aliquod possit
qu?m distinctissime cognosci. Sed ecce, dum loquor, igni admovetur: saporis reliquiae purgantur, odor
expirat, color mutatur, figura tollitur, crescit magnitudo, fit liquida, fit calida, vix tangi potest, nec jam, si
pulses, emittet sonum. Remanetne adhuc eadem cera? Remanere fatendum est; nemo negat, nemo aliter
putat. Quid erat igitur in e? quod tam distincte comprehendebatur? Certe nihil eorum quae sensibus
attingebam; nam quaecunque sub gustum, vel odoratum, vel visum, vel tactum, vel auditum veniebant,
mutata jam sunt: remanet cera.[E][ F]

12. Fortassis illud erat quod nunc cogito: nempe ceram ipsam non quidem fuisse istam dulcedinem mellis,
nec florum fragrantiam, nec istam albedinem, nec figuram, nec sonum, sed corpus quod mihi apparebat
paulo ante modis istis conspicuum, nunc diversis. Quid est autem hoc praecise quod sic imaginor? Attenda
[31] mus, &, remotis iis quae ad ceram non pertinent, videamus quid supersit: nempe nihil aliud qu?m
extensum quid, flexibile, mutabile. Quid ver? est hoc flexibile, mutabile? An quod imaginor, hanc ceram ex
figur? rotund? in quadratam, vel ex hac in triangularem verti posse? Nullo modo; nam innumerabilium
ejusmodi mutationum capacem eam esse comprehendo, nec possum tamen innumerabiles imaginando
percurrere; nec igitur comprehensio hacc ab imaginandi facultate perficitur. Quid extensum? Nunquid
etiam ipsa ejus extensio est ignota? Nam in cer? liquescente fit major, major in ferventi, majorque rursus,
si calor augeatur; nec recte judicarem quid sit cera, nisi putarem hanc etiam plures secund?m extensionem
varietates admittere, qu?m fuerim unquam imaginando complexus. Superest igitur ut concedam, me
nequidem imaginari quid sit haec cera, sed sol? mente percipere; dico hanc in particulari, de cer? enim in
communi clarius est. Quaenam ver? est haec cera, quae non nisi mente percipitur? Nempe eadem quam
video, quam tango, quam imaginor, eadem denique quam ab initio esse arbitrabar. Atqui, quod notandum
est, ejus perceptio non visio, non tactio, non imaginatio est, nec unquam fuit, quamvis prius ita videretur,
sed solius mentis inspectio, quae vel imperfecta esse potest & confusa, ut prius erat, vel clara & distincta,
ut nunc est, prout minus vel magis ad illa ex quibus constat attendo.[ E][F]

13. Miror ver? interim qu?m prona sit mea mens in errores; nam quamvis haec apud me tacitus & sine
[32] voce considerem, haereo tamen in verbis ipsis, & fere decipior ab ipso usu loquendi. Dicimus enim
nos videre ceram ipsammet, si adsit, non ex colore vel figur? eam adesse judicare. Unde concluderem
statim: ceram ergo visione oculi, non solius mentis inspectione, cognosci; nisi jam forte respexissem ex
fenestr? homines in plate? transeuntes, quos etiam ipsos non minus usitate qu?m ceram dico me videre.
Quid autem video praeter pileos & vestes, sub quibus latere possent automata? Sed judico homines esse.
Atque ita id quod putabam me videre oculis, sol? judicandi facultate, quae in mente me? est,
comprehendo.[ E][F]

 

14. Sed pudeat supra vulgus sapere cupientem, ex formis loquendi quas vulgus invenit dubitationem
quaesivisse; pergamusque deinceps, attendendo utr?m ego perfectius evidentiusque percipiebam quid esset
cera, c?m prim?m aspexi, credidique me illam ipso sensu externo, vel saltem sensu communi, ut vocant,
id est potenti? imaginatrice, cognoscere? an ver? poti?s nunc, postquam diligenti?s investigavi tum quid ea
sit, tum quomodo cognoscatur? Certe hac de re dubitare esset ineptum; nam quid fuit in prim?
perceptione distinctum? Quid quod non a quovis animali haberi posse videretur? At ver? c?m ceram ab
externis formis distinguo, & tanquam vestibus detractis nudam considero, sic illam revera, quamvis adhuc
error in judicio meo esse possit, non possum tamen sine human? mente percipere. [33] [ E][ F]

 

15. Quid autem dicam de hac ips? mente, sive de me ipso? Nihildum enim aliud admitto in me esse
praeter mentem. Quid, inquam, ego qui hanc ceram videor tam distincte percipere? Nunquid me ipsum
non tant?m multo verius, multo certius, sed etiam multo distinctius evidentiusque, cognosco? Nam, si
judico ceram existere, ex eo quod hanc videam, certe multo evidentius efficitur me ipsum etiam existere,
ex eo ipso quod hanc videam. Fieri enim potest ut hoc quod video non vere sit cera; fieri potest ut ne
quidem oculos habeam, quibus quidquam videatur; sed fieri plane non potest, c?m videam, sive (quod
jam non distinguo) c?m cogitem me videre, ut ego ipse cogitans non aliquid sim. Simili ratione, si judico
ceram esse, ex eo quod hanc tangam, idem rursus efficietur, videlicet me esse. Si ex eo quod imaginer, vel
qu?vis ali? ex caus?, idem plane. Sed & hoc ipsum quod de cer? animadverto, ad reliqua omnia, quae sunt
extra me posita, licet applicare. Porro autem, si magis distincta visa sit cerae perceptio, postquam mihi,
non ex solo visu vel tactu, sed pluribus ex causis innotuit, quanto distincti?s me ipsum a me nunc cognosci
fatendum est, quandoquidem nullae rationes vel ad cerae, vel ad cu juspiam alterius corporis
perceptionem possint juvare, quin eaedem omnes mentis meae naturam melius probent! Sed & alia
insuper tam multa sunt in ips? mente, ex quibus ejus notitia distinctior reddi potest, ut ea, quae ex corpore
ad illam emanant, vix numeranda videantur.[ E][F]

16. Atque ecce tandem sponte sum reversus e? qu? [34] volebam; nam c?m mihi nunc notum sit ipsamet
corpora, non proprie a sensibus, vel ab imaginandi facultate, sed a solo intellectu percipi, nec ex eo percipi
qu?d tangantur aut videantur, sed tant?m ex eo quod intelligantur aperte cognosco nihil facilius aut
evidentius me? mente posse a me percipi. Sed quia tam cito deponi veteris opinionis consuetudo non
potest, placet h?c consistere, ut altius haec nova cognitio memoriae meae diuturnitate meditationis
infigatur.[ E][F] 

[E][S] [P] [M 1][M 3] [M 4] [M 5] [M 6]

MEDITATIO III.

 

 

                                      De Deo, qu?d existat.

 

1. Claudam nunc oculos, aures obturabo, avocabo omnes sensus, imagines etiam rerum corporalium
omnes vel ex cogitatione me? delebo, vel certe, quia hoc fieri vix potest, illas ut inanes & falsas nihili
pendam, meque solum alloquendo & penitius inspiciendo, meipsum paulatim mihi magis notum &
familiarem reddere conabor. Ego sum res cogitans, id est dubitans, affirmans, negans, pauca intelligens,
multa ignorans, volens, nolens, imaginans etiam & sentiens; ut enim ante animadverti, quamvis illa quae
sentio vel imaginor extra me fortasse nihil sint, illos tamen cogitandi modos, quos sensus & imaginationes
[35] appello, quatenus cogitandi quidam modi tant?m sunt, in me esse sum certus.[ E][ F]

 

2. Atque his paucis omnia recensui quae vere scio, vel saltem quae me scire hactenus animadverti. Nunc
circumspiciam diligenti?s an forte adhuc apud me alia sint ad quae nondum respexi. Sum certus me esse
rem cogitantem. Nunquid ergo etiam scio quid requiratur ut de aliqu? re sim certus? Nempe in hac prim?
cognitione nihil aliud est, qu?m clara quaedam & distincta perceptio ejus qu?d affirmo; quae sane non
sufficeret ad me certum de rei veritate reddendum, si posset unquam contingere, ut aliquid, qu?d ita clare
& distincte perciperem, falsum esset; ac proinde jam videor pro regul? generali posse statuere, illud omne
esse verum, qu?d valde clare & distincte percipio.[E][ F]

 

3. Verumtamen multa prius ut omnino certa & manifesta admisi, quae tamen postea dubia esse
deprehendi. Qualia ergo ista fuere? Nempe terra, coelum, sydera & caetera omnia quae sensibus
usurpabam. Quid autem de illis clare percipiebam? Nempe ipsas talium rerum ideas, sive cogitationes,
menti meae obversari. Sed ne nunc quidem illas ideas in me esse inficior. Aliud autem quiddam erat qu?d
affirmabam, qu?dque etiam ob consuetudinem credendi clare me percipere arbitrabar, qu?d tamen revera
non percipiebam: nempe res quasdam extra me esse, a quibus ideae istae procedebant, & quibus omnino
similes erant. Atque hoc erat, in quo vel fallebar, vel certe, si verum judicabam, id non ex vi meae
perceptionis contingebat.[ E][F]

 

4. Quid ver?? C?m circa res Arithmeticas vel Geome[36]tricas aliquid valde simplex & facile
considerabam, ut qu?d duo & tria simul juncta sint quinque, vel similia, nunquid saltem illa satis perspicue
intuebar, ut vera esse affirmarem? Equidem non aliam ob causam de iis dubitandum esse postea judicavi,
qu?m quia veniebat in mentem forte aliquem Deum talem mihi naturam indere potuisse, ut etiam circa illa
deciperer, quae manifestissima viderentur. Sed quoties haec praeconcepta de summ? Dei potenti? opinio
mihi occurrit, non possum non fateri, siquidem velit, facile illi esse efficere ut errem, etiam in iis quae me
puto mentis oculis qu?m evidentissime intueri. Quoties ver? ad ipsas res, quas valde clare percipere
arbitror, me converto, tam plane ab illis persuadeor, ut sponte erumpam in has voces: fallat me quisquis
potest, nunquam tamen efficiet ut nihil sim, quandiu me aliquid esse cogitabo; vel ut aliquando verum sit
me nunquam fuisse, c?m jam verum sit me esse; vel forte etiam ut duo & tria simul juncta plura vel
pauciora sint qu?m quinque, vel similia, in quibus scilicet repugnantiam agnosco manifestam. Et certe c?m
nullam occasionem habeam existimandi aliquem Deum esse deceptorem, nec quidem adhuc satis sciam
utr?m sit aliquis Deus, valde tenuis &, ut ita loquar, Metaphysica dubitandi ratio est, quae tant?m ex e?
opinione dependet. Ut autem etiam illa tollatur, quamprimum occurret occasio, examinare debeo an sit
Deus, &, si sit, an possit esse deceptor; hac enim re ignorat?, non videor de ull? ali? plane certus esse
unquam posse.[ E][F]

 

5. Nunc autem ordo videtur exigere, ut prius omnes [37] meas cogitationes in certa genera distribuam, &
in quibusnam ex illis veritas aut falsitas proprie consistat, inquiram. Quaedam ex his tanquam rerum
imagines sunt, quibus solis proprie convenit ideae nomen: ut c?m hominem, vel Chimaeram, vel Coelum,
vel Angelum, vel Deum cogito. Aliae ver? alias quasdam practerea formas habent: ut, c?m volo, c?m
timeo, c?m affirmo, c?m nego, semper quidem aliquam rem ut subjectum meae cogitationis apprehendo,
sed aliquid etiam amplius qu?m istius rei similitudinem cogitatione complector; & ex his aliae voluntates,
sive affectus, aliae autem judicia appellantur.[ E][F]

 

6. Jam quod ad ideas attinet, si solae in se spectentur, nec ad aliud quid illas referam, falsae proprie esse
non possunt; nam sive capram, sive chimaeram imaginer, non minus verum est me unam imaginari qu?m
alteram. Nulla etiam in ips? voluntate, vel affectibus, falsitas est timenda; nam, quamvis prava, quamvis
etiam ea quae nusquam sunt, possim optare, non tamen ideo non verum est illa me optare. Ac proinde
sola supersunt judicia, in quibus mihi cavendum est ne fallar. Praecipuus autem error & frequentissimus
qui possit in illis reperiri, consistit in eo qu?d ideas, quae in me sunt, judicem rebus quibusdam extra me
positis similes esse sive conformes; nam profecto, si tant?m ideas ipsas ut cogitationis meae quosdam
modos considerarem, nec ad quidquam aliud referrem, vix mihi ullam errandi materiam dare possent.[
E][F]

 

7. Ex his autem ideis aliae innatae, aliae adventitiae, [38] aliae a me ipso factae mihi videntur: nam qu?d
intelligam quid sit res, quid sit veritas, quid sit cogitatio, hacc non aliunde habere videor qu?m ab ips?met
me? natur?; qu?d autem nunc strepitum audiam, solem videam, ignem sentiam, a rebus quibusdam extra
me positis procedere hactenus judicavi; ac denique Syrenes, Hippogryphes, & similia, a me ipso finguntur.
Vel forte etiam omnes esse adventitias possum putare, vel omnes innatas, vel omnes factas: nondum enim
veram illarum originem clare perspexi.[ E][F]

 

8. Sed h?c praecipue de iis est quaerendum, quas tanquam a rebus extra me existentibus desumptas
considero, quaenam me moveat ratio ut illas istis rebus similes esse existimem. Nempe ita videor doctus a
natur?. Et praeterea experior illas non a me? voluntate nec proinde a me ipso pendere; saepe enim vel
invito obversantur: ut jam, sive velim, sive nolim, sentio calorem, & ideo puto sensum illum, sive ideam
caloris, a re a me divers?, nempe ab ignis cui assideo calore, mihi advenire. Nihilque magis obvium est,
qu?m ut luc judicem istam rem suam similitudinem potius qu?m aliud quid in me immittere.[ E][ F]

 

9. Quae rationes, an satis firmae sint, jam videbo. C?m h?c dico me ita doctum esse a natur?, intelligo
tant?m spontaneo qu?dam impetu me ferri ad hoc credendum, non lumine aliquo naturali mihi ostendi
esse verum. Quae duo multum discrepant; nam quaecumque lumine naturali mihi ostenduntur, ut qu?d ex
eo qu?d dubitem, sequatur me esse, & similia, nullo modo dubia esse possunt, quia nulla alia facultas esse
potest, cui aeque fidam ac lumini isti, quaeque illa [39] non vera esse possit docere; sed quantum ad
impetus naturales, jam saepe olim judicavi me ab illis in deteriorem partem fuisse impulsum, c?m de bono
eligendo ageretur, nec video cur iisdem in ull? ali? re magis fidam.[ E][F]

 

10. Deinde, quamvis ideae illae a voluntate me? non pendeant, non ideo constat ipsas a rebus extra me
positis necessario procedere. Ut enim impetus illi, de quibus mox loquebar, quamvis in me sint, a
voluntate tamen me? diversi esse videntur, ita forte etiam aliqua alia est in me facultas, nondum mihi satis
cognita, istarum idearum effectrix, ut hactenus semper visum est illas, dum somnio, absque ull? rerum
externarum ope, in me formari.[ E][F]

 

11. Ac denique, quamvis a rebus a me diversis procederent, non inde sequitur illas rebus istis similes esse
debere. Quinimo in multis saepe magnum discrimen videor deprehendisse: ut, exempli caus?, duas
diversas solis ideas apud me invenio, unam tanquam a sensibus haustam, & quae maxime inter illas quas
adventitias existimo est recensenda, per quam mihi valde parvus apparet, aliam ver? ex rationibus
Astronomiae desumptam, hoc est ex notionibus quibusdam mihi innatis elicitam, vel quocumque alio
modo a me factam, per quam aliquoties major qu?m terra exhibetur; utraque profecto similis eidem soli
extra me existenti esse non potest, & ratio persuadet illam ei maxime esse dissimilem, quae qu?m proxime
ab ipso videtur emanasse .[ E][F]

 

12. Quae omnia satis demonstrant me non hactenus ex [40] certo judicio, sed tant?m ex caeco aliquo
impulsu, credidisse res quasdam a me diversas existere, quae ideas sive imagines suas per organa
sensuum, vel quolibet alio pacto, mihi immittant.[ E][F]

 

13. Sed alia quaedam adhuc via mihi occurrit ad inquirendum an res aliquae, ex iis quarum ideae in me
sunt, extra me existant. Nempe, quatenus ideae istae cogitandi quidam modi tant?m sunt, non agnosco
ullam inter ipsas inaequalitatem, & omnes a me eodem modo procedere videntur; sed, quatenus una unam
rem, alia aliam repraesentat, patet easdem esse ab invicem valde diversas. Nam proculdubio illae quae
substantias mihi exhibent, majus aliquid sunt, atque, ut ita loquar, plus realitatis objectivae in se continent,
qu?m illae quae tant?m modos, sive accidentia, repraesentant; & rursus illa per quam summum aliquem
Deum, aeternum, infinitum, omniscium, omnipotentem, rerumque omnium, quae praeter ipsum sunt,
creatorem intelligo, plus profecto realitatis objectivae in se habet, qu?m illae per quas finitae substantiae
exhibentur. [E][ F] 

 

14. Jam ver? lumine naturali manifestum est tantumdem ad minimum esse debere in caus? efficiente &
totali, quantum in ejusdem causae effectu. Nam, quaeso, undenam posset assumere realitatem suam
effectus, nisi a caus?? Et quomodo illam ei causa dare posset, nisi etiam haberet? Hinc autem sequitur,
nec posse aliquid a nihilo fieri, nec etiam id quod magis perfectum est, hoc est quod plus realitatis in se
con[41]tinet, ab eo quod minus. Atque hoc non modo perspicue verum est de iis effectibus, quorum
realitas est actualis sive formalis, sed etiam de ideis, in quibus consideratur tant?m realitas objectiva. Hoc
est, non modo non potest, exempli caus?, aliquis lapis, qui prius non fuit, nunc incipere esse, nisi
producatur ab aliqu? re in qu? totum illud sit vel formaliter vel eminenter, quod ponitur in lapide; nec
potest calor in subjectum quod pri?s non calebat induci, nisi a re quae sit ordinis saltem aeque perfecti
atque est calor, & sic de caeteris; sed praeterea etiam non potest in me esse idea caloris, vel lapidis, nisi in
me posita sit ab aliqu? caus?, in qu? tantumdem ad minimum sit realitatis quantum esse in calore vel
lapide concipio. Nam quamvis ista causa nihil de su? realitate actuali sive formali in meam ideam
transfundat, non ideo putandum est illam minus realem esse debere, sed talem esse naturam ipsius ideae,
ut nullam aliam ex se realitatem formalem exigat, praeter illam quam mutuatur a cogitatione me?, cujus est
modus. Qu?d autem haec idea realitatem objectivam hanc vel illam contineat potius qu?m aliam, hoc
profect? habere debet ab aliqu? caus? in qu? tantumdem sit ad minimum realitatis formalis quantum ipsa
continet objectivae. Si enim ponamus aliquid in ide? reperiri, quod non fuerit in ejus caus?, hoc igitur
habet a nihilo; atqui quantumvis imperfectus sit iste essendi modus, quo res est objective in intellectu per
ideam, non tamen profect? plane nihil est, nec proinde a nihilo esse potest.[ E][ F] 

 

15. Nec etiam debeo suspicari, c?m realitas quam considero in meis ideis sit tant?m objectiva, non opus
[42] esse ut eadem realitas sit formaliter in causis istarum idearum, sed sufficere, si sit in iis etiam
objective. Nam quemadmodum iste modus essendi objectivus competit ideis ex ipsarum natur?, ita modus
essendi formalis competit idearum causis, saltem primis & praecipuis, ex earum natur?. Et quamvis forte
una idea ex ali? nasci possit, non tamen h?c datur progressus in infinitum, sed tandem ad aliquam primam
debet deveniri, cujus causa sit in star archetypi, in quo omnis realitas formaliter contineatur, quae est in
ide? tant?m objective. Adeo ut lumine naturali mihi sit perspicuum ideas in me esse veluti quasdam
imagines, quae possunt quidem facile deficere a perfectione rerum a quibus sunt desumptae, non autem
quicquam majus aut perfectius continere.[ E][F] 

 

16. Atque haec omnia, qu? diutius & curiosius examino, tant? clarius & distinctius vera esse cognosco.
Sed quid tandem ex his concludam? Nempe si realitas objectiva alicujus ex meis ideis sit tanta ut certus
sim eandem nec formaliter nec eminenter in me esse, nec promde me ipsum elus ideae causam esse
posse, hinc necessario sequi, non me solum esse in mundo, sed aliquam aliam rem, quae istius ideae est
causa, etiam existere. Si ver? nulla talis in me idea reperiatur, nullum plane habebo argumentum quod me
de alicujus rei a me diversae existenti? certum reddat; omnia enim diligentissime circumspexi, & nullum
aliud potui hactenus reperire.[ E][F] 

 

17. Ex his autem meis ideis, practer illam quae me ipsum mihi exhibet, de qu? h?c nulla difficultas esse
[43] potest, alia est quae Deum, aliae quae res corporeas & inanimes, aliae quae Angelos, aliae quae
animalia, ac denique aliae quae alios homines me? similes repraesentant.[E][ F] 

 

18. Et quantum ad ideas quae alios homines, vel animalia, vel Angelos exhibent, facile intelligo illas ex iis
quas habeo me? ipsius & rerum corporalium & Dei posse componi, quamvis nulli praeter me homines,
nec animalia, nec Angeli, in mundo essent.[ E][F] 

 

19. Quantum autem ad ideas rerum corporalium, nihil in illis occurrit, quod sit tantum ut non videatur a
me ipso potuisse proficisci; nam si peniti?s inspiciam, & singulas examinem eo modo quo heri examinavi
ideam cerae, animadverto perpauca tant?m esse quae in illis clare & distincte percipio: nempe
magnitudinem, sive extensionem in longum, latum, & profundum; figuram, quae ex terminatione istius
extensionis exsurgit; situm, quem diversa figurata inter se obtinent; & motum, sive mutationem istius sit?s;
quibus addi possunt substantia, duratio, & numerus: caetera autem, ut lumen & colores, soni, odores,
sapores, calor & frigus, aliacque tactiles qualitates, nonnisi valde confuse & obscure a me cogitantur, adeo
ut etiam ignorem an sint verae, vel falsae, hoc est, an ideae, quas de illis habeo, sint rerum quarundam
ideae, an non rerum. Quamvis enim falsitatem proprie dictam, sive formalem, nonnisi in judiciis posse
reperiri paulo ante notaverim, est tamen profecto quaedam alia falsitas materialis in ideis, c?m non rem
tanquam rem repraesentant: ita, exempli caus?, ideae quas habeo caloris & frigoris, tam parum clarae [44]
& distinctae sunt, ut ab iis discere non possim, an frigus sit tant?m privatio caloris, vel calor privatio
frigoris, vel utrumque sit realis qualitas, vel neutrum. Et quia nullae ideae nisi tanquam rerum esse
possunt, siquidem verum sit frigus nihil aliud esse qu?m privationem caloris, idea quae mihi illud tanquam
reale quid & positivum repraesentat, non immerito falsa dicetur, & sic de cacteris.[ E][F] 

 

20. Quibus profecto non est necesse ut aliquem authorem a me diversum assignem; nam, si quidem sint
falsae, hoc est nullas res repraesentent, lumine naturali notum mihi est illas a nihilo procedere, hoc est,
non aliam ob causam in me esse qu?m quia deest aliquid naturae meae, nec est plane perfecta; si autem
sint verae, quia tamen tam parum realitatis mihi exhibent, ut ne quidem illud a non re possim distinguere,
non video cur a me ipso esse non possint.[ E][F] 

 

21. Ex iis ver? quae in ideis rerum corporalium clara & distincta sunt, quaedam ab ide? me? ipsius videor
mutuari potuisse, nempe substantiam, durationem, numerum, & si quae alia sint ejusmodi; nam c?m
cogito lapidem esse substantiam, sive esse rem quae per se apta est existere, itemque me esse
substantiam, quamvis concipiam me esse rem cogitantem & non extensam, lapidem ver? esse rem
extensam & non cogitantem, ac proinde maxima inter utrumque conceptum sit diversitas, in ratione tamen
substantiae videntur convenire; itemque, c?m percipio me nunc esse, & pri?s etiam aliquamdiu fuisse
recordor, c?mque varias habeo cogitationes quarum numerum intelligo, acquiro [45] ideas durationis &
numeri, quas deinde ad quascunque alias res possum transferre. Caetera autem omnia ex quibus rerum
corporearum ideae conflantur, nempe extensio, figura, situs, & motus, in me quidem, c?m nihil aliud sim
qu?m res cogitans, formaliter non continentur; sed quia sunt tant?m modi quidam substantiae, ego autem
substantia, videntur in me contineri posse eminenter.[ E][F] 

 

22. Itaque sola restat idea Dei, in qu? considerandum est an aliquid sit quod a me ipso non potuerit
proficisci. Dei nomine intelligo substantiam quandam infinitam, independentem, summe intelligentem,
summe potentem, & a qu? tum ego ipse, tum aliud omne, si quid aliud extat, quodcumque extat, est
creatum. Quae sane omnia talia sunt ut, quo diligentius attendo, tanto minus a me solo profecta esse posse
videantur. Ideoque ex antedictis, Deum necessario existere, est concludendum.[E][ F] 

 

23. Nam quamvis substantiae quidem idea in me sit ex hoc ipso qu?d sim substantia, non tamen idcirco
esset idea substantiae infinitae, c?m sim finitus, nisi ab aliqu? substanti?, quae revera esset infinita,
procederet.[ E][F] 

 

24. Nec putare debeo me non percipere infinitum per veram ideam, sed tant?m per negationem finiti, ut
percipio quietem & tenebras per negationem mot?s & lucis; nam contr? manifeste intelligo plus realitatis
esse in substanti? infinit? qu?m in finit?, ac proinde priorem quodammodo in me esse perceptionem infiniti
qu?m finiti, hoc est Dei qu?m me? ipsius. Qu? enim ratione intelligerem me dubitare, me [46] cupere, hoc
est, aliquid mihi deesse, & me non esse omnino perfectum, si nulla idea entis perfectioris in me esset, ex
cujus comparatione defectus meos agnoscerem? [E][ F] 

 

25. Nec dici potest hanc forte ideam Dei materialiter falsam esse, ideoque a nihilo esse posse, ut paulo
ante de ideis caloris & frigoris, & similium, animadverti; nam contr?, c?m maxime clara & distincta sit, &
plus realitatis objectivae qu?m ulla alia contineat, nulla est per se magis vera, nec in qu? minor falsitatis
suspicio reperiatur. Est, inquam, haec idea entis summe perfecti & infiniti maxime vera; nam quamvis
forte fingi possit tale ens non existere, non tamen fingi potest ejus ideam nihil reale mihi exhibere, ut de
ide? frigoris ante dixi. Est etiam maxime clara & distincta; nam quidquid clare & distincte percipio, quod
est reale & verum, & quod perfectionem aliquam importat, totum in e? continetur. Nec obstat quod non
comprehendam infinitum, vel quod alia innumera in Deo sint, quae nec comprehendere, nec forte etiam
attingere cogitatione, ullo modo possum; est enim de ratione infiniti, ut a me, qui sum finitus, non
comprehendatur; & sufficit me hoc ipsum intelligere, ac judicare, illa omnia quae clare percipio, &
perfectionem aliquam importare scio, atque etiam forte alia innumera quae ignoro, vel formaliter vel
eminenter in Deo esse, ut idea quam de illo habeo sit omnium quae in me sunt maxime vera, & maxime
clara & distincta. [ E][F] 

 

26. Sed forte majus aliquid sum qu?m ipse intelligam, omnesque illae perfectiones quas Deo tribuo,
potenti? quodammodo in me sunt, etiamsi nondum sese exe[47]rant, neque ad actum reducantur. Experior
enim jam cognitionem meam paulatim augeri; nec video quid obstet quominus ita magis & magis augeatur
in infinitum, nec etiam cur, cognitione sic auct?, non possim ejus ope reliquas omnes Dei perfectiones
adipisci; nec denique cur potentia ad istas perfectiones, si jam in me est, non sufficiat ad illarum ideam
producendam. [ E][F] 

 

27. Imo nihil horum esse potest. Nam primo, ut verum sit cognitionem meam gradatim augeri, & multa in
me esse potenti? quae actu nondum sunt, nihil tamen horum ad ideam Dei pertinet, in qu? nempe nihil
omnino est potentiale; namque hoc ipsum, gradatim augeri, certissimum est imperfectionis argumentum.
Praeterea, etiamsi cognitio mea semper magis & magis augeatur, nihilominus intelligo nunquam illam
idcirco fore actu infinitam, quia nunquam eo devenietur, ut majoris adhuc incrementi non sit capax; Deum
autem ita judico esse actu infinitum, ut nihil ejus perfectioni addi possit. Ac denique percipio esse
objectivum ideae non a solo esse potentiali, quod proprie loquendo nihil est, sed tantummodo ab actuali
sive formali posse produci. [ E][F] 

 

28. Neque profecto quicquam est in his omnibus, quod diligenter attendenti non sit lumine naturali
manifestum; sed quia, c?m minus attendo, & rerum sensibilium imagines mentis aciem excaecant, non ita
facile recordor cur idea entis me perfectioris necessari? ab ente aliquo procedat quod sit revera perfectius,
ulte[48]rius quaerere libet an ego ipse habens illam ideam esse possem, si tale ens nullum existeret. [ E][F]

 

29. Nempe a quo essem? A me scilicet, vel a parentibus, vel ab aliis quibuslibet Deo minus perfectis; nihil
enim ipso perfectius, nec etiam aeque perfectum, cogitari aut fingi potest. [ E][ F] 

 

30. Atqui, si a me essem, nec dubitarem, nec optarem, nec omnino quicquam mihi deesset; omnes enim
perfectiones quarum idea aliqua in me est, mihi dedissem, atque ita ipsemet Deus essem. Nec putare
debeo illa forsan quae mihi desunt difficilius acquiri posse, qu?m illa quae jam in me sunt; nam contr?,
manifestum est longe difficilius fuisse me, hoc est rem sive substantiam cogitantem, ex nihilo emergere,
qu?m multarum rerum quas ignoro cognitiones, quae tant?m istius substantiae accidentia sunt, acquirere.
Ac certe, si majus illud a me haberem, non mihi illa saltem, quae facilius haberi possunt, denegassem, sed
neque etiam ulla alia ex iis, quae in ide? Dei contineri percipio; quia nempe nulla difficiliora factu mihi
videntur; si quae autem difficiliora factu essent, certe etiam mihi difficiliora viderentur, siquidem reliqua
quae habeo, a me haberem, quoniam in illis potentiam meam terminari experirer. [E][ F] 

 

31. Neque vim harum rationum effugio, si supponam me forte semper fuisse ut nunc sum, tanquam si
inde sequeretur, nullum existentiae meae authorem esse quaerendum. Quoniam enim omne tempus vitae
in [49] partes innumeras dividi potest, quarum singulae a reliquis nullo modo dependent, ex eo qu?d paulo
ante fuerim, non sequitur me nunc debere esse, nisi aliqua causa me quasi rursus creet ad hoc
momentum, hoc est me conservet. Perspicuum enim est attendenti ad temporis naturam, e?dem plane vi
& actione opus esse ad rem quamlibet singulis momentis quibus durat conservandam, qu? opus esset ad
eandem de novo creandam, si nondum existeret; adeo ut conservationem sol? ratione a creatione differre,
sit etiam unum ex iis quae lumine naturali manifesta sunt. [E][ F] 

 

32. Itaque debeo nunc interrogare me ipsum, an habeam aliquam vim per quam possim efficere ut ego
ille, qui jam sum, paulo post etiam sim futurus: nam, c?m nihil aliud sim qu?m res cogitans, vel saltem
c?m de e? tant?m me? parte praecise nunc agam quae est res cogitans, si quae talis vis in me esset, ejus
proculdubio conscius essem. Sed & nullam esse experior, & ex hoc ipso evidentissime cognosco me ab
aliquo ente a me diverso pendere. [ E][F] 

 

33. Forte ver? illud ens non est Deus, sumque vel a parentibus productus, vel a quibuslibet aliis causis
Deo minus perfectis. Imo, ut jam ante dixi, perspicuum est tantumdem ad minimum esse debere in caus?
quantum est in effectu; & idcirco, c?m sim res cogitans, ideamque quandam Dei in me habens,
qualiscunque tandem me? causa assignetur, illam etiam esse rem cogitantem, & omnium perfectionum,
quas Deo tribuo, ideam habere fatendum est. Potestque de ill? rursus quaeri, an sit a se, vel ab ali?. Nam
si a se, patet ex dictis illam ipsam Deum esse, quia nempe, [50] c?m vim habeat per se existendi, habet
proculdubio etiam vim possidendi actu omnes perfectiones quarum ideam in se habet, hoc est omnes quas
in Deo esse concipio. Si autem sit ab ali?, rursus eodem modo de hac alter? quaeretur, an sit a se, vel ab
ali?, donec tandem ad causam ultimam deveniatur, quae erit Deus. [E][ F] 

 

34. Satis enim apertum est nullum h?c dari posse progressum in infinitum, praesertim c?m non tant?m de
caus?, quae me olim produxit, h?c agam, sed maxime etiam de ill? quae me tempore praesenti conservat. [
E][F] 

 

35. Nec fingi potest plures forte causas partiales ad me efficiendum concurrisse, & ab un? ideam unius ex
perfectionibus quas Deo tribuo, ab ali? ideam alterius me accepisse, adeo ut omnes quidem illae
perfectiones alicubi in universo reperiantur, sed non omnes simul junctae in uno aliquo, qui sit Deus. Nam
contr?, unitas, simplicitas, sive insepararibilitas eorum ommum quae in Deo sunt, una est ex praecipuis
perfectionibus quas in eo esse intelligo. Nec certe istius omnium ejus perfectionum unitatis idea in me
potuit poni ab ull? caus?, a qu? etiam aliarum perfectionum ideas non habuerim: neque enim efficere
potuit ut illas simul junctas & inseparabiles intelligerem, nisi simul effecerit ut quaenam illae essent
agnoscerem. [ E][F] 

 

36. Quantum denique ad parentes attinet, ut omnia vera sint quae de illis unquam putavi, non tamen
profecto illi me conservant, nec etiam ullo modo me, quatenus sum res cogitans, effecerunt; sed tant?m
dispositiones quasdam in e? materi? posuerunt, cui me, hoc est mentem, quam solam nunc pro me
acci[51]pio, inesse judicavi. Ac proinde h?c nulla de iis difficultas esse potest; sed omnino est
concludendum, ex hoc solo qu?d existam, quaedamque idea entis perfectissimi, hoc est Dei, in me sit,
evidentissime demonstrari Deum etiam existere...[E][ F] 

 

37. Superest tant?m ut examinem qu? ratione ideam istam a Deo accepi; neque enim illam sensibus hausi,
nec unquam non expectanti mihi advenit, ut solent rerum sensibilium ideae, c?m istae res externis
sensuum organis occurrunt, ve occurrere videntur; nec etiam a me efficta est, nam nihil ab ill? detrahere,
nihil illi superaddere plane possum; ac proinde superest ut mihi sit innata, quemadmodum etiam mihi est
innata idea me? ipsius. [ E][F] 

 

38. Et sane non mirum est Deum, me creando, ideam illam mihi indidisse, ut esset tanquam nota artificis
operi suo impressa; nec etiam opus est ut nota illa sit aliqua res ab opere ipso diversa. Sed ex hoc uno
qu?d Deus me creavit, valde credibile est me quodammodo ad imaginem & similitudinem ejus factum
esse, illamque similitudinem, in qu? Dei idea continetur, a me percipi per eandem facultatem, per quam
ego ipse a me percipior: hoc est, dum in meipsum mentis aciem converto, non modo intelligo me esse rem
incompletam & ab alio dependentem, remque ad majora & majora sive meliora indefinite aspirantem; sed
simul etiam intelligo illum, a quo pendeo, majora ista omnia non indefinite & potenti? tant?m, sed reips?
infinite in se habere, atque ita Deum esse. Totaque vis argumenti in eo est, qu?d agnoscam fieri non posse
[52] ut existam talis naturae qualis sum, nempe ideam Dei in me habens, nisi revera Deus etiam existeret,
Deus, inquam, ille idem cujus idea in me est, hoc est, habens omnes illas perfectiones, quas ego non
comprehendere, sed quocunque modo attingere cogitatione possum, & nullis plane defectibus obnoxius.
Ex quibus satis patet illum fallacem esse non posse; omnem enim fraudem & deceptionem a defectu
aliquo pendere, lumine naturali manifestum est. [ E][ F] 

 

39. Sed priusquam hoc diligentius examinem, simulque in alias veritates quae inde colligi possunt
inquiram, placet h?c aliquandiu in ipsius Dei contemplatione immorari, ejus attributa apud me expendere,
& immensi hujus luminis pulchritudinem, quantum caligantis ingenii mei acies ferre poterit, intueri,
admirari, adorare. Ut enim in hac sol? divinae majestatis contemplatione summam alterius vitae
foelicitatem consistere fide credimus, ita etiam jam ex e?dem, licet multo minus perfect?, maximam, cujus
in hac vit? capaces simus, voluptatem percipi posse experimur. [ E][F] 

[E][S] [P] [M 1][M 2] [M 4] [M 5] [M 6]

MEDITATIO IV.

 

 

                                        De vero & falso.

 

1. Ita me his diebus assuefeci in mente a sensibus abducend?, tamque accurate animadverti perpauca [53]
esse quae de rebus corporeis vere percipiantur, multoque plura de mente human?, multo adhuc plura de
Deo cognosci, ut jam absque ull? difficultate cogitationem a rebus imaginabilibus ad intelligibiles tant?m,
atque ab omni materi? secretas, convertam. Et sane multo magis distinctam habeo ideam mentis humanae,
quatenus est res cogitans, non extensa in longum, latum, & profundum, nec aliud quid a corpore habens,
qu?m ideam ullius rei corporeae. C?mque attendo me dubitare, sive esse rem incompletam &
dependentem, adeo clara & distincta idea entis independentis & completi, hoc est Dei, mihi occurrit; & ex
hoc uno qu?d talis idea in me sit, sive qu?d ego ideam illam habens existam, adeo manifeste concludo
Deum etiam existere, atque ab illo singulis momentis totam existentiam meam dependere, ut nihil
evidentius, nihil certius ab humano ingenio cognosci posse confidam. Jamque videre videor aliquam viam
per quam ab ist? contemplatione veri Dei, in quo nempe sunt omnes thesauri scientiarum & sapientiae
absconditi, ad caeterarum rerum cognitionem deveniatur.[E][ F]

 

2. In primis enim agnosco fieri non posse ut ille me unquam fallat; in omni enim fallaci? vel deceptione
aliquid imperfectionis reperitur; & quamvis posse fallere, nonnullum esse videatur acuminis aut potentiae
argumentum, proculdubio velle fallere, vel malitiam vel imbecillitatem testatur, nec proinde in Deum
cadit.[ E][F]

 

3. Deinde experior quandam in me esse judicandi facultatem, quam certe, ut & reliqua omnia quae in me
[54] sunt, a Deo accepi; c?mque ille nolit me fallere, talem profecto non dedit, ut, dum e? recte utor,
possim unquam errare. [ E][F]

 

4. Nec ullum de hac re dubium superesset, nisi inde sequi videretur, me igitur errare nunquam posse; nam
si quodcunque in me est, a Deo habeo, nec ullam ille mihi dederit errandi facultatem, non videor posse
unquam errare. Atque ita prorsus, quamdiu de Deo tant?m cogito, totusque in eum me converto, nullam
erroris aut falsitatis causam deprehendo; sed, postmodum ad me reversus, experior me tamen innumeris
erroribus esse obnoxium, quorum causam inquirens animadverto non tant?m Dei, sive entis summ?
perfecti, realem & positivam, sed etiam, ut ita loquar, nihili, sive ejus quod ab omni perfectione summ?
abest, negativam quandam ideam mihi obversari, & me tanquam medium quid inter Deum & nihil, sive
inter summum ens & non ens ita esse constitutum, ut, quatenus a summo ente sum creatus, nihil quidem
in me sit, per quod fallar aut in errorem inducar, sed quatenus etiam quodammodo de nihilo, sive de non
ente, participo, hoc est quatenus non sum ipse summum ens, desuntque mihi quam plurima, non adeo
mirum esse qu?d fallar. Atque ita certe intelligo errorem, quatenus error est, non esse quid reale quod a
Deo dependeat, sed tantummodo esse defectum; nec proinde ad errandum mihi opus esse aliqu? facultate
in hunc finem a Deo tribut?, sed contingere ut errem, ex eo qu?d facultas verum judicandi, quam ab illo
habeo, non sit in me infinita. [E][ F]

 

5. Verumtamen hoc nondum omnino satisfacit; non [55] enim error est pura negatio, sed privatio, sive
carentia cujusdam cognitionis, quae in me quodammodo esse deberet; atque attendenti ad Dei naturam
non videtur fieri posse, ut ille aliquam in me posuerit facultatem, quae non sit in suo genere perfecta, sive
quae aliqu? sibi debit? perfectione sit privata. Nam si, quo peritior est artifex, eo perfectiora opera ab illo
proficiscantur, quid potest a summo illo rerum omnium conditore factum esse, quod non sit omnibus
numeris absolutum? Nec dubium est quin potuerit Deus me talem creare, ut nunquam fallerer; nec etiam
dubium est quin velit semper id quod est optimum: anne ergo melius est me falli qu?m non falli? [ E][F]

 

6. Dum haec perpendo attenti?s, occurrit prim? non mihi esse mirandum, si quaedam a Deo fiant quorum
rationes non intelligam; nec de ejus existenti? ideo esse dubitandum, qu?d forte quaedam alia esse
experiar, quae quare vel quomodo ab illo facta sint non comprehendo. C?m enim jam sciam naturam
meam esse valde infirmam & limitatam, Dei autem naturam esse immensam, incomprehensibilem,
infinitam, ex hoc satis etiam scio innumerabilia illum posse quorum causas ignorem; atque ob hanc unicam
rationem totum illud causarum genus, quod a fine peti solet, in rebus Physicis nullum usum habere
existimo; non enim absque temeritate me puto posse investigare fines Dei. [ E][F]

 

7. Occurrit etiam non unam aliquam creaturam separatim, sed omnem rerum universitatem esse
spectandam, quoties an opera Dei perfecta sint inquirimus; quod enim forte non immerit?, si solum esset,
valde [56] imperfectum videretur, ut habens in mundo rationem partis est perfectissimum; & quamvis, ex
quo de omnibus volui dubitare, nihil adhuc praeter me & Deum existere cert? cognovi, non possum
tamen, ex quo immensam Dei potentiam animadverti, negare quin multa alia ab illo facta sint, vel saltem
fieri possint, adeo ut ego rationem partis in rerum universitate obtineam. [ E][F]

 

8. Deinde, ad me propius accedens, & qualesnam sint errores mei (qui soli imperfectionem aliquam in me
arguunt) investigans, adverto illos a duabus causis simul concurrentibus dependere, nempe a facultate
cognoscendi quae in me est, & a facultate eligendi, sive ab arbitrii libertate, hoc est ab intellectu & simul a
voluntate. Nam per solum intellectum percipio tant?m ideas de quibus judicium ferre possum, nec ullus
error proprie dictus in eo praecise sic spectato reperitur; quamvis enim innumerae fortasse res existant,
quarum ideae nullae in me sunt, non tamen proprie illis privatus, sed negative tant?m destitutus, sum
dicendus, quia nempe rationem nullam possum afferre, qu? probem Deum mihi majorem qu?m dederit
cognoscendi facultatem dare debuisse; atque quantumvis peritum artificem esse intelligam, non tamen ideo
puto illum in singulis ex suis operibus omnes perfectiones ponere debuisse, quas in aliquibus ponere
potest. Nec ver? etiam queri possum, qu?d non satis amplam & perfectam voluntatem, sive arbitrii
libertatem, a Deo acceperim; nam sane nullis illam limitibus circumscribi experior. Et quod valde
notandum mihi videtur, nulla [57] alia in me sunt tam perfecta aut tanta, quin intelligam perfectiora sive
majora adhuc esse posse. Nam si, exempli caus?, facultatem intelligendi considero, statim agnosco
perexiguam illam & valde finitam in me esse, simulque alterius cujusdam multo majoris, im? maximae
atque infinitae, ideam formo, illamque ex hoc ipso qu?d ejus ideam formare possim, ad Dei naturam
pertinere percipio. E?dem ratione, si facultatem recordandi vel imaginandi, vel quaslibet alias examinem,
nullam plane invenio, quam non in me tenuem & circumscriptam, in Deo immensam, esse intelligam. Sola
est voluntas, sive arbitrii libertas, quam tantam in me experior, ut nullius majoris ideam apprehendam;
adeo ut illa praecipue sit, ratione cujus imaginem quandam & similitudinem Dei me referre intelligo. Nam
quamvis major absque comparatione in Deo qu?m in me sit, tum ratione cognitionis & potentiae quae illi
adjunctae sunt, redduntque ipsam magis firmam & efficacem, tum ratione objecti, quoniam ad plura se
extendit, non tamen, in se formaliter & praccise spectata, major videtur; quia tant?m in eo consistit, qu?d
idem vel facere vel non facere (hoc est affirmare vel negare, prosequi vel fugere) possimus, vel potius in
eo tant?m, qu?d ad id quod nobis ab intellectu proponitur affirmandum vel negandum, sive prosequendum
vel fugiendum, ita feramur, ut a null? vi extern? nos ad id determinari sentiamus. Neque enim opus est me
in utramque partem ferri posse, ut sim liber, sed contr?, quo magis in unam propendeo, sive quia rationem
[58] veri & boni in e? evidenter intelligo, sive quia Deus intima cogitationis meae ita disponit, tanto liberius
illam eligo; nec sane divina gratia, nec naturalis cognitio unquam imminuunt libertatem, sed potius augent
& corroborant. Indifferentia autem illa, quam experior, c?m nulla me ratio in unam partem magis qu?m in
alteram impellit, est infimus gradus libertatis, & nullam in e? perfectionem, sed tantummodo in cognitione
defectum, sive negationem quandam, testatur; nam si semper quid verum & bonum sit clare viderem,
nunquam de eo quod esset judicandum vel eligendum deliberarem; atque ita, quamvis plane liber,
nunquam tamen indifferens esse possem. [ E][F]

 

9. Ex his autem percipio nec vim volendi, quam a Deo habeo, per se spectatam, causam esse errorum
meorum, est enim amplissima, atque in suo genere perfecta; neque etiam vim intelligendi, nam quidquid
intelligo, c?m a Deo habeam ut intelligam, proculdubio recte intelligo, nec in eo fieri potest ut fallar. Unde
ergo nascuntur mei errores? Nempe ex hoc uno qu?d, c?m latius pateat voluntas qu?m intellectus, illam
non intra eosdem limites contineo, sed etiam ad illa quae non intelligo extendo; ad quae c?m sit
indifferens, facile a vero & bono deflectit, atque ita & fallor & pecco. [ E][F]

 

10. Exempli caus?, c?m examinarem hisce diebus an aliquid in mundo existeret, atque adverterem, ex hoc
ipso qu?d illud examinarem, evidenter sequi me existere, non potui quidem non judicare illud quod tam
clare intelligebam verum esse; non qu?d ab ali[59]qu? vi extern? fuerim ad id coactus, sed quia ex magn?
luce in intellectu magna consequuta est propensio in voluntate, atque ita tanto magis sponte & libere illud
credidi, quanto minus fui ad istud ipsum indifferens. Nunc autem, non tant?m scio me, quatenus sum res
quaedam cogitans, existere, sed praeterea etiam idea quaedam naturae corporeae mihi obversatur,
contingitque ut dubitem an natura cogitans quae in me est, vel potius quae ego ipse sum, alia sit ab ist?
natur? corpore?, vel an ambae idem sint; & suppono nullam adhuc intellectui meo rationem occurrere,
quae mihi unum magis qu?m aliud persuadeat. Certe ex hoc ipso sum indifferens ad utrumlibet
affirmandum vel negandum, vel etiam ad nihil de e? re judicandum. [ E][F]

 

11. Quinimo etiam haec indifferentia non ad ea tant?m se extendit de quibus intellectus nihil plane
cognoscit, sed generaliter ad omnia quae ab illo non satis perspicue cognoscuntur eo ipso tempore, quo de
iis a voluntate deliberatur: quantumvis enim probabiles conjecturae me trahant in unam partem, sola
cognitio qu?d sint tant?m conjecturae, non autem certae atque indubitabiles rationes, sufficit ad
assensionem meam in contrarium impellendam. Quod satis his diebus sum expertus, c?m illa omnia quae
pri?s ut vera quam maxime credideram, propter hoc unum qu?d de iis aliquo modo posse dubitari
deprehendissem, plane falsa esse supposui. [ E][F]

 

12. C?m autem quid verum sit non satis clare & distincte percipio, si quidem a judicio ferendo abstineam,
clarum est me recte agere, & non falli. Sed si vel affirmem vel negem, tunc libertate arbitrii non recte utor;
atque [60] si in eam partem quae falsa est me convertam, plane fallar; si ver? alteram amplectar, casu
quidem incidam in veritatem, sed non ideo culp? carebo, quia lumine naturali manifestum est
perceptionem intellect?s praecedere semper debere voluntatis determinationem. Atque in hoc liberi arbitrii
non recto usu privatio illa inest quae formam erroris constituit: privatio, inquam, inest in ips? operatione,
quatenus a me procedit, sed non in facultate quam a Deo accepi, nec etiam in operatione quatenus ab illo
dependet. [ E][F]

 

13. Neque enim habeo causam ullam conquerendi, qu?d Deus mihi non majorem vim intelligendi, sive
non majus lumen naturale dederit qu?m dedit, quia est de ratione intellect?s finiti ut multa non intelligat, &
de ratione intellect?s creati ut sit finitus; estque qu?d agam gratias illi, qui mihi nunquam quicquam debuit,
pro eo quod largitus est, non autem qu?d putem me ab illo iis esse privatum, sive illum mihi ea abstulisse,
quae non dedit. [E][ F]

 

14. Non habeo etiam causam conquerendi, qu?d voluntatem dederit latius patentem qu?m intellectum;
c?m enim voluntas in un? tant?m re, & tanquam in indivisibili consistat, non videtur ferre ejus natura ut
quicquam ab ill? demi possit; & sane quo amplior est, tanto majores debeo gratias ejus datori. [E][ F]

 

15. Nec denique etiam queri debeo, qu?d Deus mecum concurrat ad eliciendos illos actus voluntatis, sive
illa judicia, in quibus fallor: illi enim actus sunt omnino veri & boni, quatenus a Deo dependent, & major
in me quodammodo perfectio est, qu?d illos possim elicere, qu?m si non possem. Privatio autem, in qu?
sol? ratio [61] formalis falsitatis & culpae consistit, nullo Dei concursu indiget, quia non est res, neque ad
illum relata ut causam privatio, sed tantummodo negatio dici debet. Nam sane nulla imperfectio in Deo
est, qu?d mihi libertatem dederit assentiendi vel non assentiendi quibusdam, quorum claram & distinctam
perceptionem in intellectu meo non posuit; sed proculdubio in me imperfectio est, qu?d ist? libertate non
bene utar, & de iis, quae non recte intelligo, judicium feram. Video tamen fieri a Deo facile potuisse, ut,
etiamsi manerem liber, & cognitionis finitae, nunquam tamen errarem: nempe si vel intellectui meo claram
& distinctam perceptionem omnium de quibus unquam essem deliberaturus indidisset; vel tant?m si adeo
firmiter memoriae impressisset, de null? unquam re esse judicandum quam clare & distincte non
intelligerem, ut nunquam ejus possem oblivisci. Et facile intelligo me, quatenus rationem habeo totius
cujusdam, perfectiorem futurum fuisse qu?m nunc sum, si talis a Deo factus essem. Sed non ideo possum
negare quin major quodammodo perfectio sit in tot? rerum universitate, qu?d quaedam ejus partes ab
erroribus immunes non sint, aliae ver? sint, qu?m si omnes plane similes essent. Et nullum habeo jus
conquerendi qu?d eam me Deus in mundo personam sustinere voluerit, quae non est omnium praecipua
& maxime perfecta. [E][ F]

 

16. Ac praeterea, etiam ut non possim ab erroribus abstinere priori illo modo qui pendet ab evidenti eorum
omnium perceptione de quibus est deliberandum, possum tamen illo altero qui pendet ab eo tant?m, [62]
qu?d recorder, quoties de rei veritate non liquet, a judicio ferendo esse abstinendum; nam, quamvis eam
in me infirmitatem esse experiar, ut non possim semper uni & eidem cognitioni defixus inhaerere, possum
tamen attent? & saepius iterat? meditatione efficere, ut ejusdem, quoties usus exiget, recorder, atque ita
habitum quemdam non errandi acquiram. [ E][F]

 

17. Qu? in re c?m maxima & praecipua hominis perfectio consistat, non parum me hodiern? meditatione
lucratum esse existimo, qu?d erroris & falsitatis causam investigarim. Et sane nulla alia esse potest ab e?
quam explicui; nam quoties voluntatem in judiciis ferendis ita contineo, ut ad ea tant?m se extendat quae
illi clare & distincte ab intellectu exhibentur, fieri plane non potest ut errem, quia omnis clara & distincta
perceptio proculdubio est aliquid, ac proinde a nihilo esse non potest, sed necessari? Deum authorem
habet, Deum, inquam, illum summe perfectum, quem fallacem esse repugnat; ideoque proculdubio est
vera. Nec hodie tant?m didici quid mihi sit cavendum ut nunquam fallar, sed simul etiam quid agendum ut
assequar veritatem; assequar enim illam profecto, si tant?m ad omnia quae perfecte intelligo satis
attendam, atque illa a reliquis, quae confusius & obscurius apprehendo, secernam. Cui rei diligenter
imposterum operam dabo. [E][ F]

[E][S] [P] [M 1][M 2] [M 3] [M 5] [M 6]

MEDITATIO V.

 

 

                  De essenti? rerum materialium; & iterum de Deo, qu?d existat.

 

1. Multa mihi supersunt de Dei attributis, multa de me? ipsius sive mentis meae natur? investiganda; sed
illa forte ali?s resumam, jamque nihil magis urgere videtur (postquam animadverti quid cavendum atque
agendum sit ad assequendam veritatem), qu?m ut ex dubiis, in quae superioribus diebus incidi, coner
emergere, videamque an aliquid certi de rebus materialibus haberi possit.[ E] [ F]

 

2. Et quidem, priusquam inquiram an aliquae tales res extra me existant, considerare debeo illarum ideas,
quatenus sunt in me? cogitatione, & videre quaenam ex iis sint distinctae, quaenam confusae.[E] [ F]

 

3. Nempe distincte imaginor quantitatem, quam vulgo Philosophi appellant continuam, sive ejus quantitatis
aut potius rei quantae extensionem in longum, latum & profundum; numero in e? varias partes; quaslibet
istis partibus magnitudines, figuras, situs, & motus locales, motibusque istis quaslibet durationes assigno.[
E] [ F]]

 

4. Nec tant?m illa, sic in genere spectata, mihi plane nota & perspecta sunt, sed praeterea etiam
particularia innumera de figuris, de numero, de motu, & similibus, attendendo percipio, quorum veritas
adeo aperta [64] est & naturae meae consentanea, ut, dum illa prim?m detego, non tam videar aliquid
novi addiscere, qu?m eorum quae jam ante sciebam reminisci, sive ad ea prim?m advertere, quae dudum
quidem in me erant, licet non prius in illa obtutum mentis convertissem.[E] [ F]

 

5. Quodque h?c maxime considerandum puto, invenio apud me innumeras ideas quarumdam rerum, quae,
etiam si extra me fortasse nullibi existant, non tamen dici possunt nihil esse; & quamvis a me
quodammodo ad arbitrium cogitentur, non tamen a me finguntur, sed suas habent veras & immutabiles
naturas. Ut c?m, exempli caus?, triangulum imaginor, etsi fortasse talis figura nullibi gentium extra
cogitationem meam existat, nec unquam extiterit, est tamen profecto determinata quaedam ejus natura,
sive essentia, sive forma, immutabilis & aeterna, quae a me non efficta est, nec a mente me? dependet; ut
patet ex eo qu?d demonstrari possint variae proprietates de isto triangulo, nempe qu?d ejus tres anguli sint
acquales duobus rectis, qu?d maximo ejus angulo maximum latus subtendatur, & similes, quas velim
nolim clare nunc agnosco, etiamsi de iis nullo modo antea cogitaverim, c?m triangulum imaginatus sum,
nec proinde a me fuerint effictae.[ E] [ F]

 

6. Neque ad rem attinet, si dicam mihi forte a rebus externis per organa sensuum istam trianguli ideam
advenisse, quia nempe corpora triangularem figuram habentia interdum vidi; possum enim alias innumeras
figuras excogitare, de quibus nulla suspicio esse potest qu?d mihi unquam per sensus illapsae sint, &
tamen [65] varias de iis, non minus qu?m de triangulo, proprietates demonstrare. Quae sane omnes sunt
verae, quandoquidem a me clare cognoscuntur, ideoque aliquid sunt, non merum nihil: patet enim illud
omne quod verum est esse aliquid; & jam fuse demonstravi illa omnia quae clare cognosco esse vera.
Atque quamvis id non demonstrassem, ea certe est natura mentis meae ut nihilominus non possem iis non
assentiri, saltem quamdiu ea clare percipio; meminique me semper, etiam ante hoc tempus, c?m sensuum
objectis quam maxime inhaererem, ejusmodi veritates, quae nempe de figuris, aut numeris, aliisve ad
Arithmeticam vel Geometriam vel in genere ad puram atque abstractam Mathesim pertinentibus, evidenter
agnoscebam, pro omnium certissimis habuisse.[ E] [ F]

 

7. Jam ver? si ex eo solo, qu?d alicujus rei ideam possim ex cogitatione me? depromere, sequitur ea
omnia, quae ad illam rem pertinere clare & distincte percipio, revera ad illam pertinere, nunquid inde
haberi etiam potest argumentum, quo Dei existentia probetur? Certe ejus ideam, nempe entis summe
perfecti, non minus apud me invenio, qu?m ideam cujusvis figurae aut numeri; nec minus clare &
distincte intelligo ad ejus naturam pertinere ut semper existat, qu?m id qu?d de aliqu? figur? aut numero
demonstro ad ejus figurae aut numeri naturam etiam pertinere; ac proinde, quamvis non omnia, quae
superioribus hisce diebus meditatus sum, vera essent, in eodem ad minimum certitudinis gradu esse
deberet apud me Dei existen[66]tia, in quo fuerunt hactenus Mathematicae veritates.[ E] [F]

 

8. Quanquam sane hoc prim? fronte non est omnino perspicuum, sed quandam sophismatis speciem
refert. C?m enim assuetus sim in omnibus aliis rebus existentiam ab essenti? distinguere, facile mihi
persuadeo illam etiam ab essenti? Dei sejungi posse, atque ita Deum ut non existentem cogitari. Sed tamen
diligentius attendenti fit manifestum, non magis posse existentiam ab essenti? Dei separari, qu?m ab
essenti? trianguli magnitudinem trium ejus angulorum acqualium duobus rectis, sive ab ide? montis ideam
vallis: adeo ut non magis repugnet cogitare Deum (hoc est ens summe perfectum) cui desit existentia (hoc
est cui desit aliqua perfectio), qu?m cogitare montem cui desit vallis.[ E] [F]

 

9. Verumtamen, ne possim quidem cogitare Deum nisi existentem, ut neque montem sine valle, at certe,
ut neque ex eo qu?d cogitem montem cum valle, ideo sequitur aliquem montem in mundo esse, ita neque
ex eo qu?d cogitem Deum ut existentem, ideo sequi videtur Deum existere: nullam enim necessitatem
cogitatio mea rebus imponit; & quemadmodum imaginari licet equum alatum, etsi nullus equus habeat
alas, ita forte Deo existentiam possum affingere, quamvis nullus Deus existat.[E] [ F]

 

10. Imo sophisma h?c latet; neque enim, ex eo qu?d non possim cogitare montem nisi cum valle, sequitur
alicubi montem & vallem existere, sed tant?m mon[67]tem & vallem, sive existant, sive non existant, a se
mutuo sejungi non posse. Atqui ex eo qu?d non possim cogitare Deum nisi existentem, sequitur
existentiam a Deo esse inseparabilem, ac proinde illum rever? existere; non qu?d mea cogitatio hoc
efficiat, sive aliquam necessitatem ulli rei imponat, sed contr? quia ipsius rei, nempe existentiae Dei,
necessitas me determinat ad hoc cogitandum: neque enim mihi liberum est Deum absque existenti? (hoc
est ens summe perfectum absque summ? perfectione) cogitare, ut liberum est equum vel cum alis vel sine
alis imaginari.[E] [ F]

 

11. Neque etiam h?c dici debet, necesse quidem esse ut ponam Deum existentem, postquam posui illum
habere omnes perfectiones, quandoquidem existentia una est ex illis, sed priorem positionem necessariam
non fuisse; ut neque necesse est me putare figuras omnes quadrilateras circulo inscribi, sed posito qu?d
hoc putem, necesse erit me fateri rhombum circulo inscribi, quod aperte tamen est falsum. Nam, quamvis
non necesse sit ut incidam unquam in ullam de Deo cogitationem, quoties tamen de ente primo & summo
libet cogitare, atque ejus ideam tanquam ex mentis meae thesauro depromere, necesse est ut illi omnes
perfectiones attribuam, etsi nec omnes tunc enumerem, nec ad singulas attendam: quae necessitas plane
sufficit ut postea, c?m animadverto existentiam esse perfectionem, recte concludam ens primum &
summum existere: quemadmodum non est necesse me ullum triangulum unquam imaginari, sed quoties
volo figuram rectilineam tres tant?m angulos habentem considerare, necesse est ut illi ea tribuam, ex
qui[68]bus recte infertur ejus tres angulos non majores esse duobus rectis, etiamsi hoc ipsum tunc non
advertam. C?m ver? examino quaenam figurae circulo inscribantur, nullo modo necesse est ut putem
omnes quadrilateras ex eo numero esse; im? etiam idipsum nequidem fingere possum, quamdiu nihil volo
admittere nisi quod clare & distincte intelligo. Ac proinde magna differentia est inter ejusmodi falsas
positiones, & ideas veras mihi ingenitas, quarum prima & praecipua est idea Dei. Nam sane multis modis
intelligo illam non esse quid fictitium a cogitatione me? dependens, sed imaginem verae & immutabilis
naturae: ut, primo, quia nulla alia res potest a me excogitari, ad cujus essentiam existentia pertineat,
praeter solum Deum; deinde, quia non possum duos aut plures ejusmodi Deos intelligere, & quia, posito
qu?d jam unus existat, plane videam esse necessarium ut & ante ab aeterno extiterit, & in aeternum sit
mansurus; ac denique, qu?d multa alia in Deo percipiam, quorum nihil a me detrahi potest nec mutari.[ E]
[F]

 

12. Sed ver?, qu?cumque tandem utar probandi ratione, semper e? res redit, ut ea me sola plane
persuadeant, quae clare & distincte percipio. Et quidem ex iis quae ita percipio, etsi nonnulla unicuique
obvia sint, alia ver? nonnisi ab iis qui propi?s inspiciunt & diligenter investigant deteguntur, postquam
tamen detecta sunt, haec non minus certa qu?m illa existimantur. Ut quamvis non tam facile appareat in
triangulo rectan[69]gulo quadratum basis aequale esse quadratis laterum, qu?m istam basim maximo ejus
angulo subtendi, non tamen min?s creditur, postquam semel est perspectum. Quod autem ad Deum
attinet, certe nisi praejudiciis obruerer, & rerum sensibilium imagines cogitationem meam omni ex parte
obsiderent, nihil illo prius aut facilius agnoscerem; nam quid ex se est apertius, qu?m summum ens esse,
sive Deum, ad cujus solius essentiam existentia pertinet, existere?[E] [ F]

 

13. Atque, quamvis mihi attent? consideratione opus fuerit ad hoc ipsum percipiendum, nunc tamen non
modo de eo aeque certus sum ac de omni alio quod certissimum videtur, sed praeterea etiam animadverto
caeterarum rerum certitudinem ab hoc ipso ita pendere, ut absque eo nihil unquam perfecte sciri possit.[
E] [F]

 

14. Etsi enim ejus sim naturae ut, quamdiu aliquid valde clare & distincte percipio, non possim non
credere verum esse, quia tamen ejus etiam sum naturae ut non possim obtutum mentis in eandem rem
semper defigere ad illam clare percipiendam, recurratque saepe memoria judicii ante facti, c?m non
amplius attendo ad rationes propter quas tale quid judicavi, rationes aliae afferri possunt quae me, si
Deum ignorarem, facile ab opinione dejicerent, atque ita de null? unquam re veram & certam scientiam,
sed vagas tant?m & mutabiles opiniones, haberem. Sic, exempli caus?, c?m naturam trianguli considero,
evidentissime quidem mihi, utpote Geometriae principiis imbuto, apparet ejus tres angulos aequales esse
duobus rectis, nec possum non credere id verum esse, quamdiu ad [70] ejus demonstrationem attendo;
sed statim atque mentis aciem ab ill? deflexi, quantumvis adhuc recorder me illam clarissime perspexisse,
facile tamen potest accidere ut dubitem an sit vera, si quidem Deum ignorem. Possum enim mihi
persuadere me talem a natur? factum esse, ut interdum in iis fallar quae me puto qu?m evidentissime
percipere, c?m praesertim meminerim me saepe multa pro veris & certis habuisse, quae postmodum, aliis
rationibus adductus, falsa esse judicavi.[E] [ F]

 

15. Postquam ver? percepi Deum esse, quia simul etiam intellexi caetera omnia ab eo pendere, illumque
non esse fallacem; atque inde collegi illa omnia, quae clare & distincte percipio, necessari? esse vera;
etiamsi non attendam amplius ad rationes propter quas istud verum esse judicavi, modo tant?m recorder
me clare & distincte perspexisse, nulla ratio contraria afferri potest, quae me ad dubitandum impellat, sed
veram & certam de hoc habeo scientiam. Neque de hoc tant?m, sed & de reliquis omnibus quae memini
me aliquando demonstrasse, ut de Geometricis & similibus. Quid enim nunc mihi opponetur? Mene talem
factum esse ut saepe fallar? At jam scio me in iis, quae perspicue intelligo, falli non posse. Mene multa
ali?s pro veris & certis habuisse, quae postea falsa esse deprehendi? Atqui nulla ex iis clare & distincte
perceperam, sed hujus regulae veritatis ignarus ob alias causas forte credideram, quas postea minus firmas
esse detexi. Quid ergo dicetur? Anne (ut nuper mihi objiciebam) me forte somniare, sive illa omnia, quae
jam cogito, non magis vera esse qu?m ea quae dormienti occurrunt? Im? etiam hoc nihil mutat; nam certe,
[71] quamvis somniarem, si quid intellectui meo sit evidens, illud omnino est verum.[ E] [ F]

 

16. Atque ita plane video omnis scientiae certitudinem & veritatem ab un? veri Dei cognitione pendere,
adeo ut, priusquam illum nossem, nihil de ull? ali? re perfecte scire potuerim. Jam ver? innumera, tum de
ipso Deo aliisque rebus intellectualibus, tum etiam de omni ill? natur? corpore?, quae est purae Matheseos
objectum, mihi plane nota & certa esse possunt.[ E] [ F]

[E] [S] [P] [M 1] [M 2] [M 3] [M 4] [M 6]

MEDITATIO VI.

 

                                                 

              De rerum materialium existenti?, & reali mentis a corpore distinctione.

 

1. Reliquum est ut examinem an res materiales existant. Et quidem jam ad minimum scio illas, quatenus
sunt purae Matheseos objectum, posse existere, quandoquidem ipsas clare & distincte percipio. Non enim
dubium est quin Deus sit capax ea omnia efficiendi quae ego sic percipiendi sum capax; nihilque unquam
ab illo fieri non posse judicavi, nisi propter hoc qu?d illud a me distincte percipi repugnaret. Praeterea ex
imaginandi facultate, qu? me uti experior, dum circa res istas materiales versor, sequi videtur illas existere;
nam attentius consideranti quidnam sit imaginatio, [72] nihil aliud esse apparet qu?m quaedam applicatio
facultatis cognoscitivae ad corpus ipsi intime praesens, ac proinde existens. [E] [ F] 

 

2. Quod ut planum fiat, prim? examino differentiam quae est inter imaginationem & puram intellectionem.
Nempe, exempli caus?, c?m triangulum imaginor, non tant?m intelligo illud esse figuram tribus lineis
comprehensam, sed simul etiam istas tres lineas tanquam praesentes acie mentis intueor, atque hoc est
quod imaginari appello. Si ver? de chiliogono velim cogitare, equidem aeque bene intelligo illud esse
figuram constantem mille lateribus, ac intelligo triangulum esse figuram constantem tribus; sed non eodem
modo illa mille latera imaginor, sive tanquam praesentia intueor. Et quamvis tunc, propter consuetudinem
aliquid semper imaginandi, quoties de re corpore? cogito, figuram forte aliquam confuse mihi
repraesentem, patet tamen illam non esse chiliogonum, quia null? in re est diversa ab e? quam mihi etiam
repraesentarem, si de myriogono ali?ve qu?vis figur? plurimorum laterum cogitarem; nec quicquam juvat
ad eas proprietates, quibus chiliogonum ab aliis polygonis differt, agnoscendas. Si ver? de pentagono
quaestio sit, possum quidem ejus figuram intelligere, sicut figuram chiliogoni, absque ope imaginationis;
sed possum etiam eandem imaginari, applicando scilicet aciem mentis ad ejus quinque latera, simulque ad
aream iis contentam; & manifeste h?c animadverto mihi pecu[73]1iari qu?dam animi contentione opus
esse ad imaginandum, qu? non utor ad intelligendum: quae nova animi contentio differentiam inter
imaginationem & intellectionem puram clare ostendit.[E] [ F] 

 

3. Ad haec considero istam vim imaginandi quae in me est, prout differt a vi intelligendi, ad me? ipsius,
hoc est ad mentis meae essentiam non requiri; nam quamvis illa a me abesset, proculdubio manerem
nihilominus ille idem qui nunc sum; unde sequi videtur illam ab aliqu? re a me divers? pendere. Atque
facil? intelligo, si corpus aliquod existat cui mens sit ita conjuncta ut ad illud veluti inspiciendum pro
arbitrio se applicet, fieri posse ut per hoc ipsum res corporeas imaginer; adeo ut hic modus cogitandi in eo
tant?m a pur? intellectione differat, qu?d mens, dum intelligit, se ad seipsam quodammodo convertat,
respiciatque aliquam ex ideis quae illi ipsi insunt; dum autem imaginatur, se convertat ad corpus, & aliquid
in eo ideae vel a se intellectae vel sensu perceptae conforme intueatur. Facil?, inquam, intelligo
imaginationem ita perfici posse, siquidem corpus existat; & quia nullus alius modus aeque conveniens
occurrit ad illam explicandam, probabiliter inde conjicio corpus existere; sed probabiliter tant?m, &
quamvis accurate omnia investigem, nondum tamen video ex e? naturae corporeae ide? distinct?, quam in
imaginatione me? invenio, ullum sumi posse argumentum, quod necessari? concludat aliqu?d corpus
existere. [74][E] [ F] 

 

4. Soleo ver? alia multa imaginari, praeter illam naturam corpoream, quae est purae Matheseos objectum,
ut colores, sonos, sapores, dolorem, & similia, sed nulla tam distincte; & quia haec percipio meli?s sensu,
a quo videntur ope memoriae ad imaginationem pervenisse, ut commodi?s de ipsis agam, e?dem oper?
etiam de sensu est agendum, videndumque an ex iis quae isto cogitandi modo, quem sensum appello,
percipiuntur, certum aliquod argumentum pro rerum corporearum existenti? habere possim. [ E] [F] 

 

5. Et primo quidem apud me h?c repetam quaenam illa sint quae antehac, ut sensu percepta, vera esse
putavi, & quas ob causas id putavi; deinde etiam causas expendam propter quas eadem postea in dubium
revocavi; ac denique considerabo quid mihi nunc de iisdem sit credendum.[E] [ F] 

 

6. Primo itaque sensi me habere caput, manus, pedes, & membra caetera ex quibus constat illud corpus,
quod tanquam me? partem, vel forte etiam tanquam me totum spectabam; sensique hoc corpus inter alia
multa corpora versari, a quibus variis commodis vel incommodis affici potest, & commoda ista sensu
quodam voluptatis, & incommoda sensu doloris metiebar. Atque, praeter dolorem & voluptatem,
sentiebam etiam in me famem, sitim, aliosque ejusmodi appetitus; itemque corporeas quasdam
propensiones ad hilaritatem, ad tristitiam, ad iram, similesque alios affectus; foris ver?, praeter corporum
extensionem, & figuras, & [75] motus, sentiebam etiam in illis duritiem, & calorem, aliasque tactiles
qualitates; ac praeterea lumen, & colores, & odores, & sapores, & sonos, ex quorum varietate caelum,
terram, maria, & reliqua corpora ab invicem distinguebam. Nec sane absque ratione, ob ideas istarum
omnium qualitatum quae cogitationi meae se offerebant, & quas solas proprie & immediate sentiebam,
putabam me sentire res quasdam a me? cogitatione plane diversas, nempe corpora a quibus ideae istae
procederent; experiebar enim illas absque ullo meo consensu mihi advenire, adeo ut neque possem
objectum ullum sentire, quamvis vellem, nisi illud sens?s organo esset praesens, nec possem non sentire
c?m erat praesens. C?mque ideae sensu perceptae essent multo magis vividae & expressae, & suo etiam
modo magis distinctae, qu?m ullae ex iis quas ipse prudens & sciens meditando effingebam, vel memoriae
meae impressas advertebam, fieri non posse videbatur ut a meipso procederent; ideoque supererat ut ab
aliis quibusdam rebus advenirent. Quarum rerum c?m nullam aliunde notitiam haberem qu?m ex istis ipsis
ideis, non poterat aliud mihi venire in mentem qu?m illas iis similes esse. Atque etiam quia recordabar me
prius usum fuisse sensibus qu?m ratione, videbamque ideas quas ipse effingebam non tam expressas esse,
qu?m illae erant quas sensu percipiebam, & plerumque ex earum partibus componi, facile mihi
persuadebam nullam plane me habere in intellectu, quam non prius habuissem in sensu. Non etiam sine
ratione corpus illud, quod speciali quodam jure meum ap[76]pellabam, magis ad me pertinere qu?m alia
ulla arbitrabar: neque enim ab illo poteram unquam sejungi, ut a reliquis; omnes appetitus & affectus in
illo & pro illo sentiebam; ac denique dolorem & titillationem voluptatis in ejus partibus, non autem in aliis
extra illud positis, advertebam. Cur ver? ex isto nescio quo doloris sensu quaedam animi tristitia, & ex
sensu titillationis laetitia quaedam consequatur, curve illa nescio quae vellicatio ventriculi, quam famem
voco, me de cibo sumendo admoneat, gutturis ver? ariditas de potu, & ita de caeteris, non aliam sane
habebam rationem, nisi quia ita doctus sum a natur?; neque enim ulla plane est affinitas (saltem quam ego
intelligam) inter istam vellicationem & cibi sumendi voluntatem, sive inter sensum rei dolorem inferentis,
& cogitationem tristitiae ab isto sensu exortae. Sed & reliqua omnia, quae de sensuum objectis judicabam,
videbar a natur? didicisse: pri?s enim illa ita se habere mihi persuaseram, qu?m rationes ullas quibus hoc
ipsum probaretur expendissem.[ E] [ F] 

 

7. Postea ver? multa paulatim experimenta fidem omnem quam sensibus habueram labefactarunt; nam &
interdum turres, quae rotundae visae fuerant ? longinquo, quadratae apparebant ? propinquo, & statuae
permagnae, in eorum fastigiis stantes, non magnae ? terr? spectanti videbantur; & talibus aliis innumeris in
rebus sensuum externorum judicia falli deprehendebam. Nec externorum duntaxat, sed etiam
interno[77]rum; nam quid dolore intimius esse potest? Atqui audiveram aliquando ab iis, quibus crus aut
brachium fuerat abscissum, se sibi videri adhuc interdum dolorem sentire in e? parte corporis qu?
carebant; ideoque etiam in me non plane certum esse videbatur membrum aliquod mihi dolere, quamvis
sentirem in eo dolorem. Quibus etiam duas maxime generales dubitandi causas nuper adjeci: prima erat,
qu?d nulla unquam, dum vigilo, me sentire crediderim, quae non etiam inter dormiendum possim
aliquando putare me sentire; c?m que illa, quae sentire mihi videor in somnis, non credam a rebus extra
me positis mihi advenire, non advertebam quare id potius crederem de iis quae sentire mihi videor
vigilando. Altera erat, qu?d c?m authorem meae originis adhuc ignorarem, vel saltem ignorare me
fingerem, nihil videbam obstare quominus essem natur? ita constitutus ut fallerer, etiam in iis quae mihi
verissima apparebant. Et quantum ad rationes quibus antea rerum sensibilium veritatem mihi persuaseram,
non difficulter ad illas respondebam. C?m enim viderer ad multa impelli a natur?, quae ratio dissuadebat,
non mult?m fidendum esse putabam iis quae a natur? docentur. Et quamvis sensuum perceptiones a
voluntate me? non penderent, non ideo concludendum esse putabam illas a rebus a me diversis procedere,
quia forte aliqua esse potest in meipso facultas, etsi mihi nondum cognita, illarum effectrix.[E] [ F] 

 

8. Nunc autem, postquam incipio meipsum meaeque authorem originis melius nosse, non quidem omnia,
quae habere videor a sensibus, puto esse temere admit[78]tenda; sed neque etiam omnia in dubium
revocanda. [E] [ F] 

 

9. Et prim?, quoniam scio omnia quae clare & distincte intelligo, talia a Deo fieri posse qualia illa intelligo,
satis est qu?d possim unam rem absque alter? clare & distincte intelligere, ut certus sim unam ab alter?
esse diversam, quia potest saltem a Deo seorsim poni; & non refert a qu? potenti? id fiat, ut diversa
existimetur; ac proinde, ex hoc ipso qu?d sciam me existere, qu?dque interim nihil plane aliud ad naturam
sive essentiam meam pertinere animadvertam, praeter hoc solum qu?d sim res cogitans, recte concludo
meam essentiam in hoc uno consistere, qu?d sim res cogitans. Et quamvis fortasse (vel poti?s, ut
postmodum dicam, pro certo) habeam corpus, quod mihi valde arcte conjunctum est, quia tamen ex un?
parte claram & distinctam habeo ideam me? ipsius, quatenus sum tant?m res cogitans, non extensa, & ex
ali? parte distinctam ideam corporis, quatenus est tant?m res extensa, non cogitans, certum est me a
corpore meo revera esse distinctum, & absque illo posse existere. [ E] [ F] 

 

10. Praeterea invenio in me facultates specialibus quibusdam modis cogitandi, puta facultates imaginandi
& sentiendi, sine quibus totum me possum clare & distincte intelligere, sed non vice vers? illas sine me,
hoc est sine substanti? intelligente cui insint: intellectionem enim nonnullam in suo formali conceptu
includunt, unde percipio illas a me, ut modos a re, distingui. Agnosco etiam quasdam alias facultates, ut
locum mutandi, varias figuras induendi, & similes, quae quidem non magis qu?m praecedentes, absque
[79] aliqu? substanti? cui insint, possunt intelligi, nec proinde etiam absque ill? existere: sed manifestum
est has, siquidem existant, inesse debere substantiae corporeae sive extensae, non autem intelligenti, quia
nempe aliqua extensio, non autem ulla plane intellectio, in earum claro & distincto conceptu continetur.
Jam ver? est quidem in me passiva quaedam facultas sentiendi, sive ideas rerum sensibilium recipiendi &
cognoscendi, sed ejus nullum usum habere possem, nisi quaedam activa etiam existeret, sive in me, sive in
alio, facultas istas ideas producendi vel efficiendi. Atque haec sane in me ipso esse non potest, quia nullam
plane intellectionem praesupponit, & me non cooperante, sed saepe etiam invito, ideae istae producuntur:
ergo superest ut sit in aliqu? substanti? a me divers?, in qu? quoniam omnis realitas vel formaliter vel
eminenter inesse debet, quae est objective in ideis ab ist? facultate productis (ut jam supra animadverti),
vel haec substantia est corpus, sive natura corporea, in qu? nempe omnia formaliter continentur quae in
ideis objective; vel certe Deus est, vel aliqua creatura corpore nobilior, in qu? continentur eminenter.
Atqui, c?m Deus non sit fallax, omnino manifestum est illum nec per se immediate istas ideas mihi
immittere, nec etiam mediante aliqu? creatur?, in qu? earum realitas objectiva, non formaliter, sed
eminenter tant?m contineatur. C?m enim nullam plane facultatem mihi dederit ad hoc agnoscendum, sed
contr? magnam [80] propensionem ad credendum illas a rebus corporeis emitti, non video qu? ratione
posset intelligi ipsum non esse fallacem, si aliunde qu?m a rebus corporeis emitterentur. Ac proinde res
corporeae existunt. Non tamen forte omnes tales omnino existunt, quales illas sensu comprehendo,
quoniam ista sensuum comprehensio in multis valde obscura est & confusa; sed saltem illa omnia in iis
sunt, quae clare & distincte intelligo, id est omnia, generaliter spectata, quae in purae Matheseos objecto
comprehenduntur.[E] [ F] 

 

11. Quantum autem attinet ad reliqua quae vel tant?m particularia sunt, ut qu?d sol sit talis magnitudinis
aut figurae &c., vel minus clare intellecta, ut lumen, sonus, dolor, & similia, quamvis valde dubia &
incerta sint, hoc tamen ipsum, qu?d Deus non sit fallax, qu?dque idcirco fieri non possit ut ulla falsitas in
meis opinionibus reperiatur, nisi aliqua etiam sit in me facultas a Deo tributa ad illam emendandam,
certam mihi spem ostendit veritatis etiam in iis assequendae. Et sane non dubium est quin ea omnia quae
doceor a natur? aliquid habeant veritatis: per naturam enim, generaliter spectatam, nihil nunc aliud qu?m
vel Deum, ipsum, vel rerum creatarum coordinationem a Deo institutam intelligo; nec aliud per naturam
meam in particulari, qu?m complexionem eorum omnium quae mihi a Deo sunt tributa. [ E] [ F] 

 

12. Nihil autem est quod me ista natura magis expresse doceat, qu?m qu?d habeam corpus, cui male est
c?m dolorem sentio, quod cibo vel potu indiget, c?m famem aut sitim patior, & similia; nec proinde
dubitare debeo, quin aliquid in eo sit veritatis. [81] [E] [ F] 

 

13. Docet etiam natura, per istos sensus doloris, famis, sitis & c., me non tant?m adesse meo corpori ut
nauta adest navigio, sed illi arctissime esse conjunctum & quasi permixtum, adeo ut unum quid cum illo
componam. Alioqui enim, c?m corpus laeditur, ego, qui nihil aliud sum qu?m res cogitans, non sentirem
idcirco dolorem, sed puro intellectu laesionem istam perciperem, ut nauta visu percipit si quid in nave
frangatur; & c?m corpus cibo vel potu indiget, hoc ipsum expresse intelligerem, non confusos famis &
sitis sensus haberem. Nam certe isti sensus sitis, famis, doloris &c., nihil aliud sunt qu?m confusi quidam
cogitandi modi ab unione & quasi permixtione mentis cum corpore exorti.[ E] [ F] 

 

14. Praeterea etiam doceor a natur? varia circa meum corpus alia corpora existere, ex quibus nonnulla
mihi prosequenda sunt, alia fugienda. Et certe, ex eo qu?d valde diversos sentiam colores, sonos, odores,
sapores, calorem, duritiem, & similia, recte concludo, aliquas esse in corporibus, a quibus variae istae
sensuum perceptiones adveniunt, varietates iis respondentes, etiamsi forte iis non similes; atque ex eo
qu?d quaedam ex illis perceptionibus mihi gratae sint, aliae ingratae, plane certum est meum corpus, sive
potius me totum, quatenus ex corpore & mente sum compositus, variis commodis & incommodis a
circumjacentibus corporibus affici posse. [82] [ E] [ F] 

 

15. Multa ver? alia sunt quae, etsi videar a natur? doctus esse, non tamen revera ab ips?, sed a
consuetudine qu?dam inconsiderate judicandi accepi, atque ideo falsa esse facile contingit: ut qu?d omne
spatium, in quo nihil plane occurrit quod meos sensus moveat, sit vacuum; qu?d in corpore, exempli
grati?, calido aliquid sit plane simile ideae caloris quae in me est, in albo aut viridi sit eadem albedo aut
viriditas quam sentio, in amaro aut dulci idem sapor, & sic de caeteris; qu?d & astra & turres, & quaevis
alia remota corpora ejus sint tant?m magnitudinis & figurae, quam sensibus meis exhibent, & alia
ejusmodi. Sed ne quid in hac re non satis distincte percipiam, accurati?s debeo definire quid proprie
intelligam, c?m dico me aliquid doceri a natur?. Nempe h?c naturam stricti?s sumo, qu?m pro
complexione eorum omnium quae mihi a Deo tributa sunt; in hac enim complexione multa continentur
quae ad mentem solam pertinent, ut qu?d percipiam id quod factum est infectum esse non posse, &
reliqua omnia quae lumine naturali sunt nota, de quibus h?c non est sermo; multa etiam quae ad solum
corpus spectant, ut qu?d deorsum tendat, & similia, de quibus etiam non ago, sed de iis tant?m quae mihi,
ut composito ex mente & corpore, a Deo tributa sunt. Ideoque haec natura docet quidem ea refugere quae
sensum doloris inferunt, & ea prosequi quae sensum voluptatis, & talia; sed non apparet illam praeterea
nos docere ut quicquam ex istis sensuum perceptionibus sine praevio intellect?s examine de rebus extra
nos positis concludamus, quia de iis verum scire [83] ad mentem solam, non autem ad compositum,
videtur pertinere. Ita quamvis stella non magis oculum meum qu?m ignis exiguae facis afficiat, nulla tamen
in eo realis sive positiva propensio est ad credendum illam non esse majorem, sed hoc sine ratione ab
ineunte aetate judicavi; & quamvis ad ignem accedens sentio calorem, ut etiam ad eundem nimis prope
accedens sentio dolorem, nulla profecto ratio est quae suadeat in igne aliquid esse simile isti calori, ut
neque etiam isti dolori, sed tantummodo in eo aliquid esse, quodcunque demum sit, quod istos in nobis
sensus caloris vel doloris efficiat; & quamvis etiam in aliquo spatio nihil sit quod moveat sensum, non ideo
sequitur in eo nullum esse corpus: sed video me in his aliisque permultis ordinem naturae pervertere esse
assuetum, quia nempe sensuum perceptionibus, quae proprie tant?m a natur? datae sunt ad menti
significandum quaenam composito, cujus pars est, commoda sint vel incommoda, & eatenus sunt satis
clarae & distinctae, utor tanquam regulis certis ad immediate dignoscendum quaenam sit corporum extra
nos positorum essentia, de qu? tamen nihil nisi valde obscure & confuse significant. [E] [ F] 

 

16. Atqui jam ante satis perspexi qu? ratione, non obstante Dei bonitate, judicia mea falsa esse contingat.
Sed nova h?c occurrit difficultas circa illa ipsa quae tanquam persequenda vel fugienda mihi a natur?
exhibentur, atque etiam circa internos sensus in quibus errores videor deprehendisse: ut c?m quis, grato
cibi alicujus sapore delusus, venenum intus latens assumit. [84] Sed nempe tunc tant?m a natur? impellitur
ad illud appetendum in quo gratus sapor consistit, non autem ad venenum, quod plane ignorat; nihilque
hinc aliud concludi potest, qu?m naturam istam non esse omnisciam: quod non mirum, quia, c?m homo sit
res limitata, non alia illi competit qu?m limitatae perfectionis. [ E] [F] 

 

17. At ver? non raro etiam in iis erramus ad quae a natur? impellimur: ut c?m ii qui aegrotant, potum vel
cibum appetunt sibi paulo post nociturum. Dici forsan h?c poterit, illos ob id errare, qu?d natura eorum sit
corrupta; sed hoc difficultatem non tollit, quia non minus vere homo aegrotus creatura Dei est qu?m
sanus; nec proinde minus videtur repugnare illum a Deo fallacem naturam habere. Atque ut horologium ex
rotis & ponderibus confectum non minus accurate leges omnes naturae observat, c?m male fabricatum est
& horas non recte indicat, qu?m c?m omni ex parte artificis voto satisfacit: ita, si considerem hominis
corpus, quatenus machinamentum qu?ddam est ex ossibus, nervis, musculis, venis, sanguine & pellibus ita
aptum & compositum, ut, etiamsi nulla in eo mens existeret, eosdem tamen haberet omnes motus qui
nunc in eo non ab imperio voluntatis nec proinde a mente procedunt, facile agnosco illi aeque naturale
fore, si, exempli caus?, hydrope laboret, eam faucium ariditatem pati, quae sitis sensum menti inferre
solet, atque etiam ab ill? ejus nervos & reliquas partes ita disponi ut potum sumat ex quo morbus
augeatur, qu?m, c?m nullum tale in eo vitium est, a simili [85] faucium siccitate moveri ad potum sibi utile
assumendum. Et quamvis, respiciens ad praeconceptum horologii usum, dicere possim illud, c?m horas
non recte indicat, a natur? su? deflectere; atque eodem modo, considerans machinamentum humani
corporis tanquam comparatum ad motus qui in eo fieri solent, putem illud etiam a natur? su? aberrare, si
ejus fauces sint aridae, c?m potus ad ipsius conservationem non prodest; satis tamen animadverto hanc
ultimam naturae acceptionem ab alter? mult?m differre: haec enim nihil aliud est qu?m denominatio a
cogitatione me?, hominem aegrotum & horologium male fabricatum cum ide? hominis sani & horologii
recte facti comparante, dependens, rebusque de quibus dicitur extrinseca; per illam ver? aliquid intelligo
quod revera in rebus reperitur, ac proinde nonnihil habet veritatis. [ E] [ F] 

 

18. Ac certe, etiamsi respiciendo ad corpus hydrope laborans, sit tant?m denominatio extrinseca, c?m
dicitur ejus natura esse corrupta, ex eo qu?d aridas habeat fauces, nec tamen egeat potu; respiciendo
tamen ad compositum, sive ad mentem tali corpori unitam, non est pura denominatio, sed verus error
naturae, qu?d sitiat c?m potus est ipsi nociturus; ideoque h?c remanet inquirendum, quo pacto bonitas Dei
non impediat quominus natura sic sumpta sit fallax. [E] [ F] 

 

19. Nempe imprimis h?c adverto magnam esse differentiam inter mentem & corpus, in eo qu?d corpus ex
natur? su? sit semper divisibile, mens autem plane [86] indivisibilis; nam sane c?m hanc considero, sive
meipsum quatenus sum tant?m res cogitans, nullas in me partes possum distinguere, sed rem plane unam
& integram me esse intelligo; & quamvis toti corpori tota mens unita esse videatur, abscisso tamen pede,
vel brachio, vel qu?vis ali? corporis parte, nihil ideo de mente subductum esse cognosco; neque etiam
facultates volendi, sentiendi, intelligendi &c. ejus partes dici possunt, quia una & eadem mens est quae
vult, quae sentit, quae intelligit. Contr? ver? nulla res corporea sive extensa potest a me cogitari, quam non
facile in partes cogitatione dividam, atque hoc ipso illam divisibilem esse intelligam: quod unum sufficeret
ad me docendum, mentem a corpore omnino esse diversam, si nondum illud aliunde satis scirem. [ E] [ F]

 

20. Deinde adverto mentem non ab omnibus corporis partibus immediate affici, sed tantummodo a
cerebro, vel forte etiam ab un? tant?m exigu? ejus parte, nempe ab e? in qu? dicitur esse sensus
communis; quae, quotiescunque eodem modo est disposita, menti idem exhibet, etiamsi reliquae corporis
partes diversis interim modis possint se habere, ut probant innumera experimenta, quae h?c recensere non
est opus..[E] [ F] 

 

21. Adverto praeterea eam esse corporis naturam, ut nulla ejus pars possit ab ali? parte aliquantum remot?
moveri, quin possit etiam moveri eodem modo a qu?libet ex iis quae interjacent, quamvis illa remotior
nihil agat. Ut, exempli caus?, in fune A, B, C, D, si trahatur ejus ultima pars D, non alio pacto movebitur
prima A, qu?m moveri etiam posset, si traheretur una ex intermediis B vel C, & ultima D maneret
immota. Nec dissimili ratione, c?m sentio dolorem pedis, docuit me Physica sensum illum fieri ope
nervorum per pedem sparsorum, qui, inde ad cerebrum usque funium instar extensi, dum trahuntur in
pede, trahunt etiam intimas cerebri partes ad quas pertingunt, quemdamque motum in iis excitant, qui
institutus est a natur? ut mentem afficiat sensu doloris tanquam in pede existentis. Sed quia illi nervi per
tibiam, crus, lumbos, dorsum, & collum transire debent, ut a pede ad cerebrum perveniant, potest
contingere ut, etiamsi eorum pars, quae est in pede, non attingatur, sed aliqua tant?m ex intermediis, idem
plane ille motus fiat in cerebro qui fit pede male affecto, ex quo necesse erit ut mens sentiat eundem
dolorem. Et idem de quolibet alio sensu est putandum. [ E] [ F] 

 

22. Adverto denique, quandoquidem unusquisque ex motibus, qui fiunt in e? parte cerebri quae immediate
mentem afficit, non nisi unum aliquem sensum illi infert, nihil hac in re melius posse excogitari, qu?m si
eum inferat qui, ex omnibus quos inferre potest, ad hominis sani conservationem qu?m maxime & qu?m
frequentissime conducit. Experientiam autem testari, tales esse omnes sensus nobis a natur? inditos; ac
proinde nihil plane in iis reperiri, quod non Dei potentiam bonitatemque testetur. Ita, exempli caus?, [88]
c?m nervi qui sunt in pede vehementer & praeter consuetudinem moventur, ille eorum motus, per spinae
dorsi medullam ad intima cerebri pertingens, ibi menti signum dat ad aliquid sentiendum, nempe dolorem
tanquam in pede existentem, a quo illa excitatur ad ejus causam, ut pedi infestam, quantum in se est,
amovendam. Potuisset ver? natura hominis a Deo sic constitui, ut ille idem motus in cerebro quidvis aliud
menti exhiberet: nempe vel seipsum, quatenus est in cerebro, vel quatenus est in pede, vel in aliquo ex
locis intermediis, vel denique aliud quidlibet; sed nihil aliud ad corporis conservationem aeque conduxisset.
Eodem modo, c?m potu indigemus, quaedam inde oritur siccitas in gutture, nervos ejus movens & illorum
ope cerebri interiora; hicque motus mentem afficit sensu sitis, quia nihil in toto hoc negotio nobis utilius
est scire, qu?m qu?d potu ad conservationem valetudinis egeamus, & sic de caeteris. [ E] [ F] 

 

23. Ex quibus omnino manifestum est, non obstante immens? Dei bonitate, naturam hominis ut ex mente
& corpore compositi non posse non aliquando esse fallacem. Nam si quae causa, non in pede, sed in ali?
qu?vis ex partibus per quas nervi a pede ad cerebrum porriguntur, vel etiam in ipso cerebro, eundem plane
motum excitet qui solet excitari pede male affecto, sentietur dolor tanquam in pede, sensusque naturaliter
falletur, quia, c?m ille idem motus in cerebro non possit nisi eundem semper sensum menti inferre,
multoque frequentius oriri soleat a caus? quae laedit pedem, qu?m ab ali? alibi existente, rationi
consenta[89]neum est ut pedis potius qu?m alterius partis dolorem menti semper exhibeat. Et si quando
faucium ariditas, non ut solet ex eo qu?d ad corporis valetudinem potus conducat, sed ex contrari? aliqu?
caus? oriatur, ut in hydropico contingit, longe melius est illam tunc fallere, qu?m si contr? semper falleret,
c?m corpus est bene constitutum; & sic de reliquis. [ E] [ F] 

 

24. Atque haec consideratio plurimum juvat, non modo ut errores omnes quibus natura mea obnoxia est
animadvertam, sed etiam ut illos aut emendare aut vitare facile possim. Nam sane, c?m sciam omnes
sensus circa ea, quae ad corporis commodum spectant, multo frequentius verum indicare qu?m falsum,
possimque uti fere semper pluribus ex iis ad eandem rem examinandam, & insuper memori?, quae
praesentia cum praecedentibus connoctit, & intellectu, qui jam omnes errandi causas perspexit; non
amplius vereri debeo ne illa, quae mihi quotidie a sensibus exhibentur, sint falsa, sed hyperbolicae
superiorum dierum dubitationes, ut risu dignae, sunt explodendae. Praesertim summa illa de somno, quem
a vigili? non distinguebam; nunc enim adverto permagnum inter utrumque esse discrimen, in eo qu?d
nunquam insomnia cum reliquis omnibus actionibus vitae a memori? conjungantur, ut ea quae vigilanti
occurrunt; nam sane, si quis, dum vigilo, mihi derepente appareret, statimque postea dispareret, ut fit in
somnis, ita scilicet ut nec unde venisset, nec quo abiret, viderem, non immerito spec[90]trum potius, aut
phantasma in cerebro meo effictum, qu?m verum hominem esse judicarem. C?m ver? eae res occurrunt,
quas distincte, unde, ubi, & quando mihi adveniant, adverto, earumque perceptionem absque ull?
interruptione cum tot? reliqu? vit? connecto, plane certus sum, non in somnis, sed vigilanti occurrere. Nec
de ipsarum veritate debeo vel minimum dubitare, si, postquam omnes sensus, memoriam & intellectum ad
illas examinandas convocavi, nihil mihi, quod cum caeteris pugnet, ab ullo ex his nuntietur. Ex eo enim
qu?d Deus non sit fallax, sequitur omnino in talibus me non falli. Sed quia rerum agendarum necessitas
non semper tam accurati examinis moram concedit, fatendum est humanam vitam circa res particulares
saepe erroribus esse obnoxiam, & naturae nostrae infirmitas est agnoscenda. [ E] [ F] 

[E][S] [P] [M 1][M 2] [M 3] [M 4] [M 5]